TVP Dokument Poniedziałek, 19.09.2022 06:00 DZIKA POLSKA - WPŁYŃ NA WODĘ. DYSKOTEKA NA MOKRYM LIŚCIU Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2013 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Skoczogonki jedna z najliczniejszych, a zarazem najdziwniejszych grup stawonogów. Stanowią przykład, jak być istotą wodną, a jednocześnie lądową. Trzymają się bowiem wilgotnych miejsc, znajdując wodę tam, gdzie my byśmy jej nie znaleźli. Są jednak doskonale, dzięki swej długotrwałej ewolucji, wyposażone w naturalne rozwiązania techniczne, pozwalające czerpać wodę z nader skromnych źródeł. To różnego rodzaju wymyślne nawet dla współczesnego, obdarzonego nowoczesną technologią człowieka, rury i syfony. Zresztą ta swoista naturalna technika rozwinęła się u nich także w innych sferach życia, niż tylko pobieranie wody, zwłaszcza w sferze ruchu. Potrafią nieprawdopodobnymi, jak na tak drobne istoty skokami katapultować się w razie niebezpieczeństwa. Tego typu możliwości techniczne ujawniają się też w czasie godów. Owady te odbywają jedyne w swoim rodzaju tańce, służące łączeniu się partnerów na czas rozrodu. U każdego gatunku choreografia takiego tańca bywa nieco inna. Demonstruje to także samemu taki taniec naśladując, znawca owadów, czyli entomolog prof. Marek Kozłowski. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.V - ODC. 47 SKARB POLSKICH PÓL Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Nie tak wcale dawno temu, aby zrobić sobie ubranie, nie wystarczyło wyłącznie wykonanie odpowiedniego kroju, ale trzeba było utkać od podstaw sam materiał. Dlatego przez całe stulecia nasze babcie zajmowały się uprawą i obróbką lnu. Radosław Kotarski podąża tym tropem i pod czujnym okiem p. Krystyny stara się przerobić zebrany len na nici. 07:05 NOTACJE - JAN KARSKI. MOJE MŁODE LATA Cykl dokumentalny, 7 min, Polska, 2007 Wspomnienia legendarnego kuriera z czasów młodości. W programie m.in. dramatyczna opowieść o zachowaniu niektórych polskich studentów wobec Żydów we Lwowie przed rozpoczęciem II wojny światowej. Karski mówi również o Łodzi, gdzie się urodził, i o swoich młodych latach. Jan Karski, właściwie Jan Kozielewski, kurier, świadek holokaustu, urodził się w 1914 r. w Łodzi, a zmarł w wieku 86 lat w Waszyngtonie. 07:10 NOTACJE - JOLANTA KOLCZYŃSKA. POWSTANIE WARSZAWSKIE Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2018 Jolanta Kolczyńska zajmowała się działalnością konspiracyjną, m.in. przewoziła broń do oddziałów partyzanckich w Puszczy Kampinoskiej. W czasie powstania warszawskiego była łączniczką Zgrupowania Chrobry II. Przenosiła meldunki m.in. do gen. Bora Komorowskiego. Po kapitulacji powstania trafiła do obozu przejściowego w Ursusie. Później przedostała się do Komorowa, a w 1947 r. wróciła do Warszawy. Odznaczona m. in. Warszawskim Krzyżem Powstańczym, Krzyżem Armii Krajowej i Krzyżem Partyzanckim. Angażowała się w działalność charytatywną i społeczną. 07:25 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 99 BIŁGORAJ Magazyn, 21 min, Polska, 2018 Reżyseria: Agnieszka Grabarska Scenariusz: Przemysław Skoczek Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Biłgoraj to miasto skryte wśród lasów, leżące nieco na uboczu. Z drugiej jednak strony na przestrzeni wieków przyciągało do siebie nowych mieszkańców różnych nacji. Przenikały się tu wpływy kilku grup etnicznych, a to sprawiło, że rozwinął się tutaj jedyny w swoim rodzaju folklor, niepodatny na mody i style. Do dziś ciekawą, regionalną kulturę ludową możemy odnaleźć w muzyce i tańcach, strojach i kuchni. Położenie miasta i warunki pogodowe regionu sprzyjają turystyce. Stąd możemy wyruszać na Roztocze i do Puszczy Solskiej, podziwiać przyrodę i architekturę. Na poszukiwaczy przygód czeka mnóstwo tras turystycznych, m.in. przebiegający przez miasto, liczący 2000 km słynny Wschodni Szlak Rowerowy Green Velo. Historia Biłgoraja sięga XVI wieku. Miasto - niegdyś prywatne - położone na szlaku handlowym łączącym Lublin i Jarosław stało się ważnym punktem na mapie wymiany handlowej w ówczesnej Rzeczypospolitej. To zawsze sprzyjało migracji ludności, ściągało kupców różnych nacji. Dominowali tu jednak przede wszystkim Polacy i Rusini, potem, stosunkowo szybko osiedlili się również Żydzi, którzy stanowili trzecią co do wielkości grupę etniczną zamieszkującą miasto. W regionie warto też odwiedzić Zwierzyniec, popularny ośrodek turystyczno - wypoczynkowy, będący bramą do Roztoczańskiego Parku Narodowego. 