TVP Dokument Niedziela, 05.06.2022 06:00 DZIKA POLSKA - BOGATSZE ŻYCIE - ŻYWY RELIKT MOKRADEŁ Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2012 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Łoś jest gatunkiem wciąż objętym moratorium, czyli całorocznym okresem ochronnym. Na Bagnach Biebrzańskich bytuje unikalna pod względem genetycznym populacja, którą w dobie ogromnej presji na ochronę różnorodności genetycznej należałoby otoczyć szczególną troską, a nawet formą ochrony. Jesień to czas, gdy spora część łosi opuszcza bagna, gdzie zanika wegetacja i nie bardzo jest co jeść i przenosi się do lasów, najchętniej sosnowych. Spotkania oko w oko z łosiem bywają wtedy codziennością. W nadbiebrzańskiej wsi jest uprawa sosnowa ogrodzona pokaźnymi dechami wspartymi na żelaznych belkach. Łosie rezydują tu od świtu, o czym świadczą zwisające smętnie, połamane tęgimi łosiowymi kopniakami sztachety i poobgryzane czuby sosenek, bo sosna jest dla łosia tym, czym schabowy dla nas, mówi bohater odcinka dr hab. Mirosław Ratkiewicz z Uniwersytetu w Białymstoku. Od jesieni łosie widzi się tu częściej niż latem krowy, do których zresztą te dzikie zwierzęta dołączają czasem na pastwiskach. 06:25 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 66 GOLUB - DOBRZYŃ Magazyn, 23 min, Polska, 2018 Reżyseria: Ewa Grodzka Scenariusz: Agata Winnicka Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tomasz Bednarek odwiedza Golub - Dobrzyń. Miasto usytuowane w malowniczym zakolu Drwęcy powstało w wyniku połączenia dwóch niezależnych organizmów miejskich Golubia i Dobrzynia. Jego serce bije w historycznym centrum, którego zwartą, zabytkową zabudowę okalają pozostałości XIV - wiecznych murów obronnych. Dominującym elementem golubskiego krajobrazu jest górujący ponad miasteczkiem gotycko - renesansowy zamek. Inicjatorem jego budowy był komtur krzyżacki Konrad von Sack. W XVII wieku, za czasów rządów Anny Wazówny, starościny Golubia, surowa gotycka warownia zyskała cechy renesansowe. Na zamku pojawiły się liczne elementy dekoracyjne, a mury zwieńczyła ozdobna attyka. Dziś tętni tu życie kulturalne i rozrywkowe Golubia - Dobrzynia. Sztandarową imprezą jest coroczny Wielki Międzynarodowy Turniej Rycerski, w trakcie którego odbywają się pokazy grup rekonstrukcyjnych, zawody kusznicze, łucznicze oraz widowiskowy konny turniej rycerski z kruszeniem kopii. W okolicy warto też odwiedzić Szafarnię. W eklektycznym, XIX - wiecznym budynku otoczonym zabytkowym parkiem mieści się m.in. sala koncertowa, przestrzeń edukacyjna oraz muzeum poświęcone Fryderykowi Chopinowi. Działający tu Ośrodek Chopinowski stanowi ważne miejsce na muzycznej mapie Europy. Ciekawym miejscem jest też wieś Płonne, gdzie kilkukrotnie gościła u swojej siostry pisarka Maria Dąbrowska. Malownicza wioska i życie jej mieszkańców stały się inspiracją dla powieści "Noce i dnie". 06:55 FASCYNUJĄCE MIEJSCA - FASCYNUJĄCY MADAGASKAR - ŚRODEK LĄDU (FASCINATING MADAGASCAR: MULTIFACET INLAND) Cykl dokumentalny, 14 min, Niemcy, 2014 Reżyseria: Steffen Sailer, Annette Scheurich Te odcinek zabierze widzów do państwa wyspiarskiego, które jest położone na Madagaskarze, w zachodniej części Oceanu Indyjskiego, u południowo - wschodnich wybrzeży Afryki. Madagaskar jest czwartą co do wielkości wyspą na świecie i pierwszą w Afryce. Madagaskar rajska wyspa na Oceanie Indyjskim z niepowtarzalnym krajobrazem przyrody i mieszkańcami kochającymi zabawę. Stolica Antananarywa znajduje się w samym środku wyspy, prawie 1200 metrów nad poziomem morza. Ma blisko dwa miliony mieszkańców, niemal jedną dziesiątą całej populacji Madagaskaru. Miasta i wsie licznie znaczą drogi przecinające geograficzne centrum wyspy. Górzysty region Andringitra jest rzadziej zaludniony. Mimo utrudnień w podróży region Andringitra ściąga gości z całego świata. Wody z wyżyn wpływają w końcu do lasów na zboczach i zmieniają się w liczne rzeczułki i potoki wijące się w poszyciu leśnym. Dziwaczne kształty baobabów podkreślają wyjątkowość przyrody na Madagaskarze. To właśnie czyni wyspę tak fascynującą. 