TVP Dokument Czwartek, 22.09.2022 06:00 DZIKA POLSKA - WPŁYŃ NA WODĘ. PŁYNIEMY DO KOZY Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2013 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Użytkowe podejście do ryb i wynikłe stąd względy gospodarcze przesłaniają nam to, co w życiu tych wodnych istot najciekawsze. A tymczasem ryby niektórych gatunków, niekoniecznie tych, które są dla nas gospodarczo czy też z innych względów przydatne, ukazują wiele zaskakujacych powiązań między organizmami wodnymi. Taka np. różanka rozwija się tylko w towarzystwie pewnych gatunków małży. Ryby są też bardzo czułymi wskaźnikami stanu wód zarówno sezonowych, w dużej mierze naturalnych zmian tego stanu, jak i tych spowodowanych przez naszą gospodarkę. Biologii ryb i ich powiązaniu ze środowiskiem wodnym i nadwodnym przyjrzymy się nad Biebrzą rzeką jeszcze naturalną, zamieszkiwaną przez kompletne zespoły wodnych organizmów. Wyruszamy na badawczy połów, którym steruje prof. Roman Kujawa z Uniwersytetu Warmińsko - Mazurskiego. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.V - ODC. 50 JAK POWSTAŁY NASZE NAZWISKA? Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Radosław Kotarski przybywa do średniowiecznej osady, aby w niej prześledzić procesy, które dały początek naszym, współczesnym nazwiskom. Stara się także znaleźć odpowiedź na pytanie, kiedy przydomki zamieniły się w pełnoprawne nazwiska i jakimi drogami się to stało. Odpowiada również na pytanie, czy faktycznie nazwiska z końcówką na -ski świadczą o pochodzeniu szlacheckim. 07:05 NOTACJE - WOJCIECH WIECZOREK. STARA GWARDIA "WIĘZI" Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2008 Autor: Henryk Urbanek, Justyna Łuczaj-Salej Wojciech Wieczorek, urodzony w 1928 r. w Przemyślu, publicysta, współtwórca pisma "Więź", w latach 1981 - 1989 redaktor naczelny miesięcznika. Opowiada o powstaniu "Więzi", o tematach podejmowanych przez twóców pisma, prześladowaniu przez władze PRL, relacjach z kardynałem Wyszyńskim. Będzie też mowa o rozłamie, o konflikcie Zabłocki - Mazowiecki, o cenzurze, okresie "Solidarności", odejściu Mazowieckiego, prześladowaniach zespołu redakcyjnego "Więzi" i aresztowaniach. 07:20 NOTACJE - JERZY TOMZIŃSKI. NIEZNANE HISTORIE JASNA GÓRA Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2007 Autor: Marcin Sępiak, Krzysztof Tadej Jerzy Tomziński, były generał zakonu paulinów, były kustosz sanktuarium jasnogórskiego i przeor Jasnej Góry, urodził się 24 listopada 1918 r. w miejscowości Przystajń k. Częstochowy. Wykształcenie zdobywał w Krakowie, Częstochowie i Rzymie. Studia filozoficzne i teologiczne ukończył w Krakowie i Częstochowie, a następnie studiował prawo kanoniczne na Papieskim Uniwersytecie "Gregorianum" w Rzymie uzyskując w 1962 r. tytuł doktor prawa kanonicznego. Przez wiele lat był współredaktorem tygodnika katolickiego "Niedziela", miesięcznika "Jasna Góra", korespondentem Katolickiej Agencji Informacyjnej i pallotyńskiego miesięcznika "Miejsca święte". W latach 1945-1948 był kustoszem sanktuarium jasnogórskiego, a w latach 1952-57 pełnił przez dwie kolejne kadencje funkcję przeora Jasnej Góry. Utrzymywał ścisły kontakt z więzionym prymasem, kardynałem Stefanem Wyszyńskim. W czasach, gdy o. Jerzy Tomziński był przeorem, 26 sierpnia 1956 r., odbyły się Jasnogórskie Śluby Narodu z udziałem milionowej rzeszy pielgrzymów. W latach 1957-63 o. Jerzy reprezentował zakon paulinów jako prokurator przy Stolicy Apostolskiej w Rzymie. Na zaproszenie papieża Pawła VI, jako generał paulinów, uczestniczył w obradach Soboru Watykańskiego II. W latach 1963-1993 o. Tomziński był członkiem Komisji Maryjnej Episkopatu Polski. Przygotowywał centralne uroczystości Tysiąclecia Chrztu Polski 3 maja 1966 r. na Jasnej Górze, połączone z aktem Oddania w Macierzyńską Niewolę za wolność Kościoła. 