07:55 PRZYRODNIK NA TROPIE - /24/ - PADALEC Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz i prowadzenie: Łukasz Bożycki Padalec. Wiele osób się zastanawia, czy to gad, czy to płaz? Nasz niestrudzony przyrodnik Łukasz Bożycki już odpowiada: otóż padalec to gatunek jaszczurki, czyli gad, choć często mylony jest np. ze żmiją zygzakowatą. Padalec z wyglądu przypomina węża z powodu uwstecznienia kończyn. Chętnie zjada ślimaki nagie i dżdżownice, no i nie jest zbyt szybki, choć na takiego wcale nie wygląda. 08:25 ŻYCIE W 50 STOPNIACH (LIFE AT 50 C) Film dokumentalny, 59 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Wayne Harley, Namak Khoshnaw Film dokumentalny o zmianach klimatu, o tym, jak niektóre miejsca na świecie są coraz bardziej gorące i o ludziach, którzy muszą tam żyć. Gdy świat staje się coraz gorętszy, przetrwanie staje się trudniejsze. Życie w temperaturze 50 stopni Celsjusza to ekstremum. Zobaczymy, jak wygląda życie na takiej pierwszej linii frontu milionów istnień, które każdego dnia muszą się mierzyć z ekstremalnymi upałami. Film bada wpływ zmian klimatycznych na ludzi na całym świecie. Od Nigerii po Pakistan, jest to aktualne śledztwo dotyczące tego, jak globalne ocieplenie zmienia życie. 09:35 NIEZWYKŁY ŚWIAT OWADÓW (LITTLE MATTERS: INSECTS) Film dokumentalny, 48 min, Niderlandy (Holandia), 2015 Reżyseria: Alvaro Mendoza Zdjęcia: Pablo Valdivieso Świat insektów, pomimo że tak bliski, pozostaje jednak w wielu przypadkach całkowicie tajemniczy. Jaka jest rola insektów w przyrodzie? Jak ewoluowały? Jak działają? Insekty to ponad 5 milionów sposobów funkcjonowania, przychodzenia na świat, jedzenia, komunikowania się, budowania schronienia, rozmnażania się i polowania. Komary, mrówki, termity wynalazły wiele genialnych metod, pozwalających im na przetrwanie, np. utrzymywanie w chłodzie upraw grzybów przez termity czy pułapki, budowane przez mrówki podczas polowania. Mikroskopowe zdjęcia przybliżają świat insektów i prezentują nieznane dotychczas, wysoce inteligentne zachowania zbiorowe w przestrzeni, która dotychczas była dla nas trudno dostępna. 10:30 BIAŁY DOM OD KUCHNI (WHITE HOUSE REVEALED) Film dokumentalny, 46 min, Niderlandy (Holandia), 2009 Scenariusz: Jody Schiliro 1600 Pennsylvania Avenue NW Washington, DC 20500 - to adres dobrze znany wszystkim Amerykanom. Mieści się tu Biały Dom oficjalna rezydencja dotychczasowych prezydentów Stanów Zjednoczonych, z wyjątkiem Jerzego Waszyngtona. To tu co dzień zapadają decyzje, wpływające na losy milionów Amerykanów, a w czasie wojny ważą się losy świata. Ale to także miejsce, gdzie prezydent wraz z rodziną może uciec od ciężaru władzy i po prostu cieszyć się ciepłem domowego ogniska. Pierwszym lokatorem najsłynniejszego domu Ameryki był drugi prezydent, John Adams, który wprowadził się tu w listopadzie 1800 r. wraz ze swoją służbą. W 1840 r. Kongres stworzył specjalny fundusz na utrzymanie rezydencji. Dziś personel Białego Domu liczy 95 osób, które odpowiadają za 132 pomieszczenia, wchodzące w skład trzypiętrowej reprezentacyjnej części rezydencji, gdzie prezydent wraz z małżonką mieszkają i podejmują gości. W zachodnim skrzydle znajdują się biura prezydenta, we wschodniej części urzęduje Pierwsza Dama oraz jej pracownicy. Personel pracuje tu z wielkim oddaniem, całkowicie podporządkowuje swoje życie kolejnym prezydentom, nie kierując się politycznymi sympatiami. Dla personelu najważniejszy jest ich bezpośredni przełożony, tzw. mistrz ceremonii, który odgrywa bardzo ważną rolę w Białym Domu. O swojej pracy mówi mistrz ceremonii Gary Walters, który ma wiele wspomień. Szczególnie zapadła mu w pamięci historyczna chwila: rozpalał w kominku ogień podczas wizyty radzieckiego przywódcy Michaiła Gorbaczowa w 1987 r., kiedy to podpisano porozumienie, mające położyć kres zimnej wojnie. Rodziny często z pokolenia na pokolenie zajmują się pracą w Białym Domu. Lilian Rogers Parks miała 12 lat, kiedy w 1909 zaczęła tu przychodzić z