07:10 DZIKIE OPOWIEŚCI - ODC. 5 NATURALNI TRUCICIELE (WILD TALES. EP. 5 NATURE’S DEADLY ALCHEMISTS) Serial dokumentalny, 51 min, USA, 2018 Reżyseria: Kylie Stott Fascynująca seria przyrodnicza, ukazująca historie kultowych, australijskich zwierząt oraz biologiczne i ewolucyjne czynniki, które je łączą. Każdy film opowiada jedną historię, ale połączone w "Dzikie opowieści" tworzą serię tak urzekającą i różnorodną, jak sama natura. W tym odcinku poznajemy największych trucicieli z Australii. Alchemia była starożytną sztuką, która próbowała przekształcić metale nieszlachetne w złoto i stworzyć lekarstwo, które wyleczyłby każdą chorobę. Starożytni chemicy zawiedli, ale pół miliarda lat przed nimi naturze to się udało. Jad i trucizna to koktajle śmierci. Stworzenia przenoszące śmiertelne toksyny są prosto z naszych koszmarów. Jednak jad jest jednym z największych arcydzieł natury, a te organizmy, które łączą indywidualnie nieszkodliwe chemikalia w śmiertelne mieszaniny, są rzeczywiście niezwykłe. Alchemicy. Jadowite zwierzęta wyewoluowały i przystosowały się do niemal każdego zakątka planety. Przybierają różne kształty i rozmiary, z jadem i truciznami, które ciągle się zmieniają. Historia jadu to intrygująca historia ewolucji; ponad pół miliarda lat temu trucizna i jad były ostatecznością naturalnej broni i są tym nadal. 08:10 BRYTYJSKA RODZINA KRÓLEWSKA I JEJ TAJEMNICE - ODCINEK 2. NA PIERWSZEJ STRONIE (SECRETS OF THE ROYALS: INSIDE THE CROWN 2. FRONT PAGE NEWS) Cykl dokumentalny, 45 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Ian A. Hunt, David Longan, Jay Dacey W tym odcinku zajmiemy się skomplikowanym związkiem rodziny królewskiej z mediami. Uwielbiamy ploteczki o ich pożyciu intymnym, o problemach finansowych, o trudnych związkach. Jesteśmy nienasyceni. William i Harry uważają, że dziennikarze, zwłaszcza fotoreporterzy, zabili ich matkę. Media miały obsesję na punkcie Diany, odkąd pojawiła się w rodzinie królewskiej. Do lat osiemdziesiątych dwór ściśle dawkował dostęp mediów do rodziny królewskiej. Diana to zmieniła. Kiedy królewska baśń zaczęła zamieniać się w koszmar, doskonałe kontakty z mediami stały się jej tajną bronią. W październiku 2016 r. gruchnęła wieść, że książę Harry ma nową ukochaną, amerykańską aktorkę Meghan Markle. Media natychmiast się tym zainteresowały. W następnym odcinku opowiemy o tym, jak królowa poradziła sobie z największymi katastrofami w okresie swojego panowania. Dowiemy się również, co to znaczy być królową w chwilach najtrudniejszych dla rodziny i dla kraju. 09:00 MILUTKIE I DZIKIE (CUDDLY AND WILD: ADORABLE ANIMAL BABIES) Film dokumentalny, 49 min, Austria/Niemcy, 2018 Reżyseria: Dinah Czezik Mulller Film dokumentalny o zwierzętach w pierwszym roku ich życia, który jest najważniejszym okresem. Czy maluch dostanie wystarczającą ilość pożywienia? Jak poradzi sobie w rywalizacji z rodzeństwem lub nadciągającym ryzykiem drapieżnictwa? Poprzez serię wzruszających, połączonych ze sobą opowieści stajemy twarzą w twarz z tymi najmłodszymi. W świecie dzikiej przyrody żadnemu noworodkowi nie oszczędza się walki, żaden rodzic nie jest odporny na niepokój. Lisiątka, pisklęta żurawia lub prosięta dzików - wszystkie stoją przed tymi samymi wyzwaniami. Ale natura jest czasem litościwa. Daje swoim dzieciom przewagę. Na początku roku, kiedy nad Morzem Północnym szaleją huragany, rodzą się szare foki. Trudno wyobrazić sobie bardziej niewygodny czas na przyjście na świat, ale dzieci są gotowe, aby wytrzymać przenikliwy chłód wiatru, rodzą się z futrem i grubą warstwą tłuszczu. Dziki też mają dość mroźny początek życia. Ich prosięta rodzą się jeszcze przed stopieniem ostatniego śniegu. Ostatecznie przetrwanie tych zwierzęcych dzieci z północy zależy od doświadczenia i opieki rodziców. Pierwszy rok jest najtrudniejszy. Przeżycie go może nie gwarantować długiego życia, ale jednak rosną szanse na przeżycie. 09:55 WIECZNE POMPEJE (ETERNAL POMPEII) Film dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Sabine Bier Film dokumentalny o wielkiej katastrofie Pompejów, która miała miejsce w 79 r. Rzymski port morski został przysypany prochami Wezuwiusza. Ale miejsce to zostało doskonale zachowane i jest cennym uwiecznieniem rzymskiej starożytności. Stało się też symbolem całej epoki. Prawie 2000 lat po erupcji mit Pompejów nie stracił nic ze swojej atrakcyjności. Ale historia Pompejów nie kończy się na ich straszliwym upadku. Zatoka Neapolitańska, dla wielu obiekt tęsknoty. Przyjemnie żyje się u stóp Wezuwiusza. Klimat jest łagodny, ziemia żyzna, a jedzenie smaczne. Już w starożytności miejsce to przyciągało greckich kolonizatorów, a później także śmietankę towarzyską Rzymu. Najbogatsi budowali wille na plaży i pomnażali majątek, uprawiając owoce i warzywa. Film po raz pierwszy opowiada o tym, co wydarzyło się po niszczycielskiej erupcji wulkanu. O tym, jak radzić sobie z klęską żywiołową. O zdecydowanej interwencji rzymskiego cesarza Tytusa oraz o odrodzeniu gospodarczym zniszczonego regionu. Archeolog Ersilia d’Ambrosio postanowiła zbadać, co się działo po katastrofie. Historię śmiertelnego wybuchu dokładnie opisano. Dostępne są relacje naocznych świadków. Mniej wiadomo o późniejszych losach regionu. 