TVP Dokument Niedziela, 28.08.2022 06:00 DZIKA POLSKA - LASY PEŁNE ŻYCIA - UCZTOWANIE NA POLANIE Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2011 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Na przełomie lata i jesieni las rozbrzmiewa rykami samców jeleni, które zatraciły się w miłosnych umizgach. Między bykami dochodzi do walk o łanie. Ryki mają wiele znaczeń. Po ich potędze, brzmieniu można wywnioskować, w jakiej fazie znajdują się jelenie gody. Bywa, że o świcie po zakończonym rykowisku na łące spotkać można wyłącznie łanie skubiące trawę. Dr Marcin Hurski i jego kolega Dris, który przybył aż z Holandii, próbują dowiedzieć się czegoś więcej na temat wpływu tych potężnych zwierząt na leśny ekosystem. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.III - ODC. 25 BURSZTYNOWYM SZLAKIEM Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2016 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski O istnieniu szlaku bursztynowego dowiaduje się każdy uczeń na lekcji historii, ale jak w praktyce wyglądało jego funkcjowanie? Po co kupcy przemierzali tysiące kilometrów, aby kupić nieco złota północy, jak tradycyjnie określano bursztyn? Jak radzili sobie z przechodzeniem przez rzeki? Aby to sprawdzić, Radek Kotarski jedzie do Gdańska, gdzie poszukuje bursztynu, bada jego zagadkowe powstawanie i próbuje poddać obróbce jubilerskiej. Jaki będzie efekt tych prac? 07:00 NOTACJE - ADAM KILIAN. WIDZIAŁEM UPADEK IMPERIUM Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2008 Autor: Sławomir Malcharek, Róża Fabjanowska Dowcipna opowieść o tym, jak w czasach komunistycznych bohater programu mógł obserwować upadek sowieckiego imperium. Adam Kilian - scenograf, grafik, ilustrator. Urodził się w 23 lutego 1923 roku we Lwowie. 07:10 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 77 ZAMOŚĆ Magazyn, 22 min, Polska, 2018 Reżyseria: Ewa Grodzka Scenariusz: Tomasz Malkowski Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tomasz Bednarek odwiedza Zamość - miasto idealne, o którym śnili w renesansie filozofowie i architekci. Sławią je takie przydomki jak: perła renesansu czy Padwa północy. Jego nazwa pochodzi od nazwiska założyciela kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego. W historii cywilizacji w pełni urzeczywistniono tylko kilka wizji miast idealnych. Dlatego Zamość jest unikatem na skalę światową. Jan Zamoyski zbudował to miasto w niespełna 20 lat. W tym dziele wspomagał go włoski architekt Bernardo Morando. Kwintesencją Zamościa jest Stare Miasto, wyglądające wciąż jak za czasów hetmana. Przecinające się pod kątem prostym uliczki, równa wysokość zabudowy oraz szlachetne proporcje zdradzają renesansowe zamiłowanie do harmonii i porządku. Do miasta - twierdzy Zamość prowadziły niegdyś trzy bramy, a w XIX wieku dobudowane dodatkowe dwa wjazdy. Szczęśliwie wszystkie pięć zamojskich bram przetrwało do naszych czasów. Dziś stoją otworem dla wszystkich, którzy chcą tu przyjechać. A powodów jest wiele, choć koneserów sztuki i zabytków przyciąga najbardziej unikatowy zespół Starego Miasta, który od 1992 roku widnieje na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. 