matką, Maggie Rogers, która była pokojówką za rządów prezydenta Williama Tafta. W 1929 r., za prezydentury Hoovera, Liliana sama przyjęła tu posadę krawcowej. Lokaj Alonso Fields przepracował w Białym Domu 20 lat i również ma wiele do powiedzenia na temat panujących tu zwyczajów i różych sekretów: jak trzy dzwonki oznaczjące zbliżającego się prezydenta, a wtedy personel czmychał przed nim, skrywając się w schowku czy szafie. Najbardziej znanym i najdłużej urzędującym cukiernikiem w kronikach Białego Domu jest Francuz Ronald Mesnier, który przez 26 lat przygotowywał słodkości dla pięciu prezydentów Stanów Zjednoczonych i pamięta ulubione przysmaki każdego z nich. Najbardziej łasi na słodycze byli prezydenci Clinton i Reagan. Najodważniejszy był Bush Senior, który chętnie próbował różnych przysmaków. Ogromnym wyzwaniem dla Ronalda Mesniera, jak zresztą dla całego personelu, było zaprzysiężenie nowego prezydenta, a także oficjalne kolacje z udziałem przywódców obcych krajów. W 2003 r. prezydent Bush podejmował uroczystą kolacją osobistość z Kenii. Ronald Mesnier postawił wówczas na trzy kenijskie bogactwa: kawę, czekoladę i banany. Zrobił czekoladowy młynek do kawy, z którego wysypywały się niby ziarna kawy gałki lodu, a tace ozdobił figurkami afrykańskich zwierząt. Na 16. urodziny córki Clintona, Chelsea, wiedząc że nastolatka marzy o samochodzie, zrobił jeepa z czekolady w jej ulubionych kolorach: fioletowym, różowym, żółtym. Była nawet tablica rejestracyjna z napisem: śliczna szesnastka. Po skandalu z Moniką Lewinsky na różne sposoby próbował osłodzić życie rodzinie Clintonów, przygotowują im ich ulubione desery. W 2004 roku Ronald Mesnier przeszedł na zasłużoną emeryturę, ale nie rozstał się z Białym Domem. Wciąż bierze czynny udział w przygotowaniach oficjalnych uroczystości. Białego Domu nie omijały tragedie. Nelson Pierce, ówczesny mistrz ceremonii, nigdy nie zapomni piątku 22 listopada 1963 r., feralnego dnia, w którym dokonano zamachu na prezydenta Stanów Zjednoczonych, Johna Fitzgeralda Kennedy’ego. Najgorszym dniem w najnowszej historii Białego Domu był dla jego mieszkańców i personelu niewątpliwie 11 września 2001 r. 11:25 ZBLIŻENIA. MAGAZYN FILMOWY Reportaż, 29 min, Polska, 1984 Scenariusz: Iwonna Łękawa Zdjęcia: Adam Kaczanowski Magazyn filmowy pod redakcją Iwonny Łękawy z roku 1983. W wydaniu: 1. relacja z planu zdjęciowego filmu pod roboczym tytułem "Musisz żyć" (film ostatecznie otrzymał tytuł "Wedle wyroków twoich") w reżyserii Jerzego Hoffmana, ze zdjęciami Jerzego Gościka, rozmowa ze Zdzisławem Ćwikłą, dyrektorem Centralnej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowej w Warszawie i jednocześnie konsultantem sceny wysadzania pociągu w powietrze, przygotowania do sceny wykolejenia pociągu oraz efekty tej pracy, 2. Wytwórnia Filmów Fabularnych w Łodzi - Wydział Techniki Zdjęciowej, rozmowa z kierownikiem Wydziału - inż. Marianem Jaszczukiem, który prezentuje widzom kamery filmowe, nasadki na obiektywy i filtry, 3. Sonda wśród widzów po projekcji filmu "Ucieczka z Nowego Jorku" w reżyserii Johna Carpentiera z udziałem Kurta Russella, 4. Rozmowa z Piotrem Fronczewskim o aktorstwie i pracy przy filmach "Wolne miasto" w reżyserii Stanisława Różewicza i "Akademia Pana Kleksa" w reżyserii Krzysztofa Gradowskiego. 12:40 MIESZCZANIE ŻYWIECCY - WISIA, MAŁGORZATA I KAJA Cykl dokumentalny, 26 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Grzegorz Jankowski Jadwiga Mojżeszek jako 15-latka pisała w Żywcu dziennik, w którym relacjonowała drugą wojnę światową. W zachowanych pamiętnikach opisany jest początek wojny od września do listopada 1939 roku (wkroczenie Niemców do Żywca oraz początki okupacji) oraz od września 1940 do stycznia 1941 (akcja wysiedlania terenów Żywiecczyzny przez Niemców). Po wojnie ukończyła LO im. Mikołaja Kopernika w Żywcu, a następnie ogrodnictwo we Wrocławiu. Kaja Daniłów, lat 17, uczęszcza do drugiej klasy LO im. Kopernika w Żywcu o profilu prawnym. Podczas pandemii większość czasu spędza w domu, rzadko spotyka się ze znajomymi, jeżeli już to gra w gry towarzyskie. Kaja odnajduje wiele podobieństw z Jadwigą, która w czasie wojny była w jej wieku. Obie nie tylko mieszkały w tym samym miejscu i chodziły do tego samego liceum. Kaja przyznaje, że tak jak Jadwiga, jest dumna i nie pozwala sobie na pokazywanie emocji. Małgorzata Kubielas, lat 68, z wykształcenia chemik, po studiach wróciła do Żywca, gdzie prowadziła z mężem firmę. Mama dwóch córek i babcia trojga wnucząt. Swoisty archeolog rodzinny. Obecnie jest na emeryturze, a jej hobby to historia rodziny, dbanie o nią i poszerzanie wiedzy na jej temat. Dla Małgorzaty bardzo ważne jest, aby jej rodzina znała historie przodków, dlatego wspólnie z Kają wydaje dzienniki Jadwigi Mojżeszek. 