TVP Dokument Poniedziałek, 04.07.2022 06:00 DZIKA POLSKA - LASY PEŁNE ŻYCIA - NOCKA NOCKÓW Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2011 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska O zmierzchu nietoperze wzdłuż leśnego potoku podążają w góry. Po drodze wpadają w delikatną sieć badaczy i dostają obrączki lub nadajniki telemetryczne. Dzięki nim wiemy, że część tych lotników podąża do nocnego klubu na wspólną imprezę. W filmie przewodnikiem po świecie nietoperzy jest dr Robert Mysłajek. Celem jego badań jest poznanie składu gatunkowego nietoperzy zamieszkujących lasy Beskidu Śląskiego, wyznaczenie szlaku ich wędrówek, wykrycie miejsc rozrodu, wypoczynku i zimowania. Tajemnice życia nietoperzy odsłaniane są powoli. Jednak są one na tyle fascynujące, że wielu badaczy jest gotowych do podejmowania kolejnych wyzwań. Jednym z nich jest właśnie dr Robert Mysłajek. Towarzyszymy mu z kamerą podczas odłowu nietoperzy w delikatne siatki chiropterologiczne i zakładania nadajników telemetrycznych, które pozwalają poznać ich wędrówki. Podsłuchujemy nietoperze za pomocą detektorów ultrasonicznych, które przetwarzają wydawane przez nie ultradźwięki na dźwięki słyszalne dla ludzi i umożliwiające identyfikację gatunków. Późnym latem i jesienią obserwuje się wzmożoną aktywność nietoperzy w pobliżu otworów jaskiń. Rola rojenia nietoperzy w takich miejscach nie jest do końca jasna. Sugeruje się jego związek z zachowaniami godowymi, przekazywaniem przez dorosłe osobniki młodym informacji o rozmieszczeniu kryjówek zimowych, wykorzystaniem jaskiń jako schronień tymczasowych itd. Bez względu jednak na pełnioną funkcję, rojenie stwarza doskonałą okazję do lepszego poznania fauny nietoperzy danego regionu i zdefiniowania miejsc ważnych dla ich ochrony. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.II - ODC. 23 OWCZYM PĘDEM Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2016 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Radosław Kotarski tym razem rusza w polskie Tatry, aby zbadać, czy tamtejsi górale nadal pielęgnują historyczne tradycje wypasania owiec. Czy naprawdę codziennie wyprowadza się je w wysokie góry? Jak dawniej wyrabiano oscypki i czy dzisiaj również używa się pierwotnych metod? Odpowiedzi na te wszystkie pytania znajdą się w programie. 07:00 NOTACJE - JÓZEFA ŻYCIŃSKA. MOJA WOJNA PO WOJNIE Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2008 Autor: Włodzimierz Szpak W 1930 r. we wsi Wołów pod Skarżyskiem przychodzi na świat Józefa Życińska, córka Jana i Marii. W czasie okupacji niemieckiej jako dziecko nosi meldunki do oddziału partyzanckiego majora Piwnika. Poznaje tam swojego przyszłego męża, Aleksandra Życińskiego. W 1948 r. przyłącza się do oddziału partyzanckiego utworzonego rok wcześniej przez Aleksandra Życińskiego. W lutym Józefa i Aleksander biorą ślub. Uczestniczą w akcjach zbrojnych przeciwko komunistom. W maju zostają otoczeni przez oddziały KBW i UB w Kucembowie Górnym i aresztowani. Po morderczym śledztwie na UB w Kielcach, sądzeni w Skarżysku - Kamiennej. Aleksander zostaje skazany na śmierć, Józefa na 7 lat więzienia. W ciągu kilku lat od zakończenia wojny Józefa traci z rąk komunistów brata, siostrę, męża, ojca i matkę. W roku 1950 Józefa wychodzi po dwóch latach z więzienia ze względu na zły stan zdrowia. W 1980 r. w swojej macierzystej firmie (PKS) zakłada Solidarność. 07:10 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE S.I - ODC. 22 KSIĘSTWO ŚWIDNICKO - JAWORSKIE Magazyn, 22 min, Polska, 2016 Reżyseria: Jacek Sołtysiak Scenariusz: Magdalena Felis Zdjęcia: Jarosław Wątor, Jacek Banach, Tomasz Jędrzejczak Prowadzący: Tomasz Bednarek Tym razem cofniemy się do wydarzeń sprzed ponad 700 lat. W XIII wieku Polska była w apogeum rozbicia dzielnicowego, które podzieliło kraj na małe, niezależne od siebie księstwa. Zwyczajowe prawo Piastów zapewniało każdemu członkowi rodu ojcowiznę, a że dynastia szybko się rozrastała, trzeba było wciąż wydzielać kolejne części i tworzyć nowe księstwa. Jednym z nich było Księstwo Świdnicko - Jaworskie, najpotężniejsze i najbogatsze na Śląsku. Jego świetność przetrwała w świadomości mieszkańców i w olśniewającej architekturze. To tu - w Jaworze i Świdnicy - odwiedzimy niezwykłe drewniane kościoły, zamek w Bolkowie z unikatową na skalę Europy wieżą z dziobem czy jeden z najlepiej zachowanych w Polsce zespołów kamienic na świdnickim rynku. Trudno znaleźć drugie takie miejsce, gdzie można tak dosłownie dotykać historii, zachowanej w formach skalnych, przyrodzie, kamieniu, drewnie, glinie i wreszcie: w ścianach wiekowych kamienic. A to wszystko to w dostojnym cieniu Sudetów. 07:40 PRZYRODNIK NA TROPIE - /22/ - PRZEBIŚNIEG Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz: Łukasz Bożycki Prowadzący: Łukasz Bożycki Galanthus nivalis, roślina o kwiatach barwy mleka, która rośnie w śniegu to nic innego, jak nasz wiosenny PRZEBIŚNIEG. Połowa marca to najlepszy czas na poszukiwanie pierwszych zwiastunów budzącej się do życia przyrody. W tym odcinku Łukasz Bożycki przybliży nam właściwości tej fascynującej, jednocześnie trującej i leczniczej rośliny. 