TVP Historia Czwartek, 22.09.2022 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 22 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1929 - ukazał się manifest artystyczny futurystów; 1939 - odbyła się sowiecko - niemiecka defilada w zdobytym polskim Brześciu; 1944 - marszałek Michał Rola - Żymierski zalecił stosowanie nowych kryteriów dla kandydatów na oficerów ("nie matura, lecz chęć szczera..."); 1981 - nastąpiło otwarcie pierwszej linii TGV we Francji; 07:00 CZAS HONORU - ODC. 16 "OFICER Z BERLINA" S. II Serial wojenny, 47 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Wanda jest przesłuchiwana przez Schneidera. Mężczyzna jest nią wyraźnie zainteresowany. Z Berlina przyjeżdża zastępca Kellera, Lars Rainer. Rozpoczyna śledztwo w sprawie śmierci swojego poprzednika. W getcie rozpoczynają się wywózki. Sajkowscy oczekują na transport. Niespodziewanie zjawia się Mosler, który kolejny raz proponuje im pomoc. Karol próbuje zdobyć fałszywy paszport, chce uciec za granicę. Nie wie, że na jego tropie są już Bronek i Długi. Przygotowują zasadzkę. Michał poznaje swoją nową szefową, Margaret. Rozpoczynają pracę w komórce kontrwywiadu. Michał, Hania i Celina z narzeczonym spędzają wspólnie czas na pikniku. Michał nie kryje rosnącego zainteresowania nową znajomą. Wanda poznaje na własnej skórze tortury strażniczek na Pawiaku. Mosler zauważa znikniecie Leny z mieszkania Sajkowskich. Tymczasem Janek oświadcza się Lenie. Kwapisz pokazuje Moslerowi zdjęcia uciekinierów z getta. Na jednym ze zdjęć Mosler rozpoznaje Lenę. 07:55 W KOTLE HISTORII - ZAGINIONA KSIĄŻKA. KUCHNIA CZASU KONFEDERACJI WARSZAWSKIEJ Magazyn, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) W tym odcinku programu Łukasz Modelski, redaktor, historyk sztuki i kultury średniowiecza, autor książek o historii kuchni, uczestnik inicjatyw kulinarnych związanych z próbami ustalenia kanonu polskiej kuchni, odtworzy potrawy według przepisów ze "Zbioru dla kuchmistrza" - książki odnalezionej niedawno przez prof. Jarosława Dumanowskiego. Znajduje się w niej kopia "Kuchmistrzostwa" - najstarszej polskiej książki kucharskiej spisanej ok. 1540 roku. Zachowało się aż 221 przepisów. Powstała ponad ćwierć wieku przed Konfederacją Warszawską w 1757 roku. To kulinarny wymiar różnorodności i kontrastów polskich realiów XVI w. Konfederacja Warszawska w 1573 roku odniosła się do ich fundamentalnej części, różnic wyznań i ustanowiła pokój między wyznaniami na terenie Rzeczpospolitej. Została uznana za pierwszy dokument prawnie regulujący tolerancję wyznaniową. Dlatego w 2003 roku została wpisana na listę Światowego Dziedzictwa Kultury. "Kuchmistrzostwo" zaś stało się podwalinami tradycyjnej polskiej kuchni. Prostej smacznej i zaskakującej. Z tego zbioru Łukasz Modelski odtworzy przepisy na ptaki z gruszkami lub jabłkiem oraz kaszę z ryżu. Czy znanym z dzieciństwa współczesnym specjałem ryżem z cukrem i cynamonem raczyli się także uczestnicy Konfederacji Warszawskiej? 08:30 HISTORIA POLSKI - TYLKO WIATR Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2021 Reżyseria: Zofia Kowalewska, Zofia Kowalewska Muzyka: Jesimchan Turechanowicz Tokubajew 92 - letni Zdzisław i jego 25 - letnia wnuczka wyruszają w liczącą 5000 km podróż do odległej wioski w Kazachstanie. Dla niego jest to powrót do miejsca, gdzie jako nastolatek został zesłany przez Sowietów podczas II wojny światowej. Po 70 latach ponownie wyrusza w podróż do kraju dzieciństwa w poszukiwaniu swojej pierwszej miłości, którą musiał zostawić za sobą. Wnuczka pragnie wesprzeć go w tej trudnej podróży, jednocześnie poznając rzeczywistość kryjącą się za bajkami, które słyszała w dzieciństwie. Jest to ostatnia szansa dla nich, aby się pożegnać. 