07:35 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 102 JEZIORO ŚNIARDWY Magazyn, 21 min, Polska, 2018 Reżyseria: Ewa Grodzka Scenariusz: Michał Piedziewicz Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Śniardwy, największe jezioro w Polsce, ma powierzchnię ponad jedenastu tysięcy hektarów i niemal sto kilometrów linii brzegowej. Jest szerokie na trzynaście kilometrów, długie na dwadzieścia dwa i jednocześnie płytkie - średnia głębokość nie przekracza tu siedmiu metrów, a strefa sitowia wzdłuż płycizn przy brzegu, sięga niekiedy niemal dwustu metrów. Połączone z innymi jeziorami kanałami lub wąskimi przesmykami, Śniardwy są częścią Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. W szczycie sezonu w przesmyku Przeczka panuje ruch nie mniejszy niż na ulicach wielkich miast. Wpływa się tu na Śniardwy w drodze z Giżycka i Mikołajek albo od południa z Rucianego - Nidy. Największe polskie jezioro kusi nie tylko żeglarzy, lecz jest również wyzwaniem dla piechurów i rowerzystów. W Okartowie można wsiąść na rower, by mazurskie morze poznać od strony lądu. Okolica to również raj dla miłośników zwierząt. Położona w Puszczy Piskiej i oczywiście nad Śniardwami stacja badawcza Polskiej Akademii Nauk specjalizuje się w hodowli konika polskiego, czyli prymitywnej rasy wywodzącej się od dzikich tarpanów. Stacja w Popielnie działa od lat pięćdziesiątych XX wieku. W zabytkowym spichlerzu mieści się jej muzeum, a tuż obok stajnie. 08:00 PRZYRODNIK NA TROPIE - /27/ - RÓŻANKA Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz i prowadzenie: Łukasz Bożycki Samica okonia składa jednorazowo około 30 000 jajeczek, a samica lina aż 300 000 ziaren ikry. Tymczasem różanka - bo to o niej dziś będzie mowa - składa tylko kilkanaście ziarenek ikry. Dlaczego? I co to jest rybie przedszkole? O tym i o oswajaniu małży opowiada Łukasz Bożycki, przyrodnik i fotograf. 08:30 SŁODKI WIEDEŃ - CZAR TRADYCJI (SWEET VIENNA / SUSSES WIEN - TRADITION VERZAUBERT) Film dokumentalny, 50 min, Austria, 2019 Reżyseria: Gerald Benesch, Barbara Weissenbeck Film dokumentalny o słodkościach wiedeńskich. Kiedy Wiedeń był centrum monarchii austro - węgierskiej, stał się tyglem składników i przepisów z całego świata. To dało początek tradycjom, które istnieją do dziś, ale w końcu radość jest ponadczasowa. Film oprowadza po smakach, biografiach i nowinkach wiedeńskiej kuchni deserowej. Od Wiener Schokoladekönig i Karlsbader Oblatenbäckerei po legendarny wystrój Demel, od ponczowych pączków cukierni Gerstner po innowacyjne dzieła cukiernika Zoli Auböck i słynną cukiernię Tart’a tata. 09:30 BRAHMAPUTRA - NIEBIAŃSKA RZEKA W HIMALAJACH - ODC. 3 Z RÓWNIN DO OCEANU (SKY RIVER OF THE HIMALAYAS / BRAHMAPUTRA - HIMMELSFLUSS AUS DEM HIMALAYA) Film dokumentalny, 51 min, Austria, 2018 Reżyseria: Klaus Feichtenberger, Heinz Leger, Jeremy Hogarth Odcinek trzeci prowadzi nas do parnych równin Bangladeszu z ich bagnami i dżunglami mangrowymi. Muł sprowadzony z Himalajów tworzy najbardziej żyzny i zabójczy region świata, spustoszony przez powodzie i patrolowany przez tygrysy, które bywają niebezpieczne dla ludzi. Rzeka swój początek bierze w śniegach i lodach Wyżyny Tybetańskiej, płynie przez skalne masywy Himalajów do największego kanionu na Ziemi. Bliżej ujścia traci impet. Na rozległej równinie stanu Asam w Indiach niemal łagodnie płynie wśród wysp dzikiej natury, rozbrzmiewających echem odległej przeszłości. Bogactwo roślin i zwierząt w regionach o zróżnicowanym klimacie tworzy ogromną różnorodność biologiczną. Wzdłuż południowych zboczy środkowych Himalajów na odcinku niemal pięciuset kilometrów rozciągają się równiny zalewowe. W czerwcu przed nadejściem monsunu poziom wody w Brahmaputrze jest najniższy. U zbiegu z rzeką Kulsi, w dół od Parku Narodowego Kaziranga, w nocy panuje ożywiony ruch. Dziś niebiańska rzeka łączy surowe puste przestrzenie z krajobrazami uformowanymi przez człowieka i z regionami o niezwykłej różnorodności. Łączy cywilizacje i kultury, karmi miliony istnień. Jarlung - cangpo, Brahmaputra, Jamuna - niebiańska rzeka Himalajów. 