13:15 UKRAIŃCY - ODC. 2. OKSANA Serial dokumentalny, 46 min, Polska, 2022 Scenariusz i reżyseria: Julia Łuczkowska Serial przedstawia niezwykle zróżnicowane losy emigrantów i uchodźców z Ukrainy. Oksana pochodzi z Kijowa. Jest kobietą pracowitą i ambitną. Oddaną matką i zapracowaną bizneswoman. Żyje w ciągłym biegu. Oksana przyjechała do Polski ponad trzy lata temu z najmłodszą córką, Xenią, dołączając do dwójki starszych dzieci: Elizy (18 lat) i Aleksandra (21 lat), którzy uczyli się w technikum. Mimo że mąż Oksany nie chciał opuszczać Ukrainy, postanowiła wyjechać z nadzieją, że mąż do niej dołączy, niestety, tak się nie stało. Małżeństwo się rozpadło. W Polsce Oksana zaczynała od zera. Przez pierwsze dwa miesiące była taksówkarką, następnie otworzyła kiosk, w którym wykonywała poprawki krawieckie. Obecnie oprócz kiosku ma imponujący zakład krawiecki w prestiżowej lokalizacji, w którym zatrudnia 5 szwaczek. Oksana szyje ubrania na zamówienie. W prowadzeniu działalności pomaga jej syn. Ostatnio musiała przerwać pracę nad własnymi projektami. Skupiła się na pomocy Ukrainie, szyjąc kamizelki kuloodporne. 14:10 BRAHMAPUTRA - NIEBIAŃSKA RZEKA W HIMALAJACH - ODC. 1 OD ŹRÓDEŁ DO WIELKIEGO KANIONU YARLUNG ZANGPO (SKY RIVER OF THE HIMALAYAS / BRAHMAPUTRA - HIMMELSFLUSS AUS DEM HIMALAYA) Cykl dokumentalny, 51 min, Austria, 2018 Reżyseria: Klaus Feichtenberger, Heinz Leger, Jeremy Hogarth Trzyczęściowy cykl dokumentalny o rzece Brahmaputra. Zaczyna się ona w Himalajach jako najwyżej położona rzeka na świecie. Przepływa przez Chiny, Indie i Bangladesz. Ma ponad 2 tysiące kilometrów. Źródłowe potoki znajdują się w lodowcach masywów górskich Himalajów. Nazwa Brahmaputra oznacza "syn Brahmy". Kanion rzeki według niektórych źródeł jest uważany za najgłębszy kanion na Ziemi. W górnym biegu Brahmaputra przyjmuje liczne potoki wypływające z najwyższych masywów himalajskich. Powoduje to, iż na długim, przeszło 1000 km odcinku ma ona charakter rzeki górskiej. W letnim okresie monsunów poziom rzeki podnosi się o 10-12 metrów. Wokół rzeki skupiają się gorące obszary różnorodności biologicznej Azji, obfitując w dzikie zwierzęta. Łącząc się z Gangesem, tworzy największą na świecie deltę rzeki. Część pierwsza zabierze nas na lodowce i najwyższe szczyty, na suchą i surową krainę Tybetu z antylopami Chiru. Przejedziemy też przez najgłębszy, najdłuższy i wciąż ledwo zbadany przełom Tsangpo. Część druga to kontynuacja eksploracji dorzecza rzeki, z czerwonymi pandami i odizolowanymi osiedlami ludzkimi, wyłaniającymi się w umiarkowanych lasach Indii, gdzie leniwie wędrują niedźwiedzie i śnieżne lamparty, omijając Himalaje w zielonym monsunowym kraju Assama. Odcinek trzeci prowadzi nas do parnych równin Bangladeszu z ich bagnami i dżunglami mangrowymi. Muł sprowadzony z Himalajów tworzy najbardziej żyzny i zabójczy region świata, spustoszony przez powodzie i patrolowany przez tygrysy, które bywają niebezpieczne dla ludzi. 15:10 ŻYRAFA - ŚWIAT Z WYSOKA (GIRAFFE UP HIGH AND PERSONAL) Film dokumentalny, 50 min, Austria, 2015 Reżyseria: Herbert Ostwald Film dokumentalny o żyrafach. Ten afrykański ssak ma prawie sześć metrów wysokości i jest uważany za cud fizjologii. Podziwiany przez naukowców i miłośników przyrody. Zwierzę intrygowało różne kultury, i starożytne, i współczesne, z uwagi na swój charakterystyczny wygląd. Często przedstawiano je na rysunkach, w książkach i kreskówkach. Żyrafy występują na afrykańskich sawannach od Czadu po RPA i od Nigru po Somalię. Główne źródło pożywienia żyrafy to liście akacji. Osobniki dorosłe nie tworzą silnych więzi społecznych, choć gromadzą się w luźnych grupkach, gdy przemieszczają się w tym samym kierunku. Samce tworzą hierarchię społeczną ustanawianą poprzez walkę na uderzenia szyjami. W filmie zobaczymy wspaniałe ujęcia z lotu ptaka przemieszczających się żyraf. 