TVP Historia Czwartek, 08.09.2022 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 8 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1900 - położono kamień węgielny pod gmach Politechniki Warszawskiej; 1939 - Wiaczesław Mołotow, minister spraw zagranicznych ZSRR, odmówił prośbie ambasadora Wacława Grzybowskiego o sprzedaż broni; 1962 - "Nóż w wodzie" Romana Polańskiego otrzymał nagrodę krytyki na festiwalu w Wenecji; 1968 - podczas dożynek w Warszawie doszło do samospalenia się Ryszarda Siwca w protescie przeciw inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację; 07:10 CZAS HONORU - ODC. 6 PAWIAK Serial wojenny, 43 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski Karol żąda od Wandy kopii grypsów. Mówi, że próbuje wykryć niemieckich agentów. Mąż Wisi zaczyna być o nią zazdrosny. Janek spotyka się z Antkiem. Razem przeszukują opieczętowane mieszkanie. Wanda dostaje od Grażyny grypsy. Bronek wykonuje pierwszy wyrok na konfidencie - kobiecie. Zostaje lekko ranny. Po powrocie do domu znajduje ukojenie w ramionach Wisi. Major Halbe i standartenfuhrer Keller spędzają razem czas na polowaniu. Zapada decyzja o przeniesieniu Władka na Pawiak. Niemcy liczą, że dowiedzą się czegoś o jego kontaktach, bo teraz dzięki Karolowi mogą przechwytywać grypsy. Keller przewraca się i skręca sobie nogę. Trafia do szpitala, gdzie zajmuje się nim Maria. Sajkowski spotyka swojego doktoranta, Moslera. Ten obiecuje, że pomoże Sajkowskim wydostać się z getta. Maria dowiaduje się, że Władek jest więziony na Pawiaku. 08:00 W KOTLE HISTORII - NA WYSOKIEJ POŁONINIE. KUCHNIA ZNAD PRUTU I CZEREMOSZU. Magazyn, 24 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) Granica z Rumunią była jedyną granicą, o którą po odzyskaniu niepodległości Polska nie musiała toczyć krwawych bojów. Prace związane z wytyczeniem i oznakowaniem jej w terenie zakończono latem 1929 roku. Granica rozpoczynała się od trójstyku polsko - czechosłowacko - rumuńskiego, położonego na szczycie góry Stóg (Stoh) w Karpatach Marmaroskich. Dalej podążała na południowy wschód grzbietem Gór Czywczyńskich aż do źródeł Białego Czeremoszu. Od tego miejsca granica skręcała na północ i wiodąc doliną Czeremoszu, dochodziła do jego ujścia do Prutu. Potem wędrowała na północ, wprost do Dniestru. Trójstyk polsko - rumuńsko - radziecki, będący ostatnim punktem granicy polsko - rumuńskiej, znajdował się u ujścia Zbruczu do Dniestru. 255 z 349 km biegło wzdłuż potoków i rzek. Stąd szum Prutu, Czeremoszu w śpiewanej do dziś piosence, niemijająca popularność cyklu książek "Na wysokiej połoninie" Stanisława Vincenza, który dla Huculszczyzny był tym, kim Tetmajer dla Podhala, i huculskie tradycje kulinarne, które są tematem tego odcinka programu. Łukasz Modelski, redaktor, historyk sztuki i kultury średniowiecza, autor książek o historii kuchni, uczestnik inicjatyw kulinarnych związanych z próbami ustalenia kanonu polskiej kuchni, znany widzom TVP Historia z cykli "Kuchnia Jagiellonów", "Kuchnia Żydów polskich" i "Kuchnia dwudziestolecia" przyrządzi banusz, ze śmietany z owczego mleka i kukurydzy, znany jako huculska mamałyga, i pstraga duszonego w śmietanie. 08:35 HISTORIA POLSKI - KRZYŻ WESTERPLATTE Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2021 Reżyseria: Sławomir Koehler Film opowiada o walce byłych żołnierzy z peerelowską władzą o przywrócenie krzyża na symbolicznej mogile ich kolegów, którzy zginęli w 1939 roku na Westerplatte, a także o walce o usunięcie sowieckiego czołgu, który kilkadziesiąt lat stał w miejscu upamiętniającym ich bohaterską śmierć. W filmie, którego akcja toczy się w roku 1976 i w okresie karnawału Solidarności, pokazane są perypetie Westerplatczyków i działaczy Solidarności wynikające z podjęcia się negocjacji z władzą komunistyczną, dla której pamięć o poległych Westerplatczykach była niewygodną sprawą, będącą w sprzeczności z ówczesną polityką historyczną rządzącej partii. Fabularna narracja filmu w końcowej fazie przekształca się w dokumentarną, w postaci wypowiedzi charyzmatycznego opozycjonisty Czesława Nowaka, byłego działacza Solidarności z Portu Gdańskiego, osoby będącej wówczas inicjatorem walki Westerplatczyków o przywrócenie krzyża na mogile ich kolegów z którymi razem bronili placówki. W filmie występują aktorzy, m.in.: Andrzej Mastalerz, Jerzy Zelnik, Rafał Ostrowski i Dorota Lanton, którzy znakomitymi kreacjami wzbogacili dramaturgię opowieści. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Czy Polska mogła odwrócić kataklizm, jaki spadł na nią 1 września 1939 roku, uniknąć zagłady 6 milionów obywateli, zniszczenia stolicy, wielu miast, miasteczek i wsi, ogromnych strat w gospodarce? Wydawałoby się, że wobec przygniatającej przewagi wroga - nie. Bogusław Wołoszański, analizując to, co działo się wówczas w naszym kraju - ruchy wojsk i działania dyplomatyczne - próbuje znaleźć odpowiedź na to pytanie. Szuka we wrześniu 1939 roku punktu zwrotnego, w którym był czas, by wydarzenia pobiegły innym torem, a bohaterem swojego kolejnego widowiska historycznego czyni generała Tadeusza Kutrzebę, dowódcę Armii "Poznań". Dla Tadeusza Kutrzeby była to trzecia wojna. W roku 1914 szedł do walki jako 28 - letni porucznik pełen przesadnego optymizmu, w roku 1920 - pełen wiary w jasną przyszłość Polski, w 1939 - z uczuciem przykrego niepokoju. Bardzo dobrze znał stan uzbrojenia i terenowego przygotowania polskiego wojska, zbyt dobrze znał jego braki, głównie w uzbrojeniu przeciwpancernym i przeciwlotniczym, aby sobie nie zdawać sprawy z trudnych warunków prowadzenia tej wojny. Broniąca Wielkopolski armia "Poznań" znalazła się pośrodku wielkich niemieckich kleszczy, które z północy i południa posuwały się w stronę Warszawy. Kutrzebę najbardziej interesował kierunek południowy, gdzie w stronę Łodzi posuwała się niemiecka 8. Armia. Była blisko obszaru jego oddziałów. Gdyby więc armia Kutrzeby, która stała bezczynnie, uderzyła z północy na 8. Armię, przyniosłoby to ogromną ulgę ponoszącej ciężkie straty Armii "Łódź". Polskie uderzenie byłoby tym potężniejsze, że Kutrzeba planował zespolenie sił swojej armii i armii "Pomorze" generała Bortnowskiego, razem 150 tysięcy żołnierzy. Ale na ten manewr Kutrzeba musiał uzyskać zgodę Naczelnego Dowództwa. Szef Sztabu Głównego, generał Stachiewicz, nie wyraził jednak zgody na realizację tego planu i w imieniu naczelnego wodza polecił Kutrzebie zarządzenie odejścia armii na ostateczną linię obrony Żnin - Gopło - Warta, przedmościa Koło - Konin. Sytuacja Armii "Łódź", której tak chciał pomóc generał Kutrzeba, stawała się coraz trudniejsza. Uderzenia niemieckich oddziałów pancernych zmusiły żołnierzy do odwrotu. Odchodzili w stronę Łodzi, ścigani przez oddziały niemieckiej 8. Armii, atakowani z powietrza, co uniemożliwiło sprawne przegrupowanie i obronę. Armia "Łódź" nie miała sił, aby zatrzymać wroga. Marszałek Rydz - Śmigły popełnił błąd. Nie pozwalając Kutrzebie na wsparcie Armii "Łódź", uniemożliwiał stworzenie silnego frontu i zatrzymanie wroga. Działał bardzo schematycznie. Ściągał armię na linię Wisły, gdzie miały okopać się i bronić, czekując na pomoc sojuszników. Co więcej, niemieckie oddziały odsłaniały swoje boki i niespodziewane uderzenie, które proponował Kutrzeba, mogło zdecydowanie zmienić sytuację. Mijał bezcenny czas, a marszałek nie dostrzegał, że brak zgody na propozycję Kutrzeby może mieć zgubny wpływ na przebieg kampanii wrześniowej. Zgodnie z rozkazem Rydza - Śmigłego Armia "Poznań" rozpoczęła odwrót z Wielkopolski w stronę Warszawy, choć generał Kutrzeba ani na chwilę nie porzucił planu uderzenia na niemieckie wojska toczące krwawe boje z Armią "Łódź". Musiał jednak wykonać rozkaz. Generał Kutrzeba zatrzymał się w dworze Mchówek koło Izbicy, gdzie miał przygotowaną bojową kwaterę. Wracał z Torunia, po rozmowie z dowódcą walczącej na północy Armii "Pomorze", generałem Władysławem Bortnowskim. Naczelne Dowództwo zmieniało decyzje. Marszałek Rydz - Śmigły zgodził się, aby armia Kutrzeby wspomogła Armię "Łódź", której sytuacja była już tragiczna. Szybko jednak ten rozkaz odwołał, nakazując odwrót Armii "Poznań" do linii Wisły. 