07:35 PRZYRODNIK NA TROPIE - ODC. 2 - BÓBR Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz i prowadzenie: Łukasz Bożycki Program przyrodniczy, w którym prowadzący przyrodnik Łukasz Bożycki porusza różne aspekty życia zwierząt w kontekście ich wzajemnych powiązań i oddziaływań. Wszystko, co nas otacza, jest ze sobą powiązane. Współpracuje lub się zwalcza, poluje lub ostrzega przed zagrożeniem. Przyroda, szczególnie ta dzika, jest połączona siecią zależności, które odkrywa i objaśnia przyrodnik. Tylko dwa gatunki tak znacząco zmieniają środowisko, w którym żyją: bóbr i człowiek. Ludziom nie podoba się, że bobry ścinają drzewa albo budują tamy i zalewają okolicę. Często rozbierają te tamy, niszcząc ogromną bioróżnorodność. Jeśli jednak na bok odłożą złość, to zauważą, jak wiele gatunków zwierząt i roślin przyciągnęły do siebie bobry. 08:10 NA EVEREST BEZ TLENU. OSTATECZNE WYZWANIE (EVEREST WITHOUT OXYGEN - THE ULTIMATE EGOTRIP / BJERGET DER FORANDREDE MIG) Film dokumentalny, 53 min, Dania, 2021 Reżyseria: Jesper Aero, Jes Brandhoj Film dokumentalny o zdobywaniu najwyższego szczytu świata bez użycia tlenu. Ponad 5000 wspinaczy zdobyło Everest, ale niewiele ponad 200 zrobiło to bez tlenu, a wielu zginęło podczas takiego eksperymentu. Rasmus marzył, by zostać pierwszym Duńczykiem, który bez butli z tlenem na plecach dotrze na Everest. Ten szczyt to zabójczy gigant i cel owiany tajemnicą. Ponad 8800 m n.p.m. , najwyższa góra na Ziemi, tak wysoka, że sięga atmosferycznych prądów strumieniowych, wiejących z siłą huraganu. Wejście na Mount Everest jest możliwe tylko przez kilka tygodni w roku, pod koniec maja, właśnie ze względu na wiatry. Na szczycie zawsze panuje temperatura minus 50 stopni, a zawartość tlenu w powietrzu spada o 30 procent w porównaniu z poziomem morza. Strefa śmierci zaczyna się po przejściu wysokości ośmiu tysięcy metrów. Poruszając się tam, ma się wrażenie oddychania przez słomkę. Do tego trzeba nieść na sobie gruby kombinezon i plecak ze śpiworem. Oto historia z dramatycznymi zwrotami akcji, pokaz niezwykłej determinacji i 4 lat życia z wieloma wyrzeczeniami. Zobaczymy wiele unikatowych kadrów, uwiecznione etapy zdobywania szczytu, fantastyczne zdjęcia najwyższych gór świata i wiele ciekawych relacji. Po wyprawie na szczyt Mount Everestu życie Rasmusa Cragha przybrało dramatyczny obrót. Doznał poważnych obrażeń fizycznych, co sprawiło, że stracił sens wyprawy i swojego życia. 10 minut, które spędził na szczycie najwyższej góry świata, drogo go kosztowało. Obecnie pragnie przywrócić więzi z rodziną, ale to proces długotrwały. 09:10 ŁĄKA - RAJ UTRACONY (THE MEADOW - PARADISE LOST? / THE MEADOW - ONCE UPON A PARADISE) Film dokumentalny, 43 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Jan Haft Scenariusz: Michael Miersch Film dokumentalny o tym jakim pięknym i potrzebnym ekosystemem są łąki. W 1923 roku pisarz Felix Salten napisał książkę o jelonku imieniem Bambi i zwierzętach, które razem z nim mieszkają na łąkach i w lasach. Książka została przetłumaczona na wiele języków, a Walt Disney w 1935 roku wyprodukował film. Ten film dokumentalny ukazuje łąki jako przepiękne i bardzo pożyteczne ekosystemy. Będzie też mowa o tym, jak te miejsca się zmieniają, ponieważ wielu ludzi nie docenia ich i niszczy. 10:00 TASMANIA - WYSPA DZIWNA I PIĘKNA (TASMANIA WEIRD AND WONDERFUL) Film dokumentalny, 49 min, Austria, 2017 Reżyseria: Stephen Dunleavy Film dokumentalny o niezwykłej wyspie Tasmanii, położonej ok. 300 km na południe od wybrzeża Australii. Jest górzysta i ma wspólną historię geologiczną z górami we wschodniej części Australii. To świat prastarych lasów, dziewiczych rzek z pięknie dziką linią brzegową. Zwierzęta mieszkające na wyspie są równie niezwykłe co dziwaczne. To kraina czarnych diabłów i białych walabii Bennetta. Tańczą tu światła na niebie Południa i drzewa wznoszą się na sto metrów. Tasmania - dziwna i piękna kraina na końcu świata - jest pełna niespodzianek. To Australia, ale zupełnie