TVP Kultura Piątek, 02.09.2022 08:40 KRONOS - POCZTÓWKI Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2022 Wykonawcy: Piotr Nowak (prowadzący) W kolejnym odcinku programu "Kronos" profesor Piotr Nowak wraz z zaproszonymi do studia gośćmi prowadzi dyskusję na temat pocztówek. Nie ustalono jednego autora pierwszej karki pocztowej. W Polsce uważa się, że twórcą słowa pocztówka jest Henryk Sienkiewicz, który w roku 1900 zgłosił je w konkursie na odpowiednik francuskiego wyrażenia oznaczającego kartkę. Po co wysyłamy kartki? Która strona widokówki jest bardziej przyciągająca - obrazek czy treść? Czy pocztówki zaspokajają w nas ludzką potrzebę kiczu? 09:20 EROICA Nowela I: SCHERZO ALLA POLACCA Nowela II: OSTINATO - LUGUBRE Dramat wojenny, 80 min, Polska 1957 Reżyseria: Andrzej Munk Scenariusz: Jerzy Stefan Stawiński Zdjęcia: Jerzy Wójcik Muzyka: Jan Krenz Występują: Edward Dziewoński, Barbara Połomska, Ignacy Machowski, Leon Niemczyk, Kazimierz Opaliński, Kazimierz Rudzki, Henryk Bąk, Mariusz Dmochowski, Roman Kłosowski, Bogumił Kobiela, Józef Kostecki, Tadeusz Łomnicki, Józef Nowak, Wojciech Siemion Jedno z czołowych osiągnięć "szkoły polskiej", będące swoistym rozrachunkiem z mitologizowaniem wojennej przeszłości. Na VIII MFF w Mar del Plata w 1959 r. "Eroica" otrzymała III Nagrodę (za najlepszy film, najlepszy scenariusz i nagrodę FIPRESCI), a wcześniej, w 1958 r. "Syrenę Warszawską" Polskiej Kroniki Filmowej. Film należy do rzadko spotykanego gatunku - składa się z dwóch luźno ze sobą związanych tematycznie nowel. Część pierwsza opowiada o warszawskim cwaniaku, który przypadkowo wciągnięty w Powstanie Warszawskie zdobywa się na czyn bohaterski, choć właściwie niepotrzebny. Gdy wybucha powstanie, Dzidziuś Górkiewicz w popłochu opuszcza stolicę. Jest dobrze zarabiającym handlarzem i nie ma ochoty ginąć. Dociera do żony w Zalesiu. Żona Dzidziusia roztacza przed nim perspektywy spokojnego życia. Tymczasem Górkiewicz ruszony porywem patriotyzmu w ostatniej chwili postanawia wrócić do walczącej Warszawy. Akcja drugiego opowiadania rozgrywa się w niemieckim oflagu i po raz pierwszy przedstawiono w niej życie polskich oficerów w obozie jenieckim w czasie ostatniej wojny. Do legendy urasta tu ucieczka por. Zawistowskiego. Tylko najbardziej wtajemniczeni wiedzą, że cały czas jest on w obozie - ukryty w przewodzie wentylacyjnym. Mimo starań i opieki kolegów bohater umiera - z zimna i samotności. A wszystko po to, by zachować legendę, która podtrzymywała na duchu wszystkich stłoczonych w obozie żołnierzy. "Eroica" to nie pierwszy przykład współpracy scenarzysty Jerzego Stefana Stawińskiego i reżysera Andrzeja Munka. Wcześniej zrealizowali film "Człowiek na torach". Po wielu samodzielnych sukcesach - Stawiński jest m.in autorem scenariusza do filmu "Kanał", a Munk zdobył wiele nagród w dziedzinie filmu dokumentalnego - ich drogi spotkały się w "Eroice". W filmie tym swoją uwagę skupili na temacie bohaterstwa. W obu nowelach przedstawili bohaterstwo, które właściwie nie przyniosło żadnego konkretnego sukcesu, ale od niego ważniejsze dla autorów stały się pobudki psychiczne kierujące postępowaniem ludzi w trudnych momentach. W ten sposób przedstawili różnorodność charakterów, bogactwo ludzkich typów - studium psychologiczne bohaterów. Film prawie całkowicie zrealizowany został w plenerach, głównie w Warszawie, w Bukowinie i na Śląsku. Jest to także pierwszy polski film szerokoekranowy. 