TVP Historia Piątek, 16.09.2022 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 16 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1944 - lądowanie oddziałów Armii Berlinga na Przyczółku Czerniakowskim; 1950 - Maria Dąbrowska o usuwaniu z bibliotek dzieł niewygodnych dla komunistów; 1977 - zmarła Maria Callas; 1987 - umowa o ochronie powłoki ozonowej; 07:00 CZAS HONORU - ODC. 12 ZA MUREM Serial wojenny, 45 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski, Agnieszka Więdłocha, Anna Romantowska, Krzysztof Globisz Czesław zgadza się na przeprowadzenie akcji odbicia Władka. Sam też ma wziąć w niej udział. Karol przekazuje majorowi Halbe wiadomość, że na Pawiaku szykuje się ucieczka jednego z więźniów. W takiej sytuacji akcja odbicia Władka zostaje odwołana. Sajkowski demaskuje oszustwa Moslera. Bronek spotyka się z Wandą. Zabija śledzących ją gestapowców. Krystyna dostarcza Jankowi przepustkę dla Leny. 08:00 KUCHNIA DWUDZIESTOLECIA - KUCHNIA TRZECH ZABORÓW. ZABÓR AUSTRIACKI Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Zdjęcia: Maciej Brola Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) W kolejnym odcinku programu przedstawiamy kuchnię zaboru austriackiego. Dwie książki ukształtowały naszą kuchnię. Jedna polska, a właściwie polsko - francuska, druga austriacka. Ta pierwsza to książka Antoniego Teslara, Francuza, który był kucharzem Andrzeja Potockiego. Jego książka "Kuchnia polsko - francuska" ukazała się w 1910 roku. Popularniejsza jednak była książka kucharska "Wiener koch und wirtfschafts buch". A co było potrawą najbardziej popularną w tym czasie spotykaną współcześnie? Gałuszki/Hałuski czyli kluseczki, które są pierwszą potrawą programu. Druga potrawa - zrazy a la Esterhazy - pochodzi z innej książki autorstwa Marii Gruszeckiej opublikowanej w 1892 roku - "Kucharz krakowski". 08:30 HISTORIA POLSKI - "303" Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2016 Reżyseria: Tomasz Magierski Historia pilotów Dywizjonu 303: Witolda Urbanowicza, Mirosława Ferica i Johna Kenta. Bohaterami filmu są ich dzieci: Witold Urbanowicz junior, Filip Feric i Alexandra Kent, którzy podążając śladami ojców odkrywają nieznane dla widza fakty z kariery i życia osobistego asów Bitwy o Wielką Brytanię. Urodzeni i wychowani poza granicami Polski bohaterowie dokumentu komunikują się po angielsku, przez co opowiadana historia staje się łatwiej zrozumiała dla międzynarodowej widowni. Akcja filmu rozpoczyna się we wrześniu 2012 r. , kiedy to synowie pilotów odbywają podróż do Dęblina, aby wziąć tam udział w prezentacji samolotów Mig - 29 ozdobionych portretami Witolda Urbanowicza i Mirosława Ferica. Ważną częścią narracji filmu jest kronika Dywizjonu 303 założona przez Mirosława Ferica, a także niepublikowana dotąd korespondencja Witolda Urbanowicza z jego żoną Jadwigą Korsak oraz dzienniki Johna Kenta. Wykorzystane zostaną także oryginalne nagrania radiowe i unikalne filmowe materiały archiwalne. Współczesnym akcentem w filmie jest sekwencja malowania portretów polskich pilotów na samolotach Mig - 29 w jednostce w Mińsku Mazowieckim. Na tle tych scen przedstawiamy historię Eskadry Kościuszkowskiej oraz jej międzynarodowy charakter i znaczenie. Podobny wydźwięk ma scena odkopywania w podwarszawskich lasach szczątków samolotu P - 11c Mirosława Ferica, zestrzelonego we wrześniu 1939 roku. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - WIĘZIEŃ SPECJALNY Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Przemysław Skwirczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Specjalny więzień nr 854. Tylko komendant specjalnego obozu na Syberii znał jego nazwisko i powód, dla którego przywieziono go tutaj w maju 1963 roku. Kim był? Artylerzysta Oleg Władymirowicz Pieńkowski walczył w wielkiej wojnie ojczyźnianej. Potem ukończył Akademię Wojskową. W 1948 roku zaproponowano mu studia w Wojskowej Akademii Dyplomacji, która była w istocie szkołą szpiegów. W 1953 roku jako wykształcony szpieg rozpoczął pracę w IV Zarządzie ds. Bliskiego Wschodu w Ankarze. 10:45 OBYWATEL KOLCZASTEGO ŚWIATA. GUSTAW HERLING - GRUDZIŃSKI Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2022 Reżyseria: Marta Węgiel Scenariusz: Marta Węgiel Film o Gustawie Herlingu - Grudzińskim - pisarzu, żołnierzu, więźniu obozów pracy Gułag. 11:50 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA - KULTURA PARYSKA Reportaż, 14 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski, Mateusz Wołoczko Muzyka: Filip Kuncewicz Wykonawcy: Andrzej Dobosz (prowadzący) Postać Jerzego Giedroycia jest nierozerwalnie związana z Kulturą Paryską. Andrzej Dobosz opowiada o samym twórcy, redaktorze i modus vivendi wydawnictwa, którego kolportaż na terenie Polski był zagrożony karami więzienia, ale także o współpracownikach i twórcach piszących dla miesięcznika. Jerzego Giedroycia wspomina nie tylko Andrzej Dobosz, ale również wielki poeta Czesław Miłosz. 12:15 DIAMENT ŚMIERCI - ODC. 1/5 - SAM NA ŚWIECIE Serial dla młodzieży, 55 min, Polska, 1986 Reżyseria: Paweł Komorowski Scenariusz: Paweł Komorowski, Krzysztof Winiewicz Zdjęcia: Krzysztof Winiewicz Muzyka: Andrzej Korzyński Aktorzy: Elżbieta Karkoszka, Filip Gębski, Andrzej Balcerzak, Henryk Bista, Zbigniew Borek, Wiesław Gołas, Lubomir Cwetkow, Scenariusz serialu dla młodych widzów pt. "Diament śmierci" w reżyserii Pawła Komorowskiego powstał na podstawie powieści Władysława Łozińskiego "Oko proroka, czyli Hanusz Bystry i jego przygody". Akcja filmu toczy się w latach dwudziestych XVII wieku. Bohaterem serialu jest kilkunastoletni chłopiec Hanusz Bystry, który mieszka na południu Polski. Ojciec Hanusza jest furmanem, który prowadzi kupieckie karawany. Za zaoszczędzone pieniądze wydzierżawił zajazd, który po ostatnich spłatach ma się stać jego własnością. Niestety wojna przerywa handel i na wykupienie zajazdu brakuje pieniędzy. 15:15 GENIUSZE I MARZYCIELE - STEFAN BRYŁA Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2018 Reżyseria: Bartosz Paduch Szkic dla spawacza. Eksperymentalny film o architekturze z geniuszem Stefanem Bryłą w roli głównej. 16:45 CZAS HONORU - ODC. 13 WŁADEK Serial wojenny, 44 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski, Agnieszka Więdłocha, Anna Romantowska, Krzysztof Globisz Lena z trudnością adaptuje się do życia po aryjskiej stronie. Czesław prosi Marię o dostarczenie Władkowi zarazków tyfusu. Jeśli chłopak zachoruje, zostanie przewieziony do szpitala, skąd łatwiej będzie go odbić. Karol dowiaduje się, że jego siostra nie żyje. Niemcy cały czas go oszukiwali. Antek rozpoznaje zdjęcie Karola. Wie, że jest on zdrajcą. Karol odwiedza Wandę, przyznaje się, że ją oszukiwał, ale ostrzega też, że grozi jej aresztowanie i nalega, żeby wyjechała z Warszawy. Rozpoczyna się akcja odbicia Władka. 