08:05 ZIEMIA - PODWODNY ŚWIAT - CZ. 1. PROLOG Cykl dokumentalny, 44 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Misiuk Serial dokumentalny przedstawiający podwodny świat naszej planety. Dokument powstawał przez cztery lata i wprowadza widza w głębiny Indo - Pacyfiku, Morza Karaibskiego, Morza Czerwonego oraz w zatopiony podziemny świat jaskiń półwyspu Jukatan. Seria skupia się przede wszystkim na aspekcie przyrodniczym, ale porusza również sprawy egzystencji ludzkiej w okołowodnym ekosystemie morskim i związane z tym konsekwencje, szczególnie w aspekcie tragedii zatopionych wraków. Ludzkość żyje na zaledwie 30% powierzchni Ziemi, która wystaje ponad oceany. Reszta to zatopiona wielka przestrzeń niebieskiej planety, o której wiemy stanowczo za mało. Autorzy serii chcą przybliżyć widzowi ten ogromny świat, który obecnie dla ludzkości jest wciąż tylko spichlerzem i śmietnikiem cywilizacji. Tytuły kolejnych odcinków: 1. Ziemia. Podwodny świat - Prolog 2. USS Liberty, Hebat Allah i pierwotna siła 3. Mohamed Hasbella, Elphinstone i Wrota Majów 4. Myjnia samochodowa i błękitna dziura 5. Kryształowa Zatoka i SS Thistlegorm 6. Jaskinia Taj Ma Ha i Dedalus Północny 7. Nocne życie i połowa Księżyca 8. Ogród Edenu i Dedalus 9. Zatoka i królewskie katakumby 10. Upierzony wąż i wyspa skał 11. Życie pod mostem i miasto fregat 12. Woda od Wschodu i El Kafein 13. Chack Mol i żarłacz białopłetwy 14. Koralowe Jaskinie i Manty Ray 15. Mimpang i małpia tajemnica 16. Żółwie, delfiny i Carnatic 17. Zwierzęcy cmentarz, Gianis D i noc pod wodą 08:55 PORTRETY DOKUMENTALNE - ELIZA KUBARSKA. CO SIĘ WYDARZYŁO NA WYSPIE PAM. Cykl dokumentalny, 4 min, Polska, 2021 Cykl opowiadający o najważniejszych, najciekawszych filmach wybitnych polskich filmowców zajmujących się sztuką dokumentu. 09:05 MILUTKIE I DZIKIE (CUDDLY AND WILD: ADORABLE ANIMAL BABIES) Film dokumentalny, 49 min, Austria/Niemcy, 2018 Reżyseria: Dinah Czezik Mulller Film dokumentalny o zwierzętach w pierwszym roku ich życia, który jest najważniejszym okresem. Czy maluch dostanie wystarczającą ilość pożywienia? Jak poradzi sobie w rywalizacji z rodzeństwem lub nadciągającym ryzykiem drapieżnictwa? Poprzez serię wzruszających, połączonych ze sobą opowieści stajemy twarzą w twarz z tymi najmłodszymi. W świecie dzikiej przyrody żadnemu noworodkowi nie oszczędza się walki, żaden rodzic nie jest odporny na niepokój. Lisiątka, pisklęta żurawia lub prosięta dzików - wszystkie stoją przed tymi samymi wyzwaniami. Ale natura jest czasem litościwa. Daje swoim dzieciom przewagę. Na początku roku, kiedy nad Morzem Północnym szaleją huragany, rodzą się szare foki. Trudno wyobrazić sobie bardziej niewygodny czas na przyjście na świat, ale dzieci są gotowe, aby wytrzymać przenikliwy chłód wiatru, rodzą się z futrem i grubą warstwą tłuszczu. Dziki też mają dość mroźny początek życia. Ich prosięta rodzą się jeszcze przed stopieniem ostatniego śniegu. Ostatecznie przetrwanie tych zwierzęcych dzieci z północy zależy od doświadczenia i opieki rodziców. Pierwszy rok jest najtrudniejszy. Przeżycie go może nie gwarantować długiego życia, ale jednak rosną szanse na przeżycie. 10:05 BIAŁY DOM OD KUCHNI (WHITE HOUSE REVEALED) Film dokumentalny, 46 min, Niderlandy (Holandia), 2009 Scenariusz: Susanne Mei Zdjęcia: Rob Lyall, Sean Fine 1600 Pennsylvania Avenue NW Washington, DC 20500 - to adres dobrze znany wszystkim Amerykanom. Mieści się tu Biały Dom oficjalna rezydencja dotychczasowych prezydentów Stanów Zjednoczonych, z wyjątkiem Jerzego Waszyngtona. To tu co dzień zapadają decyzje, wpływające na losy milionów Amerykanów, a w czasie wojny ważą się losy świata. Ale to także miejsce, gdzie prezydent wraz z rodziną może uciec od ciężaru władzy i po prostu cieszyć się ciepłem domowego ogniska. Pierwszym lokatorem najsłynniejszego domu Ameryki był drugi prezydent, John Adams, który wprowadził się tu w listopadzie 1800 r. wraz ze swoją służbą. W 1840 r. Kongres stworzył specjalny fundusz na utrzymanie rezydencji. Dziś personel Białego Domu liczy 95 osób, które odpowiadają za 132 pomieszczenia, wchodzące w skład trzypiętrowej reprezentacyjnej części rezydencji, gdzie prezydent wraz z małżonką mieszkają i podejmują gości. W zachodnim skrzydle znajdują się biura prezydenta, we wschodniej części urzęduje Pierwsza Dama oraz jej pracownicy. Personel pracuje tu z wielkim oddaniem, całkowicie podporządkowuje swoje życie kolejnym prezydentom, nie kierując się politycznymi sympatiami. Dla personelu najważniejszy jest ich bezpośredni przełożony, tzw. mistrz ceremonii, który odgrywa bardzo ważną rolę w Białym Domu. O swojej pracy mówi mistrz ceremonii Gary Walters, który ma wiele wspomień. Szczególnie zapadła mu w pamięci historyczna chwila: rozpalał w kominku ogień podczas wizyty radzieckiego przywódcy Michaiła Gorbaczowa w 1987 r. , kiedy to podpisano porozumienie, mające