TVP Dokument Poniedziałek, 18.07.2022 06:00 DZIKA POLSKA - BOGATSZE ŻYCIE - ŚLIMAKI NA ZAKRĘCIE Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2012 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska W Polsce występuje ponad 170 gatunków ślimaków lądowych. Zdecydowanie najpopularniejszym wśród nich jest winniczek, największy europejski ślimak lądowy. Jest faktycznie gigantem w porównaniu do ślimaków zaliczanych do poczwarówek. Jedna z największych poczwarówek krajowych, poczwarówka jajowata osiąga zwykle 2, 7 mm wysokości muszli. Nie jest wykluczone, że małe rozmiary przedstawicieli Vertigo oraz rzadkość ich występowania, sprawiają, że niewielu malakologów na świecie zajmuje się tą grupą maluczkich. Jednym z największych jest prof. Beata Pokryszko z Uniwersytetu Wrocławskiego, którą gościmy w naszym programie w towarzystwie dr Tomasza Maltza. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.IV - ODC. 37 ATOMOWA TAJEMNICA Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Jak w czasach zimnej wojny przygotowywano się do nadejścia atomowej katastrofy? Gdzie miały chronić się najważniejsze osoby w państwie? Jak miało wyglądać ich codzienne życie pod ziemią? Aby to sprawdzić, Radosław Kotarski rusza do obiektów, o których do niedawna wiedziało zaledwie kilkanaście osób w państwie, a umiejscowienie sekretnych budowli było jedną z najważniejszych tajemnic. Poza tym zastanawia się, czy na terenie Polski znajdowały się kiedyś głowice nuklearne, które mogły rozpocząć III wojnę światową. 07:00 NOTACJE - WŁADYSŁAW ZACHARIASIEWICZ. SOWIECI ROBILI CO CHCIELI Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2008 Autor: Sławomir Malcharek Władysław Walerian Zachariasiewicz (Walter Zachariasiewicz) urodził się 7 listopada 1911 r. w Krakowie. Polski działacz społeczno - polityczny Polonii amerykańskiej, weteran II wojny światowej, studiował na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego (gdzie zrobił dyplom w 1935 r. W czasie studiów był prezesem Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej oraz Akademickiego Związku Zbliżenia Międzynarodowego "Liga" w Krakowie. Od 1936 r. zaangażowany był w działalność Światowego Związku Polaków z Zagranicy ("Światpol") w Warszawie. Jako kierownik Wydziału Młodzieży odpowiadał m. in. za program szkoleniowy młodych przywódców polonijnych w "Kadrówce Młodych Polaków z Zagranicy" na Groniku koło Zakopanego, a także za roczny Kurs wiedzy o Polsce, którego uczestnikami było pięćdziesięciu przyszłych potencjalnych liderów pochodzących z większych skupisk polonijnych. Od śmierci w 2003 r. Bolesława Wierzbiańskiego, który kierował biurem studiów "Światpolu", jest ostatnim żyjącym członkiem tej organizacji. Członek Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w USA - koła w Waszyngtonie. Po jego rozwiązaniu został przyjęty do placówki Polskiego Legionu Weteranów Amerykańskich. 07:10 NOTACJE - JAN VENULET. SZKOŁA ŻYCIA Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2008 Autor: Małgorzata Imielska Profesor Jan Venulet urodził się 27 maja 1921 roku. Pierwsze lata swojego dzieciństwa spędził w Łodzi, potem mieszkał już w Warszawie. Jego ojcem był słynny profesor medycyny, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego i także znakomity wolnomyśliciel Franciszek Venulet. Lata okupacji dla Jana Venuleta to okres walki w AK, gdzie związany był z wywiadem. Potem, w czasie Powstania Warszawskiego walczył na Ochocie w Zgrupowaniu Pułku Baszta. Jan Venulet przez wiele lat był zastępcą profesora farmakologii na Uniwersytecie w Lublinie, a następnie kierownikiem Pracowni Farmakologicznej Instytutu Gruźlicy oraz Zakładu Farmakologii. 07:25 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE S.I - ODC. 36 KĘTRZYN Magazyn, 23 min, Polska, 2017 Reżyseria: Jacek Sołtysiak Scenariusz: Przemysław Skoczek Zdjęcia: Jarosław Wątor, Jacek Banach, Tomasz Jędrzejczak Prowadzący: Tomasz Bednarek Tym razem Tomasz Bednarek odwiedza Kętrzyn. To stare mazurskie miasto, które prawa miejskie otrzymało w 1357 r. Położone na ziemiach dawnych Prus, założone przez zakon krzyżacki, miało burzliwe dzieje. Dziś można tu podziwiać krzyżacki zamek i jeden z nielicznych w Polsce kościołów obronnych. Są tu też ślady pozostawione przez masonerię oraz 140 - letnia stadnina koni, która posiada jedną z najdłuższych stajni w Europie. W okolicznych lasach znajdziemy też słynną kwaterę Hitlera - Wilczy Szaniec, a w pobliskich Muławkach Muzeum Znaczków i Historii Poczty - raj dla każdego filatelisty. Zobaczymy tu m.in. jeden z egzemplarzy pierwszego na świecie znaczka z 1840 r. Kętrzyn i okolice urzekają swoją różnorodnością i kolorytem. To obowiązkowy punkt w programie dla każdego odwiedzającego Mazury. Można tu znaleźć nie tylko piękne jeziora i lasy, ale również fascynujące historie, wspaniałe zabytki i ciekawych ludzi. 