11:00 MODRZEJEWSKA - WARSZAWA ODC. 5/7 Serial biograficzny, 76 min, 7 odc. , Polska 1977 Autor: Anna Bojarska Reżyseria: Jan Łomnicki Zdjęcia: Edward Kłosiński Muzyka: Piotr Hertel Występują: Krystyna Janda, Maria Chwalibóg, Halina Rowicka, Mariusz Dmochowski, Krzysztof Kolberger, Marek Lewandowski, Bronisław Pawlik, Mieczysław Voit i inni "Amerykańska" - jak na krajowe przyzwyczajenia - autoreklama Heleny przed debiutem w Warszawie budzi zainteresowanie, ale i niechęć. Aktorzy knują intrygi, partnerzy jeden po drugim "chorują" i wycofują się. Helena jednak się nie załamuje. Zjawiła się w stolicy jako odnowicielka polskiego teatru in spe, a to budzi tym większą wrogość. Mimo wszystko Modrzejewska debiutuje rolą Racheli, w której żadna polska aktorka nie znalazła tu jeszcze uznania publiczności. Odnosi wielki sukces. W ciągu paru godzin staje się najpopularniejszą artystką warszawską. Po przedstawieniu Karol Chłapowski, który osobiście zaangażował się w sprawę odzyskania jej syna, informuje żonę, że Zimajer zgodził się oddać dziecko za pewną kwotę. 12:30 WIATR W TRZCINIE (LE VENT DANS LES ROSEAUX / THE WIND IN THE REEDS) Film animowany, 25 min, Belgia/Szwajcaria/Francja, 2017 Reżyseria: Nicolas Liguori, Arnaud Demuynck Scenariusz: Arnaud Demuynck Wykonawcy: Django Schrevens Da Silva, Lily Demuynck Deydier W pewnym królestwie król zakazał wykonywania muzyki. Eliette, ośmioletnia dziewczynka, w tajemnicy nauczyła się robić flety z dzikiej trzciny. Pewnego dnia zaprzyjaźnia się z wędrownym minstrelem, któremu po przybyciu do królestwa skonfiskowano wszystkie instrumenty muzyczne. Razem staną na czele buntu przeciwko królowi. 13:15 CZAS STARSZYCH PANÓW Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2001 Reżyseria: Krzysztof Rzączyński Scenariusz: Karolina Goźlińska, Krzysztof Rzączyński Zdjęcia: Jacek Knopp Wykonawcy: Jeremi Przybora, Edward Dziewoński, Wiesław Michnikowski, Irena Kwiatkowska, Wiesław Gołas Film dokumentalny poświęcony Jeremiemu Przyborze, współtwórcy, obok Jerzego Wasowskiego, legendarnego "Kabaretu Starszych Panów" - programu, który po raz pierwszy pojawił się na telewizyjnych ekranach w 1958 r. Co roku jego autorzy przygotowywali dwie premiery, w sumie powstało 16 programów, z których ostatni ukazał się na antenie w lipcu 1966 r. Jerzy Wasowski, kompozytor muzyki do niezapomnianych piosenek "Kabaretu...", zmarł w 1984 r. , Jeremi Przybora odszedł w 2004 r. W filmie Jeremi Przybora wspomina lata pracy nad legendarnym programem i późniejsze okresy swego życia, ale sięga też myślami do przedwojennego świata swojego dzieciństwa i młodości, którego klimat wpłynął zapewne na charakter "Kabaretu Starszych Panów". Film ilustrowany jest archiwalnymi fragmentami "Kabaretu...", w których zobaczyć można jego czołowych wykonawców: Irenę Kwiatkowską, Barbarę Krafftównę, Wiesława Gołasa, Wiesława Michnikowskiego czy Edwarda Dziewońskiego. 