10:50 USŁYSZCIE MÓJ KRZYK Film dokumentalny, 46 min, Polska, 1991 Scenariusz: Maciej Drygas Zdjęcia: Stanisław Śliskowski Wykonawcy: Kazimierz Kord, Elżbieta Chojnacka 8 września 1968 r. podczas dożynek na Stadionie X - lecia na znak protestu "przeciw tyranii kłamstwa ogarniającego świat" podpalił się 60 - letni Ryszard Siwiec z Przemyśla. Ofiara jego nie została zauważona przez publiczność na trybunach. W Archiwum WFD zachował się siedmiosekundowy skrawek taśmy, na którym operator utrwalił tragiczne wydarzenie. W filmie wykorzystano fragmenty autentycznego nagrania zarejestrowanego przez Ryszarda Siwca na dwa dni przed samospaleniem i ujęcie (7 sek) płonącego Ryszarda Siwca utrwalone przez operatora PKF Zbigniewa Skoczka. "Ja, Ryszard Siwiec, zdrów na ciele i umyśle, po długiej walce i rozwadze postanowiłem zaprotestować przeciw totalnej tyranii zła, nienawiści i kłamstwa opanowującego świat". Tymi słowami pięćdziesięcioletni księgowy z Przemyśla rozpoczął swój testament. 8 września 1968 roku podczas uroczystości dożynkowych na Stadionie X - lecia dokonał aktu samospalenia. Zanim podpalił swój nasączony benzyną garnitur, zdążył jeszcze rozrzucić kilkanaście ulotek zawierających protest przeciwko wkroczeniu wojsk Układu Warszawskiego do Czechosłowacji. Ciężko poparzonego Siwca przewieziono do szpitala. W kilka dni później zmarł. Nazwisko Siwca nie znalazło się na pierwszych stronach polskich ani zachodnich gazet. Przez wiele mięsięcy milczała również rozgłośnia Wolnej Europy. Kiedy ponad pół roku później na placu Vaclava w Pradze samospalenia dokonał Jan Palach, świat był wstrząśnięty. Opinia publiczna dowiedziała się również o podobnym proteście Litwina Romasa Kalanty. Na podstawie zachowanych dokumentów, zwierzeń najbliższych i relacji naocznych świadków autor filmu próbuje odpowiedzieć na pytania, jakimi motywami kierował się Siwiec, jakim był człowiekiem i jak należy określić popełniony przez niego czyn. Z tych dokumentów i wypowiedzi wyłania sie portret człowieka honoru, niegodzącego się na kompromisy, którego okrutna śmierć miała być protestem przeciwko panującemu systemowi. Film kończy wstrząsająca, przypadkowo nakręcona na stadionie sekwencja archiwalna - moment samospalenia Ryszarda Siwca. 11:45 W PRLU - SZKOŁA I EDUKACJA Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2022 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadząca) Szkoła w PRL - u przechodziła różne etapy. Najpierw od modelu przedwojennej szkoły trójstopniowej z małą i dużą maturą do szkoły dwustopniowej (podstawówka i liceum), następnie zmieniono tryb okresowy (3 okresy) na semestralny, potem wzorem radzieckim próbowano wprowadzić system radziecki, skończyło się na zespołach szkół ogólnokształcących jako formie przejściowej. Jednocześnie istniał dość poważnie rozbudowany system szkół zawodowych na poziomie szkoły zasadniczej bez matury i techników, które cieszyły się dużą popularnością. Do sukcesów należało wprowadzenie do szkół opieki medycznej (dentystki!). Na wsiach był problem z dojazdem do szkół podstawowych, więc często budowano małe szkoły (np. czteroklasowe) w czynach społecznych. Mimo deklaracji i rzeczywistych wysiłków nie udało się przez PRL usunąć wyraźnych różnic społecznych w dostępie do edukacji (to właściwie dzieje się w III RP). Wykształcenie wyższe było nobilitacją społeczną. Ze szkoły w PRL - u wyrugowano religię (wróciła na krótko po 1956). Jednak mimo wysiłków w systemie edukacyjnym nie było żadnej organizacji typu radzieckich pionierów, która by organizowała politycznie całą młodzież, To była podstawowa różnica z innymi krajami bloku sowieckiego. Goście: Jarosław Guzy - socjolog, historyk, publicysta Maciej Rosalak - historyk, dziennikarz, publicysta 12:15 SPOSÓB NA ALCYBIADESA - ODC. 1/3 Serial dla młodych widzów, 57 min, Polska 1997 Autor: Edmund Niziurski Reżyseria: Waldemar Szarek Scenariusz: Wojciech Tomczyk Zdjęcia: Włodzimierz Głodek Muzyka: Tadeusz Nalepa, Marcin Pospieszalski Aktorzy: Władysław Kowalski, Łukasz Lewandowski, Radosław Elis, Jacek Liwot, Krzysztof Kowalewski, Jarosław Jakimowicz, Sławomir Orzechowski, Cezary Kosiński, Andrzej Nejman, Sebastian Konrad, Ewa Błaszczyk, Karolina Gruszka, Aleksandra Woźniak, Magdalena Warzecha, Sławomir Pacek, Andrzej Grąziewicz, Anna Ciepielewska, Jacek Wolszczak, Dominik Łoś, Marcin Przybylski, Jan Jurewicz, Jolanta Grusznic, Lech Mackiewicz i inni Adaptacja niegdyś bardzo popularnej powieści Edmunda Niziurskiego pod tym samym tytułem (oprócz serialu powstał jeszcze film kinowy pt. "Spona"). Książka, opublikowana w latach sześćdziesiątych, szybko podbiła serca nastoletnich czytelników, do których przede wszystkim była skierowana. W powodzi ówczesnej literatury dla młodzieży wyróżniała się niebanalnym ujęciem świata szkoły, sympatycznymi bohaterami o stanowczo niewygórowanych ambicjach i mało budującym stosunku do nauki, a także oryginalną stylistyką, zgrabnie łączącą realizm z komicznym przerysowaniem. "Moim zdaniem tajemnica sukcesu Edmunda Niziurskiego polega na tym, że przedstawił szkołę jako instytucję z jednej strony ważną i raczej niezbędną, a z drugiej - zupełnie absurdalną. Bezgranicznie poważaną, a zarazem śmieszną. Ta szkoła to pole odwiecznej, rytualnej niemal walki uczniów i profesorów. Profesorowie dążą do ograniczenia wolności uczniów, puszą się i nadymają. Uczniowie natomiast chcą korzystać z młodości i robią akurat to, czego im nie wolno. Tak było i będzie zawsze" - zwierzał się miesięcznikowi "Film" scenarzysta Wojciech Tomczyk, już w swych "szczenięcych" latach zagorzały admirator powieści Niziurskiego. Dokonana przezeń adaptacja "Sposobu na Alcybiadesa" niewiele odbiega od książkowego pierwowzoru. Pewnym novum są dwie urodziwe panienki, mające znaczący wpływ na losy trójki niesfornych bohaterów. Warto też zwrócić uwagę na przebojową ścieżkę dźwiękową, na której umieszczono niezapomniane przeboje z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Słaby, Ciamciara i Zasępa, a wraz z nimi cała klasa, mają poważny kłopot. Skala ich umysłowej mizerii osiągnęła rozmiary niespotykane w dziejach renomowanego męskiego Liceum im. Samuela Lindego. Nauczyciele, w gwarze uczniowskiej "gogowie", są mocno zaniepokojeni. Co więcej, postanawiają zwiększyć swoją aktywność, nie tylko wobec feralnej klasy. To natomiast bardzo się nie podoba pozostałym uczniom, zwłaszcza maturzystom. Słaby, Ciamciara i Zasępa dostają niedwuznaczną reprymendę ze strony starszych kolegów. Poddani podwójnej presji dochodzą do wniosku, że muszą jakoś uspokoić "gogów". Nie żeby od razu zacząć "kuć", ale choć trochę udobruchać podrażnione ciało pedagogiczne. Dowiedziawszy się, że starsi uczniowie dysponują wypracowanymi przez pokolenia "sposobami" na poszczególnych nauczycieli, postanawiają sami je zastosować. Niestety, choć w świecie dorosłych panuje socjalizm, szkoła rządzi się twardymi prawami rynku. Słabego, Ciamciarę i Zasępę stać tylko na zakup "sposobu na Alcybiadesa", niegroźnego profesora historii. 13:25 JEDWABNY SZLAK - 1/3 (THE SILK ROAD) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2016 Fascynująca opowieść o historii szlaku handlowego, który odmienił świat. A wszystko zaczęło się od jednego towaru - materiału utkanego z kokonu pewnej ćmy, z którego zaczęto szyć cesarskie szaty. Jedwabny Szlak mierzył ponad osiem tysięcy kilometrów i biegł z dawnej chińskiej stolicy przez mityczne miasta Azji Środkowej Samarkandę i Persepolis aż po Morze Śródziemne do bazarów Konstantynopola i do weneckich kupców. Od Aleksandra Wielkiego po Czyngis - chana, cesarze i książęta zawsze chcieli go kontrolować. Warto było o niego walczyć. Przynosił nie tylko zyski materialne. Ludy, których ziemie przecinał, wymieniały towary, ale też idee i zdobycze techniki, od których później zależał byt Zachodniej Europy. Papier. Proch. Instrumenty muzyczne. Jedwabny Szlak przekraczał granice, umożliwiał kontakt między różnymi kulturami, ale rodził też konflikty. W pierwszym odcinku nasz przewodnik dr Sam Willis przemierzy ponad trzy tysiące kilometrów śladem starożytnego chińskiego wysłannika, bez którego Jedwabny Szlak by nie powstał. Przedstawi boginię, która odkryła jedwab. Wybierze się w podróż z Chin przez Azję Środkową, Iran, Turcję z powrotem do Wenecji. Podobną trasę ponad 700 lat temu przebył Marco Polo, wenecki podróżnik, kupiec i niezwykły odkrywca. 