TVP Dokument Środa, 07.09.2022 06:00 DZIKA POLSKA - BOGATSZE ŻYCIE - UKOCHANA ŻÓŁWICA Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2012 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Co roku młode żółwiki wykluwają się z jaj składanych przez samice w dolinie rzeki Ilanki w nadleśnictwie Rzepin. Z uwagi na wartość przyrodniczą tego miejsca od lat jest ono pod opieką naukowców z Uniwersytetu Zielonogórskiego. Program ochrony żółwi błotnych w woj. lubuskim jest prowadzony przez dr. Bartłomieja Najbara, który jest bohaterem tego odcinka. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.IV - ODC. 35 WIOSENNE OBRZĄDKI Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Czym zawiniła sobie Marzanna, którą co roku topią dzieci wraz z nadejściem wiosny? Dlaczego urządzamy małą wojnę na jajka w czasie śniadania wielkanocnego? I z jakiego powodu młode dziewczyny co roku są ulubionym celem młodzieńców, którzy oblewają je wodą w czasie śmigusa - dyngusa? Radosław Kotarski rusza śladem wiosennych zwyczajów i odkrywa ich tajemnicze prapoczątki. Okazuje się bowiem, że nasi przodkowie pozostawili nam niesamowicie ciekawe obrządki, które nadal są kultywowane. 07:05 NOTACJE - GEN. STEFAN BAŁUK. URATOWALI NAS ROSJANIE Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2009 Autor: Sławomir Malcharek Stefan Klemens Bałuk ps. Starba, Kubuś, Michał Bałucki, Michał Zawistowski urodził się 15 stycznia 1914 r. w Warszawie. Polski fotografik, generał brygady Wojska Polskiego, jeden z 89 cichociemnych, którzy uczestniczyli w powstaniu warszawskim, fotoreporter wojenny. Po ataku Niemiec na Polskę, 6 września 1939 r. zgłosił się ochotniczo do kadry 9. Batalionu Pancernego w Lublinie, przekształconego w Ośrodek Zapasowy Broni Pancernej nr 2. Z jednostką tą wycofywał się na wschód. Podczas próby ewakuacji na Węgry aresztowany przez wojska radzieckie, po czym zwolniony. Kolejny raz aresztowany w Worochcie, zdołał uciec i następnie przedostać się przez Węgry, Rumunię i Bejrut do Francji. Dwukrotnie, w grudniu 1943 i styczniu 1944 r. , podejmowano próby przerzucenia go z bazy we Włoszech do Polski, lecz z powodu uszkodzenia samolotu, a następnie mgły, samolot powracał. W końcu w nocy 9 kwietnia 1944 r. został pomyślnie zrzucony na spadochronie do Polski, w okolice Tłuszcza (operacja lotnicza "Weller 2"). Podjął w konspiracji służbę w Wydziale Legalizacji Komendy Głównej Armii Krajowej. Przed wybuchem powstania sporządził dokumentację fotograficzną niemieckich umocnień w Warszawie. Walczył w powstaniu warszawskim w plutonie "Agaton" batalionu "Pięść" Zgrupowania "Radosław" na Woli, Starówce i Żoliborzu. Dokumentował też życie powstańcze na zdjęciach. Autor wielu wystaw i albumów historycznych oraz krajoznawczych. Odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy, dwukrotnie Krzyżem Walecznych (15 i 23 sierpnia 1944), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą (2004), Komandorskim (2000) i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Armii Krajowej, Warszawskim Krzyżem Powstańczym. 07:15 NOTACJE - WITALIS SKORUPKA. CZAPNIK Cykl, 10 min, Polska, 2008 Autor: Maria Nockowska Witalis Skorupka - urodzony w 1923 r. , żołnierz AK skazany na karę śmierci w czasach stalinowskich, prezes Związku Więźniów Politycznych Skazanych na Karę Śmierci. 07:30 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 87 RZESZÓW Magazyn, 21 min, Polska, 2018 Scenariusz i reżyseria: Agnieszka Grabarska Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tym razem Tomasz Bednarek wybiera się w podróż samolotem, dlatego z Warszawy do stolicy województwa podkarpackiego przemieszcza się zaledwie w godzinę. Port Lotniczy Rzeszów Jasionka położony jest kilkanaście kilometrów od centrum miasta - wystarczy 20 minut by znaleźć się na rynku. Pierwszym właścicielem miasta był Jan Pakosławic - rycerz i dyplomata ze Stróżysk, który w 1354 roku, otrzymał od Kazimierza Wielkiego akt lokacyjny na prawie magdeburskim. Potomkowie Pakosławica przyjęli nazwisko rodowe Rzeszowscy i rządzili miastem przez blisko 250 lat. Historia Rzeszowa schowana jest dosłownie pod ziemią. Pod płytą rynku i okalającymi go kamienicami znajduje się jedna z najważniejszych atrakcji turystycznych zabytkowy system piwnic mieszczańskich, czyli Podziemna Trasa Turystyczna. Obejmuje 25 piwnic i 15 korytarzy sięgających 10 m w głąb ziemi łącznie około 400 metrów. Warte zobaczenia jest też okno czasu - rekonstrukcja najstarszych poziomów dawnej ulicy Pańskiej, dzisiejszej 3 Maja - od najstarszej, umocnionej faszyną drogi gruntowej, poprzez kilka poziomów zbudowanych z drewnianych belek i dranic aż po masywną kostkę granitową, pochodzącą z początków zeszłego wieku. Inne atrakcje miasta to m.in. zamek Lubomirskich, Muzeum Etnograficzne z wirtualną przymierzalnią strojów z epoki oraz jedyne w Polsce Muzeum Dobranocek. 