14:20 W PUSTYNI I W PUSZCZY - CZ. 1 Film przygodowy, 95 min, 2 części, Polska 1973 Scenariusz i reżyseria: Władysław Ślesicki Zdjęcia: Bogusław Lambach Muzyka: Andrzej Korzyński Występują: Monika Rosca, Tomasz Mędrzak, Stanisław Jasiukiewicz, Jerzy Kamas, Edmund Fetting, Zygmunt Hobot, Zygmunt Maciejewski, Ahmed Marei, Ahmed Hegazi, Ibrahim Shemi, Emos Bango, Malija Mekki i inni Ekranizacja jednej z najpoczytniejszych powieści Henryka Sienkiewicza. Powstała w roku 1911 i była ostatnim ukończonym dziełem pisarza. Pierwowzorem Nel stała się 10 - letnia adoptowana córka przyjaciela Sienkiewicza. Próby sfilmowania "W pustyni i w puszczy" podejmowali przed wojną Amerykanie, a także Włosi i Niemcy. Jednak przewidując duże trudności, wycofali się przed rozpoczęciem zdjęć. Film Władysława Ślesickiego jest wierną adaptacją Sienkiewiczowskiej powieści. Wprowadzone przez reżysera zmiany są nieliczne i polegają głównie na skondensowaniu akcji. Odtwórców ról Stasia i Nel wybrano spośród blisko 7 tysięcy dziewcząt i chłopców. Nel zagrała Monika Rosca, wówczas ośmioletnia uczennica szkoły muzycznej. W roli Stasia wystąpił urodzony w roku 1955 Tomasz Mędrzak, wówczas uczeń IV klasy liceum, dziś znany aktor teatru "Na Woli", którego widzowie pamiętają m.in. z serialu "Dom". Film realizowano - z przerwami - blisko trzy lata. W Egipcie kręcono plenery kairskie, w Bułgarii powstały kulminacyjne sceny I części filmu - zabicie lwa i Beduinów oraz sceny ze słoniem, natomiast w Sudanie - II część filmu. Meę i Kalego zagrali amatorzy z Sudanu, a epizodyczną rolę piastunki Nel, panny Oliver - pani Stefania Mędrzakowa, matka Tomasza. W roli Saby wystąpiły dwa płowe dogi - Łoś i Apacz. Treserem obu psów był płk Franciszek Szydełko, który wcześniej przygotowywał filmowego Szarika z "Czterech pancernych". Poczciwym słoniem Kingiem, zamiast powieściowego słonia afrykańskiego był łagodny słoń indyjski z bułgarskiego cyrku. Wykorzystano też wiele cennych rekwizytów - m.in. dziewiętnastowieczny sztucer, egzemplarz "Pana Tadeusza" wydany w Paryżu w połowie ubiegłego stulecia. 16:10 W PUSTYNI I W PUSZCZY - CZ. 2 Film przygodowy, 92 min, Polska, 1973 Reżyseria: Władysław Ślesicki Scenariusz: Władysław Ślesicki Zdjęcia: Bogusław Lambach Muzyka: Andrzej Korzyński Aktorzy: Tomasz Mędrzak, Monika Rosca, Stanisław Jasiukiewicz, Edmund Fetting, Zygmunt Hobot, Ahmed Marei, Ahmet Hegazi, Ibrahim Shemi, Emos Bango, Malija Mekki Dalszy ciąg opowieści o przygodach Stasia i Nel - bohaterów popularnej powieści Henryka Sienkiewicza i zrealizowanego na jej podstawie filmu. W czasie wędrówki przez sawannę pełną dzikich zwierząt pewnej burzliwej nocy lwy pożerają konie. W zawalonym skałami wąwozie dzieci znajdują wygłodniałego słonia, na którym będą dalej podróżować. Nadają mu imię King. W ogromnym baobabie przeczekują porę deszczową. Nel zapada na malarię. Staś odnajduje obóz umierającego podróżnika i geografa Samuela Lindego, który oddaje mu zapasy lekarstw i amunicji oraz instruuje, w którym kierunku wędrować. Na wioskę murzyńską napadają handlarze niewolników, Staś pomaga pokonać napastników. Wdzięczni mieszkańcy wioski wyprawiają dzieci w dalszą drogę. Kiedy wyczerpana brakiem wody i wędrówką gromadka błądzi po pustyni - Staś dostrzega na horyzoncie sylwetki ludzi. Daje znaki strzałami ze sztucera. W odpowiedzi widzi wystrzelone race. 17:55 RES POLONIAE - O POLSCE Z ODDALI - GITANAS NAUSEDA Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Piotr Poraj Poleski