07:55 PRZYRODNIK NA TROPIE - ODC. 3 - BOCIAN BIAŁY Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz: Łukasz Bożycki Prowadzący: Łukasz Bożycki Bohater tego odcinka od wieków żył blisko człowieka. W starożytnym Egipcie był przedstawiany w hieroglifach jako symbol oznaczający duszę, a w mitologii greckiej był wzorem rodzicielskiego poświęcenia. Słowianie zaś wierzyli, że przynosi dzieci, co pewnie było wygodną odpowiedzią na pytania dzieci o to, skąd się wzięły. Gniazda bociana białego często zamieszkują także inni lokatorzy. Czasem są to szpaki, kawki czy pliszki siwe, a niemal z każdym gniazdem nierozerwalnie związane są wróble. Jego bliski krewny - bocian czarny, jest jego zupełnym przeciwieństwem. Żyje w lesie, unikając kontaktu z człowiekiem. 08:25 ZIEMIA - PODWODNY ŚWIAT - CZ. 13. CHACK MOL I ŻARŁACZ BIAŁOPŁETWY Cykl dokumentalny, 43 min, Polska, 2016 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Misiuk Muzyka: Piotr Czubin Meksykańska cenota oraz pradawne majańskie miasto Coba. Film pozwala nie tylko zajrzeć w głąb historii Ziemi i dawnych ludów, ale zbliża do tajemnicy najgroźniejszego z morskich drapieżników - rekina, który jest arcydziełem ewolucji. 09:15 MADAGASKAR. WYSPA KAMELEONÓW (MADAGASCAR - LAND OF THE CHAMELEONS) Film dokumentalny, 52 min, Dania, 2013 Reżyseria: Adam Schmedes Madagaskar leży czterysta kilometrów na wschód od wybrzeży Afryki. To kraina wyjątkowych zwierząt. Przez 88 milionów lat wyspa ta była naturalnym rajem odciętym od reszty świata. W tym czasie powstały tu niezwykłe formy życia. Wśród nich jedne z najbardziej wyjątkowych zwierząt świata - kameleony. Nie wiemy skąd pochodzą te zwierzęta. Możliwe, że właśnie z tej wyspy. W przeszłości występowały powszechnie. Skamieniałości kameleonów odkryto w Afryce, Azji i w Europie. Na Madagaskarze mogły rozwijać się przy niewielkim zagrożeniu ze strony drapieżników. Mniej więcej połowa z 208 znanych nam dziś gatunków świata występuje tylko tutaj. Kameleon kolczasty, jeden z największych gatunków na południu Madagaskaru. Doskonale przystosowany do warunków pustynnych zadowala się minimalną ilością wody. Dzięki rogowym kolcom, brodawkom i zielonawemu ubarwieniu upodabnia się do ciernistej rośliny. Kameleon Parsona należy do największych na świecie. Może mieć nawet metr długości. To jeden z endemicznych gatunków i jest powolny jak wszystkie kameleony. Ale błyskawicznie wyrzucany język może być nawet dwa razy dłuższy niż jego właściciel. Specjalne mięśnie formują na końcu języka przyssawkę, do której przykleja się schwytana ofiara. Z takim sprzętem nie trzeba być dobrym biegaczem. Te zwierzęta doskonale komunikują się za pomocą kolorów. Zmieniają barwę, by zlewać się z otoczeniem, ale głównie wykorzystują tę umiejętność do ujawnienia swojego nastroju i porozumiewania się. Oficjalnie Madagaskar eksportuje osiem do dziewięciu tysięcy kameleonów rocznie, spośród gatunków najmniej zagrożonych wyginięciem. Zapakowane do kartonowych pudeł gady są wysyłane na Zachód, gdzie są sprzedawane jako zwierzęta domowe po 100 do 180 euro za sztukę. To smutne, bo w niewoli nie żyją zbyt długo. Madagaskar zamieszkują także charakterystyczne gekony wyróżniające się jaskrawym ubarwieniem, jak choćby felsuma madagaskarska. Żyją tu też lemury. Podobnie jak kameleony, lemury są częścią utraconego raju. Madagaskar to miejsce o wyjątkowej różnorodności biologicznej. Tu wciąż toczy się walka o ocalenie lokalnych gatunków. Miejmy nadzieję, że ten kraj z olbrzymim przyrostem naturalnym zdoła ochronić swoje największe bogactwo: nie tylko wspaniałe kameleony, ale i wszystkie wyjątkowe gatunki zwierząt. 10:15 WIELKI KAUKAZ (THE GREATER CAUCASUS) Film dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2014 Reżyseria: Henry M. Mix Dokument prezentuje stosunkowo mało znany obszar Kaukazu na południowo - wschodniej granicy Europy. Najwyższe góry kontynentu, obfitujące w liczne szczyty i najprzeróżniejsze rzadkie gatunki zwierząt (jak bizony górskie), tworzą panoramę spektakularnej przyrody, nietkniętej bezpośrednią działalnością człowieka. Poszczególne gatunki współegzystują w harmonijnym ekosystemie wzajemnych relacji i wpływów w sposób niezakłócony od wieków. Kolejne pory roku przynoszą kolejne etapy cyklu życia i egzystencji. Klasyczna konstrukcja dokumentu jest oparta na wysokiej jakości zdjęciach oraz lekkim komentarzu na wysokim merytorycznie poziomie. 