10:50 BOSCO BOYS Reportaż, 24 min, Polska, 2018 Od ponad 30 lat salezjanie zapewniają edukację zawodową i wychowanie ludziom młodym w Kenii. Salezjanie z Nairobi tworzą dom dla dzieci, których codziennością była ulica. Pomagają młodym ludziom, pozbawionym domu rodzinnego lub przebywającym z dala od niego w poszukiwaniu pracy i lepszego życia, których przyciąga stolica kraju. W stolicy Kenii, Nairobi, salezjanie prowadzą dwa duże dzieła wychowawcze: Bosco Boys - Dom dla Chłopców Ulicy, w którym znajdują schronienie dzieci i młodzież, głównie z pobliskiego slumsu Kuwinda; a także Don Bosco Boys Town, czyli Szkołę Techniczną z internatem, która kształci spawaczy, mechaników, murarzy, stolarzy, sekretarki. W obu placówkach przez ubiegłe lata pracowali polscy misjonarze i wolontariusze. 11:25 BARBARA WŁODARCZYK ZAPRASZA - WSPÓŁCZEŚNI CENZORZY Kameralne i studyjne (widowisko), 8 min, Polska, 2021 Scenariusz: Barbara Włodarczyk W Chinach blokowany jest dostęp do Googla czy serwisów BBC. A w Iranie nawet postaci w kreskówkach muszą nosić hidżaby, bo inaczej film nie zostanie pokazany. Cenzura istnieje jednak nie tylko tam, gdzie panuje dyktatura. Wolność wypowiedzi ma też ograniczenia w krajach demokratycznych. Co ciekawe, wszyscy cenzorzy są przekonani, że działają w słusznej sprawie. A jak jest w istocie? O tym opowiada norweski film "Współcześni cenzorzy", który za chwilę. Najpierw jednak krótkie wprowadzenie. 11:30 WSPÓŁCZEŚNI CENZORZY (MEET THE CENSORS) Film dokumentalny, 58 min, Norwegia, 2018 Reżyseria: Hvard Fossum Film dokumentalny o cenzurze. Dzięki niezwykłemu dostępowi do źródeł, reżyser filmu śledzi codzienne życie cenzury, dając rzadki wgląd w sposoby kontrolowania informacji, od Partii Komunistycznej w Pekinie po korytarze władzy w Waszyngtonie. Jeśli cenzorzy mają jedną wspólną cechę, to jest nią to, że wszyscy są przekonani, że pracują w słusznej sprawie, a cenzura jest ostoją przeciwko chaosowi społecznemu. To paradoksalny projekt o zarówno komicznych, jak i tragicznych konsekwencjach, ale w tych przełomowych czasach, w których sama cenzura przybiera nowe formy, jest powód do słuchania. Od kafkowskiego biura mediów społecznościowych w Niemczech, przez dowództwo wojskowe Sudanu Południowego, po rozmowy z irańskim ajatollahem, indyjskimi cenzorami filmowymi i chińskimi redaktorami wiadomości. Norweski twórca filmowy Hvard Fossum podróżował po świecie, aby zrozumieć, czym jest cenzura, umożliwiając samym cenzorom przedstawienie swojej sprawy. 12:40 HISTORIE WILEŃSKIE - ODC. 2 Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Klimala Zdjęcia: Bartosz Frątczak Roman Mikielewicz nie zadziera nosa, ale i tak na mieszkańców Wileńszczyzny patrzy z góry. On i jego trzej synowie są pilotami balonów. Zaczął latać jako jedna z pierwszych osób na Litwie, na swoim koncie ma złote medale zdobyte na mistrzostwach baloniarstwa na Litwie, Łotwie, w Polsce. Dziś prowadzi rodzinne przedsiębiorstwo "Kwiaty podniebne" i zachęca wilnian, by podobnie jak on spojrzeli na Litwę z nieco innej perspektywy. 13:10 WOJCIECH CEJROWSKI- BOSO PRZEZ ŚWIAT - SAWANNA ODC. 9 Cykl reportaży, 24 min, Polska, 2007 Dalszy ciąg podróży Wojciecha Cejrowskiego po Afryce. Tym razem zatrzymuje się on pod baobabem. Drzewo to jest symbolem sawanny. Sawanny występują w klimacie, gdzie opadów atmosferycznych jest za mało, aby mogły rozwinąć się drzewa, ale wilgoci w glebie jest na tyle dużo, że poza dominującą roślinnością trawiastą mogą z niej korzystać jeszcze pojedyncze drzewa i krzewy. Sawanny były matecznikiem rodzaju ludzkiego, a więc naszą wspólną praojczyzną. Wojciech Cejrowski opowiada również o zwierzętach sawanny, a także odwiedza wioskę w buszu i wspólnie z tubylcami bierze aktywny udział w ich życiu codziennym, pracach polowych, noszeniu wody na głowie, zabawach z dziećmi, przygotowywaniu i spożywaniu posiłków. 