TVP Dokument Wtorek, 06.09.2022 06:00 DZIKA POLSKA - BOGATSZE ŻYCIE - ŻYWY RELIKT MOKRADEŁ Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2012 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Łoś jest gatunkiem wciąż objętym moratorium, czyli całorocznym okresem ochronnym. Na Bagnach Biebrzańskich bytuje unikalna pod względem genetycznym populacja, którą w dobie ogromnej presji na ochronę różnorodności genetycznej należałoby otoczyć szczególną troską, a nawet formą ochrony. Jesień to czas, gdy spora część łosi opuszcza bagna, gdzie zanika wegetacja i nie bardzo jest co jeść i przenosi się do lasów, najchętniej sosnowych. Spotkania oko w oko z łosiem bywają wtedy codziennością. W nadbiebrzańskiej wsi jest uprawa sosnowa ogrodzona pokaźnymi deskami wspartymi na żelaznych belkach. Łosie rezydują tu od świtu, o czym świadczą zwisające smętnie, połamane tęgimi łosiowymi kopniakami sztachety i poobgryzane czuby sosenek, bo sosna jest dla łosia tym, czym schabowy dla nas, mówi bohater odcinka dr hab. Mirosław Ratkiewicz z Uniwersytetu w Białymstoku. Od jesieni łosie widzi się tu częściej niż latem krowy, do których zresztą te dzikie zwierzęta dołączają czasem na pastwiskach. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.IV - ODC. 34 BIAŁE ZŁOTO Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Dlaczego ceny słone to ceny wysokie? Jak ciężka była beczka soli, którą musieliśmy z kimś zjeść, aby dobrze go poznać? Czym jest tajemniczy kłapeć? Radosław Kotarski wyrusza do Bochni, aby odpowiedzieć na te pytania i przekonać się, jak trudna była praca dawnych górników, którzy z narażeniem życia walczyli o wydobywanie soli. Poza tym, przejeżdża podziemną kolejką przez sam środek bocheńskiej kaplicy. Eksploruje również podziemne korytarze i wczołguje się w nieczynne komory górnicze. Będzie to słone spotkanie pełne kurzu i brudu. 07:05 NOTACJE - JERZY SKORUPIŃSKI. WRZESIEŃ 39 W PIASECZNIE Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2009 Autor: Ewa Urbańska Bohaterem odcinka jest żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych, uczestnik walk partyzanckich w Rzeczpospolitej Chojnowskiej, więzień obozu NKWD w Rembertowie. 07:20 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 86 PODZIEMNE MIASTO OSÓWKA Magazyn, 23 min, Polska, 2018 Reżyseria: Rafał Samborski Scenariusz: Agata Winnicka Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Podziemny Kompleks Osówka, powstały w ramach projektu Riese to jedna z największych zagadek wojennych III Rzeszy. Na terenie gminy Głuszyca, 15 km od Wałbrzycha, materializował się szalony wojenny plan, którego pozostałości wciąż kryją się w górskich zboczach. W listopadzie 1943 roku rozpoczęto tu budowę tajemniczych naziemnych budowli oraz połączonych z nimi systemów podziemnych sztolni i bunkrów. Tak rodził się Riese - tajny projekt budowlany nazistowskich Niemiec, którego cel do dziś pozostaje tajemnicą. Podziemna część Osówki obejmuje liczący blisko 1800 metrów system korytarzy, hal i bunkrów. Chodniki podobnie jak w pozostałych częściach kompleksu przecinają się pod kątem prostym, tworząc układ szachownicy. Bez względu na porę roku utrzymuje się tu stała temperatura 8 stopni Celsjusza. Wędrując po kompleksie Osówki, nie można oprzeć się wrażeniu, że czas zatrzymał się tu przed ponad 70 laty. Choć odkrycia badaczy i eksploratorów odsłoniły kolejne szyby i sztolnie, cel ich budowy wciąż pozostaje zagadką. Motywuje ona nie tylko do dalszego zgłębiania tajemnic podziemi, ale również do refleksji nad tragicznym losem tych, którzy tutaj pracowali. 07:50 PRZYRODNIK NA TROPIE - /11/ - DZIĘCIOŁ Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz i prowadzenie: Łukasz Bożycki Nie każdemu udało się go zobaczyć, ale z pewnością wielu go usłyszało. To dzięcioł, jeden z najbardziej pracowitych i pożytecznych ptaków żyjących w Polsce. Jego stukanie zwiastuje nadejście wiosny. Czy wiedzieliście, że dzięcioł potrafi uderzyć w drzewo aż 29 razy na sekundę? Takie stukanie nazywa się werblowaniem. O tym i o innych zwyczajach dzięcioła opowie w odcinku niestrudzony obserwator przyrody - Łukasz Boźycki. 08:20 FUTUROPOLIS - SINGAPUR - MIASTO PRZYSZŁOŚCI. CZĘŚĆ 2 (FUTUROPOLIS) Film dokumentalny, 46 min, Francja, 2019 Reżyseria: John Hyde Zdjęcia: Simon Nicholls Druga część dokumentu o teraźniejszości i przyszłości Singapuru. Miasto jest swoistym laboratorium rozwoju urbanistycznego i najlepszym miejscem, aby dowiedzieć się, jak będzie wyglądać życie w wielkich miastach pod koniec XXI wieku. Dzięki obszernym obrazom generowanym komputerowo [CGI], dokument bada koncepcje, pomysły i innowacje wymagane do stawienia czoła wyzwaniom nadchodzących dziesięcioleci. To ekscytująca eksploracja miasta jutra, które najprawdopodobniej będzie pionowe i pływające, wykorzystujące każdy centymetr i każde źródło energii, aby umożliwić życie mieszkańcom i przeciwstawić się zmianom klimatu. 