11:10 FASCYNUJĄCE MIEJSCA (2 SEZON) - FASCYNUJĄCA SZWAJCARIA - GRYZONIA ZIMĄ (FASCINATING SWITZERLAND - GRAUBUENDEN IN WINTER) Cykl dokumentalny, 17 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Anette Schreurich Gryzonia na wschodzie Szwajcarii to alpejski raj dla ludzi, ale dla zwierząt tutejsza zima jest prawdziwym wyzwaniem. Tutejsze widoki z pewnością poruszają serca narciarzy i snowboardzistów. Zima jak z obrazka - ze słońcem, mrozem i śniegiem! Gryzonia to cudowna kraina zimowa. Radość na stokach i przyjemności po nartach - to tylko jeden aspekt szwajcarskiej zimy. Dla niektórych zima w Alpach jest prawdziwym wyzwaniem. Bezlitośnie pokrywa krajobraz śniegiem i lodem. Bez odpowiedniego przygotowania przetrwanie może być bardzo trudne. Morze śniegu, lodu i skał to szczyty Alp Gryzonii, wznoszące się majestatycznie na 4 tysiące metrów. Niełatwo tu przetrwać zimę, ale zwierzęta są mistrzami adaptacji. 11:30 LUDZIE W DRODZE Reportaż, 20 min, Polska, 1988 Scenariusz: Jadwiga Wileńska Zdjęcia: Tadeusz Kośmider Reportaż o rodzinie Langów, mieszkającej pod Głownem. Rodzina ma małe gospodarstwo rolne i wszyscy dojeżdżają od kilkudziesięciu lat do pracy w Zakładach Przemysłu Bawełnianego im. Feliksa Dzierżyńskiego "Eskimo" w Łodzi. Kamera towarzyszy im w codziennych czynnościach. Bohaterowie opowiadają o swoim dniu, wieloletniej pracy w zakładzie, dojazdach i związanych z nimi utrudnieniach. 11:55 LENA NA BAŁKANACH - ODC. 8. TRADYCJA Cykl reportaży, 23 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Konrad Zagórski Prowadzący: Lena Urbańska Seria podróżnicza, niemająca wiele wspólnego z typowym przewodnikiem turystycznym. Spróbujemy wejść głębiej w tkankę społeczeństwa, zanurzymy się w bałkańskim kotle, czyli mieszance religii, wyjątkowych kultur i ich burzliwej historii. W każdym odcinku będziemy skupiać się na wybranym zagadnieniu współczesnych Bałkanów. Zagadnienia te będą przedstawione poprzez kilku lokalnych bohaterów, którzy przybliżą nam swoją kulturę i opowiedzą o swojej działalności. Jest to seria skupiająca się na człowieku, opowiadająca o regionie przez poznanie ludzi. To seria o podróżach poza utartym szlakiem. 12:30 POLSKIE DZIEDZICTWO - ODC. 8 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2021 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Maciej Kłobucki, Bartosz Kucharski, Kamil Szymański Zdjęcia: Damian Szprejda, Jacek Cichocki, Mariusz Gala Prowadzący: Stefan Tompson W tym odcinku Stefan Tompson odwiedzi Litwę. Swoją podróż rozpocznie od miejscowości Birże będącej niegdyś w posiadaniu rodu Radziwiłłów. Zamek jednej z dawnych stolic księstwa litewskiego gościł znamienite osobistości, ale także był świadkiem bitew i przedmiotem grabieży. Zamek ma też swoje miejsce w polskiej literaturze. To tutaj trafił pan Wołodyjowski wraz z Zagłobą w powieści Henryka Sienkiewicza. 13:05 TATARZY POLSCY ODC. 1 Telenowela dokumentalna TVP, 40 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Natasza Ziółkowska TATARZY POLSCY - cykl filmów na temat współczesnych Tatarów, potomków dawnych osadników na ziemiach polskich. Bohaterów i tematy łączy miejsce lub przynależność do grupy (np. Kruszyniany, Białystok, Zespół Buńczuk). W społeczności polskich Tatarów związki rodzinne i środowiskowe są nieuniknione, ponieważ jest to mała społeczność. Odcinki są narracyjnie skupione wokół święta (np. Ramadan, czy Ramadan Bajran), wydarzenia religijnego, jak azanienie, ślub, pogrzeb czy innych wydarzeń, np. realizacja teledysku do piosenki tatarskiej z udziałem łuczników, tancerzy skupionych wokół jednego zespołu. 13:55 DZIKA PÓŁNOC - ODC. 1 LAS (WILD NORTH EP. 1 THE FOREST) Serial dokumentalny, 51 min, Dania, 2015 Reżyseria: Arne Naevra, Torgeir Lande Seria dokumentalna o dzikiej, dalekiej północy. Odcinek pierwszy opowiada o lasach, gdzie poznamy samicę niedźwiedzia wraz z trzema młodymi niedźwiadkami wychowującymi się w tym trudnym środowisku. Na skraju lasu będziemy obserwować potężnego łosia na rykowisku. Ale jeszcze rzadszy widok to zaloty potężnych ptaków. Z pokrytych bujną zielenią lasów, przez góry, lodowce i wybrzeże Norwegii - po zimną, arktyczną Północ dalekich wysp Swalbardu w Morzu Barentsa. To najdalej wysunięty na północ kraniec Europy. Przetrwać tu mogą tylko mistrzowie, którzy wiedzą, jak się znaleźć w takich warunkach. Stworzenia Skandynawii są płochliwe i trudne do namierzenia. Wieki polowań i połowów zniszczyły zaufanie do człowieka, więc zbliżenie się do nich to wyjątkowe wyzwanie. Tym razem udało się po raz pierwszy ukazać z bliska sekretne życie dzikiej przyrody Północy. Od kilku lat fotografowie Arne Nvra i Torgeir Beck Lande filmują nieznaną, dziką naturę Skandynawii. Wymaga to nowych technologii i ogromnej cierpliwości. Skandynawię pokrywa wiele pasm górskich i lasów. 