17:35 A WIĘC WOJNA - /16/ Reportaż, 4 min, Polska, 2019 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska O świcie 1 września 1939 roku Niemcy bez wypowiedzenia wojny przekroczyli granice Polski. Rozpoczęła się II wojna światowa, najkrwawszy konflikt w dziejach ludzkości. Kampania wrześniowa, nazywana też wojną obronną Polski 1939, trwała do kapitulacji 6 października. Cykl 36 odcinków "A więc wojna" to kalendarium, prezentujące najważniejsze wydarzenia każdego dnia kampanii. 16 września. Broni się okrążona Warszawa. Parlamentariusze niemieccy pojawiają się wczesnym popołudniem na skrzyżowaniu ulic Grochowskiej i Podskarbińskiej, przekazując dowódcy obrony Warszawy żądanie kapitulacji na piśmie od dowódcy niemieckiego. Generał Juliusz Rómmel odrzuca niemiecką propozycję kapitulacji Warszawy. W odwecie Niemcy rozpoczynają ostrzał artyleryjski miasta połączony z nalotami bombowymi. Samoloty zarzucają Warszawę ulotkami wzywającymi po poddania się w ciągu 12 godzin i zapowiadającymi potraktowanie całej Warszawy jako terenu walki. Ulotki informowały, że polskie armie "Poznań" i "Pomorze" zostały zniszczone nad Bzurą i Warszawa nie może liczyć na ich pomoc. Komisarz Cywilny przy Dowództwie Obrony Warszawy Stefan Starzyński nakazuje, aby w restauracjach, jadłodajniach, zajazdach, kuchniach i innych zakładach gastronomicznych były przygotowywane i podawane do spożycia wyłącznie jako jedno danie zupę. Na granicy ze Związkiem Sowieckim zauważa się większy ruch. 18:40 HISTORIA POLSKI - SIERPEM W PLECY Film dokumentalny, 33 min, Polska, 2017 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Sławomir Koehler Film autorstwa Sławomira Koehlera, o sowieckiej inwazji na Polskę we wrześniu 1939 roku łamiącej polsko - sowiecki pakt o nieagresji, o pakcie Ribbentrop - Mołotow będącym IV rozbiorem Polski, o losach Polaków zamieszkałych na terenach zajętych przez Rosję sowiecką w pierwszych dniach i latach po inwazji. W środku nocy 17 września 1939r. ambasadorowi Polski w Moskwie, Wacławowi Grzybowskiemu, wręczono przewrotną notę dyplomatyczną informującą o wkroczeniu Armii Czerwonej, która miała na celu ochronę narodu polskiego. Historia opowiedziana przez świadków, uczestników zdarzeń z komentarzami historyków. Film o dramatycznych walkach Polaków z sowietami, między innymi o obronie Grodna, aresztowaniach i wywózkach na Syberię, masowych zabójstwach dokonanych na polskich żołnierzach i ludności cywilnej, o cynicznej polityce i propagandzie sowieckiej głoszącej wyzwoleńcze hasła wobec Polaków i o niektórych polskich środowiskach pozostających pod sowiecką okupacją. 19:15 POD NOWYM DĘBSKIEM PADŁ... 16 WRZEŚNIA 1939 Film dokumentalny, 26 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jacek Kubiak Scenariusz: Jacek Kubiak Film "Pod Nowym Dębskiem padł" opowiada o walce jednego z oddziałów Wojska Polskiego w bitwie nad Bzurą, w okolicy Nowego Dębska koło Sochaczewa. Jak mówi jeden z bohaterów filmu, po bitwie została cisza... oraz polegli. Niezależnie od narodowości, pochodzenia, religii doczekali się oni godnego pochówku w zbiorowej mogile w Nowym Dębsku. Pochówkiem zajęli się mieszkańcy okolicznych wsi, a dzięki skrupulatnie przygotowanemu spisowi ofiar, część ciał mogła wrócić do swoich rodzin. Mieszkańcy Nowego Dębska i okolicznych wsi pochowali poległych na wzgórzu, postawili krzyż, a później pomnik i do dziś opiekują się tym miejscem. 