położyć kres zimnej wojnie. Rodziny często z pokolenia na pokolenie zajmują się pracą w Białym Domu. Lilian Rogers Parks miała 12 lat, kiedy w 1909 zaczęła tu przychodzić z matką, Maggie Rogers, która była pokojówką za rządów prezydenta Williama Tafta. W 1929 r. , za prezydentury Hoovera, Liliana sama przyjęła tu posadę krawcowej. Lokaj Alonso Fields przepracował w Białym Domu 20 lat i również ma wiele do powiedzenia na temat panujących tu zwyczajów i różych sekretów: jak trzy dzwonki oznaczjące zbliżającego się prezydenta, a wtedy personel czmychał przed nim, skrywając się w schowku czy szafie. Najbardziej znanym i najdłużej urzędującym cukiernikiem w kronikach Białego Domu jest Francuz Ronald Mesnier, który przez 26 lat przygotowywał słodkości dla pięciu prezydentów Stanów Zjednoczonych i pamięta ulubione przysmaki każdego z nich. Najbardziej łasi na słodycze byli prezydenci Clinton i Reagan. Najodważniejszy był Bush Senior, który chętnie próbował różnych przysmaków. Ogromnym wyzwaniem dla Ronalda Mesniera, jak zresztą dla całego personelu, było zaprzysiężenie nowego prezydenta, a także oficjalne kolacje z udziałem przywódców obcych krajów. W 2003 r. prezydent Bush podejmował uroczystą kolacją osobistość z Kenii. Ronald Mesnier postawił wówczas na trzy kenijskie bogactwa: kawę, czekoladę i banany. Zrobił czekoladowy młynek do kawy, z którego wysypywały się niby ziarna kawy gałki lodu, a tace ozdobił figurkami afrykańskich zwierząt. Na 16. urodziny córki Clintona, Chelsea, wiedząc że nastolatka marzy o samochodzie, zrobił jeepa z czekolady w jej ulubionych kolorach: fioletowym, różowym, żółtym. Była nawet tablica rejestracyjna z napisem: śliczna szesnastka. Po skandalu z Moniką Lewinsky na różne sposoby próbował osłodzić życie rodzinie Clintonów, przygotowują im ich ulubione desery. W 2004 roku Ronald Mesnier przeszedł na zasłużoną emeryturę, ale nie rozstał się z Białym Domem. Wciąż bierze czynny udział w przygotowaniach oficjalnych uroczystości. Białego Domu nie omijały tragedie. Nelson Pierce, ówczesny mistrz ceremonii, nigdy nie zapomni piątku 22 listopada 1963 r. , feralnego dnia, w którym dokonano zamachu na prezydenta Stanów Zjednoczonych, Johna Fitzgeralda Kennedy’ego. Najgorszym dniem w najnowszej historii Białego Domu był dla jego mieszkańców i personelu niewątpliwie 11 września 2001 r. 10:55 WOKÓŁ MÓRZ II - ODC. 3 KILIMANDŻARO. SPOTKANIE NA SZCZYCIE (AROUND THE SEA II EP. 3 RENCONTRES AU SOMMET) Serial dokumentalny, 26 min, Francja, 2018 Reżyseria: Jrme Mignard Kontynuacja opowieści o krajach, miastach i ludziach, których życie związane jest z wodą. Ocean Spokojny, Karaiby, wybrzeże Francji, Ocean Polarny czy wybrzeże Afryki - będziemy podróżować, żeglować i dowiadywać się wszystkiego o świecie widzianym oczami mieszkańców, którzy żyją i pracują wokół tych niezwykłych miejsc. Raj dla jednych, a dla innych ekologiczne cierpienie. W trzecim odcinku opowiemy o Kilimandżaro, które nazywane jest "dachem Afryki". Góruje nad Tanzanią i ma wysokość prawie sześciu tysięcy metrów nad poziomem morza. Co roku blisko trzydzieści tysięcy osób próbuje zdobyć ten szczyt, pomimo chłodu i zagrożeń związanych z dużą wysokością. Udaje się to średnio tylko połowie z nich. Śmiałkom towarzyszą liczni przewodnicy i tragarze. Wykonują niezwykle ciężką i niebezpieczną pracę. Pomimo doświadczenia, również oni cierpią czasem na chorobę wysokościową. Grupa dziesięciu osób postanowiła zdobyć "dach Afryki". Przed nimi niezwykle trudna i niebezpieczna wspinaczka. 11:30 Z WŁASNEJ PENSJI NIKT NIE ŻYJE Reportaż, 19 min, Polska, 1988 Scenariusz: Małgorzata Kałużyńska - Jasak Zdjęcia: Stanisław Ścieszko Sytuacja ekonomiczna PRL schyłku lat osiemdziesiątych minionego wieku zainspirowała członków łódzkiej kapeli podwórkowej do stworzenia utworu "Z własnej pensji nikt nie żyje". Nauczyciele, muzycy, pracownicy zakładów tekstylnych, renciści - wszyscy muszą dorabiać do swoich oficjalnych wynagrodzeń, bowiem ich wysokość nie pozwala na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Absurdy gospodarcze minionego ustroju szczególnie widać na rynku mieszkaniowym, gdzie - zatrudnieni w spółdzielni - robotnicy wykonują tzw. fuchy w ramach oficjalnego czasu pracy. Zdesperowani, czekający na wymarzone, własne mieszkanie, lokatorzy zmuszeni są płacić "na boku", by jak najszybciej wprowadzić się do właściwie przygotowanego lokum. 11:55 LENA NA BAŁKANACH - ODC. 6. MUZYKA Cykl reportaży, 23 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Konrad Zagórski Prowadzący: Lena Urbańska Seria podróżnicza, niemająca wiele wspólnego z typowym przewodnikiem turystycznym. Spróbujemy wejść głębiej w tkankę społeczeństwa, zanurzymy się w bałkańskim kotle, czyli mieszance religii, wyjątkowych kultur i ich burzliwej historii. W każdym odcinku będziemy skupiać się na wybranym zagadnieniu współczesnych Bałkanów. Zagadnienia te będą przedstawione poprzez kilku lokalnych bohaterów, którzy przybliżą nam swoją kulturę i opowiedzą o swojej działalności. Jest to seria skupiająca się na człowieku, opowiadająca o regionie przez poznanie ludzi. To seria o podróżach poza utartym szlakiem. 