inna. Kiedyś była częścią suchego lądu australijskiego. Obecnie wraz z fauną i florą jest całkowicie odcięta od kontynentu. Mimo że leży niedaleko na południu, Tasmania jest odseparowana od świata. Izolacja i chłodniejszy klimat stworzyły przyrodnicze sanktuarium niepodobne do żadnego innego regionu Australii. Cykl pór roku sprawił, że życie tu istotnie bardzo się różni. Zima oznacza walkę o przetrwanie. To ostatni ląd przed Antarktyką. W czasie miesięcy zimowych powietrze z południa sprowadza opady śniegu i mroźne temperatury. Wiele zwierząt to australijskie gatunki, ale ich zwyczaje i sposób życia są zdecydowanie tasmańskie. Wombaty z kontynentu to w większości zwierzęta nocne, ale żerują o każdej porze, zachowując ciepło dzięki gęstej sierści. Muszą wykorzystać wszelkie okazje do wyszukania pożywienia. Pierwsi Europejczycy, którzy badali tasmańskie lasy, twierdzili, że słyszą w nocy wrzaski diabłów. Wyspa i jej mieszkańcy zostali odizolowani blisko 12 tysięcy lat temu, gdy po ostatniej epoce lodowcowej podniósł się poziom mórz. Bez wątpienia nie ma na Ziemi drugiego takiego miejsca jak Tasmania. 10:55 21 PROMIENI SŁOŃCA Reportaż, 23 min, Polska, 2021 Autor: Łukasz Głowacki Celem reportażu jest pokazanie prawdy o wychowaniu dziecka z zespołem Downa i mobilizacji rodziców do bardzo dużej aktywności na jego rzecz (jedna z rodzin utworzyła katolickie przedszkole i szkołę, która prowadzi edukację włączającą). 21 marca na całym świecie obchodzony jest Światowy Dzień Zespołu Downa. Reportaż przedstawia 3 rodziny wychowujące dziecko z zespołem Downa. Rodzice opowiedzą o swojej wiedzy na temat tej choroby sprzed narodzin malucha, o swoich przeżyciach z pierwszych dni jego obecności, odbudowywaniu poczucia własnej wartości i codziennej walce o jak najlepszy rozwój dziecka i myśleniu o przyszłości. Będzie też mowa o tym, jak pojawienie się dziecka z zespołem Downa zmienia sposób patrzenia na świat oraz o deficytach, które stają się atutami. Zapytamy, jaką rolę w życiu odgrywa wspólnota i wiara. W reportażu wykorzystamy także archiwalne nagrania, w których o swoim doświadczeniu spotkania z ludźmi z zespołem Downa mówią znani duchowni. 11:25 BARBARA WŁODARCZYK ZAPRASZA - JEMEN. ZAPOMNIANA WOJNA. Program kameralno-studyjny, 8 min, Polska, 2021 Scenariusz: Barbara Włodarczyk W tym kraju można zginąć wszędzie. Na ulicy - w czasie strzelaniny. Pod gruzami własnego domu podczas nalotu. A nawet w kondukcie pogrzebowym od wybuchu samochodu pułapki. Zabija też malaria i głód. Dzieci są tak wychudzone, że nie mają nawet siły płakać. Mowa o Jemenie, gdzie od lat trwa wojna domowa, w którą zaangażowały się inne państwa. I to po obydwu stronach. Sąsiednia Arabia Saudyjska wspiera rząd, a niedaleki Iran opozycję. Jak wygląda życie w zrujnowanym kraju? Zapraszamy na spotkanie ze znawczynią tematu. 11:30 JEMEN. ZAPOMNIANA WOJNA (YEMEN - THE FORGOTTEN WAR / JEMEN - DER VERGESSENE KRIEG) Film dokumentalny, 52 min, Szwajcaria, 2018 Reżyseria: Pascal Weber, Marine Pradel Film dokumentalny o Jemenie, w którym trwa wojna, ale świat niewiele o niej słyszy. Jemen, najbiedniejszy kraj świata arabskiego. Duża część tego państwa została całkowicie zniszczona. Świat zachodni niewiele wie o toczącej się tu wojnie. Gra toczy się o władzę i ropę oraz dominację etniczną z sunnicką Arabią Saudyjską i szyickim Iranem w tle. 22 miliony Jemeńczyków jest uzależnionych od pomocy humanitarnej, a 8 milionów jest bezpośrednio zagrożonych głodem. Panuje skrajne ubóstwo. Sytuacja w Adenie, tymczasowej stolicy Jemenu na południowym krańcu Półwyspu