TVP Dokument Poniedziałek, 08.08.2022 06:00 DZIKA POLSKA - WPŁYŃ NA WODĘ. ŻUBRY NIE PIJĄ ŻUBRÓWKI Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2013 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Puszcza Białowieska zawiera w sobie ogromne zasoby wilgoci, ale zdobycie przez zwierzęta wody do picia i tak bywa nie lada problemem. Niemniej korzystają z niej na różne sposoby. Woda krąży w puszczańskiej przyrodzie, a w jej obiegu biorą udział także organizmy zwierząt. Temu obiegowi przypatrujemy się na przykładzie króla puszczy - żubra, który potrzebuje szczególnie dużo wody, nawet kilkadziesiąt litrów na dobę. W jaki sposób żubry nawadniają swe potężne organizmy? Tropem tych zwierzat, ich wodopojów, karmowisk, miejsc kąpielowych prowadzi nas teriolog, czyli badacz ssaków, dr Rafał Kowalczyk, dyrektor Instytutu Biologii Ssaków w Białowieży. Przy okazji przekonujemy się, w jaki sposób duże zwierzęta, nie tylko żubr, wykorzystują wodę do celów higieny i obrony przed pasożytami, zakładając sobie w wilgotnych miejscach puszczy prawdziwe naturalne łaźnie, nieledwie wręcz zakłady kosmetyczne. Staramy się prześledzić na podstawie rozmieszczenia zwierząt mapę hydrologiczną puszczy, pokazującą, jak ich życie zależy tutaj od wody. Jednak poziom i jakość wody zależy też coraz mocniej od naturalnych hydrologów bobrów. Tworzone przez nie poprzez spiętrzanie cieków stawy stają się siedliskami licznej i rozmaitej fauny. Wszelako zalewy bobrowe prowadzą też do zalewania systemów korzeniowych i w konsekwencji do usychania na pewnych obszarach drzew. Te jednak stanowią siedliska kolejnych organizmów, zwłaszcza owadów i ptaków. Wpływ wody na puszczę okazuje się zaskakująco wielostronny. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 5 W STAROPOLSKIEJ ZAGRODZIE Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Gdzie dawniej przechowywano żywność, gdy jeszcze nie było lodówek? Dlaczego stawiano tajemniczą i wysoką konstrukcję na czterech palach obok domu? Jaka potrawa jest naprawdę rdzennie polska? Na te pytania odpowiada Radosław Kotarski, który tym razem odkrywa tajemnice dawnego gospodarstwa wiejskiego. Wciela się w rolę rolnika, sprawdza jak wyrabiano sery i próbuje ustalić, jakie zwierzęta hodowano w staropolskiej zagrodzie. 07:00 NOTACJE - HALINA KWIATKOWSKA. BITA ŚMIETANA NA KRAKOWSKIM RYNKU Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2008 Autor: Maria Nockowska Halina Kwiatkowska ur. w 1921 r w Bochni - wybitna aktorka teatralna. Przyjaciólka z lat gimnazjalnych Karola Wojtyły, z którym wspólnie występowała na deskach szkolnego teatru w Wadowicach. Po maturze w 1938 r. wraz z przyszłym papieżem rozpoczęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w czasie wojny razem należeli do zespołu Teatru Rapsodycznego Mieczysława Kotlarczyka. Po wojnie grała na scenach teatrów krakowskich - im. Słowackiego i Starego Teatru, współpracując z twórcami tej miary co Jerzy Jarocki i Konrad Swinarski. Występowała w filmach m.in. u Wajdy i Hasa, przez wiele lat była pedagogiem krakowskiej PWST. 07:10 NOTACJE - MARIA PROROK. MY SIĘ NIE BALIŚMY Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2008 Autor: Alina Czerniakowska Bohaterką odcinka jest Maria Prorok, przewodnicząca środowiska Fordonianek, więźniarka Fordonu, ciężkiego więzienia politycznego dla kobiet w czasach stalinowskich. 07:25 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 57 PIOTRKÓW TRYBUNALSKI Magazyn, 22 min, Polska, 2017 Reżyseria: Rafał Samborski Scenariusz: Przemysław Skoczek Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Celem kolejnej podróży Tomasza Bednarka jest Piotrków Trybunalski - miasto wielu kultur, uwielbiane przez filmowców i będące kolebką polskiego parlamentaryzmu. Rzut oka na mapę wystarczy, by zauważyć, że leżący w centralnej Polsce Piotrków Trybunalski, jest niczym pępek naszego kraju. To położenie sprawiało, że tu krzyżowało się wiele dróg i Piotrków zawsze miał znaczenie strategiczne. Był w związku z tym miastem królewskim, które bywało świadkiem