13:40 DZIKI ZACHÓD - ODC. 2. WŚRÓD GÓR (WILD WEST THE HIGH COUNTRY) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Patrick Morris Miniseria BBC Worldwide. Trzyczęściowa opowieść o Dzikim Zachodzie - legendarnej krainie westernów i kowbojów. Upalne pustynie, czerwone skały kanionów, gigantyczne śnieżne góry, skaliste wąwozy to znamy z filmów fabularnych. Fascynujące krajobrazy Ameryki Północnej. Drugi odcinek przeniesie nas do krainy niedźwiedzia grizzly, gigantycznych drzew, lodowatych zim i upalnego lata, gorączki złota i bizonów. To Sierra Nevada. Od Sierra Nevady po Góry Skaliste, wielkie pasma górskie dominują w krajobrazie Dzikiego Zachodu. Śmiałkowie żądni przygód przybyli tu w poszukiwaniu nowej ziemi, futer i złota. W tym świecie pełnym skrajności zimy są długie i ciężkie, a lata krótkie, za to urodzajne. W trakcie wciąż zmieniających się pór roku w dzikiej górskiej krainie trwa nieustanny wyścig z czasem, którego stawką jet życie. Przez pół roku górska kraina jest niedostępna. Zamiecie, głębokie śniegi, niskie temperatury czynią to miejsce wyjątkowo niegościnnym. Jednak dla niektórych mieszkańców zima to najlepszy okres w roku. Kojoty żywią się ofiarami zimy. Współpracując w grupie, mogłyby upolować jelenia wapiti. Łatwiej jednak poczekać, aż wyręczy je mróz. Zimą trzy czwarte pożywienia kojotów to padlina. Gdy tylko nadarza się sposobność, kruki i bieliki amerykańskie szybko oczyszczają kości. W górach o przetrwaniu decyduje gotowość do wykorzystania każdej okazji. Gdy zima zaczyna ustępować, wokół ukazuje się zupełnie nowy świat. Ze źródła położonego 3000 metrów n.p.m. w Górach Elk w Kolorado wypływa rosnący w siłę Oh - be - joyful Creek. Na tym rozległym terytorium spotykają się ze sobą dwa potężne pasma górskie. Bliżej wybrzeży Pacyfiku wznosi się Sierra Nevada - łańcuch górski o długości około siedmiuset kilometrów i wysokości ponad cztery tysiące metrów n.p.m. W głębi lądu, za wielkim obszarem pustynnym znajdują się Góry Skaliste: 1500 kilometrów połączonych ze sobą łańcuchów górskich, dzielących kontynent na dwie części. Na całym obszarze górskim coraz silniejsze promienie słoneczne wywabiają miejscowych mieszkańców z ich zimowych kryjówek. Sekwoje olbrzymie rosną tylko w tych górach. Te najwyższe drzewa świata osiągają blisko sto metrów wysokości. Odporne na ogień, gnicie i szkodniki, mogą żyć tysiące lat. Włóknista kora doskonale nadaje się na wyściółkę gniazda pary pełzaczy amerykańskich. Korzenie sekwoi często już kilka metrów pod ziemią napotykają twardą warstwę granitu. Dlatego rozrastają się poziomo, pokrywając nawet do pół hektara powierzchni. Nagie wysokogórskie zbocza nigdy nie obfitują w pożywienie. Ale kozłom zagrozić tu mogą tylko najbardziej zdeterminowane drapieżniki. Tylko nielicznym dane jest sprostać życiu w tej dzikiej krainie i przetrwać wszystko, co przyniosą kolejne pory roku. Tutejsi mieszkańcy uosabiają ducha gór Dzikiego Zachodu. Ostatnia, trzecia część to cudowna sceneria wybrzeża Pacyfiku. 14:40 SEKRETY KRYMINALISTYKI - ODC. 1 USTALENIE TOŻSAMOŚCI (CATCHING HISTORY’S CRIMINALS: THE FORENSICS STORY 1. A QUESTION OF IDENTITY) Cykl dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Graeme Thomson Trzy części dokumentalnej historii. Łącząc klasyczne opowieści o kryminalistach z drobiazgowym podejściem do nauki i historii kryminalistyki, ten film przedstawia 200 lat niesamowitych innowacji. Od badania DNA, które odtwarza twarz zabójcy, po analizę włosów, która może ujawnić, gdzie mieszkasz, seria przedstawia najnowocześniejsze techniki dzisiejszych czasów w niektórych z najdziwniejszych przypadków kryminalistycznych. Każdy jest umieszczony w swoim historycznym kontekście, odsłaniając szerszy obraz nauki, technologii i kultury, które doprowadziły do najważniejszych odkryć kryminalistycznych. To intrygujące, dogłębne badanie stanowi kompleksowe spojrzenie na istotne dowody, które budują sprawę. W zbrodni zabójstwa mamy do czynienia z narzędziem, miejscem i ciałem. To kluczowe dowody w poszukiwaniu mordercy. W tej serii filmów przyjrzymy się sprawom, które odmieniły sposób prowadzenia śledztw. Od trucizny i kwasu po odciski palców i krew. Od wczesnych lat po najnowsze zdobycze współczesnej kryminalistyki. Prześledzimy rozwój kryminalistyki na przykładzie czterech przełomowych spraw. Od oględzin zwęglonych kości po badania DNA - zawsze kluczową kwestią było ustalenie tożsamości ofiary. 15:40 LABORATORIUM LUDZKICH ZACHOWAŃ CZĘŚĆ 5 (MEET THE HUMANS EP. CULTURE OF FEAR) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Michael Mosley Cykl filmów dokumentalnych, stawiających ludzkie zachowania pod lupą. Pewien wiejski dom zostaje wyposażony w kamery monitorujące grupę nieświadomych badanych, zaproszonych do wzięcia udziału w różnych zajęciach grupowych, od nocy dla samotnych po niezręczny weekend integracyjny. Z wnętrza sekretnego pokoju obserwacyjnego prezenter Michael Mosley i eksperci analizują każdy ruch uczestników. W piątym, ostatnim odcinku, zajmiemy się strachem, który jest jedną z podstawowych ludzkich emocji. Kiedyś chronił nas przed dzikimi zwierzętami. Dzisiaj świat jest znacznie bezpieczniejszy. Ale ciągle żyjemy w niepokoju. Dlaczego tak się dzieje? Przyjrzymy się dziś biologicznym przyczynom strachu i lęku we współczesnym świecie. Żeby przeprowadzić badania, zmienimy naszą wiejską posiadłość w nawiedzony dom. Naszą przykrywką jest zmyślona firma organizująca straszne wyjazdy integracyjne. Mamy nawet jednookiego lokaja. 