08:00 PRZYRODNIK NA TROPIE - /12/ - PSZCZOŁA MIODNA Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz i prowadzenie: Łukasz Bożycki Są pracowite, pożyteczne i podobno niesamowicie zorganizowane. Aby zebrać jeden kilogram miodu pszczoły miodne, bo to o nich mowa w tym odcinku, muszą odwiedzić ponad 4 miliony kwiatów! O tym czy pszczoły są nam potrzebne, jak je rozpoznawać i czy to prawda, że nie gryzą, opowie niestrudzony badacz fauny i flory Łukasz Bożycki. 08:30 REWOLUCJA W DOLINIE KRZEMOWEJ - ODC. 1 OD HIPPISÓW DO PIERWSZEGO KOMPUTERA (THE SILICON VALLEY REVOLUTION - HOW A FEW NERDS DID CHANGE THE WORLD / DIE SILICON VALLEY REVOLUTION - WIE EIN PAAR FREAKS DIE WELT VERÄNDERN) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: Jan Tenhaven Dokumentalna podróż do Doliny Krzemowej, gdzie znajdują się siedziby wielomiliardowych przedsiębiorstw IT. Początki to amatorskie eseje o kolorze, chaosie i rewolucyjnych poruszeniach. Hipisi, miłośnicy majsterkowania i sprytni biznesmeni wprawili w ruch niewiarygodną rewolucję. Pionierzy domowego komputera chcieli tylko zmienić świat i zepchnąć Wielkiego Brata z tronu: chcieli komputerów dla każdego. Ten dokument, w ekskluzywnych wywiadach z pionierami rewolucji komputerowej, ukazuje początki domowego komputera. Pionierzy komputerów osobistych wierzyli w lepszy świat, w którym monopol instytucji na użycie komputerów zostanie przełamany. Historia Doliny zaczęła się w roku 1848, kiedy w Gold Country odkryto złoto. Wybuchła gorączka złota, pieniądze dosłownie wydobywano z ziemi. Wtedy zmieniło się wszystko. Do Kalifornii napłynął kapitał, który dał impuls do rozwoju kolei, branży budowlanej i stoczniowej oraz Hollywood. A w roku 1900, wraz ze stworzeniem przez Klee de Foresta lampy próżniowej, rozpoczęła się era elektroniki. Komputery osobiste dorastały - i nabierały znaczenia. Handlowcy z całego świata przyjeżdżają na targi w San Francisco, by zobaczyć rezultaty tego, co zaczęło się w garażach w Dolinie Krzemowej. 09:30 SESZELE. WYSPA D'ARROS (SECRET SEYCHELLES: D’ARROS) Film dokumentalny, 52 min, Szwajcaria, 2014 Reżyseria: Dan Beecham, Caroline Brett Filmowa podróż na wyspę D'Arros (Daros) na Oceanie Indyjskim, trzecią co do wielkości na Seszelach. Żyją tu olbrzymie żółwie, egzotyczne gołębie, delfiny, rekiny, ryby młoty. Dla widza to rzadka okazja zwiedzenia tego niezwykłego rezerwatu. To prawdziwy raj, któremu, niestety, może grozić zagłada. Grupa zapaleńców nie daje jednak za wygraną. Dzięki swojej wiedzy, umiejętnościom i zaangażowaniu odkrywają tajemnice tego Edenu i strzegą go dla kolejnych pokoleń. Dr Rainer von Brandis od ponad 10 lat bada na Daros zagrożone żółwie szylkretowe. Jest członkiem zespołu, który walczy o utworzenie tu rezerwatu morskiego. Żółwie szylkretowe zabijano przez stulecia, aż pozostała zaledwie dziesiąta część ich populacji. Teraz z pomocą przychodzi dr Rainer von Brandis. Aby wykazać, jak ważna dla żółwi szylkretowych jest wyspa Daros, badania muszą być prowadzone systematycznie przez wiele lat. Zajmujący się biologią morza Guy Stevens od wielu lat obserwuje manty żyjące w Oceanie Indyjskim. Wcześniej na Seszelach nikt się nimi nie interesował. Badania wszczęto dopiero, gdy w pobliżu Daros odkryto ich populację. Guy wraz z kolegami tworzy fotograficzną bazę danych. Dwa kilometry na wschód od Daros znajduje się niezwykłe miejsce - atol St. Joseph. To rafa o długości 7 kilometrów i szerokości czterech i pół, z której wyrasta 5 większych i 11 drobnych wysepek. Daros i St Joseph pojawiły się 5 tysięcy lat temu, a odkryto je dopiero w 1771 roku. Oddziela je kilometrowy kanał o głębokości 70 metrów. To jedno z najgłębszych miejsc w regionie. Głęboka woda przyciąga delfiny, np. butlonosy. W okolicach Daros można też spotkać większych przedstawicieli rzędu waleni. Długopłetwce przypływają z Antarktydy, by w ciepłym Oceanie Indyjskim wydać na świat młode. Na drugim końcu atolu St Joseph rafa koralowa tworzy zamkniętą lagunę. Wydostać się z niej można tylko w czasie przypływu, gdy przykrywa ją woda. Upodobały ją sobie żarłacze żółte i żarłacze rafowe czarnopłetwe, które się tu rozmnażają. Ponieważ rekinom na całym świecie grozi zagłada, miejsca takie, odgrywają szczególnie ważną rolę. Od października do lutego samice przypływają tu, by wydać na świat potomstwo. Mioty żarłaczy żółtych liczą od sześciu do dwunastu młodych. Samica rodzi średnio co dwa lata po ponad 10 - miesięcznej ciąży. Młode od razu są zdane na własne siły. Rekiny nie opiekują