licznych i ważnych wydarzeń, między innymi obrad sejmu. To właśnie tu w 1493 roku powstał dwuizbowy parlament, składający się z Senatu oraz Izby Poselskiej. W mieście można zwiedzić m.in. zamek królewski zbudowany na początku XVI wieku na polecenie Zygmunta I Starego, najstarszy kościół w mieście, mający za patrona św. Jakuba Apostoła oraz sanktuarium Matki Bożej Trybunalskiej, patronki polskich parlamentarzystów. Malownicze plenery miejskie od lat przyciągają do Piotrkowa filmowców i to nie tylko polskich. Tutejsze plany stały się popularne do tego stopnia, że powstał nawet szlak turystyczny pod nazwą "Piotrków Filmowy". Jego poszczególne przystanki są oznaczone tablicami, stylizowanymi na filmowe klapsy. 07:50 PRZYRODNIK NA TROPIE - /17/ - JELEŃ Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz: Łukasz Bożycki Wykonawcy: Łukasz Bożycki (Prowadzący) Prowadzący Łukasz Bożycki, porusza różne aspekty życia zwierząt w kontekście ich wzajemnych powiązań i oddziaływań. Młody biolog, jednocześnie uznany międzynarodowy fotograf przyrody, podpatruje z kamerą w naturalnym środowisku wybrane gatunki rodzimej fauny i swoje spostrzeżenia oprawia lekkim i przystępnym komentarzem. 08:20 BURZA HORMONÓW. SEKRETY DORASTANIA (HORMONES AND HUFFS: THE SCIENCE OF PUBERTY) Film dokumentalny, 47 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Judith Konig Muzyka: Marcelo Scotti Film dokumentalny o dorastaniu. Powszechnie się uważa, że w tym okresie życia młodzież zachowuje się okropnie. Wiek nastoletni jest nieodłącznym elementem dorastania. Młodzi ludzie są zafascynowani wieloma sprawami, ale już nie tak jak dzieci i jeszcze nie tak jak dorośli. Dojrzewanie to okres życia charakteryzujący się przeobrażeniami w budowie i wyglądzie ciała, psychice - kształtowaniu osobowości, postawach wobec własnej i drugiej płci, pełnieniu roli społecznej. Tacy młodzi ludzie są często poirytowani i przewrażliwieni, ale bardzo kreatywni i pochłaniający to co ich ciekawi na sto procent. Pojawia się wiele problemów związanych z wahaniami poziomu hormonów: potliwość i zmiany skórne, stany depresyjne, czasem anoreksja i bulimia, a gwałtowny wzrost osłabia układ odpornościowy. Dziewczynki dorastają wcześniej niż chłopcy. Młodzi ludzie potrzebują akceptacji w grupie rówieśników, a to może skłaniać do zainteresowania różnymi używkami. Dojrzewanie to burza hormonów przechodząca przez każdy z młodych organizmów. Pojawia się silna potrzeba samodzielności i niezależności. Rodzice stają się jacyś "dziwni", nastolatki buntują się, a narastający popęd seksualny nie pomaga w opanowaniu tego procesu. Najchętniej młody człowiek "wybiłby się na niepodległość" i ruszył w świat. Naukowcy twierdzą, że jeszcze w 1860 roku okres dojrzewania rozpoczynał się około trzynastego roku życia, natomiast obecnie to już jedenaście lat. Temat dojrzewania i hormonów jest dla naukowców fascynującym polem do badań. Przed zbliżającymi się wakacjami takie kompendium wiedzy przyda się z pewnością. Film przybliży nam temat dorastania, posłuchamy opinii naukowców, rodziców i samych nastolatków. 09:15 SAGA PRASTAREJ PUSZCZY - OPOWIEŚĆ O BOBRZE: NIEOSIĄGALNA ARKADIA Dokument fabularyzowany, 52 min, Polska, 2008 Scenariusz i reżyseria: Jan Walencik, Bożena Walencik Zdjęcia: Jan Walencik Wykonawcy: Krzysztof Gosztyła, Agnieszka Bemowska, Tadeusz Karolak, Mohammad Rasouli, Marta Maślanka, Polska Orkiestra Radiowa, Marcin Pospieszalski Bohaterem tego odcinka jest bóbr. Żywot dwuletniej bobrzycy zmienia się w okamgnieniu, gdy razem z innymi bobrami zostaje odłowiona przez ludzi w celu przesiedlenia na nowe tereny. Ucieka z transportu i zmuszona do wielokilometrowej wędrówki usilnie poszukuje własnego miejsca. Dociera do puszczy, ale i tu, gdzie znalazła nowy dom i założyła rodzinę, życie wciąż nie oszczędza jej kłopotów. Głównym wrogiem okazują sięludzie. 