16:30 FASCYNUJĄCE MIEJSCA (2 SEZON) - FASCYNUJĄCA KANADA - LATO Z NIEDŹWIEDZIAMI POLARNYMI W ZATOCE HUDSON (FASCINATING CANADA - A SUMMER WITH POLAR BEARS AT THE HUDSON BAY) Cykl dokumentalny, 16 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Annette Scheurich, Matthias Breiter W tym odcinku odwiedzimy Zatokę Hudson w Kanadzie. Zimą niedźwiedzie polarne żyją na paku lodowym. A co robią, gdy temperatura rośnie i lód topnieje? Jak spędzają lato? Wczesne lato. Po długiej, chłodnej zimie lody dryfujące zaczynają pękać. Dla niedźwiedzi polarnych oznacza to zniknięcie ich terenów łowieckich. Zimą niedźwiedzie zasadzają się nad przeręblami, czekając aż któraś foka wypłynie zaczerpnąć powietrza. Teraz jedyną szansą dla niedźwiedzi jest nagły atak na leżącą fokę. 16:55 SIMON REEVE W AMERYCE PÓŁNOCNEJ ODC. 1 (NORTH AMERICA WITH SIMON REEVE / THE AMERICAS WITH SIMON REEVE: SERIES) Serial dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Chris Mitchell Autor i poszukiwacz przygód, Simon Reeve wyrusza w kolejną podróż, tym razem do Ameryki Północnej. Odnajduje rozległy i zróżnicowany kontynent, z lodowcami, pustyniami i dżunglami, gdzie istnieje wielkie bogactwo obok zupełnej biedy, podziałów politycznych i ludzkich dramatów. Będziemy wraz z nim podziwiać piękno Gór Skalistych i surowy blask lasów zachodniego wybrzeża kontynentu. Spotkamy kowbojów z Montany, stojących w obliczu niepewnej przyszłości i rdzennych mieszkańców Gwatemali, migrujących na północ w poszukiwaniu lepszego życia. Simon, wygrzewając się w meksykańskim słońcu i drżąc w Arktyce, przetestuje temperaturę naprawdę fascynującego kontynentu. W pierwszej części: Simon jest na Alasce, na początku wielkiej wyprawy. W jej trakcie przemierzy dwa kontynenty, których powierzchnia jest większa niż ćwierć całej powierzchni Ziemi. Jego podróż wiedzie wzdłuż obu Ameryk. Od krańców północy po sam kraniec południa. Pokona 8 tysięcy km i zobaczy najpiękniejsze rejony świata. W trakcie podróży zajrzy do miejsc pełnych mitów i tajemnic. To jak zaczarowane królestwo. Zwiedzi regiony, którymi rządzi przemoc. Gangi wszędzie mają swoje czujki. Zobaczy, jak zmienia się klimat. Odwiedzi największe miasta świata. Dotrze do pięknych, lecz okaleczonych tropików. Znajdzie się w sercu walki o uratowanie planety. 18:00 LENA NA BAŁKANACH - ODC. 2. MAGIA Cykl reportaży, 23 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Konrad Zagórski Prowadzący: Lena Urbańska Seria podróżnicza, niemająca wiele wspólnego z typowym przewodnikiem turystycznym. Serbowie, Bośniacy czy Bułgarzy są notorycznie przesądni i nigdzie ten strach przed zjawiskami nadprzyrodzonymi nie jest bardziej namacalny niż na Bałkanach. Ludzie zajmujący się magią wołoską (Vlah) są nazywani ostatnią generacją wiedźm i liczą ponad 30 tysięcy wyznawców, pomimo najlepszych prób serbskich mediów, by przedstawiać ją jako zacofaną i brutalną. Inną tradycją na Bałkanach są Kukeri - czyli wytwórcy tradycyjnych masek mających odstraszać złe demony na wschodzie Bułgarii. Zwrócimy również uwagę na liczną mniejszość Romów w Macedonii (około 50 - 200 tysięcy osób), którzy słyną ze swoich mistycznych rytuałów. Wraz z Leną wybierzemy się w podróż do tego tajemniczego świata. 18:25 POLSKIE DZIEDZICTWO - ODC. 2 Magazyn historyczny, 27 min, Polska, 2021 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Maciej Kłobucki, Bartosz Kucharski, Kamil Szymański Zdjęcia: Damian Szprejda, Jacek Cichocki, Mariusz Gala Prowadzący: Stefan Tompson Cykl dokumentalno - historyczny o polskim Dziedzictwie Kulturowym na Kresach Wschodnich, prowadzony przez Stefana Tompsona, w którym przybliżona zostaje widzowi historia ziem polskich sprzed 1921 roku. Cykl prezentuje najciekawsze polskie posiadłości, usytuowane za naszą obecną wschodnią granicą. Ukazane są najciekawsze miejsca, zarówno te oczywiste i znane z przewodników, jak również te, o których już dawno zapomniano. Autorzy przedstawiają ich historię, opowiadają o ciekawostkach i legendach i omawiają polski aspekt dotyczący prezentowanych posiadłości. Przybliżają historię Polaków na danym terenie i zachęcają każdego widza do odwiedzin miejsc polskiego Dziedzictwa Kulturowego na Kresach Wschodnich. W drugim odcinku programu Stefan Tompson zabiera nas do niewielkiej miejscowości, leżącej zaledwie 90 km od Lwowa. Wieś położona na wysokim stoku, gdzie na urwisku pasma górskiego znajduje się wyjątkowa budowla. Zamek w Podhorcach należy do najwspanialszych siedzib magnackich, jakie powstały na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. W swej długiej historii zamek związany był z wieloma wybitnymi postaciami historycznymi. 