TVP Dokument Środa, 21.09.2022 06:00 DZIKA POLSKA - WPŁYŃ NA WODĘ. DZIEŃ CHRUŚCIKA Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2013 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Żyjąc na dnie całkiem bystrej rzeki, można stworzyć sobie ląd. Potrafią to chruściki, których larwy znane są wędkarzom i nazywane bywają przez nich kłódkami. Larwy budują sobie całkiem przemyślne i kunsztowne domki, sklecone z ziarnek piasku lub drobin roślinnych, ale, jeżeli zdarzy się stosowna okazja, nawet z... okruchów złota. Zwłaszcza, jeżeli nie poskąpi im takich okruchów badający je eksperymentator. To jednak rzadka okazja. Badacz chruścików, prof. Stanisław Czachorowski, który jest bohaterem i narratorem naszego filmu, w ten sposób nie kusi pracowitych owadów, ale poznaje ich życie w naturalnych warunkach. Przekonując się przy tym a w rezultacie przekonując i nas że te drobne istoty są wskaźnikami stanu wody w rzekach i innych zbiornikach wodnych, w których akurat żyją. Wyruszamy z nim nie tylko nad wodę, ale i w noc, by ujrzeć w świetle żarówek powietrzne harce dorosłych postaci chruścików, a je same obejrzeć dokładnie, gdy przysiądą na specjalnie do badań przeznaczonym ekranie. Badacz i jego koledzy są tak owymi zwiewnymi istotami zafascynowani, że ustanowili ich święto. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.V - ODC. 49 BAŚŃ O WODZIE Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Radosław Kotarski przemierza Polskę wzdłuż i wszerz, aby dowiedzieć się, w jaki sposób dawniej pozyskiwano czystą wodę i jak transportowano ją do mieszkańców. Zastanawia się również, czy woda w dawnych czasach była lepszej jakości niż ta współczesna. Zabiera również widzów do niedostępnych miejsc, w których uzdatnia się życiodajny płyn, przy użyciu metod sprzed setek lat. 07:05 NOTACJE - AUGUST KOWALCZYK. KIERUNEK AUSCHWITZ Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2008 Autor: Sławomir Malcharek, Róża Fabjanowska August Kowalczyk, więzień Auschwitz. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1969). W latach 1962 - 1966 dyrektor Teatru im. Adama Mickiewicza w Częstochowie. Jeden z ciekawszych aktorów i reżyserów tak teatralnych, jak i filmowych. To podczas jego dyrekcji Józef Szajna wystawił swoją wizję "Fausta" Goethego. 07:15 NOTACJE - JERZY TOMZIŃSKI. HITLER NA JASNEJ GÓRZE Cykl dokumentalny, 8 min, Polska, 2007 Autor: Marcin Sępiak, Krzysztof Tadej Jerzy Tomziński, były generał zakonu paulinów, były kustosz sanktuarium jasnogórskiego i przeor Jasnej Góry, urodził się 24 listopada 1918 r. w miejscowości Przystajń k. Częstochowy. Wykształcenie zdobywał w Krakowie, Częstochowie i Rzymie. Studia filozoficzne i teologiczne ukończył w Krakowie i Częstochowie, a następnie studiował prawo kanoniczne na Papieskim Uniwersytecie "Gregorianum" w Rzymie uzyskując w 1962 r. tytuł doktor prawa kanonicznego. Przez wiele lat był współredaktorem tygodnika katolickiego "Niedziela", miesięcznika "Jasna Góra", korespondentem Katolickiej Agencji Informacyjnej i pallotyńskiego miesięcznika "Miejsca święte". W latach 1945-1948 był kustoszem sanktuarium jasnogórskiego, a w latach 1952-57 pełnił przez dwie kolejne kadencje funkcję przeora Jasnej Góry. Utrzymywał ścisły kontakt z więzionym prymasem, kardynałem Stefanem Wyszyńskim. W czasach, gdy o. Jerzy Tomziński był przeorem, 26 sierpnia 1956 r., odbyły się Jasnogórskie Śluby Narodu z udziałem milionowej rzeszy pielgrzymów. W latach 1957-63 o. Jerzy reprezentował zakon paulinów jako prokurator przy Stolicy Apostolskiej w Rzymie. Na zaproszenie papieża Pawła VI, jako generał paulinów, uczestniczył w obradach Soboru Watykańskiego II. W latach 1963-1993 o. Tomziński był członkiem Komisji Maryjnej Episkopatu Polski. Przygotowywał centralne uroczystości Tysiąclecia Chrztu Polski 3 maja 1966 r. na Jasnej Górze, połączone z aktem Oddania w Macierzyńską Niewolę za wolność Kościoła. 07:30 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 101 ŁOMŻA Magazyn, 22 min, Polska, 2018 Scenariusz i reżyseria: Agnieszka Grabarska Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor W tym odcinku odwiedzamy Łomżę, która w 2018 roku obchodziła swoje 600. urodziny. Choć leży w województwie podlaskim, ulokowana jest historycznie i geograficznie na Mazowszu, w środkowym biegu Narwi na malowniczej Nizinie Mazowieckiej. W 1418 roku Łomża uzyskało prawa miejskie, ale gród - pierwowzór miasta - istniał już na wiele lat przed tą datą. Dziś można tutaj wznieść się w przestworza, a to za sprawą mistrzów motoparalotniarstwa, którzy odnoszą liczne zwycięstwa. Miasto rozsławia również Teatr Lalki i Aktora oraz Międzynarodowy Festiwal Teatralny Walizka. Warto obejrzenia jest też niezwykła ruchoma szopka w klasztorze kapucynów - odnajdziemy w niej postaci wielu wybitnych Polaków. 