10:15 PRZYSZŁOŚĆ LOTNICTWA CYWILNEGO (AIR TRAFFIC) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Nadine Kuhn, Guillaume Couret Ponad 3 miliony ludzi podróżuje samolotem każdego dnia na całym świecie. Oznacza to 80 000 lotów dziennie, jeden na sekundę. Na całym świecie jest około 30 milionów lotów łączących 14 000 lotnisk. Europa jest jednym z głównych węzłów komunikacyjnych, z prawie 35% dziennym ruchem. Do 2030 r. oczekuje się 17 milionów lotów rocznie, zamiast dzisiejszych 10 milionów. Stanowi to ogromne wyzwanie dla przemysłu lotniczego, lotnisk i zarządzania ruchem. Jakie rozwiązania technologiczne można znaleźć, aby uniknąć przesycenia? Poznamy relację z podróży pary turystów, podróżujących z Paryża do Dubaju. Max, 25 lat i Chlo, 21 lat, wiedzą, jak spędzać wolny czas. Odkryjemy kulisy wielkich lotnisk, od wieży kontrolnej po kokpit, od bramki po wejście na pokład pasażerów i ich bagażu. Będziemy obserwować inżynierów lotniczych, którzy projektują przyszłe samoloty i systemy bezpieczeństwa. 11:15 KRAKÓW MAŁO ZNANY - ŚWIADKAMI BYŁY KSIĄŻKI Film dokumentalny, 28 min, Polska, 1971 Scenariusz: Barbara Mazan Zdjęcia: Wiesław Kielar Prowadzący: Czesław Kruszelnicki Film poświęcony Bibliotece Jagiellońskiej w trudnych czasach okupacji hitlerowskiej. II wojna światowa zastała pracowników "Jagiellonki" w pełni przygotowanymi do przeprowadzki do nowego, zbudowanego dzięki ofiarności polskiego społeczeństwa, gmachu przy Alejach Trzech Wieszczów. Stara Biblioteka Jagiellońska, która około 400 lat mieściła się w uniwersyteckim budynku przy ul. św. Anny, przeniosła się w 1940 r. w nowe miejsce, jednocześnie zmieniając się w niemiecką Staatsbibliothek Krakau. W filmie opublikowano po raz pierwszy dokumentalne zdjęcia autorstwa Eugeniusza Latacza, który 2 lata później zginął w Oświęcimiu. Współautorem nagrań jest Gustaw Szmager, wypowiadający się w filmie pracownik Biblioteki Jagiellońskiej. Wykonywali te zdjęcia pewni, że uwiecznią ostatnie chwile jagiellońskiego księgozbioru, a zarazem ostatnie chwile najstarszej siedziby uniwersytetu, Collegium Maius. Na zdjęciach widzimy przedwojennego dyrektora "Jagiellonki", dra Edwarda Kuntze i pracowników biblioteki, pieczołowicie składających 650 tys. woluminów w drewniane skrzynie. Uwieczniona została ostatnia droga gromadzonych przez wieki ksiąg, przez krużganki Collegium Maius. W filmie polscy pracownicy "Jagiellonki" wypowiadają się o inicjatywie Adama Bara, dotyczącej gromadzenia prasy konspiracyjnej, o potajemnym dostarczaniu polskim profesorom książek przez magazyniera Jana Pietrasa i o swojej pracy, jaką wykonywali jako pracownicy niemieckiej biblioteki, ale z wewnętrznym przekonaniem, że pilnują interesów polskiej Biblioteki Jagiellońskiej. 11:45 TOMEK NA GRANICACH... RZECZYPOSPOLITEJ Cykl reportaży, 24 min, Polska, 2021 Reporterska opowieść o tym, co dzisiaj pozostało z dziedzictwa i kultury II Rzeczypospolitej. Nie tylko tego materialnego, ale przede wszystkim mentalnego. Kraju wyrosłego na pograniczu Zachodu i Wschodu, gdzie od wieków ścierały się wpływy wielkich mocarstw, etniczne namiętności, trwały religijne waśnie. Kraju, który z trudem próbował łączyć ten kipiący kocioł w jeden polityczny i cywilizacyjny organizm. 12:20 MIESZCZANIE ŻYWIECCY - BEATA I MARTA Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Grzegorz Jankowski Seria składa się z dwunastu reportaży poświęconych ludziom mieszkającym w Żywcu. To opowieść o tradycji, ciągłości pokoleniowej i o pracy, która w tym mieście uważana jest za coś, co tworzy człowieka. W poszczególnych odcinkach cyklu poznamy żywieckie rodziny mieszczańskie i góralskie, które od pokoleń kultywują tradycję, nawet, jeśli kolejne generacje rozumieją ją trochę inaczej niż poprzednicy. Matka Beata Słowik to kobieta, która uczy tradycyjnych tańców, zaś jej córka Marta - tańców górali beskidzkich, czyli odcinek o różnicach w obrębie jednej rodziny. Mieszczanie kontra górale. 