09:15 PINGWIN AFRYKAŃSKI CHAPLIN (PENGUINS: THE AFRICAN CHAPLIN) Film dokumentalny, 51 min, Republika Południowej Afryki, 2014 Reżyseria: Claudio Velsquez Rojas Film dokumentalny o pingwinie przylądkowym, który jest wyjątkowo uroczym zwierzątkiem. To jedyny gatunek pingwina, który mieszka na kontynencie afrykańskim. Na lądzie jest niezdarnym, pierzastym Charlie Chaplinem. Porusza się w zabawny, niemal ludzki sposób. Ale kiedy znajdzie się w wodzie, jest szybki i zwrotny. Co roku dorosłe pingwiny wspólnie wychowują młode na malowniczych wyspach wzdłuż południowo - zachodniego wybrzeża Afryki. Pingwiny przylądkowe są w niezwykle trudnej sytuacji. Zagraża im wiele niebezpieczeństw. Mimo że te ptaki są ściśle chronione przed ingerencją ze strony człowieka, jest ich coraz mniej. Wkrótce może im grozić wyginięcie. Badacze wyposażyli pingwiny w nowoczesne urządzenia, dzięki którym opracowali sposoby ratowania jednych z najwspanialszych ptaków wodnych południowej Afryki. Największa populacja pingwinów przylądkowych występuje na południowym krańcu Afryki, w Zatoce Algoa. Na Bird Island znajduje się największa na świecie kolonia głuptaków przylądkowych. Co roku w okresie lęgowym przylatuje tu około 200 000 tych ptaków. Nieco dalej leży wyspa St. Croix, która również jest skarbem przyrody. Żeby ochrona przyniosła oczekiwane efekty trzeba ratować nie tylko ptaki. Cały ekosystem, w którym żyje ostatnia zagrożona populacja pingwina przylądkowego musi być pod ochroną. Trzeba chronić ekologiczną integralność całej Zatoki Algoa. Nowe badania pomagają nam naprawić zniszczenia, których dokonaliśmy w przeszłości. Mamy wyjątkową okazję pomóc jednemu z najpiękniejszych ptaków morskich na kontynencie afrykańskim. Tylko od nas zależy, czy ten pierzasty Chaplin nadal będzie ozdobą naszych wybrzeży i wysp. 10:15 DZIKA HISZPANIA - ODC. 1 PÓŁNOC ATLANTYCKA (WILD SPAIN / WILDES SPANIEN 1. THE ATLANTIC NORTH) Film dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Hans - Peter Kuttler Dwuczęściowa opowieść dokumentalna o dzikiej przyrodzie Hiszpanii. To kraj, który jest jednym z najpopularniejszych miejsc wakacyjnych na świecie. Ale piaszczyste plaże i znane na całym świecie miasta to tylko jedna strona Hiszpanii. Kantabryjskie pasmo górskie na północy jest siedliskiem około 140 kantabryjskich niedźwiedzi brunatnych - największej populacji niedźwiedzi w Europie Zachodniej. Ponad linią lasu znajduje się królestwo kozicy kantabryjskiej i kolorowego pnącza. Nawet na południu Hiszpanii, bardzo popularnym wśród wczasowiczów, wciąż jest wiele słabo znanych regionów. Genety polują na zdobycz pod osłoną nocy. W ułamku sekundy europejski kameleon wystrzeliwuje swój półmetrowy język, aby złapać owady. Ale to pod wodą bogactwo zwierząt osiąga zenit z dziwnymi ślimakami morskimi i eleganckimi, błękitnymi rekinami. Odsłonimy dziką stronę regionu, który wielu uważa, że zna, ale w którym jest o wiele więcej do odkrycia. Na północy Hiszpanii kłębią się chmury nad Górami Kantabryjskimi. Wilgotne masy powietrza znad Atlantyku kumulują się nad blisko 500 - kilometrowym pasmem górskim. Hiszpania Północna nie zawsze jest słoneczna, za to dzięki częstym opadom jest obdarzona bujną, zieloną roślinnością. Góry Kantabryjskie rozciągają się od Kraju Basków na Wschodzie - po Galicię na Zachodzie. Park Narodowy Picos de Europa jest niewątpliwie jednym z najbardziej atrakcyjnych regionów hiszpańskich. Rozliczne rzeki i strumyki pełne życia przecinają Góry Kantabryjskie. 11:10 OD MORZA ŚRÓDZIEMNEGO DO AFRYKI POŁUDNIOWEJ - ODC. 8. GÓRA ATHOS (FROM THE MEDITERANEAN TO SOUTH AFRICA / DE LA MEDITERRANE A L'AFRIQUE DU SUD. AU MONT ATHOS) Serial dokumentalny, 6 min, Francja, 2010 Reżyseria: Yannick Charles Seria dokumentalna, która pozwoli poznać szlak od Morza Śródziemnego aż po Południową Afrykę. Athos... Święta Góra... Przez wieki święte miejsce prawosławia, wzgórze, które skrywa grób Matki Bożej. Dziś na legendarnym półwyspie mieszkają jedynie pustelnicy i mnisi. Czas się tu zatrzymał. Ostoja poświęconej modlitwie duchowości, zakazana dla kobiet i zwierząt płci żeńskiej, pozostałość dawnego Bizancjum. Athos nie różni się od reszty Grecji poza tym, że nią nie jest. Flaga, którą wymachuje mnich, należy do Monastycznej Republiki Athos. Nie ma tu dróg, lecz monastyry łączą tysiące ścieżek. Najodważniejszą konstrukcją jest wiszący 200 metrów nad wodą, przypominający średniowieczny zamek, monastyr Simonopetra. Dociera się do niego arkadowym mostem. Po kładkach spacerują mnisi. Niektórzy ukrywają twarze. W osiemnastym wieku Athos było świętym miejscem teologii prawosławnej. 