15:25 PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA - PANCERNE BESTIE. ODC. 1/4 (WWI: THE FIRST MODERN WAR) Film dokumentalny, 44 min, USA, 2014 Reżyseria: Susan Werbe To epicka opowieść o tym, jak pierwsza wojna światowa na zawsze zmieniła charakter batalii wojennych. Ta wojna była wojną przejściową od walki wręcz w starym stylu z małą bronią, bagnetami i kawalerią do wyposażenia w zaawansowaną technologię, która wciąż jest elementem współczesnych konfliktów zbrojnych 16:35 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA - KARDYNAŁ STEFAN WYSZYŃSKI Reportaż, 14 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski, Mateusz Wołoczko Muzyka: Filip Kuncewicz Wykonawcy: Andrzej Dobosz (prowadzący) Cykl poświęcony życiu kulturalnemu w czasach PRL. Przewodnikiem po tych czasach będzie Andrzej Dobosz, felietonista, krytyk literacki, autor książek: "Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia", "Generał w bibliotece" oraz "Z różnych półek". Andrzej Dobosz przypomina wielką postać Kościoła katolickiego w Polsce ks. Stefana Kardynała Wyszyńskiego. Następca Kardynała Hlonda prowadził polski Kościół przez burzliwe czasy stalinowskiego reżymu, gomułkowskiej odwilży, gierkowskiej gospodarki na kredyt do trudnych czasów generała Jaruzelskiego. Archiwalne zdjęcia z internowania w Komańczy, długo wyczekiwanego wyjazdu do Rzymu po kardynalski kapelusz i wreszcie wspólne zdjęcia z Papieżem Polakiem oddają zarówno atmosferę czasów, jak i przybliżają postać Kardynała. 16:55 CZAS HONORU - ODC. 7 WIELKANOC 41 Serial wojenny, 43 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski, Agnieszka Więdłocha, Anna Romantowska, Krzysztof Globisz Złoto, zakopane przez dywersantów zaraz po przybyciu z Anglii, zniknęło. Dowództwo nakazuje przeprowadzić śledztwo i odnaleźć zgubę. Karol przekazuje majorowi Halbe grypsy od Wandy. Halbe oczekuje jednak od niego większych osiągnięć. Mosler obiecuje załatwić przyjazd komisji, która zwolni Sajkowskich z getta. Oczywiście, będzie to dużo kosztować. Maria przekazuje Czesławowi wiadomość, że Władek jest na Pawiaku. Oddział chce odbić Władka. Czesław prosi dowództwo o zgodę na przeprowadzenie akcji, ale nie otrzymuje jej. Janek nawiązuje kontakt z księdzem Adamem, będzie mógł przez niego przekazać list do getta. Nadchodzą święta wielkanocne, we wszystkich domach są one pełni troski i bólu, ale i nadziei. 17:45 A WIĘC WOJNA - /8/ Reportaż, 5 min, Polska, 2019 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska O świcie 1 września 1939 roku Niemcy bez wypowiedzenia wojny przekroczyli granice Polski. Rozpoczęła się II wojna światowa, najkrwawszy konflikt w dziejach ludzkości. Kampania wrześniowa, nazywana też wojną obronną Polski 1939, trwała dokapitulacji 6 października. Cykl 36 - odcinków "A więc wojna" to kalendarium, prezentujące najważniejsze wydarzenia każdego dnia kampanii. 8 września. Piątek. Sztab Główny Naczelnego Wodza informuje: "Lotnictwo nieprzyjacielskie w dalszym ciągu bombardowało nasze wojska, linie komunikacyjne i mosty na Wiśle. Bombardowano wiele miejscowości oraz centrum Warszawy. Na Placu Teatralnym, na Nalewkach i ul. Długiej padły bomby. Lotnictwo nasze bombardowało kilkakrotnie pancerne oddziały i zwalczało ze skutkiem jego naloty. Wojska nasze znajdują się pod dalszym naporem przeważających sił nieprzyjacielskich, przede wszystkim broni pancernej i lotnictwa. W rejonie Łodzi, Piotrkowa, Tomaszowa Mazowieckiego, Kielc, Tarnowa i Pułtuska nasze oddziały odstępują w walce. Około godziny 9 rano pod Pruszkowem zauważono czołgi niemieckie. Rozpoczynają się walki o Warszawę. Niemcy na Ochocie podejmują próby wdarcia się w głąb polskiej obrony. Natarcia zostają odparte. Równocześnie Niemcy zajmują Okęcie i Włochy. Wkraczają do Góry Kalwarii. Zajmują Grodzisk Mazowiecki. Płonie zbiornik gazu na warszawskiej Woli. Starzyński nakazuje unieruchomienie gazowni z dniem 9 września. 