16:10 TRIUMF POMIDORA (TRIUMPH OF THE TOMATO) Film dokumentalny, 48 min, Austria, 2014 Reżyseria: Maria-Magdalena Koller Film dokumentalny o pomidorach - ich historii, znaczeniu i tradycjach kulinarnych. Pierwotny peruwiański pomidor, zwany spuchniętym owocem, był żółty, a konkwistadorzy cenili go za jego kwiaty. Ale w Europie pod hiszpańskim słońcem zdziczał, zrobił się zaokrąglony, czerwony, stał się niezbędny. W Austrii nadal nazywają to rajskim owocem, a we Włoszech złotym jabłkiem. To był z pewnością prawdziwy zakazany owoc pierwszego uwodzenia na świecie! Dzisiejsza obsesja na punkcie kształtu, wielkości i długiego okresu przydatności do spożycia sprawiła, że niegdyś wspaniały pomidor stracił smak. Od hodowcy pomidorów Ericha Stekovicsa z 3200 odmianami przechowywanymi w nylonowych pończochach, po carycę pomidora Irinę Zacharias, która uratowała czerwone owoce po upadku komunizmu. Od pizzy, która ożywiła życie seksualne królowej Margarity, po 32 nowe odmiany chińskiego króla pomidora - Li Jingfu i Joe Cockera, który śpiewał o nim serenady. Ten dokument wyciśnie z pomidora dosłownie wszystko, aby pokazać, jaki jest wspaniały. Może zrozumiemy też, dlaczego ludzie szaleją na festiwalach pomidorów w Hiszpanii i we Włoszech. 18:05 WENECJA I GETTO (VENICE AND THE GHETTO / VENEDIG UND DAS GHETTO) Film dokumentalny, 52 min, Austria, 2016 Reżyseria: Klaus Steindl, Yury Winterberg Film dokumentalny o weneckim getcie. Od wieków było częścią Serenissimy. Getto jest nierozerwalnie związane z historią Wenecji. O jego istnieniu i charakterze świadczą detale, które można znaleźć na każdym rogu. Te znaki to pamiątki po żydowskiej ludności miasta. Ukazują historię pełną ucisku i niedostatku, lecz także radości i woli życia. Dwudziestego dziewiątego marca 1516 roku wydano w Wenecji dekret. Żydzi, zarówno mieszkający w mieście, jak i do niego przybywający, mieli zostać zamknięci na wyznaczonym obszarze, zwanym dżetto. Miejsce wybrano starannie. Nie znajdowało się w centrum miasta, lecz na jego obrzeżach. Nie mógł się tam znajdować żaden kościół i ziemia nie mogła być poświęcona. Wymagano, aby obszar był dobrze strzeżony. Przybywający tam Żydzi zastali rozpadające się domy i brud. Kto naprawdę chce poznać Wenecję, musi te miejsca odkryć. To miejsce pamięci poświęcone jest weneckim Żydom, zamordowanym przez narodowych socjalistów. Getto jest dzisiaj miejscem spotkań. Lęk przed prześladowaniami rozwiał się, pozostała pamięć. Getto jest kolebką weneckich Żydów, choć mieszka tu i pracuje wielu ludzi, którzy nie są Żydami. Wszystko się wymieszało, jak to w Wenecji. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - PERU: INKASKI KLEJNOT (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Peru jest ziemią kontrastów: dynamicznych miast i starożytnych ruin. To Ameryka Południowa w pigułce. Zapomniane świątynie, ukryte skarby, grobowce, a także niezwykła przyroda - od wieków kuszą podróżników i poszukiwaczy przygód. Bogactwa Świętej Doliny, gigantyczna Lima, pływające wyspy na jeziorze Titicaca czy tajemnicze Machu Picchu pobudzają wyobraźnię i obiecują niezwykłą podróż śladami dawnego imperium Inków. 20:40 BĘDZIE BAL Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2012 Reżyseria: Ewa Straburzyńska To opowieść o mieszkańcach Domu Opieki Społecznej w Nielestnie (na Dolnym Śląsku). Są nimi dorośli mężczyźni upośledzeni intelektualnie. Każdy z nich ma swoją dramatyczną historię. Raz w roku odbywa się tam, bardzo wyczekiwany bal, prawdziwy bal! Są tańce, dziewczyny, suto zastawione stoły. Przygotowania do balu trwają tygodnie. "Chłopaki" uczą się tańców i dobrych manier. Atrakcją tego wydarzenia jest zespół muzyczny składający się z podopiecznych domu. 21:40 NIEPARZYŚCI - ODC. 1 Serial dokumentalny, 25 min, 12 odc., TVP 2000 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski Muzyka: Bartosz Straburzyński, Adam Nowak Samotność to dla wielu ludzi najstraszniejsze, często wstydliwie skrywane uczucie. Niektórzy nie mogą jej znieść, lecz nie udaje im się znaleźć wymarzonego