Arabskiego, jest napięta. Złożona sytuacja, od której rozpoczęła się wojna, jest tutaj szczególnie wyraźna: wodzowie, separatyści z południowego Jemenu i dżihadyści walczą ze sobą. Wojna zmusiła tysiące ludzi do opuszczenia swoich domów. Zbombardowano 241 szkół w ciągu ostatnich trzech lat. Al-Kaida zyskała popularność w południowym Jemenie. Dziennikarzom rzadko udaje się relacjonować z kraju. Naszą wyprawę zaczynamy w miejscu, gdzie wpływ wojny jest najoczywistszy: w szpitalu. W Klinice al-Sadaqa, największym państwowym szpitalu w Adenie, będziemy towarzyszyć 4-miesięcznemu Mohammedowi, który urodził się z rozszczepem podniebienia. Wada nie pozwala mu jeść. Najbardziej bezbronnymi ofiarami wojen zawsze są dzieci. Także w Jemenie. Tutaj sytuacja jest gorsza niż na większości terenów objętych wojną. Wojna niszczy życie, nadzieje, marzenia. Trudno sobie wyobrazić rozwiązanie. Ludzie, którzy zostali pokazani w filmie, walczą o swą egzystencję i przyszłość. Nie poddają się. 12:35 MIESZCZANIE ŻYWIECCY - GRZEGORZ OJCIEC I GRZEGORZ SYN Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Grzegorz Jankowski Grzegorz senior to od zawsze organista i nauczyciel muzyki. Człowiek zakochany w muzyce klasycznej, bardzo często w domu ogląda koncerty muzyki klasycznej w TVP KULTURA. Jego syn Grzegorz, realizator muzyczny, nagra koncert ojca na organach w kościele, w którym ojciec pracował kilkanaście lat. Potem sam zrealizuje i da do odsłuchania ojcu w jego studio. Równolegle z wątkiem Grzegorza seniora opiszemy życie Grzegorza juniora. 13:05 WOJCIECH CEJROWSKI- BOSO PRZEZ ŚWIAT - (111) - PERU. MUR Cykl reportaży, 27 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Cejrowski Zdjęcia: Dariusz Bassel Muzyka: Wojciech Cejrowski, Cezary Makiewicz Mury Inków stoją nienaruszone do naszych czasów, pomimo trzęsień ziemi i upływu wieków. Inkaskie konstrukcje zadziwiają współczesnych inżynierów budownictwa, do dziś nie wiemy, jak je zbudowano. Mury wykonane z idealnie dopasowanych kamieni i wielkich brył skalnych zostały wzniesione przez cywilizację, która nie znała koła, żelaza ani zwierząt pociągowych. 13:45 ŻYCIE W POWIETRZU. ZATŁOCZONE NIEBO (LIFE IN THE AIR. CROWDED SKIES) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: James Brickell W serialu BBC Worldwide informacje o lataniu i życiu zwierząt w przestworzach. Życie ponad ziemią nie jest łatwe. Tymczasem na całym świecie rozmaite zwierzęta robią coś, o czym my możemy tylko pomarzyć. Wznoszą się w powietrze. Przekonamy się, jak wiele niezwykłych zwierząt świetnie radzi sobie w powietrzu: jakie stosują sztuczki, by oderwać się od ziemi. Z pomocą specjalnie przeszkolonych zwierząt, wykorzystując nowoczesny sprzęt i efekty specjalne, postaramy się wyjaśnić, jak przedstawiciele fauny wznoszą się w powietrze? Poznamy niezwykłe gatunki, stosujące rozmaite techniki. Nad naszymi głowami do wysokości pięciu tysięcy metrów żyją dziś miliardy zwierząt. O istnieniu wielu z nich nie mamy pojęcia. Pokonały siłę ciężkości, opanowały do perfekcji umiejętność lotu i skolonizowały przestworza, wykorzystując możliwości, jakie daje powietrzna przestrzeń. Ponad ziemią żyje ponad tysiąc gatunków ssaków i około dziesięciu tysięcy gatunków ptaków. Najwięcej jednak jest tych najmniejszych. Im uważniej się przyjrzeć, tym więcej ich dostrzeżemy. Są ich całe chmary. 