14:55 NA RATUNEK DZIKIEJ PRZYRODZIE - ODC. 1 (WILDLIFE SOS EP. 1) Serial dokumentalny, 47 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: James Incledon Serial dokumentalny, który śledzi pracę personelu i wolontariuszy w Wildlife Aid Foundation - organizacji zajmującej się ratowaniem, opieką i rehabilitacją chorych, rannych lub osieroconych zwierząt. Seria jest pełna ekscytujących i rozdzierających serce akcji ratunkowych, zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i na całym świecie. W pierwszym odcinku do Wildlife Aid Centre, pewnego ciepłego, wiosennego wieczoru, zostają przywiezione dwa małe borsuki, a do Simona dołącza ich nowa pielęgniarka weterynarii, Lucy, która dokładnie sprawdza je pod kątem jakichkolwiek problemów zdrowotnych. Są problemy z karmieniem małych borsuków. Poznamy też uroczą wydrę. Podróże Simona zmierzają wyraźnie dalej, tym razem na wschód, kiedy odwiedza The Moon Bear Rescue Center w Wietnamie, aby obserwować cenną pracę wykonywaną w celu ochrony azjatyckiego niedźwiedzia. Simon jest głęboko poruszony tym, co tam znajduje. 15:50 PUŁAPKI KONSUMENCKIE - ODC. 1 SŁODKA POKUSA (CONSUMERS TRAPS 1. IN A SUGAR RUSH / VERBRAUCHERCHECK EP. 1 DIE ZUCKERFALLE) Serial dokumentalny, 43 min, Austria/Niemcy, 2019 Reżyseria: Andrea Eder, Christine Grabner Nasze zdrowie i środowisko to kwestie, które dotyczą nas wszystkich. Ale trudno jest znaleźć wiarygodne informacje na te tematy ze względu na wszystkie plotki, półprawdy i manipulacje, które je otaczają. Uniemożliwiają konsumentowi odróżnienie faktów od mitów. W tym filmie autorzy dążą do wyjaśnienia różnych kwestii, zadając pytania typu: czym jest dla nas rosnące spożycie cukru? Jakie skutki ma dla nas uporczywe dbanie o higienę lub nadmiar używanych tabletek? Czy różne skutki uboczne są nadal niedoceniane? W jaki sposób można żyć bardziej ekologicznie? Osobiste historie i relacje ekspertów wyjaśniają dżunglę mitów dotyczących zdrowia i środowiska. W odcinku pierwszym będzie mowa o słodkich pokusach. O tym, że konsumujemy za dużo cukru, ale także o tym, że trudno to nawet kontrolować, gdyż cukier ukryty jest w bardzo wielu produktach. Dowiemy się, jak nadmiar cukru działa na nasze zdrowie i samopoczucie. Co radzą specjaliści? 16:40 FASCYNUJĄCE MIEJSCA (2 SEZON) - FASCYNUJĄCA SZWAJCARIA - RZEKA AARE (FASCINATING SWITZERLAND - ALONG THE AARE RIVER) Cykl dokumentalny, 17 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Anette Schreurich W tej części serii uroki przyrody w Szwajcarii. Góry Krainy Berneńskiej są jednym z najurokliwszych regionów. Rzeka Aare ma tu swoje źródło. To najdłuższa rzeka, której całe koryto znajduje się w granicach Szwajcarii. Co roku blisko 260 kilometrów sześciennych wody spływa z Alp. To ponad 5 razy więcej niż w Jeziorze Bodeńskim. W czasie epoki lodowcowej woda z topniejącego lodowca Aare wyżłobiła aż siedem głębokich wąwozów w płaskowyżu skalnym. Jeden z tych wąwozów jest teraz korytem rzeki Aare. Dla niektórych to niepokojące miejsce: wąwóz jest uważany za siedzibę legendarnego smoka. Ściany skalne wznoszą się na 180 metrów. Najwęższe miejsce wąwozu ma zaledwie metr szerokości. Rzeka płynie przez wąwóz dość statecznie. Jednak woda z topniejących lodów z wyższych partii gór - zachowuje się zupełnie inaczej. 17:05 MAGICZNY MAGHREB - ODC. 4 WYBRZEŻE ALGIERII (MAGNIFICENT MAGHREB / MAGISCHER MAGHREB EP. 4 ALGERIA (WESTERN MEDITERRANEAN COAST)) Cykl dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2021 Reżyseria: Heike Nikolaus W odcinku czwartym wybierzemy się na wybrzeże Algierii, która leży w basenie Morza Śródziemnego. Algieria to największy kraj Afryki, w ponad 80% pokrywa ją pustynia. Większość spośród 43 milionów ludności zamieszkuje rejon wybrzeża Morza Śródziemnego. Pustynia sięga czasem nawet do morza. Na liczącym 1200 kilometrów długości wybrzeżu spotykamy samotne zatoki, bajeczne plaże i widowiskowe skaliste krajobrazy. Jego charakter kształtują wzniesienia gór Atlas. Morze zapewnia łagodny klimat i pożywienie dla zwierząt i ludzi. Regularnie przepływają tędy ogromne ławice sardynek, najczęściej w pobliżu brzegu, dlatego łatwo je łowić. Nic dziwnego, że te małe rybki należą do kulinarnych specjalności kraju. Targ rybny w Algierze otwiera się o czwartej rano. Tu trafia świeży połów. Park Narodowy Al - Kala w północno - wschodniej Algierii to olbrzymi obszar mokradeł z sześcioma jeziorami słodkowodnymi, obecnie rezerwat biosfery UNESCO, unikalny ekosystem w obszarze Morza Śródziemnego. 