partnera. Zdarza się więc, że szukają pomocy w biurach matrymonialnych. Ewa Straburzyńska przez dwa miesiące, za zgodą zainteresowanych, obserwowała poczynania klientów trzech biur matryrmonialnych - we Wrocławiu, Opolu i Lubaniu. Towarzyszyła im wszędzie tam, gdzie spodziewali się znaleźć swój wymarzony ideał: na dancingach dla samotnych, imprezach organizowanych przez biura, w kawiarniach, miejscach spotkań towarzyskich, na randkach. Bohaterowie reprezentują różne grupy wiekowe i niemal wszystkie kręgi społeczne. Jest wśród nich przystojny i bogaty biznesmen, ponad osiemdziesięcioletnia dama, piękne dziewczyny, wdowiec, rozwódka, atrakcyjny Polak z Chicago, przebojowa czterdziestolatka... To oczywiście nie wszyscy. Wszyscy jednak zgodzili się, by kamera przypatrywała się ich próbom znalezienia partnera lub partnerki. Niektórzy liczą nawet na to, że jeśli nie pomoże im biuro matrymonialne, być może pomoże im oglądany w całej Polsce serial. Wieczorek taneczny dla samotnych zorganizowany przez Biuro Matrymonialne w Opolu. Wśród bawiących się jest Jola, trzydziestodwuletnia mieszkanka wsi, matka czworga dzieci. Przyszła na zabawę po raz pierwszy od pięciu lat. Poznaje Krzysztofa i jest nim oczarowana. Na wieczorku jest też starsza od Joli o kilkanaście lat Grażyna. Po trzech nieudanych małżeństwach już od roku bezskutecznie poszukuje nowego partnera. Prowadzi wprawdzie stoisko monopolowe w dużym sklepie samoobsługowych, lecz mężczyźni, którzy tam przychodzą, nie zasługują, jej zdaniem, na uwagę. W Biurze Matrymonialnym w Lubaniu pojawia się Leszek. Ma 50 lat, jest po rozwodzie i szuka lekarstwa na tragiczną miłość. W podobnym biurze we Wrocławiu Mateusz, wdowiec z dwojgiem małych dzieci, ma nadzieję znaleźć kobietę, która zaopiekowałaby się nim i jego potomstwem. Anna natomiast, 83-letnia dama z dzielnicy zwanej we Wrocławiu "trójkątem bermudzkim", marzy o spotkaniu pana, którego obdarzyłaby gorącą, namiętną miłością. Podobnej miłości pragną Danuta i Beata - matka i córka. Tymczasem Jola i Krzysztof, którzy poznali się na wieczorku tanecznym w Opolu, spotykają się na pierwszej randce. 22:35 MOTLOWE MARYNARKI Film dokumentalny, 25 min, Polska, 1998 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Wojciech Todorow O tym, ile w życiu mężczyzny znaczy dobrze skrojona marynarka, Motel, sędziwy wrocławski Żyd opowiadać może godzinami. Przez niemal pół wieku handlował marynarkami, lub może raczej należałoby powiedzieć - ubierał mężczyzn i sprawiał, że stawali się eleganccy. Niegdyś jego klientami byli ważni oficjele, do Wrocławia po marynarki przyjeżdżali nawet panowie z Warszawy. Na ich specjalne zamówienie Motel sprowadzał szykowne ubrania z Londynu i Paryża. Tuż po wojnie jego sklep często odwiedzali partyjni towarzysze. Miał swoich stałych klientów, również wśród artystów i naukowców - wiele znakomitych nazwisk. Bardzo dobrze mu się wiodło jeszcze w latach 70. i 80. Wraz z nadejściem kapitalizmu kwitnący interes podupadł. Motel kochał swoją pracę i nie traktował jej li tylko jako sposobu zarabiania pieniędzy. Chciał, by jego klienci byli szykowni, czuli się pewni siebie, byli zadowoleni i szczęśliwi. Był bystrym obserwatorem i bacznie śledził zmiany zachodzące nie tylko w modzie, ale i w otaczającej go rzeczywistości. Jak twierdzi, sposób noszenia ubrań wiele mówi o człowieku - jego charakterze, temperamencie, osobowości. Słuchając opowieści Motla o jego klientach i modzie męskiej, wiele się można dowiedzieć o Polsce ostatniego półwiecza, o specyfice i klimacie kolejnych dziesięcioleci, przemianach zachodzących w obyczajowości i społecznej hierarchii. 