98 procent latających wokół nas zwierząt to owady. Większość z nich nie ma nawet swoich nazw. Nad naszymi głowami jest tłoczniej i bardziej niebezpiecznie, niż mogłoby się wydawać. Drapieżniki czają się wszędzie. Na każdej wysokości nad powierzchnią ziemi przestrzeń powietrzna tętni życiem. Tysiące gatunków tworzą na niebie szlaki szybkiego ruchu. Wędrują nimi na dużych dystansach, szukając pożywienia albo migrując. Wśród nich są motyle, a nawet biedronki. Ponad tysiąc metrów nad nami ćmy przelatują z prędkością osiemdziesięciu kilometrów na godzinę. Co dzieje się, gdy tak wiele zwierząt żyje na krzyżujących się podniebnych szlakach? Jak konkurują ze sobą? Jak zdobywają partnerów? Jak wyszukują pożywienie? Jak polują i jak unikają ataku drapieżników? Tu, na górze, zwierzęta stają przed wyzwaniami, którym wyjątkowo trudno sprostać. W ekstremalnych warunkach życia w zatłoczonej przestrzeni panuje nieustępliwa rywalizacja. Za każdym razem, gdy zwierzę wzbija się w powietrze, dokonuje się mały cud natury. Dopiero zaczynamy poznawać niezwykły świat, którego mieszkańcy żyją na przekór sile ciężkości. Ekipa filmowców spędziła ponad trzysta dni w terenie, rejestrując niezwykłe zachowania zwierząt ponad ziemią. Zdołaliśmy uchwycić nigdy dotąd niemożliwe do zarejestrowania szczegóły, dzięki którym łatwiej zrozumieć, jak zwierzętom udaje się przetrwać w tym środowisku. 14:45 KTO CHCE ZOSTAĆ ASTRONAUTĄ? - ODC. 2 (ASTRONAUTS TOUGHETS JOB IN THE UNIVERSE) Cykl dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Tom Coveney W drugim odcinku będziemy śledzić dalsze losy kandydatów na astronautów. Ci, którzy pozostali po pierwszej selekcji, przejdą bardziej wymagające testy przygotowane przez astronautę Chrisa Hadfielda i jego panel ekspertów. Będą poddawani zadaniom na granicy swoich możliwości. W symulowanym awaryjnym wodowaniu muszą uciec z podwodnej kapsuły. W największej brytyjskiej firmie zajmującej się technologiami kosmicznymi muszą wiedzieć, jak obsługiwać robota Mars Rover. W czasie spotkania towarzyskiego, zorganizowanego przez Chrisa i współpracowników, będą poddani obserwacji, która dostarczy kolejnych informacji na temat ich charakterów. Nie wszyscy kandydaci przejdą przez ten etap selekcyjny. 15:45 OPOWIEŚĆ O CHINACH - DYNASTIA MING ODC. 4/6 (THE STORY OF CHINA) Serial dokumentalny, 55 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Rebecca Dobbs Wykonawcy: Janusz Szydłowski Przez ostatnich 30 lat w Chinach kształtowało się społeczeństwo konsumpcyjne. Po zerwaniu z rewolucyjnym komunizmem Mao, Chiny rozpoczęły marsz ku przyszłości. Wolni Chińczycy przeobrazili swój świat. Sięgnęli po pradawne wierzenia i ideały, które przez wieki dawały im siłę. Okazuje się, że to, co nowe, jest mało kuszące, a to, co stare - bardzo trwałe. Przeszłość Chin to parę tysięcy lat. Tak daleko wstecz, że nie istnieją żadne teksty pisane, dokumentujące narodziny cywilizacji. Lecz istnieją mity i legendy przekazywane od stuleci. Prowadzą nas one do centrum niziny Żółtej Rzeki, od której Chiny wzięły nazwę: Zhongguo, Kraj Środka. Tam można odnaleźć ślady początków. A kwestią zasadniczą w dziejach chińskiej państwowości było zapanowanie nad niszczycielską Żółtą Rzeką. Archeolodzy odnaleźli ślady wielkiej powodzi sprzed roku 1 900 p.n.e. Można ją powiązać z mitem o pochodzeniu państwa chińskiego, bo do dziś opowiada się o królu, który jako pierwszy, skanalizował wody rzeki po wielkiej powodzi. 16:50 SIMON REEVE ODKRYWA KARAIBY - ODC. 3 (CARIBBEAN WITH SIMON REEVE) Cykl dokumentalny, 59 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Sam Bagnall Simon Reeve wyrusza w podróż po Morzu Karaibskim, gdzie znajdują się jedne z najbardziej egzotycznych i kuszących miejsc na Ziemi. Region ten to tysiące wysp i tropikalne wybrzeże kontynentalne; jest on pełen historii, konfliktów, ciekawych kultur, przygód, dzikiej przyrody, uroku i kolorowych postaci. 