18:05 300 MILIONÓW LAT - WIELKA KOLIZJA - ODC. 1 (300 MILIONS YEARS) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2016 300 milionów lat obejmuje okres dramatycznego kształtowania się europejskiego kontynentu: od karbonu do dzisiaj. Podczas tego długiego okresu Europa podróżowała pomiędzy różnymi strefami klimatycznymi, była przemieniana przez różne żywioły i kolizje z innymi kontynentami. Z perspektywy geologicznej ludzie żyją na Ziemi zaledwie od kilku chwil, jednak już podczas tego krótkiego okresu przemienili naszą planetę. Za pomocą grafiki komputerowej i wyjątkowych zdjęć filmu ukazuje geologiczną historię Europy: odc. 1: Wielka kolizja; odc. 2: Ziemia człowieka. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - LIBAN. ULUBIENIEC BLISKIEGO WSCHODU (FLAVORS) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Liban to kraj wielu różnic. Swoje niezwykłe pejzaże zawdzięcza wyjątkowemu położeniu geograficznemu. Zaznał czasów wojny i pokoju, wolności i okupacji, wielkości i upadku. Z tych doświadczeń zrodziła się jego wyjątkowa energia, legendarna gościnność oraz różnorodność kulturowa i religijna, oscylująca między Wschodem a Zachodem. Warto odwiedzić ten kraj, by sprawdzić, czym jest życie w libańskim stylu. 20:10 SZTUKA DOKUMENTU - ODC. 8 - BOGDAN DZIWORSKI Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2008 Reżyseria: Bartosz Paduch Scenariusz: Bogusław Zmudziński Zdjęcia: Jan Paweł Pełech "Sztuka dokumentu" to cykl poświecony prezentacji dorobku najwybitniejszych realizatorów polskiego filmu dokumentalnego. Poszczególne odcinki cyklu będą autonomiczne, pozostając jednocześnie fragmentem większej całości, która stanie się w efekcie skondensowaną historią polskiego dokumentu. Film jest kolażem fragmentów filmów, wypowiedzi reżyserów, ich współpracowników (operatorzy, kompozytorzy, producenci itp.), opinii krytyków i historyków kina, a także zdjęć dokumentalnych. Bohaterem kolejnego odcinka "Sztuki dokumentu" jest Bogdan Dziworski (1941), operator, fotograf, reżyser, pedagog, jeden z najbardziej oryginalnych twórców w dziejach polskiego kina. Autor i współautor kilkudziesięciu krótkometrażowych filmów dokumentalnych i fabularnych, których bohaterami są sportowcy i artyści. Jego filmy, pozbawione dialogów i komentarza, oparte są na wyjątkowych, efektownych i po mistrzowsku nakręconych ujęciach i scenach filmowych, w których kapitalną rolę odgrywają efekty dźwiękowe i muzyka. Najsłynniejszym filmem Dziworskiego jest "Kilka opowieści o człowieku" (1983), poetycka opowieść filmowa o bezrękim artyście i sportowcu Jerzym Orłowskim. W 1990 Dziworski zrealizował na zamówienie brytyjskiego Channel 4 sequel tego filmu pt. "The Prisoner". Jako operator Dziworski współtworzył filmy Grzegorza Królikiewicza, Ryszarda Czekały, Andrzeja Trzos - Rastawieckiego, Sławomira Idziaka, Paula Pawlikowskiego. Trzy filmy zrealizował wspólnie ze Zbigniewem Rybczyńskim. Filmy Dziworskiego zdobyły nagrody na festiwalach w Oberhausen, Tampere, San Sebastian, New Delhi, Brukseli, Huesca, Colorado, Trento, Cortina d'Ampezzo, Montpellier, Autrans, Ołomuńcu, Krakowie i wielu innych. Profesor Bogdan Dziworski wykłada na Wydziale Radia, Telewizji i Filmu UŚ im. Krzysztofa Kieślowskiego w Katowicach. Współtwórcą tego odcinka "Sztuki dokumentu" jest sam Bogdan Dziworski, który zaaranżował specjalnie dla potrzeb tego filmu kilka scen na pokładzie jachtu i w suchym basenie, uznając, że znacznie lepiej niż jego wypowiedzi przed kamerą opowiedzą one, czym jest kino Dziworskiego. 20:40 PIĘCIOBÓJ NOWOCZESNY Film dokumentalny, 8 min, Polska, 1975 Reżyseria: Bogdan Dziworski Film otwierający serię intrygujących filmów sportowych zrealizowanych w łódzkiej Wytwórni Filmów Oświatowych przez Bogdana Dziworskiego, jednego z najoryginalniejszych twórców współpracujących z Oświatówką. Ekspresyjne obrazy ciężkich treningów i krańcowego wysiłku podczas zawodów ujawniają, jak wielkiej pracy i determinacji wymaga osiągnięcie sportowego sukcesu, szczególnie w pięcioboju nowoczesnym - dyscyplinie wymagającej wyjątkowej wszechstronności i doskonałego przygotowania kondycyjnego. Dokument wyróżniony został, między innymi, nagrodami na MF Filmów Dokumentalnych i Krótkometrażowych w Bilbao (1975) i MFFK w Linzu (1976). Nagroda za najlepsze zdjęcia. 20:50 HOKEJ Film dokumentalny, 11 min, Polska, 1976 Scenariusz i reżyseria: Bogdan Dziworski Zdjęcia: Ryszard Lenczewski Mistrzostwa Świata w hokeju na lodzie w Katowicach - zawodnicy dają z siebie wszystko - podziwiamy szybkość, technikę, wolę walki. Niepokoją jednocześnie objawy zbrutalizowania sportowej rywalizacji. Jednoczesna obserwacja dzieci ze szkółki hokejowej nadaje filmowi dodatkową wymowę. 