23:10 NA WYSOKICH OBCASACH Film dokumentalny, 28 min, Polska, 1999 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski W szpilkach chodzi niemal zawsze, nawet prowadzi w nich samochód. Uważa, że wysokie obcasy dodają kobiecie gracji, pewności siebie i troszkę seksu, a to bardzo ważne, jeśli chce się dobrze reprezentować firmę, zwłaszcza własną. Dba więc o swój wygląd. Jest efektowna i elegancka. Utrzymuje się w dobrej formie grając w tenisa i ćwicząc w siłowni. Jest magistrem inżynierem przemysłu spożywczego. W tym zawodzie jednak nie pracuje. Dziewięć lat temu otworzyła własną firmę. Nowo poznanym osobom nie przyznaje się co robi, choć bardzo lubi swoje zajęcie, pasjonuje ją i mogłaby o nim mówić godzinami. Do woli jednak może sobie o tym pogadać tylko raz na jakiś czas, kiedy spotka się z kolegami po fachu na imprezie przy ognisku. Rozmawiają wtedy o swoich sprawach i śpiewają: "maść na szczury, maść na szczury, co wygania szczury z dziury..." Bohaterka filmu jest bowiem szczurołapką. Zawsze pracuje w samotności, lecz godzi się, by Ewa Straburzyńska i operator Piotr Sędzikowski towarzyszyli jej przez kilka dni, odsłania przed kamerą niektóre tajniki swojej tak z pozoru nie pasującej do niej profesji. Nim przystąpi do wykonania zlecenia, zdejmuje szpilki, wkłada tenisówki i dres. Ale i wówczas jest schludna, delikatna, pachnie dobrymi perfumami. Jest przekonana, że jej przeciwnicy to esteci i łatwiej pozyska ich zaufanie wyglądając pięknie i bardzo kobieco, nawet w jakiejś brudnej chlewni i ciemnych zakamarkach. W swojej walce ze szczurami jest pełna uznania dla ich inteligencji, szanuje przywódców stada, a przed czarnymi szczurami, o których wśród szczurołapów krążą legendy, czuje respekt. W swojej walce ze szczurami ani przez chwilę nie przestaje być kobietą. Uzbrojona w latarkę i pojemnik z karmą zabijającą w ciągu kilku dni, śledzi zwierzęta, ich szlaki i zachowania. Przyzwyczaja je do swojej obecności, czule do nich przemawia, śpiewa im cichutko i zachęca do jedzenia. Jest uwodzicielska i przewrotna. Meżczyźni, którzy nie widzieli skutków jej działania, nie wierzą w jej możliwości. Pozory jednak mylą, mylą się więc i oni. 23:50 DWIE DECYZJE Reportaż, 18 min, Polska, 1983 Scenariusz: Michał Fajbusiewicz Zdjęcia: Stanisław Scieszko We Włyniu koło Warty przy dużym wsparciu okolicznych mieszkańców wybudowano szkołę. Minister szkolnictwa Jerzy Kuberski w 1974 roku zmienił przeznaczenie tego budynku. Powstał tam młodzieżowy zakład wychowawczy dla dziewcząt, a uczniowie od czwartej klasy podstawówki zostali przeniesieni do oddalonej o kilka kilometrów Zbiorczej Szkoły Gminnej w Warcie. Ta decyzja spowodowała konflikt między mieszkańcami Włynia a pracownikami i mieszkankami ośrodka. Obie strony sporu przedstawiają swoje racje Michałowi Fajbusiewiczowi, a władze podejmują decyzję o przyszłości tego miejsca. 00:10 NOTACJE - MARIA STRASZEWSKA. BIULETYN INFORMACYJNY Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2008 Autor: Krzysztof Tadej Maria Straszewska (ur. 1919), historyk literatury zajmująca się literaturą polską XIX wieku. Należała do ZWZ, Armii Krajowej była sekretarzem Biuletynu Informacyjnego AK. jednym z najbliższych współpracowników Aleksandra Kamińskiego (autora książki "Kamienie na szaniec"). Uczestniczyła w powstaniu warszawskim. 00:30 PRZYSTANEK WROCŁAW Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2003 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Wrocław jest bodaj jedynym na świecie miastem, w którym niemal z dnia na dzień - 56 lat temu - nastąpiła "wymiana mieszkańców". W domy, kościoły, meble, naczynia, pościel gromadzone przez Niemców weszli ludzie o innej kulturze, języku, obyczajowości. Miasto szybko sie zaludniło tymi, którzy przybyli tu z przymusu, wyboru, ciekawości, chęci wzbogacenia się. Dla nich wszystkich to miasto było obce, nie kochali go, nie czuli z nim więzi. Dla wielu było jedynie poczekalnią przed powrotem do ich rodzinnych domów. Czas leczył rany, wyciszał żale i tęsknoty, ale oswajanie napływowej ludności z Wrocławiem trwało długo. Jednak w obliczu klęsk żywiołowych lub wydarzeń historycznych wszyscy jednoczyli się i ten konglomerat narodowościowo-kulturowy skutecznie walczył o swoje miasto, dziś jedno z najatrakcyjniejszych w Polsce. 01:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - POWRÓT DO ZACNEJ PRZESZŁOŚCI Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki 1. Powrót do zacnej przeszłości. Dziś, reagując na wezwanie, odwiedzamy konstruktora silników lotniczych, który ma w swoich zbiorach zacny silnik lotniczy "Walter Major". Zaprojektowany w czechosłowackich zakładach silnik, produkowany na licencji w Państwowych Zakładach Inżynierii w Ursusie, był stosowany w samolotach RWD-13. Wyprodukowano ich około 100 egzemplarzy. 