11:20 WODA ZNACZY ŻYCIE Reportaż, 21 min, Polska, 1970 Scenariusz i reżyseria: Aleksandra Jarosz Reportaż o znaczeniu wody w życiu człowieka, w przemysłowych miastach. Woda oznacza życie. Tak bardzo potrzebujemy wody i to nie tylko w życiu, ale również w przemyśle, w produkcji samochodowej, w produkcji stali. Przy wydobyciu tony węgla zużywa się 60 litrów wody, ale najbardziej żarłoczny jest jednak przemysł tworzyw sztucznych. Tereny przemysłowe, zurbanizowane potrzebują coraz więcej wody, a właśnie owa urbanizacja i przemysł powodują jej zanik. Ruda Śląska, przyjazd beczkowozu, ludzie napełniają wiadra wodą. Budowa własnych ujęć wodnych dla celów przemysłowych (hutniczych). Wypowiedzi głównego energetyka Huty Pokój, dra Jerzego Michty o możliwościach oszczędzania wody, głównie w przemyśle. Plany perspektywiczne gospodarki wodnej. Postulaty odnośnie opłat za wodę w przemyśle w celu jej oszczędności. 11:50 BYŁ TAKI CZŁOWIEK... JERZY BIŃCZYCKI Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2000 Reżyseria: Marta Węgiel Wykonawcy: Elżbieta Bińczycka, Anna Dymna, Jerzy Trela, Andrzej Wajda, Jerzy Stuhr, Stanisław Radwan, Zbigniew Zapasiewicz, Jerzy Antczak, Jadwiga Barańska Próba zarysowania portretu zmarłego w 1998 roku aktora teatralnego i filmowego Jerzego Bińczyckiego. Aktora wspominają sceniczni partnerzy ze Starego Teatru w Krakowie, z którym Bińczycki związany był przez znaczną część swej kariery. Program przeplatany jest fragmentami archiwalnych wywiadów aktora oraz materiałami z rodzinnych taśm. 12:50 MARYLA Film dokumentalny, 53 min, Polska 1996 Scenariusz, zdjęcia i reżyseria: Petro Aleksowski Agnieszka Osiecka poznała Marylę Rodowicz, kiedy ona śpiewała "zbożowe western country". Spodobała się ogromnie - "na szyi miała bułeczki na sznurku, próbowała łączyć konwencję chłopskiego, polskiego jarmarku z amerykańskim. Poza tym ten głos, ten głos... Ma kruchość szklaneczki i jakąś mocarność". "Nie było takiej dziewczyny w Polsce i dziś nie ma" - dodaje Katarzyna Gaertner. Wielkie przeboje Maryli powstały ze słowami Osieckiej i muzyką Gaertner. Pracowała z najlepszymi, bo ci najlepsi chcieli pracowac dla niej. Pierwsza dama polskiej muzyki rozrywkowej zadebiutowała na krakowskim Festiwalu Piosenki Studenckiej w 1967 roku, od tego czasu piosenkarka nieustannie zdobywa publiczność. Dorasta nowe pokolenie, zmieniają się mody, pojawiają nowe gwiazdy. Dla samej artystki pozostaje zagadką, "że ci młodzi akceptują moją muzykę". Jaka zatem jest Maryla Rodowicz, jak widzą ją przyjaciele, znajomi, współpracownicy. "Ma nosa do muzyki, słucha sugestii, ale i tak robi po swojemu" (Jacek Wąsowski). "Jest niebywałą sceniczną osobowością" (Krzysztof Kolberger). "Jest bardzo prawdziwa w tym, co robi, ona wychodzi po to, żeby zdobyć publiczność" (Magda Czapińska). "Jedyna osoba na planie która nie udaje gwiazdy, ciężko pracuje" (Olga Lipińska). "Nie udał się Napoleonowi podbój Rosji, udał się Maryli" (Katarzyna Gaertner). Film przedstawia historię życia zawodowego Maryli Rodowicz, wspomnienia, anegdoty i opowieści bohaterki uzupełniają charakteryzujące ją wypowiedzi ludzi mających znaczący wpływ na jej twórczość. Poznajemy piosenkarkę jako aktorkę i pełną werwy profesjonalistkę w tym, co robi, kobietę budzącą podziw i szacunek, sympatię i irytację. Film zawiera wiele sekwencji archiwalnych, a udanym łącznikiem teraźniejszości i historii jest obraz przeglądanej kliszy fotograficznej, zatrzymującej się na początkowym kadrze fragmentu archiwaliów. 13:50 SESZELE. WYSPA D'ARROS (SECRET SEYCHELLES: D’ARROS) Film dokumentalny, 52 min, Szwajcaria, 2014 Reżyseria: Dan Beecham, Caroline Brett Filmowa podróż na wyspę D'Arros (Daros) na Oceanie Indyjskim, trzecią co do wielkości na Seszelach. Żyją tu olbrzymie żółwie, egzotyczne gołębie, delfiny, rekiny, ryby młoty. Dla widza to rzadka okazja zwiedzenia tego niezwykłego rezerwatu. To prawdziwy raj, któremu, niestety, może grozić zagłada. Grupa zapaleńców nie daje jednak za wygraną. Dzięki swojej wiedzy, umiejętnościom i zaangażowaniu odkrywają tajemnice tego Edenu i strzegą go dla kolejnych pokoleń. Dr Rainer von Brandis od ponad 10 lat bada na Daros zagrożone żółwie szylkretowe. Jest członkiem zespołu, który walczy o utworzenie tu rezerwatu morskiego. Żółwie szylkretowe zabijano przez stulecia, aż pozostała zaledwie dziesiąta część ich populacji. Teraz z pomocą przychodzi dr Rainer von Brandis. Aby wykazać, jak ważna dla żółwi szylkretowych jest wyspa Daros, badania muszą być prowadzone systematycznie przez wiele lat. Zajmujący się biologią morza Guy Stevens od wielu lat obserwuje manty żyjące w Oceanie Indyjskim. Wcześniej na Seszelach nikt się nimi nie interesował. Badania wszczęto dopiero, gdy w pobliżu Daros odkryto ich populację. Guy wraz z kolegami tworzy fotograficzną bazę danych. Dwa kilometry na wschód od Daros znajduje się niezwykłe miejsce - atol St. Joseph. To rafa o długości 7 kilometrów i szerokości czterech i pół, z której wyrasta 5 większych i 11 drobnych wysepek. Daros i St Joseph pojawiły się 5 tysięcy lat temu, a odkryto je dopiero w 1771 roku. Oddziela je kilometrowy kanał o głębokości 70 metrów. To jedno z najgłębszych miejsc w regionie. Głęboka woda przyciąga delfiny, np. butlonosy. W okolicach Daros można też spotkać większych