17:50 HISTORIA MEDIÓW - MEDIA STORY - POKAŻ WIADOMOŚĆ! Dysk./wywiad/debata, 24 min, Polska, 2022 Reżyseria: Monika Skwirtniańska, Wojciech Kursa Scenariusz: Paweł Nowakowski, Wiktor Szymborski Wykonawcy: Paweł Nowakowski (prowadzący), Wiktor Szymborsk (prowadzący) W tym odcinku prowadzący rozmawiają o tym, jaką rolę w przekazywaniu wiadomości pełniły średniowieczne herby i pieczęcie. 18:15 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - SCHIZMA KOMUNISTYCZNA Magazyn, 30 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) W 1919 roku na kongresie Międzynarodówki Komunistycznej Georgij Zinowiew przepowiadał: Za rok zapomnimy, że Europa musiała walczyć o komunizm. Za rok cała Europa będzie komunistyczna. A walka o komunizm przeniesie się do Ameryki. Może do Azji i innych stron świata. I mija 30 - 40 lat. Sowieci, Chiny, Jugosławia, Albania szarpią się między sobą o własne warianty komunizmu. A po wspólnych marszach w zwartych szeregach zostają wspomnienia. O zagubionych sojuszach mówią m.in. historycy dr Łukasz Kamiński i prof. Wojciech Roszkowski. 18:55 HISTORIA POLSKI - OBROŃCY Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2020 Reżyseria: Paweł Domański Scenariusz: Paweł Domański Zdjęcia: Marcin Majerski W zaniedbanym parku, tuż obok stoisk z pamiątkami na Westerplatte, archeolodzy odnajdują ludzkie szczątki. Tak rozpoczyna się jedno z najważniejszych śledztw historycznych po upadku komunizmu w Polsce. W proces ustalenia tożsamości odnalezionych szkieletów, angażuje się prokuratura i najlepsi genetycy sądowi. "Obrońcy" to opowieść o przywracaniu pamięci bohaterom pogrzebanym w zbiorowej mogile, którą codziennie mijały tysiące turystów odwiedzających jeden z najbardziej okazałych pomników PRL - u. To opowieść o żołnierzach, na cześć których nazywano ulice, pisano pieśni, i których opisano w podręcznikach. Ale także o tych, których przez kilkadziesiąt lat nikt nie szukał. Po prawie 80 latach od wybuchu wojny prace archeologiczne na terenie Westerplatte rozpoczęło Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Archeolodzy i historycy, na podstawie strzępków informacji pochodzących ze starych fotografii oraz zeznań świadków, wytypowali miejsce, w którym mogli spoczywać polscy żołnierze. Dokumentacja stworzona w czasach PRL - u wskazywała, że w miejscu tym dokonano już ekshumacji w latach 60. , więc teoretycznie ziemia mogła skrywać jedynie pamiątki w postaci elementów mundurów. Tymczasem we wrześniu 2019 roku archeolodzy odnaleźli szczątki żołnierza - jak się potem okazało pierwszego z wielu. 20:00 LICZYŁ SIĘ TYLKO HONOR Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2009 Reżyseria: Eugeniusz Szpakowski Scenariusz: Eugeniusz Szpakowski Zdjęcia: Krzysztof Więckowski Wykonawcy: Bohdan Horbaczewski, Tadeusz Zygmunt Borowski, Stanisław Szulewski, Mieczysław Kleszczewski, Genowefa Ostrowska, Stanisława Stępień, Helena Suchocka, Prof. Czesław Grzelak, Kazimierz Stępień, Tadeusz Pieśniak, Władysław Kudyba Przed II wojną światową Grodno pełniło funkcję ośrodka kulturalnego, oświatowego i wojskowego promieniującego na całe województwo białostockie. W dniu 17 września 1939r. jednostki Armii Czerwonej przekroczyły granicę Rzeczypospolitej Polskiej. Do ogromu represji sowieckich, zastosowanych wobec obrońców miasta w 1939 roku i latach następnych przyczyniła się bohaterska postawa jego mieszkańców. Obrona Grodna trwała do 22 września 1939 r. Po zaprzestaniu oporu Sowieci wkroczyli do miasta. Żołnierze polscy płacili już wówczas bardzo wysoką cenę za udział w jego obronie. Film prezentuje sytuację mieszkańców ziem okupowanych przez ZSRR, skalę i różnorodność form represji sowieckich jakie zostały zastosowane wobec obrońców Grodna, zarówno zaraz po opanowaniu miasta przez jednostki Armii Czerwonej we wrześniu 1939 roku, jak również w okresie późniejszym. Do dziś nie zostały wyjaśnione indywidualne losy wielu żołnierzy i cywilów biorących udział w obronie Grodna. W filmie występują świadkowie tamtych wydarzeń, historycy oraz znawcy problematyki wojskowej z okresu kampanii wrześniowej. 