21:05 OLIMPIADA Film dokumentalny, 17 min, Polska, 1978 Scenariusz i reżyseria: Bogdan Dziworski Zdjęcia: Krzysztof Ptak Film zrealizowany podczas narciarskich zawodów dzieci w Zakopanem oddaje atmosferę pierwszych sportowych zmagań, pierwsze starty, pierwszy smak zwycięstwa i gorycz porażki. Dzieci, dopingowane przez dorosłych, porzucają beztroską zabawę, by podjąć "dorosłą" rywalizację. 21:30 DEFILADA Film dokumentalny, 60 min, Polska, 1989 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Fidyk Zdjęcia: Mikołaj Nesterowicz, Krzysztof Kalukin Film "Defilada" został doceniony przez widzów i krytyków, o czym świadczą liczne nagrody: Prix Italia, 1989; Lipsk - Grand Prix, 1989; Srebrny Lajkonik, 1989; Mannheim - Złoty Dukat, 1989; Złoty Ekran, 1989. Andrzej Fidyk (ur. 1953 r.), absolwent Handlu Zagranicznego SGPiS zrealizował ponad 30 filmów dokumentalnych, wiele z nich otrzymało prestiżowe nagrody w kraju i za granicą. "Defilada" ukazuje Koreańską Republikę Ludowo - Demokratyczną w momencie obchodów 40. rocznicy jej istnienia. Uroczystości zbiegły się w czasie z olimpiadą w Seulu. Władze komunistyczne postawiły sobie za cel zorganizowanie święta narodowego tak, by siłą wyrazu i rozmachem przyćmiło światowe święto sportu. Z jakim rezultatem? O tym właśnie opowiada film Andrzeja Fidyka. Autor dokumentuje przebieg uroczystości, niezliczoną masę ludzi ubóstwiających swojego wodza, oraz filmuje to tylko, co chcieli pokazać Koreańczycy. Nie zamieszcza własnych komentarzy. Pozwala, by obraz mówił sam za siebie. Właśnie ta powściągliwość wydaje się być siłą filmu: same fakty kreują wrażenia odbiorcy. Ci ludzie wierzą w sens tego, co robią, autentyczną czcią otaczają swego wielkiego przywódcę. Zdaniem Krzysztofa Kalukina, operatora filmu, "Problem polega na tym, że oni są kompletnie odcięci od świata. Telewizja nie pokazuje niczego, co dzieje się na świecie z wyjątkiem krajów, z którymi Korea jest zaprzyjaźniona. Oni wierzą, że u nich jest najlepiej. Wychować takie społeczeństwo, to wielka sztuka". Z ekranu tchnie magia siły, dyscypliny, tłumu. Dla Europejczyka jest to również swojski obraz, z tą różnicą, że to, co widzi na ekranie, ogląda jak relikt, ocenia poprzez pryzmat zmian, jakie zaszły w ostatnich latach w środkowowschodniej Europie. Niezależnie od położenia geograficznego, totalitaryzm ma wszędzie tę samą twarz. 22:40 KRÓLIK PO BERLIŃSKU Film dokumentalny, 52 min, Polska 2009 Scenariusz i reżyseria: Bartek Konopka Zdjęcia: Piotr Rosołowski Opowieść o królikach żyjących w sąsiedztwie muru berlińskiego, mimowolnych świadkach burzliwej, powojennej historii miasta i dzielącego go muru. Prowadzona zza kadru, pełna absurdalnego humoru narracja o codziennym bytowaniu królików przeradza się niepostrzeżenie w opowieść o ludziach, mieszkańcach nie tylko Berlina Wschodniego, ale i całej NRD, poddanych wbrew woli, społecznemu i politycznemu eksperymentowi, odciętych dosłownie i w przenośni murem od reszty świata. Dziwnym trafem, historia tamtejszych królików stanowi wierne odbicie historii ludzi. Przed wojną Plac Poczdamski był tętniącym życiem fragmentem Berlina. Po wojnie zamienił się w dziką łąkę, na której wkrótce zaczęły powstawać ogródki działkowe. W poszukiwaniu pożywienia ściągały tam dzikie króliki z całego miasta. Ale pewnego dnia na łące pojawili się żołnierze, którzy poprowadzili przez środek zasieki z drutu kolczastego, by niebawem zastąpić je wysokim, ceglanym murem zwieńczonym opaskami z drutu. Ludzie stawali po obu stronach muru na różnych skrzynkach i stołkach, zaglądali na drugą stronę, machali do siebie, wysyłali sygnały świetlne, wypatrywali się przez lornetki, ustawiali transparenty, coś wykrzykiwali. Króliki nie rozumiały z tego nic, mogły się tylko przyglądać. Krzyki płoszyły je, choć z czasem zwierzęta zaczęły się do nich przyzwyczajać. Jednak ludzie zachowywali się coraz dziwniej. Niektórzy próbowali przeskoczyć mur, potem szybko przebiec szeroki pas ziemi i przedrzeć się przez zaporę z drutu kolczastego. Czasami im się to udawało, więc niebawem zamiast drutów pojawił się drugi mur. Pomiędzy murami ciągnął się pas ziemi niczyjej. Teraz już ucieczka była dużo trudniejsza, zwłaszcza że wzdłuż muru krążyli uzbrojeni żołnierze z psami i wyłapywali desperatów. Niekiedy do nich strzelali, mimo że każdy strzał wymagał udokumentowania w raporcie. Do królików, które też znalazły się między murami, nie strzelano, widać nie zasługiwały na raporty, ale stały się więźniami. Nawet jeśli biegły długo wzdłuż muru, nie mogły opuścić swojego terytorium, a jedynie wrócić w to samo miejsce. Królicze więzienie zaczęło jednak zwierzakom odpowiadać: nikt tam na nie nie polował, nic nie zakłócało ich spokoju, a sporadyczne strzelanie do uciekinierów dawało się jakoś znieść. Króliki mogły nawet dojść do wniosku, że wzniesiono