przedstawicieli rzędu waleni. Długopłetwce przypływają z Antarktydy, by w ciepłym Oceanie Indyjskim wydać na świat młode. Na drugim końcu atolu St Joseph rafa koralowa tworzy zamkniętą lagunę. Wydostać się z niej można tylko w czasie przypływu, gdy przykrywa ją woda. Upodobały ją sobie żarłacze żółte i żarłacze rafowe czarnopłetwe, które się tu rozmnażają. Ponieważ rekinom na całym świecie grozi zagłada, miejsca takie, odgrywają szczególnie ważną rolę. Od października do lutego samice przypływają tu, by wydać na świat potomstwo. Mioty żarłaczy żółtych liczą od sześciu do dwunastu młodych. Samica rodzi średnio co dwa lata po ponad 10 - miesięcznej ciąży. Młode od razu są zdane na własne siły. Rekiny nie opiekują się bowiem potomstwem. Wiedza naukowców o rozmnażaniu się oraz migracjach rekinów jest wciąż zaskakująco skąpa. James Lea i jego zespół śledzą migracje rekinów wokół Daros i St Joseph, szukając rozwiązań, które zapewnią tym zwierzętom przetrwanie. James wyznaczył sobie ambitny cel: zamierza doprowadzić do utworzenia rezerwatu, gdzie wszystkie rekiny byłyby bezpieczne. Dotyczy to także ryb z rodziny rochowatych należącej do rzędu rajokształtnych, które zaobserwowano w lagunie. W lagunie dorastają także młode rekiny. W jej płytkich wodach nie brak drobnych ryb i młodych płaszczek, ulubionego pokarmu rekinów. Laguna St Joseph stanowi naturalne schronienie dla zwierząt, jednak położona na drugim brzegu kanału Daros dotkliwie odczuwa skutki działalności człowieka. Rainer pragnie odtworzyć naturalne lasy, które niegdyś porastały wyspę. Ale to trudne zadanie. Pod koniec XIX wieku lasy wycięto, zastępując je plantacjami palm kokosowych. Przez prawie sto lat wyspa utrzymywała się z ich uprawy. Palmy nie zapewniają jednak schronienia ptakom, żółwiom ani krabom. Rainer wraz ze swym zespołem opracował plan odbudowy lasów. Pierwszym punktem było usunięcie palm kokosowych, a następnie zastąpienie ich naturalnymi lasami liściastymi. Sadzonki drzew, które mają zastąpić palmy, są hodowane na wyspie. W ten sposób odradza się naturalny las liściasty, przyciągający owady, ptaki, żółwie i kraby. Strażnicy leśni raz dziennie obchodzą Daros, a co niedzielę patrolują St Joseph. Szukają śladów zostawionych na piasku przez żółwie szylkretowe. Gatunkowi grozi całkowita zagłada. To jedno z dwóch największych miejsc na Seszelach, w których żółwie te składają jaja. Na Daros jaja składają także żółwie zielone. Samce krążą w przybrzeżnych płyciznach w poszukiwaniu samic i okazji do godów. Żółwiom zielonym też grozi zagłada. Niegdyś stanowiły podstawowe pożywienie mieszkańców Seszeli. Choć są objęte całkowitą ochroną, nadal padają łupem kłusowników. Tym większe jest więc znaczenie takich miejsc, jak Daros czy St Joseph, gdzie te zwierzęta znajdą prawdziwą ochronę. Wysiłki badaczy przyniosły owoce. Rząd Seszeli uznał Daros i St Joseph za ścisłe rezerwaty morskie, nadając im status podobny do atolu Aldabra wpisanego na listę dziedzictwa światowego. 14:50 DZIKIE WYSPY. AMAZONIA - PŁYWAJĄCE LASY (WILDEST ISLANDS: AMAZON RIVER ISLANDS: THE FLOATING FOREST) Cykl dokumentalny, 51 min, Niderlandy (Holandia), 2013 W głębi amazońskiego lasu deszczowego znajdują się największe archipelagi wysp rzecznych na świecie. To jeden z najbardziej niecodziennych habitatów na Ziemi - tysiące kilometrów od najbliższego oceanu. Położone na rzece Rio Negro wyspy są zalewane przez sezonowe powodzie, które całkowicie zmieniają ich krajobraz. Wszystko co tu żyje, musi się przystosować lub zginąć. Właśnie takie jest życie na "pływających" lasach Amazonii. Lasy deszczowe Amazonii pokrywają ponad 4 miliony kilometrów kwadratowych naszej planety. Zajmują blisko połowę kontynentu Ameryki Południowej i są zasilane przez wody majestatycznej rzeki Amazonki. W samym sercu rzeki leżą dwa archipelagi - Anavilhanas i Mariua. Ponad 1000 wysp znajduje się w dopływie Amazonki - Rio Negro, tworząc razem największe zgrupowanie wysp rzecznych na świecie. Zalane przez pół roku wyspy są masą zatopionych drzew i pnączy. Taki świat istnieje tylko tu. Poszycie lasu staje się na pół roku dnem rzeki, ryby żywią się w czubkach drzew, a uprzedni mieszkańcy tych koron są wypierani przez stworzenia, które na ogół czają się pod wodą. Życie zwierząt, które uważają wyspy za swój dom, zmienia się dramatycznie. Żyją tu tylko dwa gatunki naczelnych: wyjec rudy i liczniejszy - saimiri. To one rządzą koronami drzew. Ponieważ większość roku spędzają odcięte od głównego lądu, nauczyły się przystosowywać do życia nad wodą. Podstawę ich diety stanowią owoce, kwiaty i owady. W dole na małpy czyha wróg - kajman czarny. Ale olbrzymie gady nie są jedynymi drapieżnikami, patrolującymi te wody. Najgorszą reputację mają piranie. Dosłownie w kilka sekund piranie czerwone potrafią rozerwać zwierzę na strzępy. Szczęki wyposażone w ostre jak brzytwa zęby - błyskawicznie odrywają kawałki mięsa. Gdy poziom wody się podnosi, wiele