12:25 POLSKIE DZIEDZICTWO - ODC. 6 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2021 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Maciej Kłobucki, Bartosz Kucharski, Tomasz Kępski Zdjęcia: Damian Szprejda, Marcin Szymański, Michał Ławreńczuk Prowadzący: Stefan Tompson Cykl dokumentalno - historyczny o polskim Dziedzictwie Kulturowym na Kresach Wschodnich, prowadzony przez Stefana Tompsona, w którym przybliżona zostaje widzowi historia ziem polskich sprzed 1921 roku. Prezentowane są najciekawsze polskie posiadłości, usytuowane za naszą obecną wschodnią granicą. W południowo - zachodniej części Ukrainy, tuż nad brzegiem rzeki Dniestr, znajduje się miejscowość Chocim. Z geopolitycznego punktu widzenia było to miejsce strategiczne, wobec czego niezbędna była twierdza zdolna odeprzeć ataki nieprzyjaciela. Imponująca budowla w rękach Polski była stosunkowo krótko, choć uznaje się ją za jedną z najważniejszych twierdz w dziejach naszego kraju. Stefan Tompson opowie o historii wzlotów i upadków twierdzy chocimskiej. 13:05 "BANIORZE" Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tomasz Drozdowicz Film dokumentalny o świecie kolei na Śląsku, czyli o kolejarzach, ich rodzinach, pracy i pasjach. O tych, których pasażer widzi, kiedy wsiądzie do pociągu i o tych wszystkich niewidzialnych, dzięki którym ten skomplikowany organizm funkcjonuje. O miłości do kolei, która bywa wymagającą ukochaną. Nieznany świat kolejowej codzienności, tej dziennej i nocnej, świat działania i funkcjonowania bez ustanku, bez przerwy. Wejdziemy w świat ludzi, bez których żadne urządzenie nie zadziała, żadne Pendolino czy stara, rumuńska lokomotywa nie pociągnie pociągów pełnych setek ludzi i ton towarów. Wejdziemy na tory, do warsztatów, na bocznice kolejowe, na górki rozrządowe, zajrzymy do dyspozytorni i przyjrzymy się sterowaniu pociągami zza komputera, wejdziemy do królestwa maszynisty, gdzie może przebywać tylko on sam. Sprzątniemy pociągi, przepniemy wagony, rozjaśnimy tajemnice niekończących się sekwencji kolejowych powiązań - pojazdów z ludźmi, torów, trakcji, szlaków z ludźmi, maszynami, ludzi z ludźmi, urządzeń z mechanizmami i sygnałami. 13:55 DZIKI BAŁTYK - ODC. 1 MIĘDZY DANIĄ A ŁOTWĄ (WILD BALTIC SEA / WILDE OSTSEE / 1. BETWEEN DENMARK AND LATVIA) Serial dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: Christoph Houschild Serial dokumentalny o dzikiej przyrodzie Bałtyku. Natura tego najbliższego nam morza oferuje wiele niespodzianek. Pierwszy odcinek prowadzi nas z Danii przez Mierzeję Kurońską Litwy na Łotwę. Zabiera nas z północnego krańca Danii, via Półwysep Dar i Mierzeję Kurońską - do rozległych plaż Łotwy. Bałtyk różni się od innych mórz, bo jest morzem śródlądowym, ze słonymi wodami na zachodzie i słodkimi na północnym wschodzie. To najmłodsze morze na świecie powstało po ostatniej epoce lodowcowej. Po dziś dzień wiatr i fale kształtują wybrzeże, niosąc piasek z klifów na moreny. Powstają wysokie wydmy i rozległe, piaszczyste plaże, charakterystyczne zwłaszcza dla zachodnich i południowych regionów Bałtyku. Blisko Skagen znajduje się najbardziej wysunięty na północ kraniec Danii, gdzie łachy piaszczyste wchodzą daleko w morze, a między Skagerrak i Kattegat Morze Północne spotyka Bałtyk. 14:50 LUNGAU. WYSOKO WŚRÓD CHŁODU (HIGH LIFE AT LOW TEMPERATURES - LUNGAU / LUNGAU - DIE EINSAME WILDNIS) Film dokumentalny, 51 min, Austria, 2016 Reżyseria: Waltraud Paschinger Film dokumentalny, przedstawiający dobrze znany narciarzom region Austrii okalający Salzburg. Dolina Lungau leży na terenie Ziemi Salzburskiej, po południowej stronie Alp. Od północy otaczają ją Niskie Taury, a od południa pasmo Nockberge. To jeden z najpiękniejszych ekosystemów Alp i najzimniejszy region Austrii, nazywany potocznie austriacką Małą Syberią. Lato jest tutaj kótkie. Mnóstwo potoków, torfowisk, wrzosowisk i alpejskich jezior, w których żyją liczne zwierzęta, takie jak: kozice, salamandry i liczne ptaki. 15:50 NOWE TAJEMNICE DZIEDZICZENIA (OUR GENES UNDER INFLUENCE / LES NOUVEAUX SECRETS DE NOTRE HEREDITE / EPIGENETIC) Film dokumentalny, 50 min, Francja, 2018 Reżyseria: Laurence Serfaty Film dokumentalny o genetyce. Całe nasze ciało to miliardy komórek, w każdej z nich znajduje się DNA, które otrzymaliśmy od naszych rodziców i przekazujemy naszym dzieciom. Naukowcy od dawna sądzą, że tylko DNA rządziło naszym biologicznym przeznaczeniem. Mylili się. Chociaż identyczne bliźniaki mają to samo DNA, są fizycznie różne. Jak to jest możliwe? Podobnie, między dwiema larwami pszczół o tym samym DNA, jedna staje się królową, a druga robotnicą. Na całym świecie biologowie prowadzą badania. Teraz są u progu nowej ery, innowacyjnej dziedziny badań o nazwie epigenetyka: nasze DNA nie kontroluje wszystkiego, na co mogą wpływać mechanizmy zewnętrzne lub środowiskowe, które włączają lub wyłączają nasze geny. Dieta, czynniki zanieczyszczające, stres i wiele innych przyczyn może modyfikować fizyczną organizację naszych genów. Te epigenetyczne odciski mogą być przekazywane naszym potomkom. Trwa rewolucja epigenetyczna. Możemy teraz znaleźć klucz do własnego losu i przyszłości naszych dzieci. 