się bowiem potomstwem. Wiedza naukowców o rozmnażaniu się oraz migracjach rekinów jest wciąż zaskakująco skąpa. James Lea i jego zespół śledzą migracje rekinów wokół Daros i St Joseph, szukając rozwiązań, które zapewnią tym zwierzętom przetrwanie. James wyznaczył sobie ambitny cel: zamierza doprowadzić do utworzenia rezerwatu, gdzie wszystkie rekiny byłyby bezpieczne. Dotyczy to także ryb z rodziny rochowatych należącej do rzędu rajokształtnych, które zaobserwowano w lagunie. W lagunie dorastają także młode rekiny. W jej płytkich wodach nie brak drobnych ryb i młodych płaszczek, ulubionego pokarmu rekinów. Laguna St Joseph stanowi naturalne schronienie dla zwierząt, jednak położona na drugim brzegu kanału Daros dotkliwie odczuwa skutki działalności człowieka. Rainer pragnie odtworzyć naturalne lasy, które niegdyś porastały wyspę. Ale to trudne zadanie. Pod koniec XIX wieku lasy wycięto, zastępując je plantacjami palm kokosowych. Przez prawie sto lat wyspa utrzymywała się z ich uprawy. Palmy nie zapewniają jednak schronienia ptakom, żółwiom ani krabom. Rainer wraz ze swym zespołem opracował plan odbudowy lasów. Pierwszym punktem było usunięcie palm kokosowych, a następnie zastąpienie ich naturalnymi lasami liściastymi. Sadzonki drzew, które mają zastąpić palmy, są hodowane na wyspie. W ten sposób odradza się naturalny las liściasty, przyciągający owady, ptaki, żółwie i kraby. Strażnicy leśni raz dziennie obchodzą Daros, a co niedzielę patrolują St Joseph. Szukają śladów zostawionych na piasku przez żółwie szylkretowe. Gatunkowi grozi całkowita zagłada. To jedno z dwóch największych miejsc na Seszelach, w których żółwie te składają jaja. Na Daros jaja składają także żółwie zielone. Samce krążą w przybrzeżnych płyciznach w poszukiwaniu samic i okazji do godów. Żółwiom zielonym też grozi zagłada. Niegdyś stanowiły podstawowe pożywienie mieszkańców Seszeli. Choć są objęte całkowitą ochroną, nadal padają łupem kłusowników. Tym większe jest więc znaczenie takich miejsc, jak Daros czy St Joseph, gdzie te zwierzęta znajdą prawdziwą ochronę. Wysiłki badaczy przyniosły owoce. Rząd Seszeli uznał Daros i St Joseph za ścisłe rezerwaty morskie, nadając im status podobny do atolu Aldabra wpisanego na listę dziedzictwa światowego. 10:30 DZIKA HISZPANIA - ODC. 2 POŁUDNIE ŚRÓDZIEMNOMORSKIE (WILD SPAIN / WILDES SPANIEN) Film dokumentalny, 48 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Hans - Peter Kuttler Dwuczęściowa opowieść dokumentalna o dzikiej przyrodzie Hiszpanii. To kraj, który jest jednym z najpopularniejszych miejsc wakacyjnych na świecie. Ale piaszczyste plaże i znane na całym świecie miasta to tylko jedna strona Hiszpanii. Kantabryjskie pasmo górskie na północy jest siedliskiem około 140 kantabryjskich niedźwiedzi brunatnych - największej populacji niedźwiedzi w Europie Zachodniej. Ponad linią lasu znajduje się królestwo kozicy kantabryjskiej i kolorowego pnącza. Nawet na południu Hiszpanii, bardzo popularnym wśród wczasowiczów, wciąż jest wiele słabo znanych regionów. Genety polują na zdobycz pod osłoną nocy. W ułamku sekundy europejski kameleon wystrzeliwuje swój półmetrowy język, aby złapać owady. Ale to pod wodą bogactwo zwierząt osiąga zenit z dziwnymi ślimakami morskimi i eleganckimi, błękitnymi rekinami. Odsłonimy dziką stronę regionu, który wielu uważa, że zna, ale w którym jest o wiele więcej do odkrycia. 11:25 OD MORZA ŚRÓDZIEMNEGO DO AFRYKI POŁUDNIOWEJ - ODC. 5. SZLAKIEM WYSP (FROM THE MEDITERANEAN TO SOUTH AFRICA / DE LA MEDITERRANE A L'AFRIQUE DU SUD. AUTOUR DE LA MEDITERRANEE) Serial dokumentalny, 11 min, Francja, 2010 Reżyseria: Yannick Charles Seria dokumentalna, która pozwoli poznać szlak od Morza Śródziemnego aż po Południową Afrykę. Wysp jest mrowie, a wszystkie piękne. Oto najdalej położony na południe, jałowy i kamienisty skrawek Europy, leżąca 800 km od Rzymu wyspa Lampeduza. Wszyscy zawsze i wszędzie marzą o wyspach Morza Śródziemnego. Lampeduza nie jest wyjątkiem. Idylliczne plaże to raj dla turystów i świetny interes dla biur podróży. W Afryce wyspy też są obiektem marzeń. Zwłaszcza nieodległa od wybrzeży Tunezji i Libii Lampeduza. Na wysypisku dziesiątki łodzi, którymi przypłynęli nielegalni imigranci. Są niszczone, by nie zajmowały miejsca. Od 2004 roku trwa dramat. Włoskie władze nie panują nad sytuacją. Co tydzień przypływają setki uchodźców. Dla Afrykańczyków Lampeduza stała się furtką do Europy. W 2008 roku przypłynęło ich tu 30 tysięcy. Wyspa jest mała. Nieraz sytuacja stawała się wybuchowa. 