zwierząt jest odciętych od lądu. Leniwiec trójpalczasty, w poszukiwaniu nowego domu, przeprawia się przez zdradzieckie wody. Mimo zagrożenia - nie ma wyjścia. Przyzwyczajone do życia na czubkach drzew leniwce, są zadziwiająco dobrymi pływakami. Sprawnie wiosłują długimi łapami i poruszają się szybciej niż na lądzie. Ale nie zawsze uda się przemknąć niezauważenie. Nieustannie na łatwą zdobycz czyha bowiem anakonda zielona. Jeden z najgroźniejszych drapieżników lasu deszczowego, nie przepuszcza prawie żadnej okazji. Schwytany leniwiec nie ma szans na ucieczkę. W grudniu, gdy wzrasta temperatura, topnieją śniegi i wody spływają do wielu amazońskich dorzeczy. Dodatkowo zasilają je deszcze w szczycie pory deszczowej. Na Rio Negro opady mierzy się nie w centymetrach, ale w metrach.Rzeka atakuje brzegi i zalewa wyspy. Las deszczowy sam wytwarza połowę rocznych opadów. Reszta pochodzi z Atlantyku. Wyspy archipelagów Anavilhanas i Mariua ulegają transformacji. Woda wdziera się 20 km w głąb z każdej strony. Do czerwca poziom wody podnosi się o ponad 9 metrów i dalej się podwyższa. Drzewa i rośliny rozwinęły wiele technik na przetrwanie długich miesięcy pod wodą. Na wyspach archipelagu Anavilhanas żyje ponad 200 gatunków ptaków. Żyjąc poza zasięgiem wody, ptaki mogą skupić energię na zalotach. Samczyk kolibra z gatunku pustelnik ciemnogardły, czaruje śpiewem i pokazem pięknych piórek. Trudny sposób na znalezienie partnerki, wybiera też ptaszek z gatunku pipra filicauda. Istnieje ponad 50 gatunków z rodziny tych gorzykowatych, a większość z nich żyje w lasach Ameryki Południowej. W przeciwieństwie do większości gorzyków, pipra filicauda rywalizują i tańczą w parach, by zdobyć uczucia samiczek. Nasiona pachiry wodnej dojrzewają w porze suchej. Teraz owoce otwierają się w spektakularny sposób. Odkrywają nasiona ukryte w gigantycznej puchatej kuli. Nasiona rozsiewa wiatr po wyspach. Gdy trafią na podatny grunt, zakorzeniają się. Drzewa te muszą się jednak śpieszyć. Papużki z gatunku brotogeris sanctithomae szczególnie gustują w owocach pachiry. Zalane lasy amazońskie są jedynym miejscem na świecie, gdzie ryby służą jako rozprowadzacze nasion. Ponad 200 gatunków ryb rozsiewa nasiona drzew. Wiele z nich zjada owoce i wypluwa twarde nasiona. W ten sposób pomagają drzewom rozprowadzać nasiona po wyspach archipelagów i je zadrzewiać. Ilość gnijących liści w wodzie oznacza, że poziom tlenu jest niski. Niewiele zostaje dla żyjących tu stworzeń. Węgorz elektryczny jest groźnym drapieżcą, ale bez stałego dopływu tlenu nie będzie w stanie polować. Jak wiele ryb w czarnych rzecznych wodach, węgorz musi wypływać na powierzchnię, by zaczerpnąć powietrza. Pysk pełni funkcję płuc, wchłaniając tlen ze świata nad wodą. Rybą oddychającą powietrzem jest także, podobna do szczupaka, gigantyczna arapaima, zwana rybą czerwoną. Uważa się ją za jedną z największych ryb słodkowodnych na świecie. Waga dorosłego osobnika dochodzi do 200 kg. Archipelagi Anavilhanas i Mariua rozciągają się wzdłuż 1000 km rzeki Rio Negro, zapewniając schronienie jednym z najdzielniejszych zwierząt na świecie. Gdy wody zalewają co roku wyspy, stworzenia, które tu żyją, są zmuszone wytrzymać ekstremalne warunki. Nauczyły się żyć w wiecznie zmieniającym się środowisku. W tym pływającym lesie Amazonii - albo się utopisz, albo popłyniesz. 15:55 REWOLUCJA W DOLINIE KRZEMOWEJ - ODC. 2 OD PIERWSZYCH TARGÓW KOMPUTEROWYCH DO WWW (THE SILICON VALLEY REVOLUTION - HOW A FEW NERDS DID CHANGE THE WORLD / DIE SILICON VALLEY REVOLUTION - WIE EIN PAAR FREAKS DIE WELT VERÄNDERN) Film dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: Jan Tenhaven Dokumentalna podróż do Doliny Krzemowej, gdzie znajdują się siedziby wielomiliardowych przedsiębiorstw IT. Początki to amatorskie eseje o kolorze, chaosie i rewolucyjnych poruszeniach. Hipisi, miłośnicy majsterkowania i sprytni biznesmeni wprawili w ruch niewiarygodną rewolucję. Pionierzy domowego komputera chcieli tylko zmienić świat i zepchnąć Wielkiego Brata z tronu: chcieli komputerów dla każdego. Ten dokument, w ekskluzywnych wywiadach z pionierami rewolucji komputerowej, ukazuje początki domowego komputera. Moment, w którym komputer opuścił królestwo hobbystów, nastąpił wtedy, gdy Dan Bricklin i Bob Frankston stworzyli elektroniczny arkusz kalkulacyjny VisiCalc. Gdy pojawił się pod koniec 1979 roku, księgowi byli zachwyceni. Liczby migały i zmieniały się. Mogli zmienić jedną i śledzić pozostałe. Popłakali się z radości. Lata 80. to lata pomysłów, które powstały w kilku laboratoriach za sprawą grupy hobbystów i objęły całe społeczeństwo. Lata 80. to więc rozwój ogromnego przemysłu. Nawet Bill Gates początkowo nie docenia Internetu. Dopiero później opracowuje przeglądarkę, którą agresywnie wprowadza na rynek przy pomocy prawie monopolistycznego Microsoftu. Historia Google jest ciekawa. Dwóch studentów przyjrzało się wyszukiwarkom typu Yahoo i stwierdziło, że to "chłam". To, co prywatne, staje się coraz bardziej publiczne. Model biznesowy Marka Zuckerberga opiera się na tym pomyśle. Tak więc ta rewolucja małych komputerów stała się rewolucją każdej istoty ludzkiej na planecie, posiadającej smartfon lub połączonej z Internetem. Czyli ta rewolucja na Zachodnim Wybrzeżu jest rewolucją na następne 500 lat. Zaczęła się na tych wybrzeżach i jak fala przetoczyła się po całej planecie. 