16:45 FASCYNUJĄCE MIEJSCA (2 SEZON) - FASCYNUJĄCY CZAS WIOSNY - PRZEBUDZENIE (FASCINATING SPRINGTIME - TIME FOR AWAKENING) Cykl dokumentalny, 17 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Anette Schreurich Cykl poświęcony środowisku naturalnemu, przyrodzie, krajobrazom i zwierzętom najciekawszych miejsc na świecie. W tej części obserwujemy zmiany, które występują w przyrodzie na wiosnę. Wczesna wiosna w Europie Środkowej. Na początku marca noce nadal są mroźne, a drzewa nagie. Gdy słońce stopniowo silniej grzeje przyroda budzi się do życia. Chłód zimy wciąż czuć w powietrzu, ale świat zwierząt i roślin już przygotowuje się do wiosny. Pierwsze stada powracających ptaków sygnalizują nowy początek. Pokazują się zające. Po długiej zimie z mizerną strawą i niewielką aktywnością zwierzęta szykują się do nowego, odmiennego świata pełnego światła, ciepła i ruchu. Nadchodzące miesiące będą trudne. Trzeba będzie gromadzić energię, rosnąć i zadbać o przedłużenie gatunku. To ogromne wyzwania wiosną. Na szczęście - wkrótce będzie dużo pożywienia - co przyciąga ptaki migrujące z zimowych kwater. 17:10 ODKRYWAMY ŚWIAT - ODC. 6 LOFOTY (WORLD DISCOVERIES. EP. 6 LOFOTEN) Serial dokumentalny, 49 min, Francja, 2018 Reżyseria: Daniel Lafarge Scenariusz: Sylvain Dommergue Seria dokumentalna, w której będziemy mogli poznać najwspanialsze miejsca świata, styl życia, odwieczne tradycje lub realia historyczne zanim znikną one na tle nowoczesności. To świadectwa niesamowitego bogactwa kultur ludzkich na całym świecie. W ciągu kilku dziesięcioleci nasza planeta przeszła bardziej dramatyczne zmiany niż kiedykolwiek w historii ludzkości. Globalizacja, postęp gospodarczy i technologiczny prowadzą do normalizacji na całym świecie. Jednak różnice kulturowe i różnorodność wciąż mogą zaskakiwać, a czasem oczarować podróżnika. W tym odcinku odwiedzamy Lofoty - archipelag na Morzu Norweskim u północno - zachodnich wybrzeży Norwegii. Położony 300 km na północ od koła podbiegunowego, składa się z 7 dużych wysp i wielu innych wysepek rozciągających się na ponad 150 km, tworząc poszarpaną barierę na skraju północnej Norwegii. Tamtejsza natura zapewniła im miejsce na liście najpiękniejszych wysp świata. Oświetlony od czerwca do połowy lipca słońcem o północy, jest również idealnym miejscem do obserwowania zorzy polarnej jesienią i zimą. Archipelag Lofotów to jedno z tych naturalnych miejsc, które pozostały autentyczne, zachowane przed masową turystyką, gdzie wciąż można zanurzyć się w wyjątkowym otoczeniu. To jeden z najpiękniejszych regionów Norwegii. Jest tu wszystko: niesamowite plaże, ośnieżone szczyty, zielone doliny, kolorowe i bajkowe rybackie miasteczka, a do tego wszystkiego zimą jeszcze zorza polarna. Lofoty są niesamowicie ukształtowane z racji wulkanicznego pochodzenia. Strome, skalne ściany wystające z morza wraz z malowniczymi fiordami tworzą niesamowity krajobraz. To dobry pomysł zarówno na zimowe, jak i na letnie wakacje. 18:10 ZAGADKOWE KATASTROFY MORSKIE - ODC. 1. KATASTROFA W MĘTNEJ WODZIE (SOS VESSEL IN DISTRESS! 1. DISASTER IN TROUBLE WATERS) Serial dokumentalny, 49 min, Francja, 2018 Reżyseria: Antoine Laura, Herl Jouon Serial dokumentalny opowiadający o skarbach i zagadkach historii porzuconych na dnie. SOS to ostateczne wołanie o pomoc załogi w niebezpieczeństwie. Statki królewskie, rzekomo niezatapialne, zaginione załogi, katastrofy ekologiczne, niewyjaśnione zniknięcia, otchłań i szczątki wymagają dodatkowego dekodowania. Korzystając z najnowszych technologii i przy pomocy najwybitniejszych archeologów, historyków i inżynierów marynarki, ten serial dokumentalny odtwarza z minuty na minutę dokładne okoliczności tych katastrof. Łańcuch wydarzeń prowadzący do wraku jest dekodowany w zapierającym dech w piersiach tempie. Czas jest nieubłagany, a napięcie czeka na każdym kroku. Każdego roku po oceanach żegluje ponad 50 tysięcy statków. Niektóre stanowią nieustanne zagrożenie dla środowiska. Dotyczy to między innymi tankowców przewożących ropę od wydobywców do rafinerii. Katastrofy dwóch supertankowców spowodowały największe skażenia wybrzeży w historii Europy. W 1999 roku tankowiec Erika natrafia na wyjątkowo silny sztorm. Statek przełamuje się na pół i miliony ton ropy osiadają na plażach. 20 lat wcześniej identyczna katastrofa skaziła bretońskie wybrzeże. Był rok 1978, a zmagający się ze sztormem tankowiec nazywał się Amoco Cadiz. 19:10 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - NIKARAGUA. NATURALNE PIĘKNO (FLAVORS) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Nikaragua to państwo w Ameryce Środkowej. Słynie z serdecznych mieszkańców i ciekawej historii. Jej wyjątkowa przyroda to prawdziwe sanktuarium bioróżnorodności. Jeziora i wulkany nadają Nikaragui wyjątkowy charakter. Kilka lat temu ten barwny kraj otworzył się na podróżnych z całego świata. 