mur i wystawiono straże po to, żeby je chronić. Ludzie z całego świata przyjeżdżali, żeby zobaczyć ten jedyny w swoim rodzaju króliczy rezerwat, fotografowali zwierzaki, uwieczniali ich wizerunki na murze. Króliki rozmnażały się więc na potęgę, żeby nie zawieść widowni. Z czasem jednak brak zewnętrznych zagrożeń zaczął obracać się przeciwko nim: straciły zainteresowanie otoczeniem, popadły w bierność i apatię. Kiedy na czele kraju stanął Erich Honecker, miłośnik zwierząt, postanowił udowodnić, że rezerwat jest idealnym miejscem do życia. Brał pożyczki z Zachodu na wysiew trawy, nad pasem ziemi rozbłysły latarnie, żeby nikt nie plątał się tam po ciemku, a szczeliny w murze starannie zamurowano, aby króliki nie zaraziły się przywleczonymi z zewnątrz chorobami. Coraz więcej psów pilnowało też króliczego bezpieczeństwa. Mimo to wciąż były króliki, które próbowały wydostać się na wolność, budując podkopy pod murem. Aż nagle w murze pojawiły się dziury i możliwe stało się opuszczanie rezerwatu. Króliki wreszcie mogły zobaczyć prawdziwy świat, przekonać się, że trawa na zewnątrz jest bujniejsza, spróbować nawet chrupiącej sałaty. Sam rezerwat postanowiono zlikwidować, strażnicy zniknęli. Dziś króliki żyją na zwykłych podwórkach i w parkach, muszą rywalizować o jedzenie z innymi zwierzętami. Po spokojnym życiu między murami trudno im było odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Najłatwiej przystosowały się młode osobniki. Stare czasami jeszcze tęsknią za rezerwatem. "Królik po berlińsku" znalazł się wśród ośmiu filmów dokumentalnych kandydujących do Oscara 2009 w kategorii najlepszy dokument długometrażowy. Z tej listy trzy uzyskają oficjalną nominację do tej najbardziej prestiżowej nagrody. Za swój film Bartek Konopka dostał już m. in. Złotego Lajkonika na 49. Krakowskim Festiwalu Filmowym i nagrodę na festiwalu Hotdoc w Toronto. 23:35 PIERWSZY KROK Reportaż, 25 min, Polska, 1978 Scenariusz: Michał Dąbrowski, Aleksander Gosk Przygotowania młodzieży szkolnej do pracy na żaglowcu "Dar Pomorza" oraz ich pierwszy rejs na tej fregacie. Po raz drugi w przygotowaniach do sezonu biorą udział uczniowie gdańskiego liceum zawodowego, harcerze, którzy trafiają tu poprzez Centrum Wychowania Morskiego i Wodnego w Gdyni oraz jungowie Bractwa Żelaznej Szekli. Młodzież, podzielona na trzy wachty, przebywa na statku i uczy się żeglarskiego rzemiosła. Każdy uczestniczy w ćwiczeniach i pracach podkładowych na statku. Młodzi ludzie ćwiczą wiosłowanie na łodziach ratunkowych, chodzenie po masztach, ściąganie i rozwijanie żagli. Pełnią też służbę w kuchni oraz malują elementy statku. Po trzech tygodniach fregata "Dar Pomorza" wraz z młodą załogą wypływa w rejs. Młodzi ludzie wykorzystają w praktyce to, czego nauczyli się wcześniej. 24:00 NOTACJE - STEFANIA KRZYSZTOFOWICZ - KOZAKOWSKA. POŁĄCZYŁ ICH ABP. TEODOROWICZ Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2008 Stefania Krzysztofowicz - Kozakowska (rocznik 1939), miejsce urodzenia Jasienów. Przyszła na świat w znamienitej rodzinie ormiańskiej. Lata 1939 - 1946 spędział Rumunii, a następnie w Krakowie. Po maturze w 1956 r. studiowała historię sztuki na Wydziale Filozoficzno - Historycznym Uniwersytetu Jagielońskiego, gdzie również się doktoryzowała. Przez wiele lat pełniła funkcję kustosza w Muzeum Narodowym w Krakowie. Była autorką wielu wystaw, w tym monograficznej Teodora Axentowicza i Ferdynanda Ruszczyca, wystaw sztuki Młodej Polski w Brukseli, Kanadzie, Moskwie, ekspozycji sztuki art deco w Krakowie i Brukseli oraz opracowań katalogów zbiorów muzealnych. Głównym obszarem jej badań jest sztuka XX wieku. Jest autorką m. in. książek: "O sztuce ludowej w Polsce", "Firma Portretowa Stanisława Ignacego Witkiewicza", "Malarze Młodej Polski", "Józef Pankiewicz", "Sztuka Młodej Polski", "Kossakowie", "Jan Stanisławski i jego szkoła", "Ferdynand Ruszczyc", "Historia malarstwa polskiego", "Jacek Malczewski", "Hanna Rudzka - Cybis". 00:20 TYLKO WIATR Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2021 Reżyseria: Zofia Kowalewska Muzyka: Jesimchan Turechanowicz Tokubajew 92 - letni Zdzisław i jego 25 - letnia wnuczka wyruszają w liczącą 5000 km podróż do odległej wioski w Kazachstanie. Dla niego jest to powrót do miejsca, gdzie jako nastolatek został zesłany przez Sowietów podczas II wojny światowej. Po 70 latach ponownie wyrusza w podróż do kraju dzieciństwa w poszukiwaniu swojej pierwszej miłości, którą musiał zostawić za sobą. Wnuczka pragnie wesprzeć go w tej trudnej podróży, jednocześnie poznając rzeczywistość kryjącą się za bajkami, które słyszała w dzieciństwie. Jest to ostatnia szansa dla nich, aby się pożegnać. 