11:00 WOKÓŁ MÓRZ II - ODC. 17 SCENY Z ŻYCIA NEAPOLU (AROUND THE SEA II EP. 17 PETIT THEATRE NAPOLITAIN) Serial dokumentalny, 17 min, Francja, 2018 Reżyseria: Carolina De Salvo Kontynuacja opowieści o krajach, miastach i ludziach, których życie związane jest z wodą. Ocean Spokojny, Karaiby, wybrzeże Francji, Ocean Polarny czy wybrzeże Afryki - będziemy podróżować, żeglować i dowiadywać się wszystkiego o świecie widzianym oczami mieszkańców, którzy żyją i pracują wokół tych niezwykłych miejsc. Raj dla jednych, a dla innych ekologiczne cierpienie. W tym odcinku Neapol - to olbrzymi teatr pod gołym niebem. Pranie w oknach, skutery, pizzerie, bogactwo i nędza... wszystko miesza się tu ze sobą i nakłada na siebie. Neapol to obowiązkowy etap podróży do Włoch. To mieszkańcy nadają temu miastu tak wyjątkowy charakter. Tu każdy odgrywa jakąś rolę. Dozwolone są wszelkie rejestry. Tu każdy może być scenografem albo reżyserem. Neapolitańczycy mają we krwi komedię dell'arte. Tu można nakręcić każdą scenę filmową. W ciągu kilku minut znajdzie się stu statystów. Na uliczkach Neapolu wszystko się może zdarzyć. 11:20 NAJWIĘCEJ MAM KŁOPOTÓW Reportaż, 19 min, Polska, 1987 Scenariusz: Małgorzata Kałużyńska-Jasak Zdjęcia: Stanisław Scieszko, Dariusz Gąsowski Tamara marzy o włosach do ziemi, o pracy w sklepie, o domu, w którym każdy z rodziny miałby własne piętro, ale żeby tak było, budynek musiałby mieć ich piętnaście... "Najwięcej mam kłopotów..." Małgorzaty Kałużyńskiej - Jasak to opowieść o życiu codziennym czternaściorga rodzeństwa i ich ojca. Starsze dzieci, po śmierci mamy, musiały przejąć wiele obowiązków domowych i opiekę nad młodszymi. Główną bohaterką reportażu jest Tamara, która choć nie jest najstarszą z córek, bardzo pomaga w domu. Dziewczynka opowiada nam o swoich marzeniach i troskach, a jej wypowiedzi ilustrują sceny z życia rodzinnego. 11:50 KOBUSZ Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2005 Autor: Tadeusz Pikulski Wykonawcy: Robert Górski, Katarzyna Pakosińska Aż trudno uwierzyć, ze Jan Kobuszewski, zwany przez niektórych, z racji wzrostu, "Longinusem Polskiej Estrady", przed laty sądził, że nie nadaje się do ról komediowych i występów w kabarecie. Swoją przyszłość wiązał z postaciami czarnych charakterów. Na szczęście, stało się inaczej: bawi nas do dziś. Spotykamy się z nim w sytuacji niecodziennej: w lesie, na Mazurach, gdzie od kilkudziesięciu lat spędza wakacje. Przy grillu opowiada o swojej karierze, przygodach z kabaretami, występach w telewizji. Jego wspomnienia ilustrują liczne materiały archiwalne, pokazujące jak rozśmieszał nas na wiele sposobów. 12:45 ZŁOTE ŁANY - ODC. 5 Serial dokumentalny, 25 min, Polska 2000 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski Muzyka: Bartosz Straburzyński Konsultacja językowa i narracja: prof. Jan Miodek Ekipa filmowa staje się sprawcą nieszczęścia: rozbicia szyby w kombajnie Irka. Młodzieniec jest wściekły. Jego matka, pani Wanda, próbuje łagodzić sprawę, jak zawsze rozdając jabłka. W sali wynajętej w miasteczku trwa wesele najstarszej córki pani Steni. U Franciszków natomiast odbywa się pieczenie chleba - zajęcie, które niemal całkiem odeszło w przeszłość. Zgodnie z tradycją, gospodarz wyrabia ciasto w wielkiej dzieży, a gospodyni rozpala w piecu. Joanna przed kilkoma laty wyjechała do Holandii. Wyszła tam za mąż za Henka, który zawsze marzył, by mieć swoje gospodarstwo. Na urzeczywistnienie pragnienia w kraju jednak nie było go stać. Na przeszkodzie stały też ograniczenia narzucone przez Unię Europejską. Oboje pomyśleli o Polsce. Henk kupił zdewastowany i zdegradowany majątek popegeerowski i zaczął gospodarzyć. Zawistnicy dwa razy podpalali mu stodoły z sianem, ale się nie poddał. Jego obory opuszcza mleko doskonałej jakości. Czternastoletni syn holenderskich przyjaciół Henka spędza w Złotych Łanach wakacje. Pracuje, by pomóc gospodarzowi, co sprawia mu autentyczną radość. W barze Alaska pan Jan, zwany poetą, martwi się, że musi wyjechać do Niemiec, którego to kraju nie darzy najlepszymi uczuciami. Ale właśnie tam wyjechała córka i teraz wychodzi za mąż, na szczęście - zdaniem pana Jana - za Polaka. 