20:10 SZTUKA DOKUMENTU - ODC. 4 - ANDRZEJ MUNK Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 2008 Reżyseria: Bartosz Paduch Scenariusz: Bogusław Zmudziński Zdjęcia: Jan Paweł Pełech Wykonawcy: Bożena Janicka, Jerzy Płażewski, Prof. Marek Hendrykowski "Sztuka dokumentu" to cykl poświęcony prezentacji dorobku najwybitniejszych realizatorów polskiego filmu dokumentalnego. Poszczególne odcinki cyklu będą autonomiczne, pozostając jednocześnie fragmentem większej całości, która stanie się w efekcie skondensowaną historią polskiego dokumentu. Film jest kolażem fragmentów filmów, wypowiedzi reżyserów, ich współpracowników (operatorzy, kompozytorzy, producenci itp.), opinii krytyków i historyków kina, a także zdjęć dokumentalnych. Każdy odcinek nowej telewizyjnej serii "Sztuka dokumentu" poświęconej wybitnym polskim dokumentalistom, zrealizowany został w innej formie. Bohaterem czwartego odcinka jest Andrzej Munk. 20:40 KOLEJARSKIE SŁOWO Film dokumentalny, 21 min, Polska, 1953 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Munk Muzyka: Jan Krenz Wykonawcy: Jan Krenz, Orkiestra Filharmonii Narodowej W Warszawie Film ukazuje codzienną prace kolejarzy. Z Tarnowskich Gór wyrusza pociąg wiozący transport koksu do huty żelaza "Szczecin". Załoga podjęła zobowiązanie, że koks trafi do huty bez opóźnienia. Mimo trudności na trasie, pociąg przyjeżdża punktualnie. 21:05 KIERUNEK - NOWA HUTA! Film dokumentalny, 12 min, Polska, 1951 Reżyseria: Andrzej Munk Scenariusz: Artur Międzyrzecki Zdjęcia: Jerzy Chluski, Romuald Kropat Muzyka: Tadeusz Baird Pierwszy w dorobku, zrealizowany w 1951 roku film Andrzeja Munka dokładnie dokumentuje stopniowy postęp w pracach nad budową nowego miasta - kombinatu podkrakowskiej Nowej Huty. Tak szybki postęp możliwy jest oczywiście głównie dzięki wielkiej pomocy radzieckich przyjaciół. 21:20 SPACEREK STAROMIEJSKI Dokument fabularyzowany, 18 min, Polska, 1958 Reżyseria: Andrzej Munk Bohaterką fabularyzowanego dokumentu jest uczennica szkoły muzycznej, która spaceruje po starówce w Warszawie. Dziewczynka słucha dźwięków miasta. Film powstał w oparciu o pomysł kompozytora Andrzeja Markowskiego. 21:35 NIEDZIELNY PORANEK Film dokumentalny, 19 min, Polska, 1955 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Munk Zdjęcia: Romuald Kropat Muzyka: Jan Krenz Film z 1955 roku, ukazujący nową, odbudowaną Warszawę. 22:05 ZWYCZAJNY KRAJ Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Wolski Byli wszędzie, starając się pozostać niewidzialnymi. Filmowali z ukrycia w restauracjach, na ulicy, w sklepach. Na jednym z osiedli domków jednorodzinnych zarejestrowali nielegalną rozlewnie paliwa. Innym razem uchwycili nieudane wodowanie statku MIR (przyjaźń po rosyjsku) lub Fidela Castro grającego w koszykówkę z krakowską drużyną. Nagrali spotkanie kochanków w hotelu oraz spotkanie redakcyjne w polskiej telewizji, gdzie dziennikarze rozmawiali o propagandzie. Czasami oficerowie rejestrowali przesłuchania, podczas których szantażując łamali przesłuchiwanego i zmuszali do współpracy. Kiedy indziej próbowali wyciągnąć szczegółowe informacje o jej codziennych wydatkach, włączając rodzaj mięsa i ilość masła. Podsłuchiwali rozmowy telefoniczne mężczyzny z kolegą w Oslo, u którego zamówił maść na hemoroidy, bo w kraju nie było można kupić. Filmowali zamieszki, podczas których ludzie rzucali w nich koszami na śmiecie. Nagrali też własne, dramatyczne rozmowy podczas oblężenia komisariatu milicji, podpalonego przez strajkujących. Uwięzieni prosili o pomoc, która nie mogła nadejść. 23:05 ANTYKWARIAT Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2005 Scenariusz i reżyseria: Maciej Cuske Antykwariat kojarzy się najczęściej ze spokojem odwiedzających i ciszą należną starym, pokrytym kurzem książkom. Ten jeden w Warszawie jest jednak zupełnie inny. Tu przychodzi się nie tylko po książki, które z trudem należy sobie samemu wykopać ze stert zalegających w niewielkim pomieszczeniu. Klienci to w większości bywalcy, którzy traktują antykwariat jako miejsce spotkań, rozmów, zwierzeń często wobec obcych sobie ludzi. Przybytkiem kieruje pan Krzyś. Niczym doktor wie, co boli jego klientów i czego potrzebują. Mimo swojego szorstkiego charakteru, zjednuje sobie ludzi, a rozmowy w jego książkowym królestwie toczą się od rana do wieczora. 23:35 KOMENDANCI "DARU POMORZA" Reportaż, 20 min, Polska, 1980 Scenariusz: Marek Kański Zdjęcia: Andrzej Dobrzyński Żaglowiec szkolny "Dar Pomorza" został zakupiony przez społeczeństwo Pomorza w 1929 roku dla Szkoły Morskiej w Gdyni. Historia statku nierozerwalnie związana jest z jego kolejnymi dowódcami. W polskiej historii statkiem dowodziło sześciu komendantów. Reportaż przedstawia sylwetki dowódców "Daru Pomorza": Konstantego Maciejewicza (1929 - 1938), Konstantego Kowalskiego (1938 - 1939), Alojzego Kwiatkowskiego (1939 - 1945), Stefana Gorazdowskiego (1946 - 1953), Kazimierza Jurkiewicza (1953 - 1977) oraz Tadeusza Olechnowicza (1977 - 1982), ostatniego dowódcy statku. 