12:55 TATARZY POLSCY ODC. 4 Telenowela dokumentalna, 40 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Natasza Ziółkowska Cykl filmów na temat współczesnych Tatarów, potomków dawnych osadników na ziemiach polskich. Bohaterów i tematy łączy miejsce lub przynależność do grupy (np. Kruszyniany, Białystok, Zespół Buńczuk). W społeczności polskich Tatarów związki rodzinne i środowiskowe są nieuniknione, ponieważ jest to mała społeczność. Odcinki są narracyjnie skupione wokół święta (np. Ramadan czy Ramadan Bajran), wydarzenia religijnego, jak azanienie, ślub, pogrzeb, czy innych wydarzeń, np. realizacja teledysku do piosenki tatarskiej z udziałem łuczników, tancerzy skupionych wokół jednego zespołu. 13:40 LETNIE DNI (DAYS OF SUMMER / SOMMERWELTEN) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Alexandra Sailer, Steffen Sailer Scenariusz: Anette Schreurich Film dokumentalny, w którym poznamy wszystkie zjawiska zachodzące w środowisku naturalnym latem. To czas, kiedy zwierzęta zazwyczaj mają wystarczające ilości pożywienia i mogą sobie pozwolić na lenistwo. Dzień jest długi, temperatury wysokie, a bujna przyroda sprzyja korzystaniu z jej uroków. Ale to także czas, kiedy należy się rozmnażać, dorastać i robić zapasy na zimę. Czasami trzeba stawić czoło ekstremalnym upałom i gwałtownym burzom. Błogostan nie jest taki oczywisty w przepięknych, letnich ekosystemach. Lato, słońce, błękit nieba - powitajmy najcieplejszą porę roku. Tymczasem dla Matki Natury to nie wakacje, ale praca na najwyższych obrotach. Rodzice muszą przygotować swoje potomstwo do samodzielnego życia. Owady się mnożą i całymi milionami roją nad polami i w lasach, a rośliny starają się, by dojrzewały ich nasiona i owoce. Długie, letnie dni to nie tylko miłe chwile - ujawniają się także gwałtowne siły natury. 14:40 ŁOSIE Z MATSALU - DZIKIE OLBRZYMY ZNAD BAŁTYKU (MATSALU MOOSE - WILD GIANT OF THE BALTICS) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Joosep Matjus Scenariusz: Anette Schreurich Film dokumentalny kręcony w Parku Narodowym Matsalu na północno-wschodnim wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Zatoka Matsalu na Bałtyku - słynny estoński Eden. To jeden z kluczowych przystanków dla migrujących ptaków i dom wielu rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Jednak przede wszystkim kraina łosi. Przez większość roku te ssaki wędrują po bezkresnych bagnach i równinach Matsalu, który jest rezerwatem przyrody i znajduje się pod ścisłą ochroną. Jest zatem rzadką okazją, aby można było zobaczyć cokolwiek w tym ekosystemie. Filmowcy mogli wyjątkowo uwiecznić mieszkające tu zwierzęta w ich codziennych czynnościach, podejrzeć jak radzą sobie w tym przepięknym miejscu. 15:40 ROZMIAR MA ZNACZENIE - ODC. 1 IM WIĘKSZE TYM LEPSZE (SIZE MATTERS 1. THE BIGGER THE BETTER/AUF DIE GRÖE KOMMT ES AN) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Willem Villjoen Film dokumentalny o wielkości różnych rzeczy, stworzeń i zjawisk. Dlaczego owady są małe, a planety duże? Dlaczego Ziemia nie jest wielkości Jowisza? A ludzie nie są wielkości myszy? A co by się stało, gdybyśmy to wszystko zmienili? Ale rozmiar naprawdę ma znaczenie. Zbadamy fascynującą sieć pojęć naukowych, aby odkryć nie tylko, dlaczego rzeczy są takie, jakie są, ale także dlaczego nigdy nie mogłyby być inne. W odcinku pierwszym przekonamy się, jak ważny jest rozmiar i w jaki sposób wszystko określa. Wasz sposób postrzegania świata i samych siebie diametralnie się zmieni. Obserwując życie codzienne normalnego człowieka, zobaczymy, co będzie, gdy zwiększymy rozmiary gwiazd, planet i żywych istot. Dowiemy się, czy stan obecny jest jedynym możliwym i sprawdzimy, co by się działo, gdyby wszystko było większe. Zmieniając rozmiar obiektów, zbadamy prawa przyrody i dowiemy się, czy powiększanie rozmiarów podlega jakimś ograniczeniom. Dzięki temu lepiej zrozumiemy, jak działa prawdziwy świat. Zaczniemy od powiększenia samej Ziemi. Wbrew niektórym opiniom, większy nie zawsze znaczy lepszy. Większy to gorętszy, słabszy, bardziej niebezpieczny. Rozmiar naprawdę ma znaczenie. 