16:55 DZIKA HISZPANIA - ODC. 2 POŁUDNIE ŚRÓDZIEMNOMORSKIE (WILD SPAIN / WILDES SPANIEN) Film dokumentalny, 48 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Hans - Peter Kuttler Dwuczęściowa opowieść dokumentalna o dzikiej przyrodzie Hiszpanii. To kraj, który jest jednym z najpopularniejszych miejsc wakacyjnych na świecie. Ale piaszczyste plaże i znane na całym świecie miasta to tylko jedna strona Hiszpanii. Kantabryjskie pasmo górskie na północy jest siedliskiem około 140 kantabryjskich niedźwiedzi brunatnych - największej populacji niedźwiedzi w Europie Zachodniej. Ponad linią lasu znajduje się królestwo kozicy kantabryjskiej i kolorowego pnącza. Nawet na południu Hiszpanii, bardzo popularnym wśród wczasowiczów, wciąż jest wiele słabo znanych regionów. Genety polują na zdobycz pod osłoną nocy. W ułamku sekundy europejski kameleon wystrzeliwuje swój półmetrowy język, aby złapać owady. Ale to pod wodą bogactwo zwierząt osiąga zenit z dziwnymi ślimakami morskimi i eleganckimi, błękitnymi rekinami. Odsłonimy dziką stronę regionu, który wielu uważa, że zna, ale w którym jest o wiele więcej do odkrycia. 17:55 PAN AM - LOT PRZEZ PACYFIK - LATYNOSKI POLIGON. ODC. 2/3 (PAN AM: CROSSING THE PACIFIC) Serial dokumentalny, 56 min, USA, 2019 Seria przybliża historię jednego z wielkich kamieni milowych w historii lotnictwa: przekroczenia Oceanu Spokojnego w 1935 roku przez statek powietrzny Pan American Airways nazywany China Clipper. Ludzie już wówczas mieli przeczucie, że to przełomowy moment w historii ludzkości, symbolizujący kurczenie się świata, gdyż od tego czasu w każde miejsce na Ziemi można było dotrzeć samolotem. Dziewiczy rejs Clippera był kulminacją ośmiu lat prób i doświadczeń oraz wprowadzania wielu innowacji, w których udział wzięły setki osób. Podobnie jak inżynierowie NASA i astronauci, którzy później wysłali człowieka na Księżyc, ci pionierzy lotnictwa budowali nowe samoloty, stosowali nowe technologie i pokonali niezliczone przeszkody, żeby móc przekroczyć 8700 mil potężnego Pacyfiku. Film, w oparciu o materiały archiwalne i rekonstrukcje zdarzeń, pokazuje jak to zrobili i jak, po ich wyczynie zmienił się świat. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - TAJLANDIA. KWIAT AZJI (FLAVORS) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. Tajlandia to kraina uśmiechu i serdeczności, pięknej przyrody i nowoczesnych miast. Fascynuje swoim pięknem, kulturą i duchowością. Jest gościnnym i niezwykle różnorodnym krajem. Wyruszamy w podróż śladami dawnego Królestwa Syjamu. Bangkok, stolica Królestwa Tajlandii, rozwija się szybko i prężnie. Liczy blisko 8 milionów mieszkańców. Dzielnice Silom i Siam Square imponują rozmachem i nowoczesną architekturą. Tradycyjne życie mieszkańców Bangkoku toczy się wokół ulicznych kramów z jedzeniem i słynnych tuk - tuków, bezustannie krążących po mieście. W świątyni Wat Pho znajduje się największa kolekcja posągów Buddy w całej Tajlandii. To jeden z pierwszych ośrodków edukacji publicznej w kraju. 20:10 SŁOWACJA. W POŚCIGU ZA SPRAWIEDLIWOŚCIĄ Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2021 Reżyseria: Rafał Geremek Film przekrojowy pokazujący problemy państwa słowackiego. Motywem przewodnim jest poczucie niesprawiedliwości u samych Słowaków, którzy uważają, że dziejowo zostali pokrzywdzeni. Poprzez pryzmat krzywd pokazujemy dzisiejsze problemy kraju. W pierwszej części tworzenie się mafijnego państwa za sprawą złych wyborów politycznych Słowaków, którzy uważali, że silni ludzie będą sprawiedliwi i nieskorumpowani. Pokazujemy reformę państwa, jaka dokonuje się w czasach prezydentury Zuzanny Caputovej. Spotykamy się z dziennikarzami śledczymi, który zaleźli za skórę władzy i ludziom cienia, a także z ofiarami systemu korupcji jak np. z farmerem, który oparł się gangsterskiemu koncernowi, próbującemu wymusić na nim przejęcie jego ziemi. W drugiej części opowiadamy o niesprawiedliwości jaką jest słaba rozpoznawalność kraju za granicą. O chaotycznych i kreatywnych wysiłkach w celu zdobycia uwagi świata, znajdowanie czegoś co jest jedyne na świecie stało się tradycją w tym małym kraju. W trzeciej części opowiadamy o pomysłach gospodarczych na skok w nowoczesność - m.in. o rozwoju przemysłu samochodowego i tworzeniu unikalnych wynalazków, które mają zwrócić uwagę świata na Słowację. O tym jaka była strategia tego małego kraju wobec unii i szerzej Zachodu udawano kraj - prymusa UE, przyjęto walutę euro i postanowiono na wynalazki, tylko po to, by się wyróżnić. W czwartej części mówimy o drenażu mózgów jaki trapi kraj naszego południowego sąsiada. Aż 14 proc. Słowaków wyjeżdża na studia za granicą i często już nie wraca do kraju. To spuścizna jeszcze po monarchii austro - węgierskiej i Czechosłowacji. Centrala zawsze była poza krajem. 