18:00 TOMEK NA GRANICACH... RZECZYPOSPOLITEJ Cykl reportaży, 22 min, Polska, 2021 Reporterska opowieść o tym, co dzisiaj pozostało z dziedzictwa i kultury II Rzeczypospolitej. Nie tylko tego materialnego, ale przede wszystkim mentalnego. Kraju wyrosłego na pograniczu Zachodu i Wschodu, gdzie od wieków ścierały się wpływy wielkich mocarstw, etniczne namiętności, trwały religijne waśnie. Kraju, który z trudem próbował łączyć ten kipiący kocioł w jeden polityczny i cywilizacyjny organizm. 18:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 3 NA STRAŻY GDAŃSKA Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski "Posiadanie Gdańska jest ważniejsze od wszystkich pieniędzy" - tak mawiał dawniej pruski książę Karl August von Hardenberg. Historia pokazała, że nie pomylił się w tej ocenie ani trochę. Co jeszcze ciekawsze, aby bronić tego niezwykle ważnego miasta, wybudowano jeden z najbardziej tajemniczych i najpiękniejszych obiektów obronnych w Europie - Twierdzę Wisłoujście. Jak wyglądało życie dawnego obrońcy Gdańska? Co jadł? Jak spędzał czas wolny? Radosław Kotarski jedzie na miejsce, aby odpowiedzieć na te pytania i zrekonstruować dawne życie, jedzenie oraz sposoby obrony Gdańska. W tym celu uruchamia czynną armatę! 19:05 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 146 OLKUSZ Magazyn, 21 min, Polska, 2019 Reżyseria: Rafał Samborski Scenariusz: Julia Groszek Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tomasz Bednarek odwiedza Olkusz często nazywany Srebrnym miastem. W wiekach średnich gwarkowie wydobywali tu, obok rud cynku i ołowiu, rudę srebra. Występowanie dużych ilości tego kruszcu, przyczyniło się do decyzji o otwarciu pierwszej w Polsce mennicy królewskiej, której sława dotrwała aż do czasów współczesnych. Olkuska mennica została otwarta w 1579 r. na mocy wydanego przez Stefana Batorego królewskiego uniwersału. Wybijano w niej szelągi, grosze i talary, a najbardziej popularne były trojaki. Za panowania Stefana Batorego przeszło 60% wszystkich monet wybijanych w Polsce powstało właśnie tutaj. Mur miejski, okalający miasto na planie regularnego prostokąta, początkowo miał formę drewniano-ziemnych fortyfikacji. Z racji tego, że Olkusz, jako bogate miasto górnicze, narażony był na ataki obcych wojsk, za Kazimierza Wielkiego zapadła decyzja o wybudowaniu go z kamienia. Ponad kilometrowy mur był wysoki na 9 metrów, a jego grubość dochodziła do dwóch. W mieście warto zobaczyć m.in. gotycką świątynię, dziś noszącą nazwę Bazyliki Mniejszej św. Andrzeja Apostoła z niezwykle cennym XV-wiecznym Poliptykiem Olkuskim - perełką gotyckiego malarstwa tablicowego. Turystyczną atrakcją jest zamek w Rabsztynie - początkowo średniowieczna strażnica królewska z czasów Kazimierza Wielkiego, później przebudowany w stylu magnackiej rezydencji. Popadający stopniowo w ruinę po potopie szwedzkim, na początku wieku XIX został ostatecznie opuszczony. Zachowane fragmenty murów posłużyły do częściowej rekonstrukcji obiektu i stanowią dziś malowniczą scenerię organizowanych tu turniejów rycerskich. 19:35 SZTUKA DOKUMENTU - ODC.5 - JACEK BŁAWUT Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 2008 Reżyseria: Bartosz Paduch Scenariusz: Bogusław Zmudziński Zdjęcia: Jan Paweł Pełech "Sztuka dokumentu" to cykl poświęcony prezentacji dorobku najwybitniejszych realizatorów polskiego filmu dokumentalnego. Poszczególne odcinki cyklu będą autonomiczne, pozostając jednocześnie fragmentem większej całości, która stanie się w efekcie skondensowaną historią polskiego dokumentu. Każdy odcinek jest kolażem fragmentów filmów, wypowiedzi reżyserów, ich współpracowników (operatorzy, kompozytorzy, producenci itp.), opinii krytyków i historyków kina, a także zdjęć dokumentalnych. Każdy został teżzrealizowany w nieco innej formie. Bohaterem piątego odcinka jest Jacek Bławut. 