19:05 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 134 RZESZÓW - ŚWIĘTO PANIAGI Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Agnieszka Grabarska Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Ponownie odwiedzamy Rzeszów, który zaskakuje różnorodnością miejskich atrakcji. Stolica Podkarpacia może bowiem zachwycić niezwykłą historią, schowaną pod płytą rynku i udostępnioną w postaci Podziemnej Trasy Turystycznej, ale z pewnością nie zawiedzie też tych, którzy chcą zasmakować w tradycjach kulinarnych i muzycznych regionu. Rzeszów uruchamia wszystkie zmysły turysty. Wart odwiedzenia jest zwłaszcza w czasie weekendu majowego, kiedy mieszkańcy wychodzą na ulice i bawią się podczas lokalnego Święta Paniagi tak nazywano niegdyś obecną ulicę 3 Maja. Każda edycja ma swój temat przewodni - w roku 2019 celebrowane jest partnerstwo z chorwackim miastem Split, a jedną z atrakcji dla smakoszy jest popularna w tym kraju zupa Gazdaricin. Kolejną propozycją dla świętujących jest wystawa archiwalnych zdjęć - fotografie pokazują jak wyglądały te same miejsca i przeszłości i obecnie. Dla kolekcjonerów wspomnień i zdjęć idealna jest podróż ekologicznym autobusem w te rejony miasta, które rzadko odwiedzają turyści i sami mieszkańcy. Miasto od 2006 roku powiększyło swoją powierzchnię dwukrotnie, zatem ta krajoznawcza wyprawa to też dobra lekcja współczesnej historii Rzeszowa. Sercem muzycznych operacji miasta jest Rzeszowska Estrada instytucja z 60 - letnim stażem. To tu zaczynali swe muzyczne kariery Anna German, Mira Kubasińska i Tadeusz Nalepa. Miejską ciekawostką jest też mural przedstawiający miasteczko na Dzikim Zachodzie. Widzimy szeryfa dumnie kroczącego przez ulicę i krzesełko reżysera. To nawiązanie do wybitnego reżysera Freda Zinnemanna, który urodził się w Rzeszowie. Ten zdobywca czterech Oskarów wyreżyserował znane filmy m.in. kultowy "W samo południe". 19:30 PORTRETY DOKUMENTALNE. - ROBERT KACZMAREK. Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 2021 Scenariusz: Agnieszka Wąsikowska Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski Seria rozmów z wybitnymi filmowcami zajmującymi się sztuką dokumentu. Bohaterami poszczególnych odcinków są zarówno uznani twórcy tego gatunku, jak i przedstawiciele młodego pokolenia filmowców - dokumentalistów. Cykl ma na celu stworzenie panoramy polskiego dokumentu poprzez realizację filmowych portretów opowiadających o danym twórcy, jego drodze i przekrojowo opisujących jego twórczość na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterem tego odcinka jest Robert Kaczmarek. 20:10 THE REAGAN SHOW (THE REAGAN SHOW) Film dokumentalny, 71 min, USA, 2017 Reżyseria: Sierra Pettengill, Pacho Velez Film dokumentalny przedstawiający kronikę prezydentury Ronalda Reagana za pomocą nigdy wcześniej nie widzianych materiałów archiwalnych. Dowiemy się, w jaki sposób styl przywództwa gwiazdy Hollywood zapowiadał dojście do władzy Donalda Trumpa. To film oparty na archiwaliach, dokument przedstawiający wielką rolę Ronalda Reagana - przywódcy wolnego świata. Film przedstawia rywalizację Ronalda Reagana z charyzmatycznym przywódcą Związku Radzieckiego Michaiłem Gorbaczowem, pokazując spektakl w samym sercu globalnej dyplomacji, sprzeciw sceptycznego korpusu prasowego i zagrożenie III wojną światową. Mówił: "Po raz kolejny do nas dotarło że to nie zwykli ludzie, lecz rządy wywołują wojny. Przyszłe pokolenia by nam nie wybaczyły, gdybyśmy, po tylu staraniach, zaprzepaścili szansę umocnienia pokoju na Ziemi. Będziemy kontynuować to dzieło jako naród, zjednoczeni w umiłowaniu pokoju i wolności. Musimy być silni i wspierać narody, które teraz walczą o własną wolność. Ameryka powinna być wzorem do naśladowania dla innych nacji. Są takie momenty w historii każdego narodu, które przywołują na myśl słowa jakiejś piosenki. Posłuchajcie tych wersów: Nawet gdybym stracił wszystko, na co ciężko pracowałem; nawet gdyby moja rodzina musiała zacząć wszystko od nowa; to i tak cieszyłbym się, że mieszkam właśnie tutaj, bo nasza flaga to symbol wolności i tego nikt nam nie odbierze". Reagan zmienił sprawowanie urzędu prezydenta w widowisko. Dreszcz przechodzi na myśl, że kolejni kandydaci też będą musieli się popisywać przed telewizją. 