13:15 ZŁOTE ŁANY - ODC. 6 Serial dokumentalny, 25 min, Polska 2000 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski Muzyka: Bartosz Straburzyński Konsultacja językowa i narracja: prof. Jan Miodek Pani Stenia opowiada o weselu córki, a pan Jan - w barze Alaska - wspomina pobyt w Niemczech i zwierza się, że zmienił zdanie o Niemcach i przekonał się do nich, kiedy zobaczył ich gospodarny kraj. Pani Wanda wraca do domu po jednodniowej nieobecności. Jest zaniepokojona. Cielęta ryczą, a Irek siedzi zamyślony. Kobieta po raz kolejny dochodzi do wniosku, że syn musi się ożenić. W domu państwa Kałczarów trwają przygotowania do wyjazdu Janusza do szkoły dla głuchoniemych. Chłopiec będzie mieszkał w internacie i uczył się zawodu stolarza. W przygotowaniach uczestniczy Asia. Jest także głucha, ale świetnie czyta z ust, a nawet mówi, pełni więc w rodzinie rolę tłumacza. Ewa Wełpowa z żalem myśli o swoich dzieciach. Tak ciężko muszą pracować w gospodarstwie, podczas gdy córka jej żyjącej w mieście siostry mogła wyjechać na kolonie do Włoch. Trwają ćwiczenia ochotniczej straży pożarnej, organizacji zanikającej już w tym regionie. Jednostkę tworzą trzy rodziny, w tym Gralowie, dlatego Wełpa wymyślił własne sposoby ratunku przed żywiołem, by w razie nieszczęścia nie być zdanym na pomoc znienawidzonych sąsiadów. Najmłodszym rolnikiem w Złotych Łanach jest Marek. Miał 19 lat, kiedy przejął gospodarstwo od chorego ojca. Prowadzi je z żoną Agnieszką, która dla niego porzuciła miasto. Postawili na hodowlę świń. Pracują ciężko, mają dwoje małych dzieci, a mimo to oboje zaczęli - zaocznie - naukę w szkole średniej, przekonani, że zdobyte wykształcenie zaprocentuje w przyszłości. Pani Franciszka opowiada o krowach, o tym, że lubią kiedy się im śpiewa. Pan Franciszek natomiast kupuje w miasteczku nasiona i odwiedza bibliotekę. Wieczorem wyraża swój zachwyt dla wszechświata. 14:45 WYSPY CZASÓW ODYSEUSZA - UROK KSIĘŻYCA (ISLANDS IN TIME - A WILDLIFE ODYSSESY 2. BEWITCHED BY THE MOON) Film dokumentalny, 49 min, Austria, 2017 Reżyseria: Matt Hamilton, Paul Reddish Trzyczęściowy film dokumentalny o wyspach Azji Południowo - Wschodniej, które należą do najbardziej ciekawych i różnorodnych miejsc na naszej planecie. Są domem dla majestatycznych, pięknych i dziwacznych zwierząt. Położone między Azją i Australią wyspy powstały z ognia. Niemniej istnieje tam także świat równoległy, w którym rządzi księżyc. Tu ryby, uciekając z wody, wspinają się na drzewa. Owady rozświetlają najciemniejszy mrok, a kraby tańczą. Wpływ księżyca jest najsilniejszy na wybrzeżu i na płyciznach. Każdego dnia księżyc oddziałuje na wody oceanu, tworząc pływy. Od milionów lat rośliny i zwierzęta wybrzeża rozwinęły sposoby przetrwania drastycznych zmian środowiska - od słonej wody po suchy ląd. Przypływy zalewają spore obszary przybrzeżnego lasu namorzynowego. To świat podporządkowany rytmowi, narzuconemu przez księżyc. W niektórych miejscach słone wody wpływają na kilka kilometrów w głąb lądu między drzewa, na których śpią nosacze sundajskie, zwane małpami księżyca. By zdobyć swoje ulubione pożywienie, małpy czekają na odpływ, dlatego nigdzie się nie śpieszą. Księżyc, znikając z nieboskłonu, wycofuje wody z namorzyn. W ciągu kilku godzin wodę zastępuje powietrze. Poranne przeciąganie się i drapanki to sygnał nosaczy do wyprawy. W niektórych miejscach las rozciąga się na wiele kilometrów. Przed nosaczami daleka droga na wybrzeże. W ich lesie rośnie nawet tuzin rozmaitych gatunków namorzyn. Każdy gatunek znajduje sposób na przetrwanie w ekstremalnym środowisku, które zabiłoby inne drzewa. Pień korzeniary nie sięga gruntu. Ale wyposażony w plątaninę gigantycznych korzeni, podtrzymujących drzewo w miękkim, błotnistym podłożu. Grunt cuchnie zgniłymi jajami i jest pozbawiony tlenu. Awicenia ma wyrastające pionowo w górę korzenie oddechowe. Pobierają powietrze, by zagłębione w błocie partie się nie dusiły. Tylko tak wyjątkowe przystosowanie się pozwala drzewom przetrwać w dziwnym, amfibiotycznym świecie. Choć księżyc jest siłą, to jednak mocne tropikalne słońce dyktuje roślinom i zwierzętom, jak żyć w najwspanialszych lasach na ziemi. Obejrzymy to w następnym odcinku "Odysei wysp". 