20:10 Z GWIAZDAMI PODRÓŻ BEZ KOŃCA Film dokumentalny, 72 min, Polska, 2021 Reżyseria: Maria Dłużewska Scenariusz: Remigiusz Okraska, Maria Dłużewska Opowieść o Andrzeju Gwieździe i jego żonie Joannie, działaczach opozycyjnych w czasach PRL, członkach Solidarności. 22 listopada 1981 roku, w proteście przeciw metodom kierowania związkiem przez Lecha Wałęsę, Andrzej Gwiazda odszedł z Zarządu Regionu Gdańsk. 21:30 RUNCAMINO Film dokumentalny, 42 min, Polska, 2018 Scenariusz i reżyseria: Adrian Dmoch Muzyka: Wojciech Błażejczych Prawdopodobnie pierwszy w historii film o przebiegnięciu Camino del Norte, najstarszej drogi pielgrzymkowej Europy, 835 km. z San Sebastian do Santiago de Compostela. Robert Celiński, najlepszy obcokrajowiec w historii Everest Maratonu, tym razem z Himalajów schodzi prawie na poziom morza i mierzy się z górami oraz z kapryśną pogodą Północnej Hiszpanii, gdzie biegnąc, pokonuje ponad tysiącletni szlak św. Jakuba. Czy wiara pomaga mu w tym ciężkim wyzwaniu i czy ciężka droga niesie jakieś duchowe oczyszczenie? 22:20 TAMTE LATA, TAMTE DNI - HENRYK TALAR Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Joanna Makowska Scenariusz: Marta Perchuć - Burzyńska, Joanna Makowska Prowadzenie: Marta Perchuć - Burzyńska Marta Perchuć-Burzyńska rozmawia z wybitnymi artystami o dzieciństwie, domu rodzinnym i najważniejszych doświadczeniach, które w istotny sposób wpłynęły na ich życie i drogę twórczą. Spotykają się w miejscach, które dla bohaterów programu mają największe znaczenie i budzą w nich sentyment. Tym razem zagościmy u aktora znanego z ról nieoczywistych, często grającego "czarne charaktery" - Henryka Talara. Nasz gospodarz opowie nam o swojej drodze prowadzącej z podbeskidzkich Kóz na deski największych scen teatralnych w Polsce. Wspomnimy m.in. rolę Johana Heimanna, w którego wcielił się Henryk Talar w serialu pt. "Polskie drogi". 22:55 PROJEKT NIM (PROJECT NIM) Film dokumentalny, 99 min, Wielka Brytania, 2011 Scenariusz i reżyseria: James Marsh Zdjęcia: Michael Simmonds Muzyka: Dickon Hinchliffe Listopad 1973 roku, ośrodek badawczy ssaków naczelnych w Oklahomie. Matka nowo narodzonego szympansa dostaje zastrzyk usypiający, a Nim jako szympansi noworodek zostaje jej brutalnie odebrany. Wszystko po to, by przeprowadzić eksperyment i przekonać się, czy szympans wychowany od urodzenia przez ludzi stanie się człowiekiem. Ta historia pokazuje prawdę nie o szympansach, ale o człowieku, który za wszelką cenę chce eksperymentować i osiągać sukces kosztem innych. Szympans trafia więc do ludzkiej rodziny, jest karmiony piersią przez kobietę i nosi ubrania takie jak jej synek. Przybraną matką jest młoda absolwentka psychologii, która ma troje własnych dzieci. Na początku eksperyment wyglądał obiecująco. Nim nauczył się wielu gestów, jednak nigdy nie opanował mowy. Bardzo związał się emocjonalnie ze swoimi nauczycielami i swoją ludzką rodziną. Eksperyment w rezultacie się nie udał, Nim stał się niepotrzebny i został zamknięty w klatce i sprzedany na eksperymenty medyczne. Cudem uratowany, wykupiony przez fundację działającą na rzecz zwierząt resztę życia spędził na ranczu Black Beauty Ranch. Jedyną jego rozrywką było oglądanie telewizji, ale znerwicowany rozbijał kolejne telewizory. Zmarł w wieku 26 lat na atak serca. Rekonstruując przebieg eksperymentu, reżyser przedstawił wyjątkową podróż Nima do świata ludzi, wpływ, jaki wywarła na opiekunach i nauczycielach znajomość z szympansem, a wreszcie bezduszność systemu, który nie potrafił przyjąć odpowiedzialności za rezultaty nieudanych badań. Film o życiu Nima nakręcono w 2011r. Był prezentowany na licznych festiwalach i przeglądach. Zdobył m.in. nagrodę reżyserską w kategorii World Cinema Doc na festiwalu Sundance. 