21:00 GIGANCI HISTORII - HISTORIA LEGIONÓW POLSKICH Teleturniej, 45 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) Polska przestała istnieć, ale wciąż istniała jej armia. Zaledwie dwa lata po trzecim rozbiorze, na hasło rzucone przez Jana Henryka Dąbrowskiego, jednego z bohaterów insurekcji kościuszkowskiej, pod broń zgłosiło się wkrótce ponad dwadzieścia pięć tysięcy ludzi. Nie tylko szlachty, ale też chłopów. Ludzie wolni są braćmi - głosiło motto Legionów Dąbrowskiego. Marzyli o przebiciu się do Polski i wyzwoleniu kraju, stało się jednak tak, że musieli walczyć w Italii, a w końcu na odległym i egzotycznym krańcu świata, gdzie spora część z nich zginęła w bezsensownej walce. Ci, którzy przeżyli, stworzyli jednak później armię Księstwa Warszawskiego, zanieśli nad Wisłę ideały oświecenia, a także doświadczenie w prowadzeniu nowoczesnej, napoleońskiej wojny. Przypomnieli też światu o Polsce. To właśnie walcząc w szeregach legionowych, Józef Wybicki napisał pieśń, która wkrótce stała się niezwykle popularna, a zaledwie trzydzieści lat później, podczas powstania listopadowego, stanie się hymnem Polski. Zaczynała się wówczas od słów: Jeszcze Polska nie umarła. A póki my żyjemy, żyje pamięć o tych wydarzeniach, dlatego "Historia Legionów Polskich jest tematem tego odcinka programu. 21:50 EKSPERTYZA - WSPOMNIENIA RUDOLFA HESSA Reportaż, 22 min, Polska, 2019 Reżyseria: Tomasz Kamiński, Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka Rudolfa Hoessa, komendanta obozu zagłady Auschwitz - Birkenau powieszono 16 kwietnia 1947 roku. Wyrok wykonano niedaleko bloku 11. , nazywanego blokiem śmierci, na specjalnie przygotowanej szubienicy. Nim Hoess został powieszony, jeszcze przed procesem przed Najwyższym Trybunałem Narodowym w Warszawie, spisał swoje wspomnienia dotyczące funkcjonowania obozu zagłady Auschwitz - Birkenau. Sędzia śledczy Jan Sehn (który przesłuchiwał Hoessa) zlecił podczas prowadzonego przez siebie dochodzenia wykonanie badań archeologicznych na terenie obozu. W Auschwitz - Birkenau przebadano wówczas m.in. ruiny wysadzonych przez Niemców komór gazowych i krematoriów. Ekspertyzy te potwierdziły m.in. , że Niemcy używali do gazowania ludzi Cyklonu B. 23:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - NAD DRUTAMI BŁĘKITNE NIEBO Magazyn, 22 min, Polska, 2016 Autor: Adam Sikorski Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W wielu naszych opowieściach losy ich bohaterów pieczętuje taki właśnie obrazek: czarny dym, maszyna pędząca ku dramatycznemu finałowi na spotkanie z ziemią i rozpaczliwa świadomość, iż nie ma już siły zdolnej temu zapobiec. Czasem jednak zrządzeniem losu, obok spadającego samolotu wykwitnął biały obłoczek spadochronu. A jeżeli działo się to na terytorium zajętym przez wroga, dla lotników zaczynał się żywot człowieka zniewolonego, nie do zniesienia dla ludzi o nadzwyczaj wybujałych temperamentach. Niemcy przygotowali dla nich specjalnie zabezpieczone i dozorowane obozy, takie jak Stalag. Wydawałoby się, że po siedemdziesięciu latach wszystko już zostało powiedziane. A jednak Dyrektorowi Muzeum Obozów Jenieckich w Żaganiu Markowi Łazarzowi udało się odnaleźć fragment dziennika jednego z jeńców amerykańskich, w którym znajdują się nieznane dotąd rysunki tuneli ucieczkowych z obozu. Przeszukiwania powierzchni obozu już w zeszłym roku przyniosły nieoczekiwane, potężne efekty, dzięki czemu rośnie muzealna ekspozycja. Na takie same efekty liczymy w dzisiejszych poszukiwaniach. Postaramy się także odnaleźć tunele ucieczkowe naszkicowane w jenieckim dzienniku. 