16:35 WOKÓŁ MÓRZ II - ODC. 1 BEAUDUC - PLAŻA NIEPOKONANYCH (AROUND THE SEA II EP. 1 LES IRRDUCTIBLES DE BEAUDUC) Serial dokumentalny, 18 min, Francja, 2018 Reżyseria: Antoine Laura Kontynuacja opowieści o krajach, miastach i ludziach, których życie związane jest z wodą. Ocean Spokojny, Karaiby, wybrzeże Francji, Ocean Polarny czy wybrzeże Afryki - będziemy podróżować, żeglować i dowiadywać się wszystkiego o świecie, widzianym oczami mieszkańców, którzy żyją i pracują wokół tych niezwykłych miejsc. Raj dla jednych, a dla innych ekologiczne cierpienie. W tym odcinku witamy w Beauduc. Tej miejscowości nie ma na mapach. To skupisko niewielkich domków w regionie Camargue, we Francji. Ich mieszkańcy nie mają dostępu do bieżącej wody i elektryczności. Nie ma tu również zasięgu telefonii komórkowej. Latem zajęty jest niemal każdy domek. Po sezonie zostaje tu tylko garstka tych najbardziej wytrwałych. Beauduc składa się z siedemdziesięciu dwóch domków. Zimą otacza je woda. Wszystko stawiane jest na pustakach. Woda może zalać lodówkę. To wina globalnego ocieplenia. Woda w końcu przegoni stąd ludzi. Kiedyś ich tu w ogóle nie będzie. Nie wiadomo, czy będą tu przyjeżdżać już za kilka lat. Ale mieszkańcy Beauduc nie poddają się łatwo. Walczą o przetrwanie domków i wyspiarskiego stylu życia. Niestety, istnienie osady jest zagrożone. Woda podnosi się tu w zastraszającym tempie. Kilka starych wałów i grobli nie wytrzymało już jej naporu. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - BALEARY. HISZPAŃSKIE PIĘKNOŚCI (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Baleary to jeden z najchętniej odwiedzanych archipelagów świata. Przyjeżdżając tu, warto zejść z utartych, turystycznych szlaków, by poznać architektoniczną spuściznę Majorki i kulturalne dziedzictwo Minorki. Ibiza to nie tylko szalone nocne życie, lecz także wspaniała przyroda, a turkusowe wody wokół Formentery przywodzą na myśl Karaiby. Majorka to największa i najbardziej zróżnicowana wyspa archipelagu. Tubylcy nazywają ją La Roqueta, czyli "skałka". Dzikie, skaliste wybrzeże znajduje się w północno - zachodniej części wyspy. Miasteczka takie, jak Estellenscs leżą zwykle z dala od wybrzeża, w cieniu lasów, porastających masyw Serra de Tramuntana. U ich podnóża znajdują się plaże albo małe zatoki dla kutrów. 20:10 UKRAIŃCY - ODC. 3. OŁEH Serial dokumentalny, 44 min, Polska, 2022 Scenariusz i reżyseria: Julia Łuczkowska Serial przedstawia niezwykle zróżnicowane losy emigrantów i uchodźców z Ukrainy. Ołeh jest pastorem z Donbasu. Był więźniem politycznym i świadkiem w Strasburgu. Wraz z rodziną, żoną i dziećmi opuścił Ukrainę w 2016 roku. Był prześladowany przez Rosjan, bo odważył się modlić za Ukrainę. Rosyjscy żołnierze napadli na niego i dotkliwie pobili. Od tamtej pory zmaga się ze zdrowotnymi konsekwencjami bestialstwa okupanta. Ołeh, obawiając się o życie swoje i rodziny, musiał uciekać. W Polsce odnalazł spokój i schronienie. Otrzymał status uchodźcy. Każdego dnia modli się za Ukrainę i wspiera potrzebujących. 21:00 TAJEMNICA LEMA Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Kuś Zdjęcia: Grzegorz Hartfiel Biograficzny film dokumentalny o wybitnym pisarzu science - fiction, Stanisławie Lemie (1921 - 2006), opowiedziany z perspektywy wojennych losów pisarza. O koszmarze lat okupacyjnych Lwowa Lem milczał, a przeżył wiele, kilkukrotnie ocierał się o śmierć. Wiele autobiograficznych wątków autor słynnej powieści "Solaris" nieświadomie przemycił w swoich książkach, a te stały się kanwą niniejszego filmu. W nim pisarze, krytycy, filmowcy i inni biegli w dziedzinie lemologii idą ich tropem, wysuwając hipotezę o traumie pisarza, która zaważyła na jego późniejszym życiorysie i ukształtowała jego światopogląd. "Tajemnica Lema" to filmowe śledztwo utkane z rozmów ze znawcami zagadnień lemowskich, pełne archiwalnych wywiadów oraz fragmentów adaptacji filmowych dzieł Lema. Formę filmu podkreślają liczne zdjęcia, historyczne materiały filmowe oraz specjalnie stworzone animacje, które spinają opowieść w przejrzystą całość. Film stawia również pytanie o słuszność rozliczeń z własną przeszłością i o cenę, którą ponosi się za wolność. 