21:30 KSIĄŻĘ FILIP, MĄŻ KRÓLOWEJ (THE QUEEN'S HUSBAND) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania/Francja, 2015 Reżyseria: Anas Feuillette, Fx Goby Biograficzny film dokumentalny przedstawia historię życia Filipa, księcia Edynburga, męża królowej Elżbiety II od ponad 70 lat, najdłużej panującego księcia małżonka w historii monarchii brytyjskiej. Był najdłużej żyjącym męskim członkiem królewskiej rodziny. Zawsze stał przy żonie lub dwa kroki za nią, zgodnie z protokołem. Był wysoki i dystyngowany, szorstki, kontrowersyjny, dowcipny i nieoczekiwany. Ale co tak naprawdę wiemy o mężu królowej Elżbiety II? 22:35 TAMTE LATA, TAMTE DNI - MACIEJ WOJTYSZKO Magazyn, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Joanna Makowska Scenariusz: Joanna Makowska, Marta Perchuć - Burzyńska Prowadzący: Marta Perchuć-Burzyńska Marta Perchuć - Burzyńska rozmawia z wybitnymi artystami o dzieciństwie, domu rodzinnym i najważniejszych doświadczeniach, które w istotny sposób wpłynęły na ich życie i drogę twórczą. Rozmowy realizowane są w miejscach, które dla bohaterów programu mają największe znaczenie sentymentalne. Tym razem bohaterem programu jest Maciej Wojtyszko - reżyser, scenarzysta, autor komiksów i filmów animowanych, w tym cyklu dla dzieci "Bromba i inni". 23:05 EFEKT MOTYLKA Film dokumentalny, 90 min, Polska, 2020 Reżyseria: Jarosław Szmidt Historia o niezwykłej sile miłości i nadziei. To opowieść o solidarności tysięcy ludzi, których połączyła potrzeba ratowania życia dziewczynki, chorej na rzadką, nieuleczalną chorobę genetyczną - E. B. Film będzie wielowątkową relacją heroicznej walki 7 - letniej Zuzi Machety i jej rodziny z chorobą powodującą otwarte rany na całym ciele i z wszechobecnym bólem. Wielu nazywa Zuzię małym motylem, bo jej skóra jest wrażliwa jak skrzydła motyla. Po 7 latach walki z diaboliczną chorobą pojawiła się nadzieja. Rodzice Zuzi dowiadują się o nowatorskiej, eksperymentalnej terapii prof. Jakuba Tolara w USA, mogącej uratować życie ich dziecka i wyrwać ich z koszmaru cierpienia. Aby ocalić tego małego motylka, lekarze muszą przeszczepić jej szpik kostny i komórki macierzyste, które powinny zatrzymać powstawanie ran. Zuzi można pomóc, ale potrzebne jest aż 1, 5 mln $. Mimo tego rodzice dziewczynki, którzy poświęcili cały swój majątek na dotychczasowe leczenie i codzienną walkę z bólem, nie tracą nadziei. Poprzez fundację Siepomaga organizują publiczną zbiórkę pieniędzy. Niezwykle szczere i ujmujące wołanie o pomoc uśmiechniętej mimo bólu dziewczynki połączyło serca. Ludzie uwierzyli, że nawet ich niewielka pomoc ma znaczenie i razem można dokonać czegoś wielkiego i pozornie niemożliwego... Jej historia poruszyła do głębi także autora tego filmu, który po pierwsze ruszył z pomocą, a następnie chwycił za kamerę w poczuciu wartościowego tematu, który może budować mosty nadziei. W ten sposób poznaje Zuzię i jej rodzinę. Towarzyszy im z kamerą. Wiadomości o chorej Zuzi dzięki portalom społecznościowym oraz telewizji obiegają Polskę i świat. Spontaniczny odzew tysięcy ludzi wykracza poza granice. Wsparcie przychodzi nie tylko z Polski, ale także m.in. z Japonii, USA. Społeczna akcja pomocy i zbiórka pieniędzy rozpędza się, przechodząc wszelkie oczekiwania. Jest jak kula śnieżna zabierająca po drodze coraz więcej i więcej ludzi chcących pomóc cierpiącemu dziecku. Nieosiągalną dla rodziców Zuzi kwotę ponad 6 mln złotych, udaje się zebrać zaledwie w 55 dni dzięki zaangażowaniu ponad 100 tysięcy ludzi. Autor filmu wylatuje transportem medycznym do USA wraz z rodziną Zuzi, trzymając w ręku namalowany przez nią bilet. Leczenie dziewczynki może dojść do skutku, ale droga do jej zdrowia jest bardziej złożona. Terapia w USA może przynieść ok 90% poprawy jej stanu zdrowia, ale ryzyko jest też olbrzymie. Aby doczekać jej 10 - tych urodzin, rodzice Zuzi muszą położyć na szali jej życie. Przeszczep szpiku musi być poprzedzony podaniem chemioterapii. Na pierwszym spotkaniu prof. Tolar nie ukrywa, że będzie to piekielna próba niegwarantująca pełnego sukcesu. Pierwszy zabieg poszerzający zarastający przełyk, udaje się i Zuzia zjada swoją pierwszą parówkę w życiu. Minneapolis staje się ich drugim domem, siostra Alicja, która będzie dawcą szpiku, idzie do amerykańskiej szkoły, poznajemy klinikę, ich nowy dom. Po długim oczekiwaniu jest zielone światło dla terapii, długiej, pełnej cierpienia i nadal niepewności. Zuzia składa własnoręczny podpis dający zgodę na przeszczep szpiku od Alicji. Przeszczep Zuzi się udaje, ale autor filmu musi już wracać do kraju. Prowadzona elektroniczna łączność nagle ustaje, zalega cisza, wreszcie przychodzi wiadomość mrożąca krew w żyłach: Ona umiera, Jarek.... Los ponownie wystawia wszystkich na wielką próbę. Jednak niemożliwe znowu staje się możliwe, płuca zaczynają pracować i wraca oddech. Widzimy prof. Tolara idącego korytarzem kliniki: Uśmiech proszę, organizm Zuzi ma w sobie 100% komórek dawcy. Dziewczynka zaczyna coraz śmielej poruszać się, mimo podłączonych pomp i kroplówek, jeździ po szpitalnym korytarzu specjalnym. 