16:40 WOKÓŁ MÓRZ II - ODC. 16 HYDRA (AROUND THE SEA II EP. 16 HYDRA) Film dokumentalny, 16 min, Francja, 2018 Reżyseria: Jean-Christophe Chatton Kontynuacja opowieści o krajach, miastach i ludziach, których życie związane jest z wodą. Ocean Spokojny, Karaiby, wybrzeże Francji, Ocean Polarny czy wybrzeże Afryki - będziemy podróżować, żeglować i dowiadywać się wszystkiego o świecie widzianym oczami mieszkańców, którzy żyją i pracują wokół tych niezwykłych miejsc. Raj dla jednych, a dla innych ekologiczne cierpienie. W tym odcinku po dwugodzinnym rejsie z Aten docieramy do wyspy Hydra. To jest wyjątkowe miejsce. Nie ma tu samochodów ani motocykli. Nawet rowery nie są mile widziane. Wokół znajdującej się tu wioski rozciąga się dziki raj o długości dwudziestu i szerokości trzech kilometrów. W 1962 roku podjęto decyzję o zakazie ruchu kołowego na Hydrze. Mieszkańcy i turyści przemieszczają się pieszo. Cała wyspa jest wpisana do rejestru zabytków historycznych. Zachowała swój wygląd z czasów, kiedy mieszkali tu wielcy armatorzy. 17:05 NAJMNIEJSZE KRAJE EUROPY - ODC. 6 SAN MARINO - MAŁY WIELKI KRAJ (MICROSTAATEN EP. 6 SAN MARINO - KLEINES LAND GANZ GROSS/EUROPE'S MICROSTATES) Cykl dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2021 Reżyseria: Michael Gregor Seria dokumentalna opowiadająca o najmniejszych państwach Europy. Mikropaństwa Andory, Liechtensteinu, Luksemburga, Malty, Monako i San Marino są na mapie wciśnięte między dużo większe kraje. Niemniej mikropaństwom udało się zachować własne tradycje oraz florę i faunę, które obecnie są rzadkością dla reszty świata. Niezwykłe lokalizacje mikropaństw często znajdują się w ekstremalnych regionach górskich lub przybrzeżnych, co czyni je rajem dla zagrożonych gatunków. Jednak stabilność ich środowiska naturalnego jest zagrożona przez problemy środowiskowe, które należy rozwiązać. Podróżujemy do każdego z tych niewielkich krajów i opowiadamy historie odważnych wysiłków na rzecz zachowania ich naturalnych cech i kulturowej autonomii. Odcinek szósty przeniesie nas do Republiki San Marino, również znanej jako Najjaśniejsza Republika San Marino. Jest to państwo śródlądowe w południowej Europie, stanowiące enklawę na obszarze Włoch. Stolicą kraju jest miasto San Marino. San Marino to jedno z najmniejszych państw Europy, mniejsze są tylko Watykan i Monako. Położone jest w górzystym terenie, wchodzącym w skład pasma Apeninów. Najwyższy szczyt Monte Titano osiąga wysokość 749 m n.p.m. 18:05 KAWA, HERBATA I KAKAO. HISTORIA W FILIŻANCE (TEA, COFFEE AND CHOCKOLATE HISTORY IN A CUP/THE, CAFE OU CHOCOLAT - L'HISTOIRE DANS NOS TASSES) Film dokumentalny, 50 min, Francja, 2019 Reżyseria: Jeanne Lefevre Film dokumentalny o obyczajach związanych z piciem kawy, herbaty i czekolady wraz z odrobiną wiedzy historycznej i geograficznej na ten temat. Herbata, kawa czy gorąca czekolada? To jest powszechne pytanie, gdy szykujemy śniadanie. Ten zwyczaj konsumpcyjny ma zaledwie trzy stulecia. W dokumencie prześledzimy historię tytułowych napojów. Dowiemy się, z jakich roślin po odpowiedniej obróbce, są one przyrządzane. Prześledzimy też ich rolę w rozwoju Europy i przyzwyczajeń jej społeczeństwa. Poznamy historię od odkrycia trzech tytułowych roślin, aż do przygotowywania z nich napojów, co stanie się pretekstem do opowieści o dziejach niewolnictwa, industrializacji i globalizacji. 19:10 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - TOKIO. JAK FENIKS Z POPIOŁÓW (FLAVORS) Film dokumentalny, 50 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i unikatowe zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. 20:10 SZTUKA DOKUMENTU - ODC. 10 - WOJCIECH WISZNIEWSKI Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 2008 Reżyseria: Bartosz Paduch Scenariusz: Bogusław Zmudziński Zdjęcia: Jan Paweł Pełech "Sztuka dokumentu" to cykl poświęcony prezentacji dorobku najwybitniejszych realizatorów polskiego filmu dokumentalnego. Poszczególne odcinki cyklu będą autonomiczne, pozostając jednocześnie fragmentem większej całości, która stanie się w efekcie skondensowaną historią polskiego dokumentu. Każdy odcinek jest kolażem fragmentów filmów, wypowiedzi reżyserów, ich współpracowników (operatorzy, kompozytorzy, producenci itp.), opinii krytyków i historyków kina, a także zdjęć dokumentalnych. Każdy został też zealizowany w innej formie. Bohaterem dziesiątego jest Wojciech Wiszniewski. 