15 km. za miastem, w Nowogrodzie możemy odetchnąć wspomnieniem wsi kurpiowskiej. Na terenie 3,5 hektara znajduje się muzeum na wolnym powietrzu - jedno z najstarszych tego typu w Polsce. Jego twórca Adam Chętnik założył też muzeum w Łomży, w którym znajduje się m.in. bogata ekspozycja bursztynu, narzędzi do obróbki i prezentacja biżuterii bursztynowej. To nawiązanie do tradycji wydobycia na Kurpiach bursztynu kopalnego. Turyści nie mogą przejść obojętnie koło najbardziej znanej łomżynianki, Hanki Bielickiej, która ma tutaj swój pomnik ławeczkę. Aktorka znana była ze swojego nietuzinkowego poczuciu humoru i zamiłowania do kapeluszy. Nawiązując do jej kolekcjonerskiej miłości, na dwóch rondach utworzono ogromne kwiatowe kapelusze. 08:00 PRZYRODNIK NA TROPIE - /26/ - PLUSZCZ Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz i prowadzenie: Łukasz Bożycki Są odporne na mróz. Gdy woda zamarza, ptaki te polują pod lodem. Jeden z gatunków pod wodą może przebywać nawet 30 sekund, a potrafią nurkować aż do półtora metra. Mowa o pluszczu, czyli nielicznie u nas występującym ptaku lęgowym o brązowym ubarwieniu, jaśniejszym na głowie. Co jedzą, jak dbają o swoją urodę i gdzie ich szukać opowiada Łukasz Bożycki. 08:30 WIELKA ARCHITEKTURA NA MAŁEJ PLANECIE (GREAT ARCHITECTURE ON A SMALL PLANET) Film dokumentalny, 53 min, Dania, 2019 Reżyseria: Lars Torp, Thomas Houkjr Houkjaer Zrównoważona architektura zyskuje popularność. Architekci już teraz myślą, jak w przyszłości będziemy budować i żyć. Zmiana klimatu. zanieczyszczenie, megamiasta i emisja CO2: duńscy architekci są w czołówce rozwoju zrównoważonej architektury dla przyszłych pokoleń. W połowie wieku na świecie będzie dziesięć miliardów ludzi. Miasta będą się rozrastać i coraz silniej oddziaływać na przyrodę i klimat. Podróżujemy po świecie, badając projekty i budynki, które odpowiadają na globalne wyzwania, jednocześnie poprawiając nasze codzienne życie. Bjarke Ingels ma mistrzowski plan ochrony Manhattanu, w obliczu podnoszącego się poziomu morza. W Paryżu duńscy architekci postawią zielony budynek na szczycie najbardziej zanieczyszczonej autostrady w mieście, gdzie rośliny będą oczyszczać powietrze, zmniejszą hałas i ochłodzą mieszkania. Architekci w Buenos Aires przekształcili dawne slumsy i zintegrowali je z resztą miasta. Czy w przyszłości możemy budować bez emisji CO2? W Kopenhadze materiały z recyklingu są wykorzystywane przez architekta Andersa Lendagera na dużą skalę, co redukuje emisję CO2 o 80%. A w Szwecji CF Mller buduje dziesięciopiętrowe domy mieszkalne z masywnych kawałków drewna zamiast betonu, redukując emisję CO2 do zera. To wszystko są inspirujące przykłady tego, jak możemy żyć i budować w sposób bardziej zrównoważony w przyszłości. 09:35 BRAHMAPUTRA - NIEBIAŃSKA RZEKA W HIMALAJACH - ODC. 2 Z LASÓW NA RÓWNINY (SKY RIVER OF THE HIMALAYAS / BRAHMAPUTRA - HIMMELSFLUSS AUS DEM HIMALAYA) Film dokumentalny, 52 min, Austria, 2018 Reżyseria: Klaus Feichtenberger, Heinz Leger, Jeremy Hogarth Trzyczęściowy film dokumentalny o rzece Brahmaputra. Swój bieg rozpoczyna ona w Himalajach jako najwyżej położona rzeka na świecie. Przepływa przez Chiny, Indie i Bangladesz. Ma ponad 2 tysiące kilometrów. Źródłowe potoki znajdują się w lodowcach masywów górskich Himalajów. Nazwa Brahmaputra oznacza "syn Brahmy". Kanion rzeki według niektórych źródeł uważany jest za najgłębszy kanion na Ziemi. W górnym biegu Brahmaputra przyjmuje liczne potoki wypływające z najwyższych masywów himalajskich, co powoduje to, iż na długim, przeszło 1000 km odcinku ma ona charakter rzeki górskiej. W letnim okresie monsunów poziom rzeki podnosi się o 10 - 12 metrów. Wokół rzeki skupiają się gorące obszary różnorodności biologicznej Azji, obfitując w dzikie zwierzęta. Łącząc się z Gangesem, tworzy największą na świecie deltę rzeki. Przejedziemy też przez najgłębszy, najdłuższy i wciąż ledwo zbadany przełom Tsangpo. Część druga to kontynuacja eksploracji dorzecza rzeki, z czerwonymi pandami i odizolowanymi osiedlami ludzkimi, wyłaniającymi się w umiarkowanych lasach Indii, gdzie leniwie wędrują niedźwiedzie i śnieżne lamparty, omijając Himalaje w zielonym monsunowym kraju Assama. Część trzecia prowadzi nas do parnych równin Bangladeszu z ich bagnami i dżunglami mangrowymi. Muł sprowadzony z Himalajów tworzy najbardziej żyzny i zabójczy region świata, spustoszony przez powodzie i patrolowany przez tygrysy, które bywają niebezpieczne dla ludzi. 