Scenariusz: Anna Szałańska, Jolanta Rzegocka, Piotr Poraj Poleski Wykonawcy: Jolanta Rzegocka (prowadząca) Seria ekskluzywnych wywiadów przeprowadzonych przez Jolantę Rzegocką na Litwie, z wybitnymi przedstawicielami litewskiej kultury i polityki. Bohaterowie programu opowiadają o związkach Litwy z Polską, wzajemnych inspiracjach kulturalnych, wspólnej historii i perspektywach na przyszłość. W odcinku Jolanta Rzegocka rozmawia z prezydentem Republiki Litewskiej, Gintanasem Nausedą. Profesor Nauseda urodził się w Kłajpedzie, ukończył Uniwersytet Wileński oraz Uniwersytet w Mannheim w Niemczech. Przez wiele lat pracował w bankach, był też doradcą ekonomicznym prezydenta Litwy Valdasa Adamkusa. Jako prezydent z pierwszą oficjalną wizytę zagraniczną udał się do Warszawy, wskazując tym samym, jak ważna dla Litwy jest Polska. Później wielokrotnie odwiedzał Rzeczpospolitą Polską, a jego ostatnie wizyty związane są z inwazją Rosji na Ukrainę. 18:50 SERIALOWA NOSTALGIA - DO PRZERWY 0:1 - ODC 6/7 - GORYCZ ZWYCIĘSTWA Serial dla młodych widzów, 27 min, Polska 1969 Reżyseria: Stanisław Jędryka Scenariusz na podstawie własnej powieści: Adam Bahdaj Zdjęcia: Stanisław Loth Wykonawcy: Wiślanie 69 Występują: Roman Wilhelmi, Józef Nalberczak, Marian Tchórznicki, Aleksander Fogiel, Anna Ciepielewska, Jerzy Duszyński, Wanda Łuczycka, Józef Nowak, Małgorzata Lorentowicz i inni Paragon zostaje złapany przez złodziei skór i zamknięty w komórce. Tymczasem w Warszawie rozpoczyna się mecz piłkarski jego drużyny. Chłopcu udaje się uciec i w ostatniej chwili przybyć na boisko. 19:25 SERIALOWA NOSTALGIA - DO PRZERWY 0:1 - ODC 7/7 - POŻEGNANIE Z WAKACJAMI Serial dla młodych widzów, 27 min, Polska 1969 Reżyseria: Stanisław Jędryka Scenariusz na podstawie własnej powieści: Adam Bahdaj Zdjęcia: Stanisław Loth Wykonawcy: Wiślanie 69 Aktorzy: Roman Wilhelmi, Józef Nalberczak, Marian Tchórznicki, Aleksander Dzwonkowski, Barbara Sołtysik, Mieczysław Milecki, Marian Opania, Wanda Łuczycka i inni Kolejna ucieczka Paragona przed złodziejami skór kończy się dla niego tragicznie. Chłopak spada z rusztowania i trafia do szpitala. W tym czasie rozpoczyna się mecz finałowy turnieju o "Złotą piłkę". 22:40 MOJE POKOLENIE (MY GENERATION) Film dokumentalny, 81 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: David Batty Scenariusz: Dick Clement, Ian La Frenais Zdjęcia: Ben Hodgson Wykonawcy: Maciej Gudowski Oparta na osobistych relacjach i nieznanych archiwalnych zdjęciach inspirująca historia narodzin brytyjskiej popkultury lat 60. XX wieku, opowiedziana oczami legendy kina i dwukrotnego laureata Oscara Michaela Caine'a. Oglądamy obraz społeczeństwa w dobie transformacji. To świat, w którym wszystko wydaje się możliwe, pełen barwnych buntowników, którzy wnieśli powiew świeżości i sprzeciwiali się elitom oraz klasowym podziałom. Opowiadając historię narodzin popkultury w swingującym Londynie oczami młodego Michaela Caine'a, używając starannie dobranych nagrań jego rozmów ze współpracownikami, a także przywołując nieujawniony dotąd materiał archiwalnych zdjęć, film przenosi widza w sam środek lat 60. ubiegłego wieku. Obok Caine’a widzimy Beatlesów, Twiggy, Marianne Faithfull, fotografa Davida Baileya, modelkę i aktorkę Jean Shrimpton, projektantkę mody Mary Quant, Rolling Stonesów, malarza, grafika, fotografa Davida Hockneya i wiele innych kultowych postaci z tamtej epoki. Caine okazuje się wspaniałym gawędziarzem zdradzającym bezcenne anegdoty, które w połączeniu ze ścieżką dźwiękową składającą się z największych przebojów lat 60. oddają energię, styl, modę i entuzjazm tamtych czasów. 