24:00 NOTACJE - LUCYNA SMOLIŃSKA. MOJE ŻYCIOWE WYBORY Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2009 Autor: Hanna Kramarczyk Lucyna Smolińska - Sroka, dziennikarka, reżyserka filmów dokumentalnych, fabularyzowanych i widowisk artystycznych. Członkini Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Laureatka sześciu Złotych Ekranów. Ukończyła Wydział Dziennikarski na Uniwersytecie Warszawskim w 1961 roku, uzyskując tytuł magistra w dziedzinie teatrologii. Pracownik Telewizji Polskiej od 1961 roku. Kierowała Redakcją Szkolną i Historyczną Naczelnej Redakcji Oświatowej Programu 1. Była współtwórczynią koncepcji Programu 2, w którym kierowała Redakcją Ogólną w latach 1972 - 1974. W latach 1984 - 1991 kierowała Działem Filmów Dokumentalnych i Reportaży. Ma w swoim dorobku twórczym około 300 pozycji wraz z Mieczysławem Sroką, wśród nich filmy z cyklu "Wielcy znani i nieznani", "Wielkie polemiki". Otrzymała wiele prestiżowych nagród i odznaczeń, wśród nich Medal Edukacji Narodowej, Zasłużony Działacz Kultury Polskiej, pierwsze i drugie nagrody w konkursie "Nauka, wiedza i postęp", główne nagrody na festiwalach o sztuce w Sandomierzu i Bolonii. 00:15 CO W BAGAŻU? Film dokumentalny, 40 min, Polska, 2007 Scenariusz, reżyseria i zdjęcia: Kazimierz Karabasz 45 kilometrów na południowy zachód od Warszawy leży Żyrardów. To tu znajduje się Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego, dokąd udała się ekipa telewizyjna. Oko kamery koncentruje się na uczniach tejże szkoły, a konkretnie maturalnej klasy 3c, rejestruje normalne zajęcia lekcyjne, a także prowadzoną przez uczniów działalność pozaszkolną, a przede wszystkim emocje, jakie im towarzyszą przed tym bodaj najważniejszym etapem w ich życiu. Sami bohaterowie filmu mówią o zbliżającej się wielkimi krokami maturze, gorączkowych przygotowaniach i wielkim strachu przed egzaminami. Pomyślnie zdany egzamin dojrzałości to nie tylko krok do dorosłości, ale przede wszystkim możliwość podjęcia dalszej nauki na studiach, wyboru właściwego zawodu. Młodzi ludzi snują plany na przyszłość, rozmawiają o pracy, karierze i możliwościach lepszego startu we współczesnej, wolnej Polsce. Mówią też o poszukiwaniu swojej drogi w życiu i największych wartościach. Kamera towarzyszy także uczniom klasy 3c podczas szkolnej Wigilii, a następnie na studniówce, gdzie przez ten jeden wieczór można myśleć wyłącznie o szampańskiej zabawie. Potem trzeba jeszcze zrobić grupowe pamiątkowe zdjęcie i pozostaje już tylko wkuwanie do egzaminów. Z maturą w kieszeni dopiero zaczną swoje prawdziwe dorosłe życie. "Co w bagażu?" to film Kazimierza Karabasza, jednego z najwybitniejszych polskich dokumentalistów starszego pokolenia, twórcy "Muzykantów", "Portretu w kropli", "Roku Franka W", "Okruchów z ulicy Żelaznej i okolic" czy "Za rogiem, niedaleko". 01:00 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - NA ŚCIEŻKACH PAMIĘCI Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski W tym odcinku pt. "Na ścieżkach pamięci" głównym bohaterem opowieści jest generał broni Stanisław Szeptycki, jedna z najciekawszych postaci wojska II Rzeczpospolitej. Karierę zaczynał w c.k. armii austrowęgierskiej, ale w momencie narodzin Legionów natychmiast poprosił o przeniesienie do nich. 4 listopada 1918 roku Rada Regencyjna mianowała go generałem dywizji i inspektorem generalnym broni oraz powierzyła mu tymczasowo dowództwo nad wszystkimi oddziałami Wojska Polskiego na obszarze byłej okupacji austro - węgierskiej, a także tej części Galicji, która znajdowała się pod polską władzą. 16 listopada 1918 roku Józef Piłsudski mianował go szefem Sztabu Generalnego. Dalej w karierze zaliczył stanowisko ministra Spraw Wojskowych, a co ciekawe po II Wojnie, już w wieku niemal 80 lat, ciągle działał społecznie w PCK. Był świetnym żołnierzem i wielkim patriotą. W Korczynie planujemy poszukiwania na terenie pałacowych ogrodów, a znalezione przedmioty będą zalążkiem ekspozycji muzealnej w gnieździe rodowym wielkiego generała. 01:30 PLANETA KIRSAN Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2010 Scenariusz i reżyseria: Magdalena Pięta Film o świecie politycznego absurdu, który wprzęga w swoje mechanizmy dziecięce marzenia, ale i o magii, jaką roztacza gra w szachy. - Ta gra w życiu też może pomóc. W niej można przewidzieć kilka kroków do przodu - mówi jeden z bohaterów filmu. To opowieść o Kałmucji oglądanej z perspektywy szachownicy. Prezydent tej najmniej znanej z rosyjskich republik, Kirsan Ilumżynow, znany szachista i propagator szachów zdołał uczynić ze swojej krainy prawdziwe szachowe imperium, w którym dzieci uczą się grać już od wczesnych lat szkolnych. Dinara Darjieva ma 9 lat. Mieszka w Eliście, stolicy Kałmucji - małej rosyjskiej republiki leżącej nad brzegiem Morza Kaspijskiego. Jest najmłodszym dzieckiem w swojej rodzinie i jedną z bardziej utalentowanych szachistek w republice. Zajęła 6 miejsce w Mistrzostwach Rosji w szachach w swojej grupie wiekowej. A zajmuje się szachami dopiero dwa lata. Dla uczczenia pamięci swego dziadka, który nauczył ją grać w szachy, Dinara chce zostać mistrzynią świata. Kirsan Ilyumżynov urodził sie w 1962 roku. W 1993 roku został prezydentem Kałmucji. Będąc także prezydentem Światowej Federacji Szachowej FIDE, łączył szachy, politykę i widowiska jako najlepszy i podobno najskuteczniejszy sposób promocji swojego narodu. Za jego nakazem, szachy jako dodatkowy przedmiot w szkole, stały się instrumentem do przemiany całego pokolenia. 