23:00 NIEPARZYŚCI - ODC. 2 Serial dokumentalny, 25 min, 12 odc., TVP 2000 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski Muzyka: Bartosz Straburzyński, Adam Nowak Krzysztof, po udanej randce z Jolą, wybiera się z pierwszą wizytą do jej domu na wsi. Niepokoi się trochę, jak przyjmą go dzieci nowej znajomej, zwłaszcza nastolatka Ania. Pani Grażyna natomiast, od roku poszukująca partnera, spotyka się z Adamem, klientem biura matrymonialnego. Rozwodnik Leszek, klient biura matrymonialnego w Lubaniu, cierpi z powodu nieuleczalnej miłości. Szuka pomocy nie tylko w biurze, także u parapsychologa. Ten jednak nie jest w stanie mu pomóc. Zrozpaczony postanawia więc szukać lekarstwa u innego, równie nietypowego specjalisty. Pani Ania, wiekowa dama z wrocławskiego "trójkąta bermudzkiego", pragnie poznać mężczyznę, którego mogłaby obdarzyć gorącym uczuciem. Tymczasem trafia do szpitala. Jej stan jest bardzo ciężki. Tam jednak otrzymuje pierwsze oferty. We wrocławskim biurze matrymonialnym pojawia się pani Irena. Jest wdową. Uwielbia dyskoteki i dotąd tam właśnie szukała nowego partnera. 23:35 OBIEKTYW - RODZINY WIELODZIETNE Reportaż, 20 min, Polska, 1980 Cykliczny program, podejmujący różne, bieżące tematy, dotyczące Dolnego Śląska. W tym odcinku opowieść o rodzinach wielodzietnych, których życiorysy zostały ukształtowane przez rozmaite warunki, w jakich wypadło im egzystować. Nie od dziś wiadomo, że rodzina to najważniejsza komórka społeczna, a dobre wychowanie młodego pokolenia to jedno z najtrudniejszych zadań. Dziecko - choćby jedno - wymaga wielu poświęceń ze strony rodziców i opiekunów. A co w przypadku rodzin, gdzie mamy do czynienia np. z pięciorgiem pociech? W materiale poznamy kilka takich rodzin, które choć ledwie "wiążą koniec z końcem", czują się bardzo szczęśliwe. O trudach i radościach życia w licznej familii opowiadają kolejno: Szaryczanowie z Wrocławia, Koncowie ze Zgorzelca, Komsomowie z Modlęcina. Ponadto widzowie, dzięki rozmowom z urzędnikami z różnych organizacji socjalnych, dowiedzą się, czy rodziny wielodzietne mogą liczyć na jakąś pomoc ze strony państwa. 24:00 NOTACJE - PROF. RAFAŁ STRENT. MARZEC 68 Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2008 Autor: Justyna Łuczaj-Salej Urodzony w 1943 roku w Łucku na Wołyniu Rafał Strent ukończył studia na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych na Wydziale Malarstwa w pracowni prof. Aleksandra Kobzdeja - Aneks grafiki warsztatowej u prof. Haliny Chrostowskiej. Dyplom w 1972 roku. Od tej pory pracuje jako wykładowca macierzystej uczelni. Obecnie - profesor zwyczajny na Wydziale Grafiki, a w latach 1990 - 96 - dziekan. Uprawia malarstwo, grafikę i rysunek. Nagrody i wyróżnienia: 1979 - Międzynarodowe Grand Prix Sztuki Współczesnej, Monte Carlo /wyróżnienie/: 1980 - Najlepsza Grafika Roku, Warszawa /II nagroda/; 1983 - Międzynarodowy Konkurs na Plakat, Londau/RFN /wyróżnienie/. Prof. Rafał Strent jest inicjatorem i patronem cyklu wystaw pt. "Prof. Strent przedstawia grafikę bułgarską", gdzie wspólnie z Bułgarskim Instytutem Kultury wystawiają w Galerii "Serdika" prace wybitnych bułgarskich artystów. 