20:40 WANDA GOŚCIMIŃSKA. WŁÓKNIARKA Film dokumentalny, 20 min, Polska, 1975 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Wiszniewski Muzyka: Janusz Hajdun Film wyprodukowany przez łódzką Wytwórnię Filmów Oświatowych. Inscenizowany dokument Wojciecha Wiszniewskiego, jedno z najlepszych dzieł tego utalentowanego, przedwcześnie zmarłego reżysera. Oryginalny formalnie, kreacyjny film zrealizowany został na kanwie historii Wandy Gościmińskiej, łódzkiej włókniarki, słynnej przodowniczki pracy, symbolu i produktu epoki socjalistycznej propagandy sukcesu. Odwołując się do tej postaci, socrealistycznego posągu lat 50. , Wiszniewski demaskuje fałsz i zakłamanie tamtych czasów oraz mechanizmy, w których człowiek przestaje już być osobą, a staje się narzędziem ideologicznej manipulacji. Autorem zdjęć do tego intrygującego dokumentu jest zdobywca Oscara Zbigniew Rybczyński. 21:05 ... SZTYGAR NA ZAGRODZIE... Film dokumentalny, 12 min, Polska, 1978 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Wiszniewski Zdjęcia: Jerzy Zieliński Muzyka: Jerzy Hajdun Filmowa ballada o sztygarze, który chciał zostać rolnikiem. 7 maja 1976 roku Stanisław Mazur przybył w galowym mundurze górnika do wsi Rydułty Niskie wraz z żoną Walentyną, pasierbem Władziem i synem Rysiem. Postanowił związać swoje dalsze życie z pracą na roli, założył gospodarstwo. Wytrwałością, pracowitością i zaangażowaniem osiągnął niespotykany sukces. Szybko doprowadził podupadłe godpodarstwo do rozkwitu. Stał się jednak solą w oku miejscowej społeczności. Nękany zawiścią sąsiadów musiał odejść. Rok po przybyciu do Rydułt Niskich sztygar, w tym samym galowym mundurze, opuszczał niegościnną wieś. Kolejne symboliczne sceny świetnie potęgujące dramaturię obrazu egzemplifikują zawartą w filmie treść. Autor próbuje pokazać, że miarą sukcesu człowieka jest aktywna postawa wobec życia, ale do osiagnięcia postępu ogólnego jest potrzebna świadoma aktywność zbiorowa. Zmaganiom "sztygara na zagrodzie" towarzyszy piosenka śpiewana na wzór ludowej ballady, nadająca filmowi charakter przypowieści z morałem. 21:20 STOLARZ Film dokumentalny, 13 min, Polska, 1976 Reżyseria: Wojciech Wiszniewski Zdjęcia: Ryszard Jaworski Muzyka: Janusz Hajdun Urodził się w 1905 roku na warszawskiej Pradze. Ojca stracił w 1906, a rok później matkę. Jako dziecko trafił do tartaku i stąd wzięła się jego miłość do drewna, która zdecydowała o jego przyszłości. Wybrał zawód stolarza. Bohater wymienia najważniejsze fakty ze swego życia. Podaje imiona bliskich i znajomych, nazwiska mistrzów, istotne daty, adresy warszatów, w których pracował i mieszkań, które zajmował, zwłaszcza zaś szczegóły z życia zawodowego. Podczas służby w 7. pułku ułanów robił stojaki na broń, w czasie okupacji wyrabiał przeróżne sprzęty ze skrytkami, a także szafy trzydrzwiowe, w czasie powstania warszawskiego - trumny i krzyże dla poległych powstańców. Po wojnie na skrytki już nie było popytu, wyrabiał więc stoły, krzesła i szafy. W 1953 roku musiał jako prywatna inicjatywa zamknąć swój zakład. Został nocnym stróżem. W październiku 1956 roku powrócił do fachu, by robić meble miękkie, wyściełane. Od grudnia 1970 zaczął wyrabiać szafki korytarzowe do bloków dla ludności w Warszawie. Wiszniewski pokazuje swego bohatera na dużych zbliżeniach, podczas pracy. W jego lakoniczną opowieść, snutą specyficznym językiem, a głosem Jana Himilsbacha, po mistrzowsku wplata niewymagające żadnego komentarza dokumentalne sekwencje, które ilustrują etapy życia stolarza, a jednocześnie składają się na obraz historii naszego kraju. Kończy zaś całość w sposób zaskakujący, co zresztą jest charakterystyczne dla tego reżysera. Oto okazuje się, że opowieść ta jest rodzajem podania o mieszkanie. Siedemdziesięcioletni stolarz, fachowiec wraz z żoną i dwoma dorosłymi synami, zajmuje bowiem lokal o powierzchni 12 metrów kwadratowych. Ów człowiek, który uczciwie pracował niemal całe życie, nie może zrozumieć dlaczego tak się dzieje. I to w mieście pełnym nowych bloków. 