11:30 OD MORZA ŚRÓDZIEMNEGO DO AFRYKI POŁUDNIOWEJ - ODC. 6. NA BALKONIE BAŁKANÓW (FROM THE MEDITERANEAN TO SOUTH AFRICA / DE LA MEDITERRANE A L'AFRIQUE DU SUD. AUX BALCONS DES BALKANS) Serial dokumentalny, 13 min, Francja, 2010 Reżyseria: Yannick Charles Seria dokumentalna, która pozwoli poznać szlak od Morza Śródziemnego aż po Południową Afrykę. To balkon Bałkanów. Suchy jak pieprz, jałowy jak pustynia, gorący jak cegła. Widać je z Księżyca. Białe krople na błękicie Adriatyku. Zero drzew, same skały. Okruchy Chorwacji. Jak nie zgubić się w plątaninie wysp? Geologiczne dziwadło. Zagadka meteorologiczna. Park Narodowy Kornati. Mekka żeglarzy, amatorów zacisznych kotwicowisk. Mrowie wysepek, zatoczek. Bliżej wybrzeża pojawiają się jachtowe korki. Na niebie też ruch. Z ziemi poderwały się dwa ciężkie, wojskowe śmigłowce chinook powszechnie stosowane w Iraku i Afganistanie. Lecz Chorwacja nie toczy wojny. Na wybrzeżu i wyspach ani śladu konfliktu. Jednak w głębi kraju niedawna wojna Serbów z Chorwatami pozostawiła głębokie rany: spalone wioski, ślady po kulach. Jakby to było wczoraj. 11:45 KRYPTONIM KOMPOT Reportaż, 15 min, Polska, 1983 Zdjęcia: Stanisław Ścieszko O 40-tysięcznym Kutnie, znanym w latach 80. głównie z produkcji leków, staje się głośno w całej Polsce w 1983 roku z powodu kradzieży 2 kg brązowej (zanieczyszczonej) i 20 dag czystej morfiny z Zakładów Farmaceutycznych "Polfa". W sprawę zamieszanych jest trzech pracowników przedsiębiorstwa (dotąd o nieposzlakowanej reputacji), dwóch kutnowskich nałogowych narkomanów i trzech, powracających z pielgrzymki do Częstochowy, z Tczewa. Całej sprawie nadano kryptonim "Kompot", ponieważ swoją przygodę z narkotykami zaczęli od zażywania pozyskiwanej ze słomy makowej "polskiej heroiny", którą potocznie nazywano "kompotem". Wszystkim grozi od 3 do 4 lat więzienia. 12:15 HARMONIA CHAOSU - NIGEL KENNEDY Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2010 Reżyseria: Jan Sosiński Dokumentalny film Jana Sosińskiego otrzymał Nagrodę Specjalną Radia Kielce oraz Nagrodę Studenckiego Koła Naukowego Przyjaciół Teatru i Kina Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach w 2010 roku. Brytyjczyk Nigel Kennedy, wybitny muzyk, uczeń Yehudi Menuhina, absolwent Juilliard School w Nowym Jorku. Jako artysta jest otwarty na wszelkie gatunki muzyczne, gra muzykę poważną, jazz, muzykę ludową i rozrywkową. Sprawdza się w każdej formie. Jego temperament i żywiołowość daje niezwykłą mieszankę. Pretekstem do pokazania jego sylwetki, poczucia humoru i wirtuozerii jest festiwal, który on sam wymyślił i przygotował. Festiwal nosi nazwę Polski Weekend Nigela Kennedy i odbywał się w Londynie - w Southbank Centre nad Tamizą oraz w Zakopanem (tu pod nazwą Zakopiańska Wiosna Jazzowa). Obie imprezy muzyczne z udziałem Nigela Kennedy’ego cieszyły się zainteresowaniem publiczności i mediów, w tym Telewizji BBC. Tylko ekipie Telewizji Polskiej Nigel Kennedy pozwolił wejść na scenę oraz uczestniczyć w prywatnych rozmowach i spotkaniach z przyjaciółmi i muzykami, z którymi najczęściej współpracuje. Ekipa Telewizji Polskiej jako jedyna towarzyszyła Nigelowi Kennedy'emu podczas całego cyklu jego koncertów w Londynie. Dokument pokazuje proces powstawania unikatowej muzycznej i estradowej kompozycji, której bazą i tłem stał się słynny mecz Polska - Anglia rozegrany na Wembley w 1973 roku. Nigel Kennedy stworzył jeden z najdłuższych utworów muzycznych, scenicznych i zarazem wielogatunkowy muzycznie, którego czas określiła długość gry na boisku czyli ok. 90 minut. 13:15 TAJWAN KONTRA CHINY: KRUCHA DEMOKRACJA (TAIWAN VS CHINA: A FRAGILE DEMOCRACY) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Reżyseria: Alain Lewkowicz Film dokumentalny o sytuacji politycznej na linii Chiny - Tajwan. Na Morzu Południowochińskim leży archipelag Formoza, z portugalskiego "Piękna wyspa", lepiej znany pod chińską nazwą Tajwan. De facto kraj liczący 24 miliony mieszkańców, z własną flagą, hymnem narodowym, walutą, językiem i instytucjami. Tajwan dzieli 160 kilometrów morza od wybrzeży Chin, które traktują wyspę jako zbuntowaną, bacznie obserwowaną prowincję. Polityka Pekinu jest prosta - jeden kraj, dwa systemy. Tajwan musi się podporządkować, a w zamian otrzyma gospodarczą i polityczną autonomię. Teraz, gdy Hongkong został wcielony do Chin, Tajwan nadal jest zdeterminowany, by stać się żywą, młodą demokracją. Ale to nie będzie łatwe. Od czasu Ruchu Słonecznika w 2014 roku, kiedy to młodzi zbuntowali się, by uniemożliwić porozumienie gospodarcze z Chinami, grupy obywatelskie walczą o przejrzystość instytucji. Jak wyjaśnia Audrey Tang, Minister Cyfryzacji, chodzi o to, by zawsze, gdy to możliwe, umieścić obywatela w centrum procesu politycznego i jego decyzji. Ale to nowe pokolenie kłóci się ze starym, które doświadczyło dyktatury i dla którego demokracja niekoniecznie oznacza dobrobyt gospodarczy. Każdego dnia Tajwan odpiera miliony cyberataków, których celem jest destabilizacja jego instytucji i zaostrzenie podziałów w społeczeństwie. Realność politycznego świata, w którym zagrożenie ze strony Chin jest nieustannie obecne. Czy Tajwan zdoła się oprzeć? Jak zareaguje Pekin? Jak silny jest demokratyczny eksperyment w sercu chińskiego świata? 