24:00 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Czy Polska mogła odwrócić kataklizm, jaki spadł na nią 1 września 1939 roku, uniknąć zagłady 6 milionów obywateli, zniszczenia stolicy, wielu miast, miasteczek i wsi, ogromnych strat w gospodarce? Wydawałoby się, że wobec przygniatającej przewagi wroga - nie. Bogusław Wołoszański, analizując to, co działo się wówczas w naszym kraju - ruchy wojsk i działania dyplomatyczne - próbuje znaleźć odpowiedź na to pytanie. Szuka we wrześniu 1939 roku punktu zwrotnego, w którym był czas, by wydarzenia pobiegły innym torem, a bohaterem swojego kolejnego widowiska historycznego czyni generała Tadeusza Kutrzebę, dowódcę Armii "Poznań". Dla Tadeusza Kutrzeby była to trzecia wojna. W roku 1914 szedł do walki jako 28 - letni porucznik pełen przesadnego optymizmu, w roku 1920 - pełen wiary w jasną przyszłość Polski, w 1939 - z uczuciem przykrego niepokoju. Bardzo dobrze znał stan uzbrojenia i terenowego przygotowania polskiego wojska, zbyt dobrze znał jego braki, głównie w uzbrojeniu przeciwpancernym i przeciwlotniczym, aby sobie nie zdawać sprawy z trudnych warunków prowadzenia tej wojny. Broniąca Wielkopolski armia "Poznań" znalazła się pośrodku wielkich niemieckich kleszczy, które z północy i południa posuwały się w stronę Warszawy. Kutrzebę najbardziej interesował kierunek południowy, gdzie w stronę Łodzi posuwała się niemiecka 8. Armia. Była blisko obszaru jego oddziałów. Gdyby więc armia Kutrzeby, która stała bezczynnie, uderzyła z północy na 8. Armię, przyniosłoby to ogromną ulgę ponoszącej ciężkie straty Armii "Łódź". Polskie uderzenie byłoby tym potężniejsze, że Kutrzeba planował zespolenie sił swojej armii i armii "Pomorze" generała Bortnowskiego, razem 150 tysięcy żołnierzy. Ale na ten manewr Kutrzeba musiał uzyskać zgodę Naczelnego Dowództwa. Szef Sztabu Głównego, generał Stachiewicz, nie wyraził jednak zgody na realizację tego planu i w imieniu naczelnego wodza polecił Kutrzebie zarządzenie odejścia armii na ostateczną linię obrony Żnin - Gopło - Warta, przedmościa Koło - Konin. Sytuacja Armii "Łódź", której tak chciał pomóc generał Kutrzeba, stawała się coraz trudniejsza. Uderzenia niemieckich oddziałów pancernych zmusiły żołnierzy do odwrotu. Odchodzili w stronę Łodzi, ścigani przez oddziały niemieckiej 8. Armii, atakowani z powietrza, co uniemożliwiło sprawne przegrupowanie i obronę. Armia "Łódź" nie miała sił, aby zatrzymać wroga. Marszałek Rydz - Śmigły popełnił błąd. Nie pozwalając Kutrzebie na wsparcie Armii "Łódź", uniemożliwiał stworzenie silnego frontu i zatrzymanie wroga. Działał bardzo schematycznie. Ściągał armię na linię Wisły, gdzie miały okopać się i bronić, czekując na pomoc sojuszników. Co więcej, niemieckie oddziały odsłaniały swoje boki i niespodziewane uderzenie, które proponował Kutrzeba, mogło zdecydowanie zmienić sytuację. Mijał bezcenny czas, a marszałek nie dostrzegał, że brak zgody na propozycję Kutrzeby może mieć zgubny wpływ na przebieg kampanii wrześniowej. Zgodnie z rozkazem Rydza - Śmigłego Armia "Poznań" rozpoczęła odwrót z Wielkopolski w stronę Warszawy, choć generał Kutrzeba ani na chwilę nie porzucił planu uderzenia na niemieckie wojska toczące krwawe boje z Armią "Łódź". Musiał jednak wykonać rozkaz. Generał Kutrzeba zatrzymał się w dworze Mchówek koło Izbicy, gdzie miał przygotowaną bojową kwaterę. Wracał z Torunia, po rozmowie z dowódcą walczącej na północy Armii "Pomorze", generałem Władysławem Bortnowskim. Naczelne Dowództwo zmieniało decyzje. Marszałek Rydz - Śmigły zgodził się, aby armia Kutrzeby wspomogła Armię "Łódź", której sytuacja była już tragiczna. Szybko jednak ten rozkaz odwołał, nakazując odwrót Armii "Poznań" do linii Wisły. 00:55 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - OSTATNI CIOS ODC. 2 Magazyn, 27 min, Polska, 1993 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę na temat II wojny światowej. Druga część odcinka poświęconego zdobyciu Berlina w 1945 roku.