00:15 MOTLOWE MARYNARKI Film dokumentalny, 25 min, Polska, 1998 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Wojciech Todorow O tym, ile w życiu mężczyzny znaczy dobrze skrojona marynarka, Motel, sędziwy wrocławski Żyd opowiadać może godzinami. Przez niemal pół wieku handlował marynarkami, lub może raczej należałoby powiedzieć - ubierał mężczyzn i sprawiał, że stawali się eleganccy. Niegdyś jego klientami byli ważni oficjele, do Wrocławia po marynarki przyjeżdżali nawet panowie z Warszawy. Na ich specjalne zamówienie Motel sprowadzał szykowne ubrania z Londynu i Paryża. Tuż po wojnie jego sklep często odwiedzali partyjni towarzysze. Miał swoich stałych klientów, również wśród artystów i naukowców - wiele znakomitych nazwisk. Bardzo dobrze mu się wiodło jeszcze w latach 70. i 80. Wraz z nadejściem kapitalizmu kwitnący interes podupadł. Motel kochał swoją pracę i nie traktował jej li tylko jako sposobu zarabiania pieniędzy. Chciał, by jego klienci byli szykowni, czuli się pewni siebie, byli zadowoleni i szczęśliwi. Był bystrym obserwatorem i bacznie śledził zmiany zachodzące nie tylko w modzie, ale i w otaczającej go rzeczywistości. Jak twierdzi, sposób noszenia ubrań wiele mówi o człowieku - jego charakterze, temperamencie, osobowości. Słuchając opowieści Motla o jego klientach i modzie męskiej, wiele się można dowiedzieć o Polsce ostatniego półwiecza, o specyfice i klimacie kolejnych dziesięcioleci, przemianach zachodzących w obyczajowości i społecznej hierarchii. 00:45 NA WYSOKICH OBCASACH Film dokumentalny, 28 min, OTV Wrocław 1999 Scenariusz i realizacja: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski W szpilkach chodzi niemal zawsze, nawet prowadzi w nich samochód. Uważa, że wysokie obcasy dodają kobiecie gracji, pewności siebie i troszkę seksu, a to bardzo ważne, jeśli chce się dobrze reprezentować firmę, zwłaszcza własną. Dba więc o swój wygląd. Jest efektowna i elegancka. Utrzymuje się w dobrej formie grając w tenisa i ćwicząc w siłowni. Jest magistrem inżynierem przemysłu spożywczego. W tym zawodzie jednak nie pracuje. Dziewięć lat temu otworzyła własną firmę. Nowo poznanym osobom nie przyznaje się co robi, choć bardzo lubi swoje zajęcie, pasjonuje ją i mogłaby o nim mówić godzinami. Do woli jednak może sobie o tym pogadać tylko raz na jakiś czas, kiedy spotka się z kolegami po fachu na imprezie przy ognisku. Rozmawiają wtedy o swoich sprawach i śpiewają: "maść na szczury, maść na szczury, co wygania szczury z dziury..." Bohaterka filmu jest bowiem szczurołapką. Zawsze pracuje w samotności, lecz godzi się, by Ewa Straburzyńska i operator Piotr Sędzikowski towarzyszyli jej przez kilka dni, odsłania przed kamerą niektóre tajniki swojej tak z pozoru nie pasującej do niej profesji. Nim przystąpi do wykonania zlecenia, zdejmuje szpilki, wkłada tenisówki i dres. Ale i wówczas jest schludna, delikatna, pachnie dobrymi perfumami. Jest przekonana, że jej przeciwnicy to esteci i łatwiej pozyska ich zaufanie wyglądając pięknie i bardzo kobieco, nawet w jakiejś brudnej chlewni i ciemnych zakamarkach. W swojej walce ze szczurami jest pełna uznania dla ich inteligencji, szanuje przywódców stada, a przed czarnymi szczurami, o których wśród szczurołapów krążą legendy, czuje respekt. W swojej walce ze szczurami ani przez chwilę nie przestaje być kobietą. Uzbrojona w latarkę i pojemnik z karmą zabijającą w ciągu kilku dni, śledzi zwierzęta, ich szlaki i zachowania. Przyzwyczaja je do swojej obecności, czule do nich przemawia, śpiewa im cichutko i zachęca do jedzenia. Jest uwodzicielska i przewrotna. Meżczyźni, którzy nie widzieli skutków jej działania, nie wierzą w jej możliwości. Pozory jednak mylą, mylą się więc i oni. 