00:15 GOMORRA S.I - ODC. 2 (GOMORRA S. 1 - 3) Serial kryminalny, 57 min, Włochy/Niemcy 2014 Reżyseria: Claudio Cupellini Scenariusz: Roberto Saviano Aktorzy: Salvatore Esposito, Marco D'Amore, Cristiana Dell'Anna, Fortunato Cerlino Policja dostaje cynk i przejmuje transport kokainy należącej do Savastano. Pietro zaczyna szukaćw swoich szeregach zdrajcy. Podejrzenia padają na Bollettę. 01:30 TERAZ ANIMACJE! - WSPOMNIENIA (SOUVENIR, SOUVENIR) Film animowany, 14 min, Francja, 2020 Reżyseria: Bastien Dubois Scenariusz: Bastien Dubois Wykonawcy: Bastien Dubois Krótki animowany dokument. Wnuka francuskiego żołnierza dręczy pytanie, jak tak naprawdę wyglądała służba dziadka podczas wojny algierskiej. Ale czy na pewno chce poznać odpowiedź? Złoty Pegaz dla najlepszego filmu animowanego na 14. MFFA Animator w Poznaniu. 01:45 TERAZ ANIMACJE! - POD TWOIMI PALCAMI (SOUS TES DOIGTS / UNDER YOUR FINGERS) Film animowany, 12 min, Francja, 2014 Reżyseria: Marie - Christine Courtes Scenariusz: Marie - Christine Courtes Krótki film animowany. Nastoletnia Emilie wspomina niedawno zmarłą babcię i powoli odkrywa jej burzliwe życie - od pozornie filmowego romansu z francuskim dyplomatą aż po ucieczkę z Indochin do Francji w 1956 roku. 02:10 WINO TRUSKAWKOWE (WINO TRUSKAWKOWE) Film obyczajowy, 106 min, Polska/Słowacja 2007 Reżyseria: Dariusz Jabłoński Scenariusz: Andrzej Stasiuk, Dariusz Jabłoński Zdjęcia: Tomasz Michałowski Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Jiri Machacek, Zuzana Fialova, Marian Dziędziel, Mieczysław Grąbka, Jerzy Radziwiłowicz, Lech Łotocki, Maciej Stuhr, Marek Litewka, Maria Ciunelis, Cezary Kosiński, Magdalena Pstrzoch - Momot, Jagoda Szaluś, Robert Więckiewicz To, co w "Opowieściach galicyjskich" mnie zafascynowało, to są postaci. Postaci, które mają niezwykłe losy, w obliczu tragedii zachowują godność, a ich filozofia życiowa pozwala im przetrwać życiowe burze. Ci ludzie żyją na ziemi, która oprócz swojego niespotykanego piękna kryje w sobie mnóstwo dramatów, o czym najlepiej świadczą rozsiane wszędzie krzyże i cmentarze - tu polski, tam łemkowski, austriacki, żydowski... Niektórzy tę ziemię nazywają Małymi Bałkanami - mówił o genezie powstania "Wina truskawkowego" Dariusz Jabłoński. Rzeczywiście, podobnie jak w Stasiukowych "Opowieściach galicyjskich", których film jest adaptacją, fabuła często schodzi tu na drugi plan, ustępując miejsca kontemplacji piękna przyrody Beskidu Niskiego oraz pogłębionym psychologicznie portretom zwykłych ludzi. Owa zwykłość zresztą okazuje się po pewnym czasie jedynie fasadą, skrywającą wielkie namiętności, życiowe tragedie i nietuzinkowe charaktery. W Żłobiskach losy ludzi z krwi i kości nierozerwalnie splatają się z losami pokutujących duchów, widocznych tylko dla wybranych. Ci, którzy po cichu marzą o ucieczce do "wielkiego świata", sąsiadują z tymi, dla których senne, prowincjonalne "życie bez zdarzeń" stało się upragnionym