00:40 GOODBYE AMERICA Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Barbara Włodarczyk Muzyka: Joanna Badełek "Goodbye America, w której nigdy nie będę". Tak brzmią słowa refrenu jednej z najpopularniejszych rosyjskich piosenek rockowych ostatnich dwóch dekad. 20 lat temu to był hymn radzieckiej młodzieży o niespełnionej miłości do Ameryki. Wtedy Stany Zjednoczone stanowiły dla większości Rosjan symbol idealnego państwa. Dziś - większość postrzega je negatywnie. Jako wroga i konkurenta. Według sondaży, w 1990 roku 2% Rosjan uważało, że Ameryka odnosi się do Rosji wrogo, a dziś uważa tak aż 59%. Rosja zawsze mierzyła swoją siłę i pozycję poprzez porównanie ze Stanami Zjednoczonymi. Hasło "Dogonić i przegonić Amerykę!" - rzucone w czasach Związku Radzickiego przez Chruszczowa jest aktualne do dziś. Rosyjskie władze i podporządkowane im media przekonują, że Waszyngton chce upokorzyć i zniszczyć Rosję, by panować nad całym światem. Antyamerkanizm stał się oficjalną ideologią Kremla. Niektórzy politycy twierdzą, że wszystkie problemy Rosji to wina USA. Znany ze skandali Władimir Żyrynowski oskarżył nawet Waszyngton o spowodowanie powodzi na Dalekim Wschodzie i upadek meteorytu w Czelabińsku. Celem filmu jest odpowiedź na pytanie, co się stało z miłością Rosjan do Ameryki, co ich zraziło, na jakiej podstawie uważają Waszyngton za wroga Federacji Rosyjskiej, jaki mają stosunek do sankcji, czy krytyka USA to nie jest schizofrenia, skoro elity wysyłają tam swoje dzieci na studia, biznesmeni trzymają pieniądze w tamtejszych bankach, a na narty jeżdżą do Kolorado, oraz jakie są konsekwencje złego nastawienia Rosjan do USA. 01:30 GENIUSZE I MARZYCIELE. JÓZEF HOFMANN Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2018 Reżyseria: Paweł Kloc Bohaterami cyklu są polscy naukowcy i wynalazcy przełomu XIX/XX wieku, działający głównie w 20 - leciu międzywojennym, których praca naukowa lub odkrycia wpłynęły na rozwój cywilizacji w różnych dziedzinach nauk ścisłych, konstruktorskich, inżynieryjnych, medycznych. Film o Józefie Hofmannie (1876-1957), geniuszu muzycznym, cudownym dziecku z Galicji, które podbiło swym talentem Stany Zjednoczone. Najpierw jako mały chłopczyk stał się sensacją w Nowym Jorku, później świat poznał legendarnego pianistę, niezrównanego interpretatora Chopina, pedagoga, kompozytora, zapalonego automobilistę i sportsmena. Wynalazca, z którego pomysłami (takimi jak wycieraczki samochodowe, spinacz do papieru, stołki do fortepianu o regulowanej wysokości) mamy do czynienia na co dzień. Jeden z największych pianistów w historii zmarł samotnie i w zapomnieniu, właściwie nie istnieje w pamięci zbiorowej rodaków. Film biograficzny z cyklu "Geniusze i marzyciele" stwarza szansę poznania tego niezwykłego artysty i wynalazcy. 02:30 MARIANNA KRÓLOWA KOTLINY Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2010 Scenariusz i reżyseria: Marcin Bradke, Maciej Kieres Film dokumentalny z elementami fabularyzowanymi o życiu i działalności królewny Marianny Orańskiej w Kotlinie Kłodzkiej i na Śląsku.