11:45 WSZECHŚWIAT DAJE NAM WSZYSTKO Reportaż, 19 min, Polska, 1987 Zdjęcia: Zbigniew Tuliński Świątynia buddyjska Do Am Sah położona jest nie gdzieś w dalekiej Azji, lecz na przedmieściach Warszawy. Sangha to buddyjska społeczność, której towarzyszymy w wyjątkowo uroczystym dla niej dniu. Polski ośrodek, do którego zjechali się wyznawcy wiary z całego kraju, odwiedził koreański mistrz i duchowy przywódca ZEN. Poznajemy praktyki szkoły, które mają sprawić odcięcie od siebie wszelkich myśli, bowiem - według wyznawców ZEN - tylko taki stan umysłu umożliwia zjednoczenie siebie z wszechświatem. Jesteśmy świadkami ceremonii pierwszego stopnia wtajemniczenia - formalnego przyjęcia do buddyjskiej społeczności oraz aktu zaślubin w obrządku buddyjskim. 12:10 URSZULA DUDZIAK: ŻYCIE JEST PIĘKNE Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2008 Scenariusz i reżyseria: Beata Postnikoff Zdjęcia: Wojciech Ostrowski, Sławomir Pultyn Dokument przedstawiający Urszulę Dudziak, oryginalną i niepowtarzalną wokalistkę, legendę polskiego i światowego jazzu. Opowiada o jej karierze, rodzinie, gwiazdach, z którymi występowała na scenie, o Ameryce i powrocie do Polski. 13:00 SŁOWACJA. W POŚCIGU ZA SPRAWIEDLIWOŚCIĄ Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2021 Reżyseria: Rafał Geremek Film przekrojowy pokazujący problemy państwa słowackiego. Motywem przewodnim jest poczucie niesprawiedliwościu samych Słowaków, którzy uważają, że dziejowo zostali pokrzywdzeni. Poprzez pryzmat krzywd pokazujemy dzisiejsze problemy kraju. W pierwszej części pokazujemy tworzenie się mafijnego państwa za sprawą złych wyborów politycznych Słowaków, którzy uważali, że silni ludzie będą sprawiedliwi i nieskorumpowani. Pokazujemy reformę państwa jaka dokonuje się w czasach prezydentury Zuzanny Caputovej. Spotykamy się z dziennikarzami śledczymi, który zaleźli za skórę władzy i ludziom cienia, a także z ofiarami systemu korupcji jak np. z farmerem, który oparł się gangsterskiemu koncernowi, próbującemu wymusić na nim przejęcie jego ziemi. W drugiej części opowiadamy o niesprawiedliwości jaką jest słaba rozpoznawalność kraju za granicą. O chaotycznych i kreatywnych wysiłkach w celu zdobycia uwagi świata, znajdowanie czegoś co jest jedyne na świecie stało się tradycją w tym małym kraju. W trzeciej części opowiadamy o pomysłach gospodarczych na skok w nowoczesność - m.in. o rozwoju przemysłu samochodowego i tworzeniu unikalnych wynalazków, które mają zwrócić uwagę świata na Słowację. O tym jaka była strategia tego małego kraju wobec unii i szerzej Zachodu, udawano kraj - prymusa UE, przyjęto walutę euro i postanowiono na wynalazki, tylko po to, by się wyróżnić. W czwartej części mówimy o drenażu mózgów jaki trapi kraj naszego południowego sąsiada. Aż 14 proc. Słowaków wyjeżdża na studia za granicą i często już nie wraca do kraju. To spuścizna jeszcze po monarchii austro - węgierskiej i Czechosłowacji. Centrala zawsze była poza krajem. 14:55 DZIKIE WYSPY. VANCOUVER RZEKI ŻYCIA (WILDEST ISLANDS: VANCOUVER ISLAND: RIVERS OF LIFE) Film dokumentalny, 51 min, Niderlandy (Holandia), 2013 Wyspa Vancouver to zróżnicowana dzika przyroda. Wybrzeża, lasy i szczyty górskie są domem dla całego mnóstwa stworzeń. Wyspa jest jednym z najbardziej zróżnicowanych ekosystemów na świecie. To pokryte czapą lodowca góry, pradawne lasy, ocean pełen obfitego pożywienia oraz sieć rzek i potoków, od których zależy egzystencja dzikiej przyrody. Największa wyspa na zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej ma blisko 450 km długości i 100 km szerokości. Lodowce zasilają kilka najwyższych wodospadów Kanady, a rzeki i potoki tworzą idealne habitaty dla najważniejszych gatunków ryb. Jeden z nich odgrywa tu kluczową rolę w utrzymaniu ekosystemu regionu. Wyspa Vancouver zależy od łososia, a całe życie tego niezwykłego stworzenia zależy od wyspy. Co roku pół miliona łososi opuszcza ocean, by powrócić do miejsca swego wyklucia w rzekach Ameryki Północnej. Podczas tej niezwykłej podróży, łososie napotykają rozmaite przeszkody i muszą się zmierzyć z trudnymi wyzwaniami. Nie wszystkie docierają do domu na tarło. Wraz z końcem lata na wybrzeżach wyspy Vancouver temperatura zaczyna spadać. Przed nadchodzącą zimą niedźwiedzie czarne szukają pożywienia. Mimo że są raczej wegetarianami, na wyspie to największe drapieżniki. Doroczny spływ łososi jest dla wielu z nichi głównym źródłem pokarmu. Ale nie tylko niedźwiedzie zagrażają łososiom, w wodzie czyha na nie inny drapieżca, lwy morskie Stellera. Zostały tak nazwane po swoim odkrywcy w 1742 roku, George’u Wilhelmie Stellerze. Są największymi lwami morskimi wśród uchatkowatych. Osiągają trzy metry długości i ważą ponad tonę. Lwy morskie Stellera muszą codziennie zjadać pokarm ważący jedną szóstą swojej wagi. Na lądzie zwierzęta te mogą się wydać