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODZYSKANY POMNIK ODC. 259 Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Kiedy we wrześniu 1939 roku Niemcy wkroczyli do wsi Wola Wiązowa w powiecie Bełchatów, rozpoczęli swoje rządy od zniszczenia pomnika marszałka Józefa Piłsudskiego, odsłoniętego rok wcześniej. Popiersie z brązu i krzyż Virtuti Militari zabrali na złom, a sam monument obalili. Zapobiegliwi mieszkańcy granitową bryłę przysypali piaskiem i tak przetrwała wojnę i czasy komuny. Ostatnio grupa miłośników historii postanowiła pomnik odszukać. Po wielu próbnych wykopach udało się go odnaleźć. Dziś sprawą otwartą jest przywrócenie go na dawne miejsce i do dawnej świetności. 01:50 FENOMEN POLSKOŚCI Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2019 Reżyseria: Alina Czerniakowska Film dokumentalny o polskich wynalazcach, którym ludzkość zawdzięcza wygrywanie światowych wojen i cywilizacyjne milowe kroki. Jest to spojrzenie na dokonania Polaków, o których często niewiele wiemy, poprzez życie i twórczość profesora Bolesława Orłowskiego. 02:40 MIĘDZY PRAWDĄ A WYOBRAŹNIĄ? OPOWIEŚCI TWÓRCÓW POLSKIEJ SZKOŁY FILMOWEJ Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2007 Reżyseria: Tadeusz Bystram Scenariusz i współpraca reżyserska: Stanisław Zawiśliński Zdjęcia: Lesław Skuza Polska szkoła filmowa pozostaje do dziś szczytowym okresem artystycznym w naszej kinematografii. Narodziła się tuż po październikowej odwilży, kiedy to młodzi filmowcy znaleźli się w awangardzie przemian. Zaledwie kilka lat jej działalności (według różnych źródeł istniała w latach 1957 - 1961 lub nawet 1956 - 1964) zaowocowało filmami bardzo oryginalnymi, różnorodnymi, dojrzałymi artystycznie, a jednocześnie szalenie nowatorskimi, utrzymanymi w nowofalowym klimacie. Podejrzliwie przyjmowane w kraju przez tzw. czynniki oficjalne, filmy te spotykały się z bardzo żywym przyjęciem publiczności i triumfowały na międzynarodowych festiwalach, gdyż mówiły o polskich tragediach, kompleksach, rozterkach w sposób uniwersalny, zrozumiały także poza granicami kraju. Szkoła polska stawiała na kino autorskie, odcinając się całkowicie od wzorów przedwojennych i przedwojennych gwiazd. Po latach wojny, a później stalinowskiego terroru wnosiła świeży, jakże potrzebny w sztuce i życiu społecznym oddech. Szczególną rolę w kształtowaniu się szkoły polskiej i powstawaniu kolejnych obrazów z tego nurtu odegrały utworzone jeszcze przed październikiem 1956 r. zespoły filmowe, a zwłaszcza zespół filmowy Kadr. Gromadziły one entuzjastów kina, znających się świetnie na swojej pracy. To ich zasługą było wyłanianie z masy zgłaszanych projektów tych naprawdę wartościowych, promowanie zdolnych filmowców kosztem faworytów partyjnych. Wiele ówczesnych filmów stanowiło adaptacje literatury, ale i oryginalne scenariusze wychodziły często spod ręki pisarzy. Szczęśliwym trafem ówczesne kino przyciągnęło wielu ludzi pióra: Kazimierza i Mariana Brandysów, Tadeusza Konwickiego, Józefa Hena, Jerzego Andrzejewskiego, Marka Hłaskę, Jerzego Stefana Stawińskiego. Solidne literackie podstawy przekładały się na jakość całego filmu. Niezwykłym osiągnięciom reżyserskim i scenariuszowym towarzyszył rozwój kunsztu operatorskiego, a renoma naszych operatorów utrzymuje się do dziś. Rosło też nowe, nieobciążone teatralnymi naleciałościami pokolenie aktorskie z takimi legendami ekranu, jak: Zbigniew Cybulski, Lucyna Winnicka, Tadeusz Janczar, Leon Niemczyk. W filmie Tadeusza Bystrama przypominającym dokonania polskiej szkoły filmowej wspominają tamte niezwykłe lata i zrealizowane wtedy dzieła ich twórcy: reżyserzy, scenarzyści, operatorzy i aktorzy. Oglądamy ich wypowiedzi zarejestrowane specjalnie na potrzeby tego filmu oraz nagrania archiwalne. O szkole polskiej mówią m. in.: Andrzej Wajda, Andrzej Munk, Kazimierz Kutz, Janusz Morgenstern, Stanisław Różewicz, Tadeusz Konwicki, Jerzy Kawalerowicz, Jerzy Stefan Stawiński, Wojciech Jerzy Has, Czesław Petelski, Stanisław Lenartowicz, Roman Polański, operatorzy Jerzy Wójcik i Jan Laskowski, aktorzy: Wieńczysław Gliński, Gustaw Holoubek, Leon Niemczyk. Opowiadają o atmosferze, w jakiej powstawały znaczące do dziś filmy, o perturbacjach politycznych, kłopotach z cenzurą, problemach technicznych towarzyszących pracom produkcyjnym, ale też ogromnym zapale i zaangażowaniu ludzi kina, ich radości tworzenia. Wypowiedzi sław ilustrują fragmenty filmów z tamtego okresu: "Kanał", "Człowiek na torze", "Zimowy zmierzch", "Pętla", "Eroica", "Popiół i diament", "Baza ludzi umarłych", "Ostatni dzień lata", "Pociąg", "Zezowate szczęście", "Do widzenia, do jutra", "Nikt nie woła", "Świadectwo urodzenia", "Matka Joanna od Aniołów".