14:15 BRAHMAPUTRA - NIEBIAŃSKA RZEKA W HIMALAJACH - ODC. 3 Z RÓWNIN DO OCEANU (SKY RIVER OF THE HIMALAYAS / BRAHMAPUTRA - HIMMELSFLUSS AUS DEM HIMALAYA) Film dokumentalny, 51 min, Austria, 2018 Reżyseria: Klaus Feichtenberger, Heinz Leger, Jeremy Hogarth Odcinek trzeci prowadzi nas do parnych równin Bangladeszu z ich bagnami i dżunglami mangrowymi. Muł sprowadzony z Himalajów tworzy najbardziej żyzny i zabójczy region świata, spustoszony przez powodzie i patrolowany przez tygrysy, które bywają niebezpieczne dla ludzi. Rzeka swój początek bierze w śniegach i lodach Wyżyny Tybetańskiej, płynie przez skalne masywy Himalajów do największego kanionu na Ziemi. Bliżej ujścia traci impet. Na rozległej równinie stanu Asam w Indiach niemal łagodnie płynie wśród wysp dzikiej natury, rozbrzmiewających echem odległej przeszłości. Bogactwo roślin i zwierząt w regionach o zróżnicowanym klimacie tworzy ogromną różnorodność biologiczną. Wzdłuż południowych zboczy środkowych Himalajów na odcinku niemal pięciuset kilometrów rozciągają się równiny zalewowe. W czerwcu przed nadejściem monsunu poziom wody w Brahmaputrze jest najniższy. U zbiegu z rzeką Kulsi, w dół od Parku Narodowego Kaziranga, w nocy panuje ożywiony ruch. Dziś niebiańska rzeka łączy surowe puste przestrzenie z krajobrazami uformowanymi przez człowieka i z regionami o niezwykłej różnorodności. Łączy cywilizacje i kultury, karmi miliony istnień. Jarlung - cangpo, Brahmaputra, Jamuna - niebiańska rzeka Himalajów. 15:15 WYSPY CZASÓW ODYSEUSZA - POWSTAŁE Z OGNIA (ISLANDS IN TIME - A WILDLIFE ODYSSEY 1. BORN OF FIRE) Film dokumentalny, 50 min, Austria, 2017 Reżyseria: Matt Hamilton, Paul Reddish Trzyczęściowy film dokumentalny o wyspach Azji Południowo - Wschodniej, które należą do najbardziej ciekawych i różnorodnych miejsc na ziemi. Położone między Australią i Azją, mają najbogatszą przyrodę na świecie. Są habitatami pięknych i dziwnych stworzeń. To świat, gdzie ptaki wykluwają się na zboczach aktywnych wulkanów, świnie się boksują, a kangury wspinają na drzewa. Te niezwykłe krajobrazy od dziesiątków milionów lat kształtują się za sprawą wulkanów. To tu 25 milionów lat temu kontynent australijski zderzył się z Azją. Na skutek kataklizmu Nowa Gwinea została wciśnięta między oba kontynenty. Ze szczytami gór dochodzącymi do blisko 5 tysięcy metrów jest to najwyższa wyspa na naszej planecie. Nogale melanezyjskie żyją w jednym z najbardziej ekstremalnych środowisk w przyrodzie. To miejsce jest śmiertelnie groźną strefą popiołów wulkanicznych i toksycznych gazów. Tymczasem gatunek tego ptaka w wyjątkowy sposób przystosował się i wykorzystuje niszczycielskie siły. Temperatura tuż pod powierzchnią sięga ponad tysiąca stopni Celsjusza. O dziwo ptaki te właśnie szukają ciepła. Nogale melanezyjskie wyposażone są w ogromne stopy, idealne do kopania. Mają niezwykłą zdolność wyczuwania temperatury. Za pomocą specjalnego gruczołu w gardle ptak ten wyczuwa różnicę nawet pół stopnia. Wokół wulkanu jest zaledwie kilka miejsc o odpowiedniej dla nich temperaturze 33 stopni ciepła. O takie miejsca warto powalczyć. Gorące zbocze jest znakomitym inkubatorem dla jaja. Pisklę wykluje się po 60 dniach. To jeden z najdłuższych okresów inkubacji u ptaków. Natychmiast po wykluciu pisklak jest w stanie odfrunąć. Aktywny wulkan jest jedynym rodzicem, jakiego zna, więc od pierwszej chwili małe jest samodzielne. 16:15 SŁODKI WIEDEŃ - CZAR TRADYCJI (SWEET VIENNA / SUSSES WIEN - TRADITION VERZAUBERT) Film dokumentalny, 50 min, Austria, 2019 Reżyseria: Gerald Benesch, Barbara Weissenbeck Film dokumentalny o słodkościach wiedeńskich. Kiedy Wiedeń był centrum monarchii austro - węgierskiej, stał się tyglem składników i przepisów z całego świata. To dało początek tradycjom, które istnieją do dziś, ale w końcu radość jest ponadczasowa. Film oprowadza po smakach, biografiach i nowinkach wiedeńskiej kuchni deserowej. Od Wiener Schokoladekönig i Karlsbader Oblatenbäckerei po legendarny wystrój Demel, od ponczowych pączków cukierni Gerstner po innowacyjne dzieła cukiernika Zoli Auböck i słynną cukiernię Tart’a tata. 17:10 RAJSKIE WYSPY WIDZIANE Z NIEBA - ODC. 4 TUAMOTU, KRAINA ATOLI (PARADISE ISLANDS FROM THE SKY / LES ILES PARADISIAQUES VUES DU CIEL. LES TUAMOTUS, LE MONDE DES ATOLLS) Serial dokumentalny, 14 min, Francja, 2009 Reżyseria: Yannick Charles Seria filmów dokumentalnych opowiadających o najpiękniejszych, egzotycznych wyspach świata. Odcinek czwarty to podróż do krainy atoli. Okruchy lądu na bezkresnym oceanie: Tuamotu, 84 płaskie wyspy koralowe na południe od Tahiti. Wyspa to ląd otoczony wodą, atol to woda otoczona lądem. Największym atolem archipelagu Tuamotu jest Rangiroa. Nieskończona różnorodność błękitów i zieleni. Południe. 