2. Rodzinna historia. Następnie zaproponujemy widzom spojrzenie na historię z bardzo osobistego punktu widzenia. To zebrana po latach przez rodzinę historia chorążego pil. Hilarego Kielka, dawnego instruktora w Bydgoskiej Szkole Pilotów, walczącego w wojnie polsko - bolszewickiej, powstaniach śląskich oraz II wojnie światowej. 01:55 ARGENTYŃSKA LEKCJA Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2010 Scenariusz, reżyseria i zdjęcia: Wojciech Staroń W filmie zobaczymy, jak mały człowiek radzi sobie w sytuacji kompletnej zmiany otoczenia. To historia 8-letniego syna reżysera dokumentu. Chłopiec wraz z rodzicami wyjeżdża na dwa lata do Argentyny. Przez kilkanaście miesięcy ma chodzić do szkoły podstawowej w małym miasteczku na północy kraju. W obcym miejscu i obcej kulturze, wśród ludzi mówiących innym językiem, Janek odkrywa nowy, nieznany mu dotąd świat. Dzięki przyjaźni z 11-letnią Marcią łatwiej odnajduje się w innej kulturze. Obsypany nagrodami dokument otrzymał m.in.: Grand Prix na festiwalu w Krakowie - 2011 r., Nagrodę Srebrnego Gołębia na 54. Międzynarodowym Festiwalu Filmów Dokumentalnych DOK Leipzig w Lipsku, Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Dokumentalnych w Kantonie w Chinach, Nagrodę dla Najlepszego Dokumentu Średniometrażowegona Międzynarodowym Festiwalu Filmów Dokumentalnych w Montrealu. 03:00 APOKALIPSA BEZ GRANIC Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2005 Scenariusz, reżyseria i zdjęcia: Krystian Matysek Mała prowincja Aceh w północnej części Sumatry, w Indonezji, jest od 30 lat scenerią krwawej wojny domowej. Walka między partyzantami Ruchu Wolnego Aceh (GAM) a regularną armią indonezyjską pochłonęła już 15 tys. ofiar. Ale o wojnie tej niewiele mówi się na świecie. Tsunami, które 26 grudnia 2004 r. uderzyło z potężną siłą w wybrzeża południowo - wschodniej Azji, nagle ujawniło podwójną tragedię tego regionu. Przybycie ekip niosących pomoc humanitarną i dziennikarzy pozwoliło zdjąć zasłonę milczenia z trwającego od lat dramatu mieszkańców Aceh. To tam bowiem wielka fala pochłonęła najwięcej ofiar - zginęło 130 tys, osób, 38 tys. uznano za zaginione, a aż 700 tys. osób musiano przesiedlić na tereny w głębi lądu. Codzienne życie na wyspie od lat naznaczone jest piętnem przemocy i strachu. Rebelianci ukrywają się przed wojskiem. Tylko czasami pojawiają się w wioskach, prosząc o pomoc lub żywność. Regularne "wizyty" w wioskach składają też żołnierze: biorą, co chcą, nie płacąc. Opór na nic się nie zda, nikt zresztą nie ośmiela się sprzeciwić zbrojnym oddziałom, nikt też nie ma odwagi przyznać się, że popiera rebeliantów, bo za to grożą rozmaite represje. Ale też nikt otwarcie nie sprzeciwia się secesji prowincji w obawie przed odwetem ze strony partyzantów. Partyzanci kupują broń za pieniądze uzyskane ze sprzedaży marihuany, która tam rośnie praktycznie wszędzie i wyjątkowo obficie. Uprawiają ją także chłopi, traktujący poletka marihuany jako główne lub dodatkowe źródło utrzymania. Wielu członków GAM wyemigrowało, a ci, którzy zostali na miejscu, są porywani, mordowani. W strachu żyją jednak wszyscy - taka jest wojenna rzeczywistość. Jednak to, co nastąpiło 26 grudnia 2004 r. przerosło ich dotychczasowe wyobrażenia o nieszczęściach, jakie mogły ich dotknąć. Świadkowie tamtych wydarzeń wspominają, że nadciągnęły kolejno trzy ogromne, 20-metrowej wysokości fale wzburzonej, błotnistej i bardzo gorącej wody, której towarzyszył przerażający huk. Woda niosła fragmenty roztrzaskanych domów, wyrwane z korzeniami drzewa, samochody, łodzie, a nawet całe statki, ludzkie ciała. Po 10 minutach żywioł uspokoił się, pozostawiając ogromne zniszczenia. W prowincji Aceh, tak mocno dotkniętej uderzeniem tsunami, armia była wtedy jedyną w miarę sprawnie działającą instytucją. Na miejsce przysłano jeszcze dodatkowe wsparcie, przybyły ekipy organizacji humanitarnych, dziennikarze. Ci, którzy przeżyli, ale stracili cały dobytek, chcą wrócić na dawne miejsca, odbudować domy. Żyją z morza, z tego, co złowią, nie wyobrażają sobie pozostania w górach, bo tam umrą z głodu. Pomocy jest wciąż za mało i trzeba ciągle uważać, komu się pomaga, by nie narazić się żadnej ze stron konfliktu. Bo mimo przeżytej katastrofy wojna domowa w Aceh nadal trwa.