21:05 BARBARA WŁODARCZYK ZAPRASZA - NOWE OBLICZE PATAGONII Program kameralno-studyjny, 8 min, Polska, 2021 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Wprowadzenie do filmu "Nowe oblicze Patagonii". 21:15 NOWE OBLICZE PATAGONII (PATAGONIA: THE NEW FAR WEST) Film dokumentalny, 49 min, Francja, 2020 Reżyseria: Francois Cardona Film dokumentalny o Patagonii. Na południu Argentyny leży Patagonia, obszar dwukrotnie większy od Francji, do niedawna prawie niedostępny i jedno z ostatnich dzikich terytoriów na naszej planecie. Jednak milionerzy z całego świata wprowadzają się tutaj, aby uczynić z Patagonii swój własny plac zabaw. Kupili ogromne tereny po niskich cenach w ramach wielkich projektów rekreacyjnych, prywatne kurorty dla śmigłowców, aby w pełni oddać się odległej, nietkniętej urodzie regionu. Bogaci cudzoziemcy widzą szansę na biznes i przyjemność, zwabieni przez zasoby naturalne Patagonii. Ale ten napływ obudził ludzi Mapuche. Część rdzennej ludności ucieka się do przemocy i podpalania, buntując się przeciwko nowym właścicielom ziemskim i policji. Wraz z dołączeniem innych Argentyńczyków do ludu Mapuche narastają napięcia. Czy uda im się wypchnąć zagranicznych milionerów? 22:15 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA TAKSÓWKARZA W KIJOWIE Reportaż, 25 min, Polska, 2000 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow W kolejnym reportażu o codziennym życiu w krajach byłego Związku Radzieckiego spotkanie z Wadimem, który pracuje w jednej z kijowskich korporacji taksówkarskich. Zna on miasto, jak nikt inny. Pokazuje Kijów, jakiego nie zobaczy żaden turysta. 22:50 SZALONA MIŁOŚĆ. ROSJANIE I PUTIN Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2014 Scenariusz i reżyseria: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Walentyn Bodrow Od czasów Stalina w Rosji nie było u władzy tak stanowczego lidera! Jak trzeba to za Putinem ludzie pójdą nawet do boju! - mówi ochroniarz z Sewastopla. To, że Zachód krytukje Putina, to najlepszy dowód, że postępuje słusznie - uważa młody architekt z Moskwy, a mieszkanka wsi w obwodzie twerskim na widok Putina w telewizorze odwraca się do ekranu i woła: Dziękuję ci mój drogi, dziękuję! Władimir Putin od 15 lat niezmiennie cieszy się poparciem większości Rosjan. I im bardziej jest krytykowany przez Zachód, tym wyższe ma rankingi, a po aneksji Krymu bije rekordy popularności. Nie zaszkodził mu ani krach rubla, ani wzrost cen, ani izolacja Rosji w Europie. Według sondaży z końca grudnia ubiegłego roku nadal popiera go 86%. Wszyscy socjolodzy są zgodni - to fenomen. Legendarny rosyjski muzyk Andriej Makarewicz, którego okrzyknięto zdrajcą, bo krytykuje Kreml za aneksję Krymu napisał piosenkę o Rosji: "Mój kraj oszalał". Kto i za co kocha Putina? Jak przejawiają swoją miłość? Ile są gotowi dla niego znieść? Żeby to zrozumieć autorka filmu odwiedza 3 różne miejsca: Moskwę, Krym i tzw. głubinkę, czyli rosyjską prowincję. W Moskwie jej przewodnikiem jest 27-letni Żenia, który zrobił film o Putinie w ramach prokremlowskiej organizacji Sieć. W Sewastopolu autorce towarzyszy Eduard, były oficer śledczy, który kilka lat temu odszedł z milicji, bo nie chciał pisać raportów po ukraińsku. Z kolei w wiosce Zamtyie spotyka się z z emerytowaną pielęgniarką Walentyną. Rozmówcy są w różnym wieku, mają różny status i warunki życiowe, ale łączy ich jedno. Wszyscy gorąco popierają Putina. Zresztą, jak większość Rosjan. 23:50 WSZECHŚWIAT DAJE NAM WSZYSTKO Reportaż, 19 min, Polska, 1987 Zdjęcia: Zbigniew Tuliński Świątynia buddyjska Do Am Sah położona jest nie gdzieś w dalekiej Azji, lecz na przedmieściach Warszawy. Sangha to buddyjska społeczność, której towarzyszymy w wyjątkowo uroczystym dla niej dniu. Polski ośrodek, do którego zjechali się wyznawcy wiary z całego kraju, odwiedził koreański mistrz i duchowy przywódca ZEN. Poznajemy praktyki szkoły, które mają sprawić odcięcie od siebie wszelkich myśli, bowiem - według wyznawców ZEN - tylko taki stan umysłu umożliwia zjednoczenie siebie z wszechświatem. Jesteśmy świadkami ceremonii pierwszego stopnia wtajemniczenia - formalnego przyjęcia do buddyjskiej społeczności oraz aktu zaślubin w obrządku buddyjskim. 00:15 NOTACJE - SEMAN MADZELAN. RUSINI TAK NAS NAZYWALI Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2009 Autor: Justyna Łuczaj -Salej Seman Madzelan (1922 - 2014), urodzony w łemkowskiej wsi Binczarowa k. Krynicy. Pisarz i poeta łemkowski, autor tekstów i melodii wielu piosenek łemkowskich. Publikował na łamach "Strony Łemkowskiej", tygodnika ukraińskiego "Nasze słowo" wydawanego w Polsce. Ostatnie lata życia spędził w Trzmielowie k. Lubina. 