21:35 OPOWIEŚĆ O CZŁOWIEKU, KTÓRY WYKONAŁ 552% NORMY Film dokumentalny, 25 min, Polska, 1973 Reżyseria: Wojciech Wiszniewski Zdjęcia: Witold Stok, Tomasz Tarasin, Cezary Makowski, Wojciech Kozłowski Wykonawcy: Bernard Bugol Film o górniku, Bernardzie Bugdole, przodowniku pracy z końca lat czterdziestych. Bernard i Rudolf Bugdolowie, górnicy z Kopalni Śląsk w Chrobaczewie osiągnęli 552% normy. Wspomnienia Bernarda Bugdola dotyczą tego właśnie rekordu, reakcji ludzi, dwudziestoletniej pracy na stanowiskach dyrektorskich w kopalniach "Wujek", "Karol", "Zabrze" i "Łagiewniki" oraz obecnej pracy inspektora bhp w kopalni. Odznaczenia, przyjęcie rodzinne, wypowiedź żony na temat gorzkiej sławy męża oraz wypowiedzi górników niewierzących w osiągnięcie tak wysokiej normy. 22:05 SPRAWA SZERYFA Film dokumentalny, 23 min, Polska, 1988 Scenariusz: Ewa Borzęcka Zdjęcia: Artur Mościcki Film dokumentalny prezentujący postać "szeryfa" z Łomży. Dokumentalny portret szeryfa, tajemniczego człowieka, który pilnował porządku w Łomży w latach 80. Wspomnienia o szeryfie są jednocześnie okazją do pokazania ponurej, łomżyńskiej rzeczywistości. Skupione jak w soczewce problemy nękające kraj - alkoholizm, otępienie, zanik ambicji, przestępczość, brak nadziei na jakąkolwiek zmianę. Wszystkim tym czarnym stronom współczesności stara się zaradzić półbajkowa postać skrajnego idealisty z Łomży - "szeryfa", który samotnie podejmuje walkę z wszelkimi przejawami zła, narażając się na śmieszność, a nawet posądzenie o chorobę psychiczną. 22:35 ADAM MACEDOŃSKI. WIĘCEJ NIŻ JEDNO ŻYCIE. Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2020 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Brożek Adam Macedoński. Lwowiak, krakus, polski patriota, współczesny człowiek renesansu zakorzeniony w wielokulturowej Rzeczypospolitej. Uczestnik manifestacji 3 maja 1946 roku w Krakowie i walk o Krzyż w Nowej Hucie w 1960 roku. Współzałożyciel Instytutu Katyńskiego, Chrześcijańskiej Wspólnoty Ludzi Pracy oraz Konfederacji Polski Niepodległej. Niestrudzony zbieracz świadectw katyńskich w czasach, kiedy wielu nawet bało się wymówić to słowo. Zatrzymywany, represjonowany, internowany. Adam Macedoński to także poeta, grafik, muzyk, pieśniarz, autor rysunków i wierszy w kultowym "Przekroju" Mariana Eilego. Nie rozstaje się z gitarą, śpiewa po polsku, włosku, hiszpańsku, ale najbardziej kocha lwowski bałak. W 2021 roku skończył 90 lat. Szuka pracowni, gdzie mógłby tworzyć malarstwo wielkoformatowe. 23:30 KRAKÓW MAŁO ZNANY - KRAKOWSCY ZŁOTNICY Film dokumentalny, 30 min, Polska, 1971 Scenariusz: Czesław Kruszelnicki Zdjęcia: Jan Popczyk Prowadzący: Czesław Kruszelnicki Program poświęcony pracy i twórczości krakowskich złotników, którzy zrzeszyli się w cechu w roku 1370. Ich patronem jest biskup Noyon, św. Eligiusz, który żył w VII w. i był nadwornym złotnikiem króla francuskiego, Dagoberta. Jego portret znajduje się w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa i właśnie stąd wyruszy Czesław Kruszelnicki wraz z historykiem sztuki, Michałem Rożkiem, na poszukiwania pamiątek byłego cechu złotników krakowskich. Odwiedzą skarbce kościoła Mariackiego i św. Anny, a następnie katedralny skarbiec na Wawelu. Widzowie zobaczą kielichy, krzyże, monstrancje, relikwiarze, a także berło, koronę i jabłko, należące do ostatniego Piasta. Każdy z tych eksponatów to przykład wielkiego dzieła sztuki, a wymieniani kolejno złotnicy krakowscy to artyści, którzy poza talentem obdarzeni byli cechami niezwykłej cierpliwości i pracowitości. Grzegorz Przybyło, Samuel Piaskowski, Michał Brenner, Jan Cajtner, Jan z Olkusza to zaledwie kilka nazwisk złotników krakowskich wymienionych w programie. Na koniec wizyta w pracowni współczesnego złotnika, Tadeusza Rybskiego, ucznia Edmunda Korosadowicza, który przedstawi podstawowe techniki w złotnictwie. 