28 stopni i lekka bryza. Rekiny zdają się nie zwracać uwagi na temperaturę wody, która na płyciźnie może osiągać 40 stopni. Większość żywych organizmów woli lepiej dotlenioną wodę w granatowych głębiach. Atol jest jak rysunek na oceanie. Rangiroa to liczący 80 km długości i 30 szerokości prostokąt. Zamknięty świat. Wyjątkiem są przesmyki, gdzie laguna łączy się z oceanem. To bramy w rafie koralowej, przez które wpływa i wypływa różnego rodzaju fauna wodna. 18:05 WENECJA: TECHNOLOGICZNE WYZWANIE (VENICE THE TECHNOLOGICAL CHALLENGE / VENISE LE DEFI TECHNOLOGIQUE) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2018 Reżyseria: Laurence Thiriat Wenecja owoc niebywałego przedsięwzięcia. Miasto zbudowane na wodzie, w bardzo niesprzyjającym terenie. Niegdyś było stolicą najpotężniejszego imperium żeglarskiego na świecie. Dziś wzbudza podziw milionów podróżnych. U podstaw tego piękna leży jednak niesłychane osiągniecie techniki. Budowniczowie Wenecji musieli wciąż opracowywać i testować nowe sposoby ochrony miasta przed zatonięciem. Poziom morza w Wenecji drastycznie wzrósł w ciągu ostatniego stulecia, zagrażając istnieniu miasta. Mimo to, pod cudownym obliczem tak zwanej La Serenissimy kryją się gnijące podwaliny, stale atakowane przez wodę i sól. Co skłoniło przyszłych Wenecjan do osiedlenia się w tak nieprzyjaznym miejscu? Jak to zwykle bywa, ich wybór wyjaśniają karty historii. W ostatnich latach ten rozkład nabrał tempa. Coraz częściej Wenecję nawiedza Aqua alta, czyli wysoki przypływ. Każdego dnia działalność człowieka niszczy kolejny kawałek tego kruchego skarbu. Tymczasem za kulisami rzesze inżynierów i naukowców walczą na wszystkich frontach o ocalenie miasta. Efekty ich pracy przesądzą o losie La Serenissimy. Czy badacze zdołają wygrać bój z żywiołami i z niszczycielską działalnością człowieka? Od rezultatu tego wyścigu z czasem zależy, czy Wenecja nie stanie się nową Atlantydą. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - WIECZNA JAPONIA (FLAVORS) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos W kolejnym odcinku serii podróż do zachodniej Japonii. Japonia to kraj kontrastów, osobliwe połączenie tradycji i nowoczesności. Wizyta w zachodniej części Wysp Japońskich jest jak podróż do serca cywilizacji, której duchowość i styl życia pozostały autentyczne i oryginalne. Kolejne etapy podróży odsłaniają przed nami kulturowe bogactwo i przyrodniczą różnorodność Japonii. 20:10 ZŁOTE ŁANY - ODC. 5 Serial dokumentalny, 25 min, Polska 2000 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski Muzyka: Bartosz Straburzyński Konsultacja językowa i narracja: prof. Jan Miodek Ekipa filmowa staje się sprawcą nieszczęścia: rozbicia szyby w kombajnie Irka. Młodzieniec jest wściekły. Jego matka, pani Wanda, próbuje łagodzić sprawę, jak zawsze rozdając jabłka. W sali wynajętej w miasteczku trwa wesele najstarszej córki pani Steni. U Franciszków natomiast odbywa się pieczenie chleba - zajęcie, które niemal całkiem odeszło w przeszłość. Zgodnie z tradycją, gospodarz wyrabia ciasto w wielkiej dzieży, a gospodyni rozpala w piecu. Joanna przed kilkoma laty wyjechała do Holandii. Wyszła tam za mąż za Henka, który zawsze marzył, by mieć swoje gospodarstwo. Na urzeczywistnienie pragnienia w kraju jednak nie było go stać. Na przeszkodzie stały też ograniczenia narzucone przez Unię Europejską. Oboje pomyśleli o Polsce. Henk kupił zdewastowany i zdegradowany majątek popegeerowski i zaczął gospodarzyć. Zawistnicy dwa razy podpalali mu stodoły z sianem, ale się nie poddał. Jego obory opuszcza mleko doskonałej jakości. Czternastoletni syn holenderskich przyjaciół Henka spędza w Złotych Łanach wakacje. Pracuje, by pomóc gospodarzowi, co sprawia mu autentyczną radość. W barze Alaska pan Jan, zwany poetą, martwi się, że musi wyjechać do Niemiec, którego to kraju nie darzy najlepszymi uczuciami. Ale właśnie tam wyjechała córka i teraz wychodzi za mąż, na szczęście - zdaniem pana Jana - za Polaka. 