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - DODANE DO MAPY PAMIĘCI Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Dodane do Mapy Pamięci. W roku 1864 w czasach największych carskich represji wobec Polaków zaangażowanych w powstanie styczniowe, właściciel majątku Lejno koło Sosnowicy, przy wiejskiej świątyni postawił krzyż z napisem Pamięci Jana Bogdanowicza, rozstrzelanego 7 marca 1863 roku w Lublinie. Bogdanowicz to jeden z liderów zrywu na Lubelszczyźnie pojmany i rozstrzelany przez Rosjan. Przez lata władze carskie chciały przymusić Liniewskiego do usunięcia krzyża, a przynajmniej napisu. Ten utracił majątek, ale nie uległ. Krzyż ścięły dopiero wojska carskie w czasie walk I wojny światowej. Od lat upominamy się o jego powrót do Lejna. I wreszcie mamy szansę na realizację tego pomysłu. Zapomniana bitwa. Zapomniana bitwa to jedna z tych, które stoczone zostały na osi drogi żelaznej Warszawa - Petersburg. To wątek powstańczych dziejów zupełnie nierozpoznany przez historyków. Kolej i telegraf stanowiły dwa elementy taktycznej przewagi Rosjan i tylko nieliczni z powstańczych liderów rozumieli, że zniszczyć je, to pozbawić wroga silnych atutów. Rozpoznajemy wydarzenie z 27 i 28 stycznia 1863 roku, które rozegrało się w okolicach Łochowa. Udało się już odkryć bardzo szeroko pojęty teren bitwy. Teraz przyszła pora na szczegółowe badania. 01:50 ŚLADAMI POTOPU Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2006 Reżyseria: Beata Hyży-Czołpińska Rok 2006 był Rokiem Sienkiewiczowskim i to, można powiedzieć, Rokiem podwójnie Sienkiewiczowskim. Pisarz urodził się bowiem w 1846 roku, a zmarł w roku 1916. Napisano już tomy rozpraw naukowych o osobie pisarza stworzonych przez niego dziełach, ale ciągle niepokoi on profesorów i historyków literatury, którzy chcieliby zdefiniować źródła fascynacji nim milionów czytelników, i to nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie. Skąd to niezwykłe powodzenie, stała obecność na rynku? Co prawda, pokolenie współczesne zna "Trylogię" bardziej z ekranizacji, niż z kart powieści, ale przecież Sienkiewicza się zna, cytuje się jego powiedzenia. Jest to lektura, która godzi ludzi z różnych światów, profesorów, i bezrobotnych. Bo Sienkiewicz jest symbolem tego wszystkiego, co polskie, co dawne i do czego tęsknimy. Rok 2006 był najlepszym czasem, by wrócić do Sienkiewicza. Bo jest on nie tylko głosem z przeszłości, ale i głosem przyszłości. Zadaje bowiem nieustannie pytanie: kim my właściwie jesteśmy i jacy jesteśmy? To są najważniejsze pytania zadawane dzisiaj nam, Polakom. Może właśnie teraz, bardziej nawet niż kiedyś, powinniśmy przypomnieć sobie system norm i wartości, które kierowały postępowaniem, uczuciami i myślami Sienkiewiczowskich bohaterów? Może pochwała męstwa, dochowanie wierności i miłość ojczyzny ciągle są nam potrzebne jako wzorce? Film złożony jest z kilku warstw merytorycznych i artystycznych. Najważniejszą z nich, i do tej pory nieznaną, jest dotarcie do ludzi mieszkających na Laudzie (miejscu akcji powieści Henryka Sienkiewicza w XVII wieku), którzy uważają się za potomków bohaterów Sienkiewiczowskiej powieści. Kolejne elementy konstrukcji filmu to fragmenty filmu Jerzego Hoffmana pt. "Potop", urywki powieści Henryka Sienkiewicza i pokazanie widzom miejsc, w których rozgrywa się ich akcja oraz wypowiedzi najwybitniejszych polskich i litewskich znawców literatury, historii i wojskowości. 02:50 MAŁY LALKARZ Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2010 Scenariusz i reżyseria: Thierri Paladino Zdjęcia: Marcin Sauter, Michał Marczak Sergio Dotti jest jednym z ostatnich mistrzów sztuki lalkarskiej we Francji. Mieszka na południu Francji. Tutaj Nicea nazywa się Nissa. Duchy Catherine Sgurane i Giuseppe Garibaldiego są tu ciągle żywe. Pewnego dnia po spektaklu Sergio spotyka dziewięcioletniego chłopca o imieniu Thomas. Występ zaciekawił malca do tego stopnia, że powrócił następnego dnia, aby znowu znaleźć się w tym magicznym świecie. Latem wyruszą w trasę po raz pierwszy razem, aby odkrywać gościnne i malownicze okolice Nicei. Jeżdżąc z miasteczka do miasteczka, będą pokazywać ich świat wyobraźni dla przyjemności dzieci i dorosłych. Kamera będzie im towarzyszyła w tej przygodzie. Jest to historia o sielskim świecie, w którym czas płynie powoli i ludzie żyją w zgodzie z rytmem natury. Jest to świat nadal istniejący i jeszcze dostępny. "Mały Lalkarz" to dziennik tej podróży, historia relacji między mistrzem a uczniem, pokazana w naturalnych i ciągle autentycznych plenerach południa Francji.