02:25 KRÓLIK PO BERLIŃSKU Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2009 Scenariusz i reżyseria: Bartek Konopka Zdjęcia: Piotr Rosołowski Opowieść o królikach żyjących w sąsiedztwie muru berlińskiego, mimowolnych świadkach burzliwej, powojennej historii miasta i dzielącego go muru. Prowadzona zza kadru, pełna absurdalnego humoru narracja o codziennym bytowaniu królików przeradza się niepostrzeżenie w opowieść o ludziach, mieszkańcach nie tylko Berlina Wschodniego, ale i całej NRD, poddanych wbrew woli, społecznemu i politycznemu eksperymentowi, odciętych dosłownie i w przenośni murem od reszty świata. Dziwnym trafem, historia tamtejszych królików stanowi wierne odbicie historii ludzi. Przed wojną Plac Poczdamski był tętniącym życiem fragmentem Berlina. Po wojnie zamienił się w dziką łąkę, na której wkrótce zaczęły powstawać ogródki działkowe. W poszukiwaniu pożywienia ściągały tam dzikie króliki z całego miasta. Ale pewnego dnia na łące pojawili się żołnierze, którzy poprowadzili przez środek zasieki z drutu kolczastego, by niebawem zastąpić je wysokim, ceglanym murem zwieńczonym opaskami z drutu. Ludzie stawali po obu stronach muru na różnych skrzynkach i stołkach, zaglądali na drugą stronę, machali do siebie, wysyłali sygnały świetlne, wypatrywali się przez lornetki, ustawiali transparenty, coś wykrzykiwali. Króliki nie rozumiały z tego nic, mogły się tylko przyglądać. Krzyki płoszyły je, choć z czasem zwierzęta zaczęły się do nich przyzwyczajać. Jednak ludzie zachowywali się coraz dziwniej. Niektórzy próbowali przeskoczyć mur, potem szybko przebiec szeroki pas ziemi i przedrzeć się przez zaporę z drutu kolczastego. Czasami im się to udawało, więc niebawem zamiast drutów pojawił się drugi mur. Pomiędzy murami ciągnął się pas ziemi niczyjej. Teraz już ucieczka była dużo trudniejsza, zwłaszcza że wzdłuż muru krążyli uzbrojeni żołnierze z psami i wyłapywali desperatów. Niekiedy do nich strzelali, mimo że każdy strzał wymagał udokumentowania w raporcie. Do królików, które też znalazły się między murami, nie strzelano, widać nie zasługiwały na raporty, ale stały się więźniami. Nawet jeśli biegły długo wzdłuż muru, nie mogły opuścić swojego terytorium, a jedynie wrócić w to samo miejsce. Królicze więzienie zaczęło jednak zwierzakom odpowiadać: nikt tam na nie nie polował, nic nie zakłócało ich spokoju, a sporadyczne strzelanie do uciekinierów dawało się jakoś znieść. Króliki mogły nawet dojść do wniosku, że wzniesiono mur i wystawiono straże po to, żeby je chronić. Ludzie z całego świata przyjeżdżali, żeby zobaczyć ten jedyny w swoim rodzaju króliczy rezerwat, fotografowali zwierzaki, uwieczniali ich wizerunki na murze. Króliki rozmnażały się więc na potęgę, żeby nie zawieść widowni. Z czasem jednak brak zewnętrznych zagrożeń zaczął obracać się przeciwko nim: straciły zainteresowanie otoczeniem, popadły w bierność i apatię. Kiedy na czele kraju stanął Erich Honecker, miłośnik zwierząt, postanowił udowodnić, że rezerwat jest idealnym miejscem do życia. Brał pożyczki z Zachodu na wysiew trawy, nad pasem ziemi rozbłysły latarnie, żeby nikt nie plątał się tam po ciemku, a szczeliny w murze starannie zamurowano, aby króliki nie zaraziły się przywleczonymi z zewnątrz chorobami. Coraz więcej psów pilnowało też króliczego bezpieczeństwa. Mimo to wciąż były króliki, które próbowały wydostać się na wolność, budując podkopy pod murem. Aż nagle w murze pojawiły się dziury i możliwe stało się opuszczanie rezerwatu. Króliki wreszcie mogły zobaczyć prawdziwy świat, przekonać się, że trawa na zewnątrz jest bujniejsza, spróbować nawet chrupiącej sałaty. Sam rezerwat postanowiono zlikwidować, strażnicy zniknęli. Dziś króliki żyją na zwykłych podwórkach i w parkach, muszą rywalizować o jedzenie z innymi zwierzętami. Po spokojnym życiu między murami trudno im było odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Najłatwiej przystosowały się młode osobniki. Stare czasami jeszcze tęsknią za rezerwatem. "Królik po berlińsku" znalazł się wśród ośmiu filmów dokumentalnych kandydujących do Oscara 2009 w kategorii najlepszy dokument długometrażowy. Z tej listy trzy uzyskają oficjalną nominację do tej najbardziej prestiżowej nagrody. Za swój film Bartek Konopka dostał już m. in. Złotego Lajkonika na 49. Krakowskim Festiwalu Filmowym i nagrodę na festiwalu Hotdoc w Toronto.