20:00 MIŁOŚĆ NA KRYMIE Teatr, 105 min, Polska, 1998 Autor: Sławomir Mrożek Reżyseria: Erwin Axer Aktorzy: Jacek Mikołajczak, Ewa Gawryluk, Zbigniew Zapasiewicz, Krzysztof Kowalewski, Marta Lipińska, Adam Ferency, Olga Sawicka, Danuta Szaflarska, Marek Bargiełowski, Jan Pęczek, Józef Konieczny, Marcin Troński, Jacek Bursztynowicz, Zbigniew Suszyński, Tomasz Gęsikowski Prezentowany spektakl jest telewizyjną wersją przedstawienia Teatru Współczesnego w znakomitej obsadzie. Pierwsza w dorobku Sławomira Mrożka sztuka epicka rozgrywa się na Krymie w Rosji i w syntetycznym skrócie pokazuje, co stało się z ludźmi i rzeczywistością, w której żyją, w ciągu XX wieku. Akt pierwszy toczy się w roku 1910, drugi - w 1928, trzeci dzieje się około 1990 roku, przy czym upływ czasu pomiędzy aktami jest selektywny, jedne postaci starzeją się, inne nie. Co ciekawe, nie starzeją się ci, którzy naprawdę kochają - Tatiana, Zachedryński, Siejkin... Skomplikowane związki uczuciowe pomiędzy bohaterami, nie spełnione aspiracje i nadzieje, nastrój smutku i nostalgii przywodzą na myśl dzieła Czechowa. "Ja naprawdę chciałem współbrzmieć z Czechowem" - przyznał autor. Iwan Zachedryński, "osobistość niejasna", bez wzajemności kocha Tatianę. Ma 50 lat, przenikliwy umysł, błyskotliwą inteligencję i dowcip. Kiedyś ponoć był poetą, teraz bryluje w miejscowym towarzystwie. Tatiana Borodina, młoda nauczycielka, jest zakochana w posępnym poruczniku Siejkinie, on z kolei kocha Lily, również nieszczęśliwie, bo ambitna aktoreczka wychodzi za mąż za niemieckiego budowniczego kolei Wolfa. Oni, a także kupiec Czelcow z małżonką, nieśmiertelną "kobietą interesu", spotykają się z wytwornym salonie, snują niespieszne rozmowy przy herbatce z samowara, przy wtórze gitary. Akt drugi to już rok 1928, okres "zamordyzmu, który bierze za mordę nie tylko ciało, ale i duszę", czas triumfu biurokratów, donosicieli i szantażystów. Akt trzeci to współczesność - rozpad sowieckiego imperium, wyprzedaż narodowych symboli, rozpanoszenie się miejscowych mafii. Bezradni ludzie czekają na statek, który zabierze ich do mitycznej Ameryki. 22:55 IRLANDIA - DŁUGA DROGA DO POKOJU - ODC. 1. (IRELAND, A LONG ROAD TO PEACE) Film dokumentalny, 55 min, Francja, 2019 Reżyseria: Emmanuel Hamon W kwietniu 1916 roku w Dublinie wybuchły bunty zorganizowane przez małe grupy uzbrojonych republikanów i nacjonalistów, które miały na celu wygnanie Brytyjczyków z Irlandii. To było Powstanie Wielkanocne, które dało początek Republice Irlandii i które stało się symbolem walki z brytyjską okupacją. Dziś broń wyszła już z użycia, a konflikt w Irlandii Północnej należy już do przeszłości. Proces pokojowy postępuje od 1998 roku i choć był niezwykle trudny, pomógł ludziom otworzyć się na racje drugiej strony. Ten dwuczęściowy dokument przybliża jeden z najważniejszych konfliktów końca XX. wieku. Pierwszy odcinek opowiada o meandrach irlandzkiej historii, przybliża losy bohaterów, którzy ukuli legendę tego narodu i stawili czoła najpotężniejszej armii kolonialnej na świecie. Drugi odcinek dotyczy porozumienia zawartego w Wielki Piątek w 1998 roku, które oficjalnie zakończyło konflikt. 00:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - SKARBCZYK RODZINNEJ PAMIĘCI Magazyn, 22 min, Polska, 2017 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Tym razem wybieramy się do podlaskiej wioski Olszanka. Lokalny przekaz opisywał dramatyczną bitwę nieznanej partii powstańczej pod lasem i obraz, który po tej bitwie pozostał. Dziesięciu poległych powstańców obdartych przez Kozaków ze wszystkiego, zostawionych na pastwę wron i kruków. Mieszkańcy wioski oddali poległym skrawek swej łąki, a na mogile usypali kurhan i ustawili krzyż. Mijały lata, stary krzyż zastępowano nowym i tak z pokolenia na pokolenie. Do 17 września 1939 r. Kiedy zbliżała się sowiecka armia, jeden z mieszkańców poczuł nagły przypływ sympatii do komunizmu i krzyż ściął. Ani za pierwszego Sowieta, ani za Niemców, ani za kolejnej rosyjskiej okupacji Boży znak na mogiłę nie powrócił. Stało się to dopiero pod koniec lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Ale nowe pokolenie mieszkańców Olszanki zaczęło pytać: Czy z tymi powstańcami to aby prawda? Zaproszeni przez rodzinę, która niegdyś krzyż stawiała jedziemy na Podlasie z georadarem. Z mogiłą powiązany jest także przekaz o leśnym obozowisku jakiejś powstańczej grupy przetrwania. Wsparci lokalnymi poszukiwaczami i z tą tajemnica zechcemy się zmierzyć. Następnie tłem naszego działania będzie wielkie miasto Łódź. Zdarzyło się zimową grudniową nocą pierwszej okupacyjnej zimy. Z kościoła Garnizonowego przy dzisiejszej al. Włókienników w Łodzi wymknęły się dwie postaci ciągnące dziecięce saneczki. Na sankach spoczywała duża skórzana waliza spięta szerokimi pasami. Walizę zakopali w pobliżu miejscowej świątyni. Wiemy też dzisiaj, iż waliza zawierała ołtarz polowy jednej z wielkich jednostek WP rozformowanej w okolicach Łodzi we wrześniu 1939 r. Po latach z inicjatywy biskupa Adama Lepy środowisko Tygodnika Katolickiego "Niedziela" organizuje poszukiwania, udział w których zadeklarował również nasz program. 00:50 SENSACJE XX WIEKU - WIĘZIEŃ SPECJALNY Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Przemysław Skwirczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Specjalny więzień nr 854. Tylko komendant specjalnego obozu na Syberii znał jego nazwisko i powód, dla którego przywieziono go tutaj w maju 1963 roku. Kim był? Artylerzysta Oleg Władymirowicz Pieńkowski walczył w wielkiej wojnie ojczyźnianej. Potem ukończył Akademię Wojskową. W 1948 roku zaproponowano mu studia w Wojskowej Akademii Dyplomacji, która była w istocie szkołą szpiegów. W 1953 roku jako wykształcony szpieg rozpoczął pracę w IV Zarządzie ds. Bliskiego Wschodu w Ankarze. 01:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - ZBRODNIA I KARA Magazyn, 24 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Film Bogusława Wołoszańskiego poświęcony procesowi norymberskiemu. Zdjęcia lotnicze zbombardowanego przez aliantów starego miasta i nowszych dzielnic; z gmachów publicznych w Norymberdze ocalał nienaruszony kompleks budynków sądu i więzienia. Wykorzystano nagrania z procesu zbrodniarzy niemieckich, kroniki nazistowskie, współczesne zdjęcia korytarzy i cel więzienia norymberskiego i Spandau.