00:30 NIEBO BEZ GWIAZD Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Katarzyna Dąbkowska - Kułacz Zdjęcia: Grzegorz Hartwiel, Piotr Chodura, Katarzyna Dąbkowska - Kułacz, Michał Rytel - Przełomiec, Jakub Stolecki Muzyka: Hubert Kułacz Historia o ojcu i synu. Robert, który wskutek choroby niedługo zupełnie straci wzrok wraz ze swoim 5-letnim synem, również słabo widzącym, wyrusza w podróż po Polsce. Robert chce odwiedzić te miejsca, które zobaczy po raz pierwszy i ostatni, ale najważniejsze dla niego jest to, że będzie mógł nauczyć syna rzeczy, których już później nie będzie mógł mu pokazać. To, co w tej historii najbardziej porusza, to sposób, w jaki ojciec przekazuje dziecku wiedzę, uczy życia, ale przede wszystkim ich wyjątkowa relacja, którą można by opisać parafrazując znane powiedzenie: miłość jest niewidoczna dla oczu. 01:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - TESTAMENT POWSTAŃCA Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Józef Seweryn Liniewski, właściciel ziemski z Lejna opisał w swych pamiętnikach zmagania, które wiązały się z organizowaniem siatki cywilnej na potrzeby powstania styczniowego. Dziś wybierzemy się do miejsca, gdzie niegdyś tętnił życiem jego dwór i funkcjonowało świetnie prosperujące gospodarstwo. Przypomnimy też powstańcze losy Seweryna. Wytyczno, bitwa o pamięć. Kolejna nasza opowieść tyczyć będzie materii znacznie bardziej skomplikowanej. Oto po ostatniej bitwie żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku, którymi dowodził gen. Orlik - Ruckeman, komuniści przez dziesiątki lat robili wszystko, aby ślady po polskich bohaterach tej walki zatrzeć. A my, wraz z żołnierzami Akademii Wojsk Lądowych poszukiwać będziemy mogił tych, którzy walczyli tu jako ostatni. 02:00 A FE, CZYLI POLSKI ŚMIETNIK Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2008 Scenariusz i reżyseria: Maciej Muzyczuk Latem 2007 roku wszystkie telewizje świata pokazywały migawki z ulic Neapolu, gdzie trwał strajk służb komunalnych, który sparaliżował całe miasto. Wtedy też zaczęto bardziej uświadamiać sobie, jakie miejsce w naszym życiu zajmują nieczystości. Ale czy potrzeba strajku, żeby zaistniała tak dramatyczna sytuacja, czy też świat i tak zaleje fala brudu? Autorzy dokumentu pokazują ogólnoświatowy problem "śmieciowy" na tle przemyśleń i spostrzeżeń utrzymującej się ze zbieractwa mieszkanki Śląska, która w filmie odgrywa rolę specyficznego narratora. Kamera towarzyszy jej w codziennej wędrówce po miejskich śmietnikach. Sterana życiem, biedna kobieta miała 16 lat, gdy zaczęła pracować jako sprzątaczka oddziałowa. Dostawała trzy posiłki dziennie. To był prawdziwy raj, ale została zwolniona i musiała znaleźć inny sposób, by samotnie utrzymać troje dzieci. Od dawna żyje z tego, co znajdzie w śmieciach: nie musi kupować butów, ubrań, a pieniądze ze sprzedaży puszek i złomu przeznacza na jedzenie. Ludzie wyrzucają rozmaite rzeczy: nierzadko znajduje pierścionki, obrączki, zegarki, łańcuszki, portfele z pieniędzmi. Kolejne wątki opowieści bohaterki dokumentu są pretekstem do ukazania elementów składowych polskiego śmietnika. Widz poznaje strukturę wyrzucanych nieczystości, historię polskiego brudu sprzed wieków, a także dowiaduje się, jak przeciętny polski kosz na śmieci wypada na tle świata - co wyrzucamy i ile? Ciekawie przedstawiają się też statystyki dotyczące wytwarzania śmieci w skali rocznej przez przeciętnego mieszkańca naszego globu. Statystyczny Polak produkuje rocznie 330 kg odpadów komunalnych, a Amerykanin - 800 kg. Najwięcej śmieci wytwarza się w Nowym Jorku i tam też najlepiej działają służby porządkowe. 10 tysięcy osób pracuje przy wywózce śmieci, których dziennie wyrzuca się na ulice miasta 24 tysiące ton. Z ulic Nowego Jorku kamera przenosi się do Brazylii, pokazuje piękną plażę Copacabana w Rio de Janeiro i słynne fawele mieszczące się nieopodal. Obskurne dzielnice nędzy zamieszkane przez połowę populacji miasta zostały zbudowane na śmieciach i ze śmieci. Ale w Polsce też są miejsca, jakby żywcem przeniesione z brazylijskich faweli. Ludzie żyją na górach śmieci, w prowizorycznych domach zbudowanych z tego, co znaleźli na wysypiskach. Patrząc na hałdy odpadów i rupieci, zaczynamy sobie uświadamiać, że chyba nie do końca zdawaliśmy sobie sprawę z tego, ile śmieci jest wokół nas. 02:50 DOM NA SARDYNII Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2009 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Piotrowski Filmowa opowieść o trzech polskich kobietach, które wyemigrowały przed laty do Włoch, mieszkają na Sardynii, gdzie spędzają swoje życie, będąc żonami i matkami we włoskich rodzinach. Starają się zachować swoją tożsamość, wychowują swoje dzieci po polsku, zapewniając im na przyszłość możliwość wyboru, czy chcą być Polakami, czy Włochami. Film opowiada o mieszaniu się kultur i obyczajów w sferze historii, tradycji i codzienności oraz o życiu na obczyźnie w Unii Europejskiej.