niezdarne, ale pod wodą stają się istnymi torpedami. Przy prędkości nawet 30 km/godzinę, potrafią dokonać szybkiego zwrotu, by zaskoczyć ofiarę. W otaczającym Wyspę Vancouver Pacyfiku żyją łagodne olbrzymy, których łososie nie muszą się obawiać, bo nie są w ich jadłospisie. To humbaki, osiągające 16 metrów długości i ważące ponad 16 ton, co sprawia, że znajdują się na 5 miejscu największych zwierząt na naszej planecie. W przeciwieństwie do humbaków, łososiowe dania są przysmakiem orek oceanicznych. Ważą 9 ton i pływają wokół wybrzeży wyspy w grupach liczących do 30 osobników.Na północy, wzdłuż rzeki Englishman, żyją bobry, które gromadzą zapasy przed nadchodzącą zimą. To największe gryzonie Ameryki Północnej. Każdy osobnik osiąga metr długości. Większość czasu bobry spędzają na budowaniu tam na bystrych rzekach regionu. Rzeki wylewają, tworząc ogromne zalewiska, dzięki temu gryzonie mogą dotrzeć do swoich ulubionych drzew, nie wychodząc z wody. Wyspa Vancouver jest miejscem najwyższych świerków w Kanadzie, a może nawet na świecie. Ale za to najważniejszym drzewem na całej wyspie jest żywotnik olbrzymi, czyli cedr czerwony. Mając 2500 lat jest jednym z najstarszych żyjących organizmów na naszej planecie. Drzewa te mają naturalną odporność na gnicie i szkodniki. Ikoną Ameryki Północnej jest bielik amerykański. Rozpiętość jego skrzydeł wynosi dwa metry, a waga blisko 5 kg. W przeciwieństwie do orła przedniego, bielik amerykański nie jest orłem. Jego łapy nie są całkowicie pokryte piórami. Ale jest jedynym przedstawicielem jastrzębiowatych, żyjących w tym regionie. Są one mistrzami w łowieniu ryb, które stanowią 90% ich jadłospisu, głównie polują na łososie. 16:00 JĘZYK CIAŁA ODKODOWANY (BODY LANGUAGE DECODED) Film dokumentalny, 51 min, Kanada, 2017 Reżyseria: Geoff D'Eon Film dokumentalny opowiadający o mowie naszego ciała przenosi nas w tajemniczy świat komunikacji niewerbalnej. Co mówimy, nie zdając sobie z tego sprawy i jak możemy odczytywać sygnały, które mimowolnie dają nam inni? Zagłębiamy się w naukę języka ciała, a także jego praktyczne zastosowanie w egzekwowaniu prawa, romansach, handlu, bezpieczeństwie narodowym i nie tylko. Wielu z nas uwielbia obserwować ludzi. Nawet jeśli nie słyszymy lub nie rozumiemy mówcy, często wychwytujemy kontekst tylko przy pomocy wzroku. Mowa ciała jest nieodłączną częścią życia. Czyny rzeczywiście mówią głośniej niż słowa. Bo dlaczego gestykulujemy, nawet jeśli osoba z którą rozmawiamy nas nie widzi? Zrozumienie komunikacji niewerbalnej stało się cennym narzędziem w wymiarze sprawiedliwości i świecie marketingu oraz niezbędną umiejętnością dla pracowników ochrony. A nawet potencjalną pomocą w leczeniu stresu pourazowego. Jak nigdy dotąd bardzo cenna jest wiedza, co naprawdę mówi nasze ciało. Oto miejsce, w którym opowiada się historie. Nie tylko za pomocą słów, ale także obrazów. Jedną z podstawowych umiejętności jest tutaj dogłębna znajomość ludzkiej twarzy. Jak jest zbudowana, jak działają jej mięśnie i co najważniejsze - jaka jest jej mimika. 18:00 PAN AM - LOT PRZEZ PACYFIK - INNY OCEAN. ODC. 3/3 (PAN AM: CROSSING THE PACIFIC) Serial dokumentalny, 56 min, USA, 2019 Serial przybliża historię jednego z wielkich kamieni milowych w historii lotnictwa: przekroczenia Oceanu Spokojnego w 1935 roku przez statek powietrzny Pan American Airways nazywany China Clipper. Ludzie już wówczas mieli przeczucie, że to przełomowy moment w historii ludzkości, symbolizujący kurczenie się świata, gdyż od tego czasu w każde miejsce na Ziemi można było dotrzeć samolotem. Dziewiczy rejs Clippera był kulminacją ośmiu lat prób i doświadczeń oraz wprowadzania wielu innowacji, w których udział wzięły setki osób. Podobnie jak inżynierowie NASA i astronauci, którzy później wysłali człowieka na Księżyc, ci pionierzy lotnictwa budowali nowe samoloty, stosowali nowe technologie i pokonali niezliczone przeszkody, żeby móc przekroczyć 8700 mil potężnego Pacyfiku. Film, w oparciu o materiały archiwalne i rekonstrukcje zdarzeń, pokazuje jak to zrobili i jak, po ich wyczynie zmienił się świat. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - POLINEZJA - PERŁA PACYFIKU (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Słowo "Polinezja" brzmi jak zaproszenie do podróży. Od czasów pierwszych odkrywców ten zbiór małych wysepek na olbrzymim Pacyfiku fascynował urodą i kojarzył się z Rajem na Ziemi. Jednak za stereotypami kryją się ludzie, historia i kultura - prawdziwe powody, dla których warto pokochać Polinezję. Odwiedzając Tahiti, Tuamotu czy Markizy, trafiamy do odległego i niezwykle barwnego świata. 