20:40 ZŁOTE ŁANY - ODC. 6 Serial dokumentalny, 25 min, Polska 2000 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski Muzyka: Bartosz Straburzyński Konsultacja językowa i narracja: prof. Jan Miodek Pani Stenia opowiada o weselu córki, a pan Jan - w barze Alaska - wspomina pobyt w Niemczech i zwierza się, że zmienił zdanie o Niemcach i przekonał się do nich, kiedy zobaczył ich gospodarny kraj. Pani Wanda wraca do domu po jednodniowej nieobecności. Jest zaniepokojona. Cielęta ryczą, a Irek siedzi zamyślony. Kobieta po raz kolejny dochodzi do wniosku, że syn musi się ożenić. W domu państwa Kałczarów trwają przygotowania do wyjazdu Janusza do szkoły dla głuchoniemych. Chłopiec będzie mieszkał w internacie i uczył się zawodu stolarza. W przygotowaniach uczestniczy Asia. Jest także głucha, ale świetnie czyta z ust, a nawet mówi, pełni więc w rodzinie rolę tłumacza. Ewa Wełpowa z żalem myśli o swoich dzieciach. Tak ciężko muszą pracować w gospodarstwie, podczas gdy córka jej żyjącej w mieście siostry mogła wyjechać na kolonie do Włoch. Trwają ćwiczenia ochotniczej straży pożarnej, organizacji zanikającej już w tym regionie. Jednostkę tworzą trzy rodziny, w tym Gralowie, dlatego Wełpa wymyślił własne sposoby ratunku przed żywiołem, by w razie nieszczęścia nie być zdanym na pomoc znienawidzonych sąsiadów. Najmłodszym rolnikiem w Złotych Łanach jest Marek. Miał 19 lat, kiedy przejął gospodarstwo od chorego ojca. Prowadzi je z żoną Agnieszką, która dla niego porzuciła miasto. Postawili na hodowlę świń. Pracują ciężko, mają dwoje małych dzieci, a mimo to oboje zaczęli - zaocznie - naukę w szkole średniej, przekonani, że zdobyte wykształcenie zaprocentuje w przyszłości. Pani Franciszka opowiada o krowach, o tym, że lubią kiedy się im śpiewa. Pan Franciszek natomiast kupuje w miasteczku nasiona i odwiedza bibliotekę. Wieczorem wyraża swój zachwyt dla wszechświata. 21:10 TĘSKNOTA ZA WSCHODEM (EAST OF OUR MEMORY) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Jeanne Nouchi, Marion Verle Zdjęcia: Nastasja Saerens Likwidacja NRD nastąpiła 3.10.1990, gdy powstałe w miejsce NRD landy przystąpiły do RFN tworząc zjednoczone Niemcy. Ten film powstał z okazji rocznicy upadku muru berlińskiego w listopadzie. Mario, Heidi, Franck, Hans i Martina są w różnym wieku i pochodzą z różnych środowisk, jednak wszyscy czują tęsknotę za NRD - nieistniejącym już państwem niemieckim, które powstało 7.10.1949 na terenie radzieckiej strefy okupacyjnej. Likwidacja nastąpiła już ponad 30 lat temu, a uczucie tęsknoty za NRD wciąż wpływa na codzienne życie wielu osób. Jak wyjaśnić żal za reżimem totalitarnym? Może to jest jedynie nostalgia, a raczej ostalgia? Bohaterowie filmu chętnie powracają do wspomnień z tamtych lat, które dla wielu były jednak tragiczne. Co czują i dlaczego nie odnajdują się w teraźniejszości? Czego najbardziej żałują, że już nie powróci? W wypowiedzi z 2018 r. usłyszymy: "W 69. rocznicę utworzenia Niemieckiej Republiki Demokratycznej, niektórzy pamiętają, że gdy w NRD zwyciężyła kontrrewolucja, pewien znany pisarz obwieścił: Po NRD w historii zostanie nie więcej niż przypisek. 69 lat po utworzeniu naszej republiki i 28 lat po jej rozbiciu, jest oczywiste, że Niemiecka Republika Demokratyczna dla wielu wciąż jest żywa." W latach 90. zniknęła otwartość w relacjach między ludźmi, niektórzy domagali się ponownego wzniesienia muru! Nie spełniły się nadzieje, że w wolnym świecie wszystko funkcjonuje świetnie. 22:10 OSTATNI TANIEC NRD (EAST GERMANY'S LAST DANCE) Film dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Heike Bittner, Torsten Korner Zdjęcia: Jean Schablin Film dokumentalny przypominający wydarzenia, jakie miały miejsce w październiku 1989 r. Odbyła się 40. i zarazem ostatnia rocznica powstania Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Świat wywrócił się do góry nogami. Michaił Gorbaczow mówi o otwarciu i reformach: głastnosti i pierestrojce. Wielu obywateli NRD wiąże z nim nadzieje, ale wschodnioniemieccy przywódcy wydają się głusi na jego słowa. Dla Honeckera i jego biura politycznego ten dzień miał być demonstracją siły, sukcesu i żywotności państwa socjalistycznego. Podczas uroczystości ludność Niemiec Wschodnich zgromadziła się i w całym kraju odbyły się wielkie demonstracje przeciwko reżimowi. Stał się ten dzień dniem, w którym NRD zaczęła się rozpadać i wraz z nią cały blok wschodni. Zaledwie miesiąc później upadł mur berliński. Tego samego dnia rozkwitł porządek zimnej wojny i nastała inna Europa. 