azylem, gdzie macki owego "świata" nie sięgają. Lokalne legendy i mitologie zderzają się z agresywnym "małym biznesem", wabiącym krzykliwymi, tandetnymi neonami i pismami pornograficznymi. Sielskie pejzaże, raz romantyczne, innym razem nieco surowe, lecz zawsze piękne, z pietyzmem przenosi na kinowy ekran kamera Tomasza Michałowskiego. Nawiązująca do etnicznej wielobarwności regionu muzyka Michała Lorenca to kolejny element budujący unikatowy klimat filmu Jabłońskiego. Klimat bliski temu, który odnaleźć można chyba tylko w literaturze tzw. realizmu magicznego, lecz zarazem bardzo swojski, specyficznie słowiański. W "Winie truskawkowym" wystąpiła plejada znanych i cenionych aktorów. Główną rolę zagrał Jiri Machacek, czeski aktor, którego pozycję ugruntowały m. in. takie, popularne również w Polsce, filmy jak: "Powrót idioty" Sasy Gedeona, "Małe sekrety" Alice Nellis, "Na złamanie karku" Jana Hrebejka, a zwłaszcza "Samotni" Davida Ondricka. Partneruje mu, obdarzona nieco niepokojącą i mroczną urodą, Słowaczka Zuzana Fialova oraz plejada polskich gwiazd, które i tym razem bezbłędnie wywiązały się z powierzonego im zdania: Marian Dziędziel, Robert Więckiewicz, Maciej Stuhr i Jerzy Radziwiłowicz. "Film przypomina książkę. Właściwie teraz to już sam nie wiem, co według czego było robione. Darek Jabłoński ustawił kamerę w tych samych miejscach, w których wiele lat temu wymyśliłem"Opowieści galicyjskie". W ten przedziwny sposób mogę dzisiaj oglądać własne wizje, własne myśli. I ta opowieść o miłości, śmierci i o pokutującym duchu została rozświetlona jakimś nieco nieziemskim blaskiem, cudownym blaskiem kina, który przypomina jednak jasność nadprzyrodzoną. Tym razem chyba udało się pokazać niewidzialne" - mówił po premierze "Wina..." Andrzej Stasiuk. Lepszej rekomendacji chyba nie trzeba. Do położonego przy słowackiej granicy miasteczka Żłobiska przyjeżdża trzydziestoletni Andrzej, policjant z Warszawy. Ma nadzieję zacząć tu nowe życie i zapomnieć o starym, którego finałem była utrata żony i córki. W miejscowym komisariacie pracuje od lat tylko jeden stróż prawa z nostalgią, podobnie jak większość mieszkańców, wspominający czasy PRL - u i wszechobecnych PGR - ów. Andrzej, chcąc nie chcąc, wchodzi więc w rolę piątego koła u wozu, gdyż przestępczość w Żłobiskach prawie nie istnieje, jeśli nie liczyć pijackich awantur w knajpie i nielegalnego wyrębu drzewa na opał. Dlatego głównym zadaniem nowego policjanta staje się patrolowanie okolicy na służbowym, rozlatującym się rowerze. Z biegiem czasu Andrzej lepiej poznaje lokalnych mieszkańców i ich ulubioną rozrywkę: gromadne lub samotne popijanie lokalnego napitku pod nazwą wino truskawkowe. W oko wpada mu też miejscowa piękność Słowaczka Lubica, kokietująca połowę miasteczka miłośniczka tańca, żyjąca jakby we własnym, nie zawsze respektującym miejscowe obyczaje, świecie. Dziewczynie również najwyraźniej podoba się nowo przybyły, gdyż już przy pierwszej okazji między nią a Andrzejem dochodzi do zbliżenia. Związek nie nabiera jednak cech trwałości, ponieważ Lubica niedługo później wychodzi za Edka, gruboskórnego dorobkiewicza i właściciela kilku okolicznych biznesów. Andrzej nie ma jednak czasu na rozpamiętywanie zawodu miłosnego, gdyż w miasteczku zostaje popełnione morderstwo.