20:10 ZŁOTE ŁANY - ODC. 1 Serial dokumentalny, 25 min, 12 odc. , TVP 2000 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski Muzyka: Bartosz Straburzyński Konsultacja językowa i narracja: prof. Jan Miodek Bohaterami serialu są mieszkańcy dolnośląskiej wsi Złote Łany. Wbrew nieco sielsko brzmiącej nazwie, Złote Łany nie są wspaniałym miejscem z marzeń. To współczesna polska wieś, położona wprawdzie w bardzo pięknej okolicy, ale borykająca się z wieloma problemami. Pod jej dachami można odnaleźć wszystko, czym żyje polskie rolnictwo, z czym się zmaga i w czym odnajduje nadzieję na lepszą przyszłość. Jest tu trwanie na roli bez cienia myśli o jej porzuceniu, jest przymus bycia rolnikiem, ale i świadomy wybór. Jest upór, biedowanie, walka o byt, spokojne dorabianie się, poszukiwanie sposobów na dobrobyt i autentyczne bogactwo. Jest też świadomość nieuniknionych zmian, których wymaga nasze aspirowanie do Unii Europejskiej. Czy jednak taka wieś będzie w stanie się zmienić i czy zechce to zrobić? Być może serial w jakiś sposób na te pytania odpowie. Z tego względu może się stać atrakcyjny zarówno dla widzów ze wsi, jak i z miasta. Ci pierwsi będą mogli przejrzeć się w nim jak w lustrze, a może i znaleźć inspiracje. Ci drudzy - skonfrontować tradycyjne, często stereotypowe wyobrażenia o polskiej wsi i chłopach, urabiane z jednej strony przez znaną z lektur szkolnych literaturę, z drugiej - przez media, donoszące zazwyczaj o zdarzeniach i zjawiskach jaskrawych, niekoniecznie reprezentatywnych dla rolniczej codzienności. Prawdę mówiąc, nazwa Złote Łany jest wymyślona, lecz ludzie i ich sprawy - autentyczne. W pierwszym odcinku autorka przedstawia kilkoro z bohaterów, którzy będą się również pojawiać w następnych, aż do końca serialu. Akcja filmu toczy się w ciągu dwóch miesięcy: w lipcu, sierpniu i pierwszych dniach września 1999 r. , a więc w okresie żniw. To na wsi zawsze czas wytężonej pracy. W zeszłym roku towarzyszyło mu także zdenerwowanie. Pogoda była kiepska, dużo padało. W Złotych Łanach ludzie z niecierpliwością spoglądają w niebo. Zboże jest mokre. Nie da się go jeszcze kosić. Pani Wanda mieszka i pracuje wraz z synem Irkiem, któremu przekazała już gospodarstwo. Radzą sobie z trudem. I oni nie decydują się jeszcze na wyjście w pole. Pani Wanda udaje się po nasiona rzepaku do sklepu nasiennego. Jego właścicielką jest tutejsza bussineswoman, pani Stenia. Prowadzi nie tylko sklep. Uprawia także nieduże pole i do tego jeszcze jest radną. Dlatego właśnie wybiera się na mecz piłkarski, rozgrywany w oczekiwaniu na rozpoczęcie żniw. Radni grają przeciwko sołtysom. Mecz trzeba jednak przerwać. Jeden z zawodników musi zejść z boiska, lecz nie za przewinienie: dostaje wiadomość, że jego krowa zaczęła się cielić. Państwo Wełpowie radzą sobie z największym trudem. Mają niewielkie gospodarstwo, z którego muszą utrzymać i wykształcić czworo dzieci - starsi synowie już ciężko pracują, pomagając rodzicom. Biedują także państwo Kałczorowie - rodzice dziesięciorga dzieci, z których siedmioro opuściło już rodzinny dom, a z pozostałych trojga, dwoje to głuchoniemi. Kałczorowie próbują się ratować, stawiając na agroturystykę. Bracia Kazimierz i Edwar Gralowie należą do bogatszych mieszkańców Złotych Łanów. Gospodarują razem i we czworo, wraz z żonami, radzą sobie dzielnie. Leszek i Czesława Konopkowie natomiast, ku swemu zaskoczeniu, wygrali przetarg i stali się właścicielami blisko 1000 ha ziemi oraz tego, co zostało z majątku zlikwidowanego i rozgrabionego pegeeru. Radzą sobie zupełnie dobrze, a z trojga dzieci dwudziestoletnia Agnieszka już zdecydowała, że w przyszłości przejmie po rodzicach to ogromne gospodarstwo i podjęła studia na Akademii Rolniczej. W ślady ojca chce także pójść córka pana Szorca, który zajmuje się hodowlą koni rasy śląskiej. Filozofujący pan Franciszek jest najbarwniejszą postacią w Złotych Łanach. Ten tradycjonalista mówi o sobie: jestem pan rolnik. Powtarza, że ziemię należy szanować, a uprawia ją jak dziadowie, używając starych narzędzi i metod. Nie chce słyszeć o nowoczesności, a jednocześnie jest oczytany, interesuje się kosmosem, ma niezwykłą wyobraźnię i poczucie humoru. Jest wielkim miłośnikiem zwierząt, którym w swoim gospodarstwie stworzył prawdziwy raj. U niego się nie przelewa, a przecież oboje z żoną nie narzekają na swój los. Ciekawą postacią jest też z lekka zaciągająca po kresowemu pani Rozalia, baczna obserwatorka i komentatorka wiejskich wydarzeń. I ona bez zbytnich narzekań poprzestaje na tym, co ma, choć nie jest jej łatwo. Pani Rozalia posiada dar przepowiadania pogody. Twierdzi, że utrzyma się ładna pogoda, a zbliżająca się chmura nie jest groźna. Niektórzy gospodarze, mając już po uszy czekania, ruszają