00:40 REPUBLIKA. NARODZINY LEGENDY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2017 Reżyseria: Ryszard Kruk Zdjęcia: Łukasz Kajetan Pochylski, Wojciech Budny, Ryszard Kruk Film dokumentalny o legendarnym zespole muzycznym Republika. W połowie lat 70. w Toruniu działo środowisko skupione wokół Studenckiego Klubu Pracy Twórczej Od Nowa. Waldek Rudziecki kieruje klubem i organizuje warunki, dzięki którym młodzi muzycy mają po prostu gdzie i na czym grać oraz zaprasza do Torunia ciekawe kapele z całego kraju. Sławek Ciesielski i Paweł Kuczyński wraz z braćmi Rucińskimi tworzą Res Publicę. Dołącza do nich Grzegorz Ciechowski, który szybko wyrasta na lidera. Charyzmatyczny poeta i kompozytor wyznacza nowy styl. Powstaje Republika. Nikt wcześniej tak nie grał. Ich muzyka porywa tłumy. Andrzej Ludew tworzy logo i republikarycę. Czarno - białe pasy stają się ich znakiem rozpoznawczym, a Kombinat jednym z najważniejszych utworów tamtych czasów. Zespół zyskuje ogromną popularność, nieustannie jest w czołówce listy przebojów, zdobywa złotą płytę. W radiowej Trójce pojawia się kreowany reportaż i nie pomaga późniejsze dementi. Płyną listy od zdecydowanych przeciwników, jak i zagorzałych fanów. Ciechowski inspiruje do czytania Herberta, Orwella, Kurta Vonneguta. Ania kończy wówczas szkołę podstawową i jeździ na wszystkie koncerty, ale wiemy, że za kilka lat będzie żoną Grzegorza. Zespół wydaje kolejną płytę, która osiąga sukces, kolejne utwory zyskują miano hitów. Muzycy wchodzą do studia, by nagrać kolejny album i w tym momencie zespół się rozpada. Historia przyjaźni i rodzącego się fenomenu porusza również kontekst historyczny czasów i miejsca twórczego fermentu. Autorzy filmu wykorzystali ciekawe mało znane archiwa filmowe Republiki oraz muzykę i niepublikowane zdjęcia zespołu Res Publica. Niewątpliwie interesujące są jazzowe interpretacje i omówienia utworów Republiki przez Bogdana Hołownię. Film opowiada o pierwszym okresie działalności zespołu Republika, zakończonym jego rozpadem w 1986 roku. Skłania do pytania, co decyduje o sukcesie? W jaki sposób spośród wielu muzyków wywodzących się ze środowiska toruńskiej Od Nowy to właśnie Republika stała się najważniejszym zespołem dla tak wielu ludzi? Talentem, ciężką pracą, odrobiną szczęścią, czy dzięki połączeniu tych elementów przez przyjaźń? 01:35 MORZE HALLERA Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2019 Reżyseria: Piotr Kuciński Zdjęcia: Mirosław Basaj Film przywołuje historię Zaślubin Polski z morzem. Ten patriotyczny akt dokonał się 10 lutego 1920 roku w Pucku. W filmie zostanie przedstawiona sylwetka generała Józefa Hallera, wzbogacona historią jego armii. 02:25 KONIEC EUROPY Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2007 Scenariusz i reżyseria: Kamila Veymont - Cendrowska Film opowiada o ostatnich miesiącach funkcjonowania najsławniejszego w Europie Środkowo - Wschodniej bazaru - Jarmarku Europa na terenach historycznego Stadionu Dziesięciolecia w Warszawie. Decyzja UEFA przyznająca Polsce i Ukrainie organizację EURO w 2012 roku oznaczała konieczność wybudowania w Warszawie Stadionu Narodowego, a co za tym idzie wyprowadzkę kupców handlujących na zdewastowanym stadionie od blisko 18 lat. Tymczasem wraz ze stadionowym handlem, o którym niejeden mówi ze zgorszeniem, że to "trzeci świat" w centrum aspirującej do europejskości stolicy, odchodzi do lamusa historii jedyna w swoim rodzaju pamiątka czasów polskiej transformacji ustrojowej, z jej spontaniczną, nie zawsze legalną "działalnością gospodarczą" czy koegzystencją, nie do końca pokojową, rozmaitych ras i kultur, które uczyniły ze stadionu tygiel kultur w homogenicznej Polsce nigdzie indziej niewystępujący. Film stara się to odchodzące nieformalne "państwo w państwie" zatrzymać w kadrze: sektor wietnamski o 2 nad ranem, targ bułgarski w deszczu, ciemnoskórych z korony i polskie rewiry na błoniach. Bo może się okazać, że "Europa" była jednym z bardziej intrygujących wcieleń zasłużonego Stadionu Dziesięciolecia, który wszak widział niejedno, o czym przypominają wykorzystane w filmie archiwalia.