00:05 NOTACJE - OSTAP ŁAPSKI. STRACHY NIE NA LACHY Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2008 Autor: Justyna Łuczaj – Salej. Ostap Łapski urodził się w 1926 r. we wsi Hucki w powiecie Kobryń. Ten ukraiński poeta, pisarz, krytyk literacki i tłumacz był wieloletnim wykładowcą UW, współpracownikiem Polskiego Radia, redaktorem stylistycznym ukraińskiego tygodnika "Nasze słowo". 17 wrześnie 2007 otrzymał Państwową Nagrodę Ukrainy im. T. Szewczenki w dziedzinie literatury. 00:25 STATKIEM PO TRAWIE Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2013 Scenariusz i reżyseria: Krystian Matysek Historia ta rozgrywa się na szlaku Kanału Ostródzko - Elbląskiego, który jest najbardziej ekologiczną budowlą Warmii, Mazur i Powiśla. Wszystkie maszyny pozwalające na jego eksploatację korzystają z napędu zasilanego skomplikowanym systemem wodnym. Ideą tego filmu jest udokumentowanie ciągle działających pochylni, urządzeń, które przeciągają przez wzniesienia statki. W momencie ich stworzenia pochylnie były - i są do dziś - efektem nowatorskiej myśli technologicznej i inżynierskiej, porównywanej dziś do technologii lotów kosmicznych. 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - RYCERZ KRZYŻA I MIECZA Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Rycerz Krzyża i Miecza. Ta historia zaczęła się dla nas od notatki prasowej z lipca 1930 roku, mówiącej o katastrofie wojskowego samolotu podczas nocnych ćwiczeń 2. pułku lotniczego w Krakowie. Miejsce zdarzenia to łęgi wiślane, u stóp klasztoru cystersów w Mogile. Nie mieliśmy wtedy pojęcia, jak pasjonująca przygoda się dla nas rozpoczyna. Bohaterem dzisiejszej opowieści będzie kpt. dypl. Władysław Polesiński. 01:45 ARGENTYŃSKA LEKCJA Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2010 Scenariusz, reżyseria i zdjęcia: Wojciech Staroń W filmie zobaczymy, jak mały człowiek radzi sobie w sytuacji kompletnej zmiany otoczenia. To historia ośmioletniego syna reżysera dokumentu. Chłopiec wraz z rodzicami wyjeżdża na dwa lata do Argentyny. Przez kilkanaście miesięcy ma chodzić do szkoły podstawowej w małym miasteczku na północy kraju. W obcym miejscu i obcej kulturze, wśród ludzi mówiących innym językiem, Janek odkrywa nowy, nieznany mu dotąd świat. Dzięki przyjaźni z jedenastoletnią Marcią łatwiej odnajduje się w innej kulturze. Obsypany nagrodami dokument otrzymał m.in.: Grand Prix na festiwalu w Krakowie - 2011 r. , Nagrodę Srebrnego Gołębia na 54. Międzynarodowym Festiwalu Filmów Dokumentalnych DOK Leipzig w Lipsku, Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Dokumentalnych w Kantonie w Chinach, Nagrodę dla Najlepszego Dokumentu Średniometrażowegona Międzynarodowym Festiwalu Filmów Dokumentalnych w Montrealu. 02:50 ŚLĄSKIE NIEBO (ŚLĄSKIE NIEBO) Reportaż, 55 min, Francja/Polska, 2004 Scenariusz i reżyseria: Grażyna Pieczuro Zdjęcia: Roman Płocki, Maciej Wielowieyski Muzyka: Dariusz Kalita Opowieść o czterech śląskich rodzinach, ich dziejach, pasjach, obyczajach, przekazywanych z pokolenia na pokolenie tradycjach i codziennym życiu. Ich losy są charakterystyczne dla Śląska, regionu naznaczonego trudami współistnienia trzech narodów. Bohaterowie zamieszkują różne zakątki Śląska, co znalazło swoje odbicie w odmienności rodowej spuścizny. Aleksandra Kotulska z Rydułtowów to Górnoślązaczka z dziada pradziada. Jarosław Lipowski mieszka we Wrocławiu, ale jest obywatelem Czech, urodzonym na Śląsku Cieszyńskim. Marek Lose z Wrocławia nazywa siebie Dolnoślązakiem, ale korzenie jego rodziny tkwią na Górnym Śląsku i w tamtejszej tradycji się wychował. Elizabeth i Ulrich von Kuster to Niemcy od niedawna zamieszkujący pałac w Łomnicy, własność przodków, którą odkupili od państwa i wyremontowali. Tak jak odmienne są dzieje prezentowanych rodzin, tak odmienne jest również ich obecne życie. Jedno, co niewątpliwie ich łączy, to przywiązanie i miłość do Śląska, swoiste poczucie "śląskości". Dla każdego w inny sposób, ale dla wszystkich jednakowo ważne. Unosząc w górę głowy, wszyscy widzą nad sobą to samo śląskie niebo.