w pole. Zaczyna lać. 20:35 ZŁOTE ŁANY - ODC. 2 Serial dokumentalny, 25 min, 12 odc. , TVP 2000 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski Muzyka: Bartosz Straburzyński Konsultacja językowa i narracja: prof. Jan Miodek W Złotych Łanach wreszcie zaczęły się żniwa. Pan Franciszek, hołdujący tradycji, kosi starymi maszynami. Sfatygowana snopowiązałka nie wytrzymuje trudu. Żona pana Franciszka - również Franciszka - niepokoi się, że mąż nie wraca do domu. Pani Stenia także wyszła w pole, pracy jednak u niej nie będzie zbyt dużo. Synowie Edwarda Wełpy koszą kombajnem i jednocześnie obserwują, co dzieje się na polu braci Gralów. Wełpowie i Gralowie rywalizują ze sobą od lat. Edward i Gralowie pokłócili się jeszcze jako chłopcy. Rodzice wtrącili się w bijatykę dzieciaków i sprawa zakończyła się poważnym konfliktem trwającym do dziś. Pan Jan był kiedyś kierowcą, teraz próbuje żyć z rolnictwa, lecz jednocześnie zainwestował w przydrożny bar, który nazwał "Alaska". Ciągle nie wie, na czym się skoncentrować. Idzie więc do pana Jana "wróżącego ze stołu", by znaleźć u niego radę. Odbywa się seans, w którym uczestniczy żona wróżącego, Janina. Stół wystukuje, że Jan powinien swoją przyszłość związać z barem. Do wyjścia w pole przygotowuje się także Irek. Od tych zbiorów wiele zależy. W zeszłym roku ukradziono mu z pola jałówki. Stracił sporo pieniędzy. Matka pomagała mu jak mogła, dorabiając w różny sposób. Ciągle jednak nie mogą wyjść z kłopotów. Pani Rozalia wspomina przeszłość. Uważa, że kiedyś nie było takich wspaniałych maszyn, a gospodarze potrafili wszystko zrobić na czas. Teraz te wszystkie urządzenia tylko ludzi zdemoralizowały. Pani Stenia skończyła już pracę w polu i zajęła się przygotowaniami do ślubu córki. Wybiera się do krawcowej. Druga pani Rozalia właśnie skończyła 100 lat. Na urodziny zjechała się cała rodzina. Goście bawią się w wiejskiej świetlicy. Dostojna jubilatka dziarsko tańczy z młodymi. Pan Franciszek naprawił już snopowiązałkę i może się zająć innymi sprawami. Rozpatruje właśnie bardzo niepokojącą go kwestię głodu na świecie. Na polu Wełpów jeszcze trwa praca. W kombajnie zepsuło się łożysko i teraz - choć już noc - nadrabiają stracony czas. 21:05 JEDEN DZIEŃ DŁUŻEJ Reportaż, 49 min, Polska, 2020 Scenariusz i reżyseria: Monika Meleń Opowieść o niezwykłej miłości pomiędzy bohaterami, o pogodzeniu się z nieuchronnością śmierci, o inności oraz o rozdźwięku między marzeniami a rzeczywistością. Małgorzata urodziła się z zanikiem mięśni, kilka lat temu przestała już nawet poruszać palcami. Wraz ze swoim życiowym partnerem Krystianem miłośnikiem motocykli, wybiera się w podróż życia, aby powoli oswajać nadchodzącą śmierć. Parę poznajemy tuż przed rozpoczęciem podroży do Rumunii, kiedy Małgosia z marzy, by ktoś mógł zilustrować, to, co dzieje się w jej głowie, to, jak ona sama siebie postrzega. 22:05 HUGO Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2017 Reżyseria: Wojciech Klimala Scenariusz: Mateusz Wajda, Wojciech Klimala Bohater dokumentu, Zdzisław Misiak, lat 70, dla przyjaciół Dzidek, emerytowany król wesołych miasteczek od dwóch i pół roku wraz z 7-letnim wnukiem Hugo Huangiem żyje na terenie byłego lunaparku, w jednym z pozostałych po biznesie barakowozów. Ponad wszystko stawiają wzajemną relację i pamięć po przedwcześnie zmarłej Olimpii Misiak, matce Hugona, córce Dzidka. Z upływem czasu wnuk coraz bardziej współtworzy tożsamość dziadka, dla którego wychowanie podopiecznego staje się osobistym wyzwaniem i próbą rekonstrukcji rozbitej przez losy rodziny Misiaków. Nad ich relacją ciąży nierozwiązana kwestia praw rodzicielskich odsiadującego w Hiszpanii wyrok więzienia biologicznego ojca Yiong Huanga. 17 października 2015 roku chiński tata Hugona wychodzi z więzienia i za jego sprawą rozstrzygną się losy bohaterów. 23:15 BALLADA O LEKKIM ZABARWIENIU EROTYCZNYM - ODC. 19 Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2004 Scenariusz i reżyseria: Irena Morawska, Jerzy Morawski Zdjęcia: Adam Fręśko, Mikołaj (Kola) Nesterowicz Muzyka: Bartosz Straburzyński Matka Moniki, Alina, oczekuje córki, która nie wróciła na noc po występie w dyskotece. Gdzie zniknęła? Walki w błocie Joanna i Mirek uważają za najbardziej erotyczny show w swojej firmie. Rysująca się kariera aktorska Andrzeja Biesa stanęła na przeszkodzie walkom w błocie. Pochłonęły go przygotowania do debiutu. Czy Monika zwierzy się mamie, gdzie spędziła noc po występie? 