23:15 NIEPARZYŚCI - ODC. 1 Serial dokumentalny, 25 min, 12 odc., TVP 2000 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski Muzyka: Bartosz Straburzyński, Adam Nowak Samotność to dla wielu ludzi najstraszniejsze, często wstydliwie skrywane uczucie. Niektórzy nie mogą jej znieść, lecz nie udaje im się znaleźć wymarzonego partnera. Zdarza się więc, że szukają pomocy w biurach matrymonialnych. Ewa Straburzyńska przez dwa miesiące, za zgodą zainteresowanych, obserwowała poczynania klientów trzech biur matryrmonialnych - we Wrocławiu, Opolu i Lubaniu. Towarzyszyła im wszędzie tam, gdzie spodziewali się znaleźć swój wymarzony ideał: na dancingach dla samotnych, imprezach organizowanych przez biura, w kawiarniach, miejscach spotkań towarzyskich, na randkach. Bohaterowie reprezentują różne grupy wiekowe i niemal wszystkie kręgi społeczne. Jest wśród nich przystojny i bogaty biznesmen, ponad osiemdziesięcioletnia dama, piękne dziewczyny, wdowiec, rozwódka, atrakcyjny Polak z Chicago, przebojowa czterdziestolatka... To oczywiście nie wszyscy. Wszyscy jednak zgodzili się, by kamera przypatrywała się ich próbom znalezienia partnera lub partnerki. Niektórzy liczą nawet na to, że jeśli nie pomoże im biuro matrymonialne, być może pomoże im oglądany w całej Polsce serial. Wieczorek taneczny dla samotnych zorganizowany przez Biuro Matrymonialne w Opolu. Wśród bawiących się jest Jola, trzydziestodwuletnia mieszkanka wsi, matka czworga dzieci. Przyszła na zabawę po raz pierwszy od pięciu lat. Poznaje Krzysztofa i jest nim oczarowana. Na wieczorku jest też starsza od Joli o kilkanaście lat Grażyna. Po trzech nieudanych małżeństwach już od roku bezskutecznie poszukuje nowego partnera. Prowadzi wprawdzie stoisko monopolowe w dużym sklepie samoobsługowym, lecz mężczyźni, którzy tam przychodzą, nie zasługują, jej zdaniem, na uwagę. W Biurze Matrymonialnym w Lubaniu pojawia się Leszek. Ma 50 lat, jest po rozwodzie i szuka lekarstwa na tragiczną miłość. W podobnym biurze we Wrocławiu Mateusz, wdowiec z dwojgiem małych dzieci, ma nadzieję znaleźć kobietę, która zaopiekowałaby się nim i jego potomstwem. Anna natomiast, 83-letnia dama z dzielnicy zwanej we Wrocławiu "trójkątem bermudzkim", marzy o spotkaniu pana, którego obdarzyłaby gorącą, namiętną miłością. Podobnej miłości pragną Danuta i Beata - matka i córka. Tymczasem Jola i Krzysztof, którzy poznali się na wieczorku tanecznym w Opolu, spotykają się na pierwszej randce. 23:45 NAJWIĘCEJ MAM KŁOPOTÓW Reportaż, 19 min, Polska, 1987 Scenariusz: Małgorzata Kałużyńska Jasak Zdjęcia: Stanisław Scieszko, Dariusz Gąsowski Tamara marzy o włosach do ziemi, o pracy w sklepie, o domu, w którym każdy z rodziny miałby własne piętro, ale żeby tak było, budynek musiałby mieć ich piętnaście... "Najwięcej mam kłopotów..." Małgorzaty Kałużyńskiej - Jasak to opowieść o życiu codziennym czternaściorga rodzeństwa i ich ojca. Starsze dzieci, po śmierci mamy, musiały przejąć wiele obowiązków domowych i opiekę nad młodszymi. Główną bohaterką reportażu jest Tamara, która choć nie jest najstarszą z córek, bardzo pomaga w domu. Dziewczynka opowiada nam o swoich marzeniach i troskach, a jej wypowiedzi ilustrują sceny z życia rodzinnego. 00:10 NOTACJE - AUGUST KOWALCZYK. WOJSKO KSIĘDZA SUPERIORA Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2008 Autor: Sławomir Malcharek, Róża Fabjanowska August Kowalczyk, ur. 15 sierpnia 1921 w Tarnawie-Górze polski aktor filmowy. Więzień i uciekinier Auschwitz. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1969). W latach 1962 - 1966 Dyrektor Teatru im. Adama Mickiewicza w Częstochowie. Jeden z ciekawszych aktorów i reżyserów, tak teatralnych, jak i filmowych. To podczas jego dyrekcji Józef Szajna wystawił swoją wizję "Fausta" J. W. Goethego. 00:25 NASZA MAŁA POLSKA. Film dokumentalny, 70 min, Polska, 2018 Reżyseria: Matej Bobrik Zdjęcia: Michał Stajniak Muzyka: Tymoteusz Witczak Co roku kilkanaścioro młodych Japończyków rozpoczyna studia na Wydziale Polonistyki Tokijskiego Uniwersytetu Studiów Zagranicznych. Mają po kilkanaście lat, nie umieją wymówić słowa kiełbasa i sądzą, że ludzie w Polsce piją mleko z olbrzymich kartonów. Jednym z obowiązkowych zadań studentów drugiego roku jest wystawienie sztuki teatralnej w języku polskim. W tym roku będzie to "Męczeństwo Piotra Oheya" Sławomira Mrożka. Matej Bobrik w swoim filmie dokumentalnym "Sztuka zrozumienia" z dystansem godnym antropologa i ciepłym humorem, opowie o ich zmaganiach nie tylko z językiem polskim, lecz także ze zderzeniem wyobrażeń z rzeczywistością. 01:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 238 Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 02:20 MIĘDZY PRAWDĄ A WYOBRAŹNIĄ? OPOWIEŚCI TWÓRCÓW POLSKIEJ SZKOŁY FILMOWEJ Film dokumentalny, Polska 2007 Reżyseria: Tadeusz Bystram Scenariusz i współpraca reżyserska: Stanisław Zawiśliński Zdjęcia: Lesław Skuza Polska szkoła filmowa pozostaje do dziś szczytowym okresem artystycznym w naszej kinematografii. Narodziła się tuż po październikowej odwilży, kiedy to młodzi filmowcy znaleźli się w awangardzie przemian. Zaledwie kilka lat jej działalności (według różnych źródeł istniała w latach 1957 - 1961 lub nawet 1956 - 1964) zaowocowało filmami bardzo oryginalnymi, różnorodnymi, dojrzałymi artystycznie, a jednocześnie szalenie nowatorskimi, utrzymanymi w nowofalowym klimacie. Podejrzliwie przyjmowane w kraju przez tzw. czynniki oficjalne, filmy te spotykały się z bardzo żywym przyjęciem publiczności i triumfowały na międzynarodowych festiwalach, gdyż mówiły o polskich tragediach, kompleksach, rozterkach w sposób uniwersalny, zrozumiały także poza granicami kraju. Szkoła polska stawiała na kino autorskie, odcinając się całkowicie od wzorów przedwojennych i przedwojennych gwiazd. Po latach wojny, a później stalinowskiego terroru wnosiła świeży, jakże potrzebny w sztuce i życiu społecznym oddech. Szczególną rolę w kształtowaniu się szkoły polskiej i powstawaniu kolejnych obrazów z tego nurtu odegrały utworzone jeszcze przed październikiem 1956 r. zespoły filmowe, a zwłaszcza zespół filmowy Kadr. Gromadziły one entuzjastów kina, znających się świetnie na swojej pracy. To ich zasługą było wyłanianie z masy zgłaszanych projektów tych naprawdę wartościowych, promowanie zdolnych filmowców kosztem faworytów partyjnych. Wiele ówczesnych filmów stanowiło adaptacje literatury, ale i oryginalne scenariusze wychodziły często spod ręki pisarzy. Szczęśliwym trafem ówczesne kino przyciągnęło wielu ludzi pióra: Kazimierza i Mariana Brandysów, Tadeusza Konwickiego, Józefa Hena, Jerzego Andrzejewskiego, Marka Hłaskę, Jerzego Stefana Stawińskiego. Solidne literackie podstawy przekładały się na jakość całego filmu. Niezwykłym osiągnięciom reżyserskim i scenariuszowym towarzyszył rozwój kunsztu operatorskiego, a renoma naszych operatorów utrzymuje się do dziś. Rosło też nowe, nieobciążone teatralnymi naleciałościami pokolenie aktorskie z takimi legendami ekranu, jak: Zbigniew Cybulski, Lucyna Winnicka, Tadeusz Janczar, Leon Niemczyk. W filmie Tadeusza Bystrama przypominającym dokonania polskiej szkoły filmowej wspominają tamte niezwykłe lata i zrealizowane wtedy dzieła ich twórcy: reżyserzy, scenarzyści, operatorzy i aktorzy. Oglądamy ich wypowiedzi zarejestrowane specjalnie na potrzeby tego filmu oraz nagrania archiwalne. O szkole polskiej mówią m. in.: Andrzej Wajda, Andrzej Munk, Kazimierz Kutz, Janusz Morgenstern, Stanisław Różewicz, Tadeusz Konwicki, Jerzy Kawalerowicz, Jerzy Stefan Stawiński, Wojciech Jerzy Has, Czesław Petelski, Stanisław Lenartowicz, Roman Polański, operatorzy Jerzy Wójcik i Jan Laskowski, aktorzy: Wieńczysław Gliński, Gustaw Holoubek, Leon Niemczyk. Opowiadają o atmosferze, w jakiej powstawały znaczące do dziś filmy, o perturbacjach politycznych, kłopotach z cenzurą, problemach technicznych towarzyszących pracom produkcyjnym, ale też ogromnym zapale i zaangażowaniu ludzi kina, ich radości tworzenia. Wypowiedzi sław ilustrują fragmenty filmów z tamtego okresu: "Kanał", "Człowiek na torze", "Zimowy zmierzch", "Pętla", "Eroica", "Popiół i diament", "Baza ludzi umarłych", "Ostatni dzień lata", "Pociąg", "Zezowate szczęście", "Do widzenia, do jutra", "Nikt nie woła", "Świadectwo urodzenia", "Matka Joanna od Aniołów". 03:25 MUZYKA W RAJU Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2006 Scenariusz i reżyseria: Monika Górska Zdjęcia: Rafał Jerzak, Tomasz Chruściel Paradyż, malownicze pocysterskie opactwo, w którym odbywa się coroczny festiwal muzyki dawnej "Muzyka Raju", to miejsce, w którym czasu nie przelicza się na pieniądze. Najważniejsze są relacje między ludźmi. Relacja z festiwalu jest pretekstem do opowieści o tym, co dzisiaj - paradoksalnie - wcale tak dawne nie jest. Członkowie orkiestry muzyki dawnej Arte dei Suonatori, która jest gospodarzem tego święta, od swych barokowych "przodków" i współczesnych mentorów przejęli to, dzięki czemu bliżej im do nieprzewidywalnego zespołu jazzowego niż do poważnej orkiestry symfonicznej. Orkiestra stara się nie ograniczać do wykonywania na dawnych instrumentach i według barokowych prawideł dzieł skomponowanych trzysta lat temu. Partytura to tylko pretekst do artystycznych eksperymentów, czyli bardziej do tworzenia niż odtwarzania muzyki. Muzyka jest tu wspólnym językiem najwybitniejszych pasjonatów z całej Europy, którzy współtworzą jedną z najlepszych orkiestr w Europie. Ale to nie tłumy fanów ani międzynarodowe sukcesy wydanych przez nich płyt są kanwą powieści filmowej. Są nią portrety ludzi, którzy muzyką przeobrażają swoje życie w przeżycie, a skrawek ziemi w Lubuskiem w prawdziwy raj.