23:50 ZALEW WIŚLANY Film dokumentalny, 17 min, Polska, 1972 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Riege Zdjęcia: Andrzej Dobrzyński Całe życie mieszkańców, ich praca, pasje, wszystko głównie uwarunkowane jest przez bogactwo natury Zalewu Wiślanego - reportaż pokazuje życie codzienne ludzi związanych z tym rejonem Polski. Materiał bogaty w zdjęcia plenerów Zalewu, poranków nad wodą, otaczającej natury. Żegluga to jedna z form spędzania czasu nad Zalewem, ale na tamtejszych wodach trudno nie spotkać także rybaków łowiących na swoich motorówkach. W materiale przedstawione są też miasta - między innymi Elbląg i jego kościoły, fabryka turbin, zamek. Reportaż o pięknie i tajnikach życia nad Zalewem Wiślanym. 00:10 NOTACJE - WŁADYSŁAW SIEMASZKO. GDZIE JEST TA BRAZYLIA Cykl dokumentalny, 8 min, Polska, 2008 Autor: Henryk Urbanek Władysław Siemaszko - urodzony w 1919 prawnik, absolwent wydziału prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Mieszkał na Wołyniu w latach 1924 - 1944. W roku 1940 skazany przez sąd sowiecki na karę śmierci - zamienioną później na 10 lat łagru. Osadzony w więzieniu w Łucku do czerwca 1941, uniknął masowej egzekucji przeprowadzonej przez NKWD. Od roku 1942 do 1944 walczył w AK jako oficer 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty. W roku 1945 aresztowany ponownie przez władze radzieckie, a następnie przekazany polskim władzom komunistycznym. W więzieniu przebywał do roku 1948. Za monografię "Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939 - 1945" został wraz z córką Ewą uhonorowany Nagrodą im. Józefa Mackiewicza w roku 2002. Opowieść o pracy sowieckiego sądu, prymitywnych sędziach - katach i o wyroku skazującym bohatera na śmierć. 00:25 KURACJUSZ JESTEM Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Amelia Radecka, Karolina Drogowska Zdjęcia: Adam Fręśko Niezwykle zabawna i bliska życiu opowieść dokumentalna o ludziach, którzy przeżywają swoją drugą młodość i są bywalcami sanatoriów. Starsi ludzie często narzekają na samotność, jednak niektórzy nie poddają się temu nurtowi życia i wolą wziąć sprawy w swoje ręce. Bohaterowie filmu to szóstka emerytów i rencistów, dla których przyjazd do sanatorium jest spowodowany chęcią podreperowania zdrowia, ale także poszukiwaniem przyjaźni i miłości. Kuracyjne, często zabawne perypetie, pokażą, że młodość to przede wszystkim stan ducha i że nigdy nie jest za późno na podryw i romans. 01:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - MACIEJOWICE 1794 - NIEDOPISANE KARTY Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Maciejowice 1794 - niedopisane karty. Dziś jest dzień wyjątkowy od czasów Przyborowskiego - szukane są groby poległych w czasie insurekcji kościuszkowskiej powstańców. Zakładamy, że może to być od trzech do pięciu tysięcy osób. Podążając śladami Tadeusza Kościuszki, wspierani pamiętnikarskim zapisem Juliana Ursyna Niemcewicza, analizujemy krok po kroku przebieg bitwy pod Maciejowicami i wspólnie z regionalistami szukamy mogił poległych powstańców. 02:00 NA PARYSKIM BRUKU Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2007 Reżyseria: Ewa Szprynger Scenariusz: Ewa Szprynger, Mirosław Chojecki Muzyka: Piotr Rodowicz, Piotr Zabrodzki Wykonawcy: Piotr Słonimski, Krzysztof Jussak, Karol Sachs, Krzysztof Pomian, Henryk Giedrojc, Viridiana Rey, Natalia Gorbaniewska, Wojciech Sikora, Mirosław Chojecki, Seweryn Blumsztajn, Maciej Morawski, Piotr Moszyński, George Mink Film dokumentalny o paryskiej emigracji lat osiemdziesiątych. Niespodziewane wprowadzenie stanu wojennego w Polsce 13 grudnia 1981 r. spowodowało, że poza granicami kraju znalazła się spora grupa działaczy "Solidarności" i osób związanych z opozycją antykomunistyczną. W ciągu jednej, grudniowej nocy stali się uchodźcami politycznymi, bez prawa powrotu do ojczyzny. Paryż był zawsze mekką dla uchodźców, tak było za czasów mickiewiczowskiej Wielkiej Emigracji, czy po wojnie. Dlatego tutaj powstało Biuro "Solidarności", odgrywając fundamentalną rolę w przemianach, do jakich doszło w Polsce w 1989 roku. Było silnym ośrodkiem opozycyjnym, z równie silnym zapleczem w postaci Instytutu Literackiego, Funduszu Pomocy Niezależnej Nauce i Literaturze Polskiej, Kontaktu, Domu Kombatanta, Księgarni Polskiej, Biblioteki Polskiej, Galerii Lambert, kościoła polskiego, ojców pallotynów. Film opowiada nie tylko o Biurze "Solidarności" ale i o polskim Paryżu lat 80., o Polakach i Francuzach, którzy nie tracili nadziei na wolną Polskę. 03:00 W ROGATYWCE I TYGRYSIEJ SKÓRZE Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2007 Reżyseria: Jerzy Lubach Scenariusz: Dawid Kolbaia, Jerzy Lubach Historia losów oficerów gruzińskich, którzy znaleźli się w szeregach Armii Krajowej w czasie II wojny światowej. Obecnie żyją w różnych krajach świata. W Polsce ma nastąpić odsłonięcie ich pomnika na terenie Muzeum Powstania Warszawskiego.