09:55 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA BUNKRA HITLERA Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Glacel Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Aktorzy: Krzysztof Kolberger, Krzysztof Dracz, Janusz Bukowski, Beata Kawka, Agata Buzek, Antoni Ostrouch, Henryk Sobiechart, Paweł Sanakiewicz, Sławomir Holland Stało się to bez mała 60 lat temu, a zeznania świadków, protokoły sekcji zwłok, wyjaśnienia śledczych odtajnione ostatnio dowodzą, że przez dziesiątki lat byliśmy oszukiwani. Wierzyliśmy w sprytnie spreparowaną wersję śmierci Adolfa Hitlera i Ewy Braun. Dzisiaj znamy już pytania, które należało zadać, aby sprawę tę wyjaśnić do końca. Kluczem do rozwiązania tej zagadki sprzed 60 lat jest los Ewy Braun. 10:50 KINO KAWALEROWICZA Film dokumentalny, 60 min, Polska, 1987 Reżyseria: Ireneusz Engler Scenariusz: Ireneusz Engler Zdjęcia: Stanisław Szabłowski Wykonawcy: Jerzy Duda Gracz Film dokumentalny - portret polskiego reżysera Jerzego Kawalerowicza. Wykorzystano fragmenty filmów Kawalerowicza, materiały archiwalne WFD, TVP, fotogramy prywatne Lucyny Winnickiej i Jerzego Kawalerowicza, obrazy Jerzego Dudy - Gracza oraz fragment reportażu Jerzego Janickiego "Czas walki czas miłości" i reportażu Jacka Stachlewskiego "Ostatnie dni świątyni Ptah". 11:55 W PRLU - DORO - LUDZIE DOBREJ ROBOTY, CZYLI PRZODOWNICY PRACY W PRL - U Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2022 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadząca) Ludzie dobrej roboty, czyli ludzie DORO, jak ich określano w latach 60. i 70. Najpierw zaczęło się od przodownictwa pracy. Od końca lat 40. zachęcano pracowników do przekraczania wyznaczonych norm pracy, tworząc z tego tzw. współzawodnictwo pracy, co zmieniało samą zasadę pracy produkcyjnej w jakąś absurdalną grę. Bo dlaczego nie wyznaczono norm, które mogłyby być wykonane w normalnym trybie. Rodzi to więc pytania o złą organizację pracy i zaniżane normy, a te łatwiej jest przekroczyć. Często taka rywalizacja nie miała nic wspólnego z produkcją. Jednak przekraczanie planów jako forma współzawodnictwa trwało do końca PRL. Często miało też formę swoistej księgowości kreatywnej. Na papierze najpierw poszczególne jednostki, zakłady, potem kombinaty, a na końcu zjednoczenia wykazywały się fikcyjnymi wynikami, a w rzeczywistości i tak było poniżej planu, bo nie było ani dewizowych materiałów, a to, co było i tak zostało rozkradzione. Po upadku modelu przodownika z lat 50. , nastała era ludzi dobrej roboty (tak jakby wszyscy pozostali byli ludźmi złej pracy). Wiązało się to z rozszerzeniem kryteriów oceny. A więc teraz oczekiwano nie tylko wydajności, ale też projektów racjonalizatorskich (w skrócie chodziło o to, jak zastąpić drogi zachodni element w jakiejś maszynie tanim polskim, często z gorszego materiału). Chodziło też o poszukiwanie tańszych surowców (znów te dewizy!) oraz o oszczędności materiałów i walkę z marnotrawstwem (warto pamiętać, że "prywaciarze" mogli kupować i robić oficjalnie z surowców wtórnych). Przeciwwagą dla ludzi DORO byli bumelanci, ale to już inna historia. Prowadzenie: Beata Michniewicz Goście: prof. Jerzy Eisler - historyk; dyrektor IPN O/Warszawa dr Andrzej Anusz - socjolog, historyk, politolog, publicysta 12:25 DIAMENT ŚMIERCI - ODC. 2 - OJCIEC HANUSZA Serial dla młodzieży, 55 min, Polska, 1986 Reżyseria: Paweł Komorowski Scenariusz: Paweł Komorowski, Krzysztof Winiewicz Zdjęcia: Krzysztof Winiewicz Aktorzy: Andrzej Kozak, Zbigniew Kłopocki, Andrzej Balcerzak, Jerzy Nowak, Adam Probosz, Józef Nalberczak, Franciszek Trzeciak, Jerzy Wasiuczyński Hanusz powierza skarb Semena niememu Worobie i biegnie po wiadomość o zaginionym ojcu. Okazuje się, że jest to pułapka i chłopiec wpada w ręce lichwiarza. 13:35 ZAGADKA GROBOWCA CZYNGIS - CHANA (THE TOMB OF GENGHIS KHAN, THE SECRET REVEALED) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2017 Reżyseria: Cdric Robion Od XIII wieku pokolenia odkrywców, naukowców i historyków fascynuje porywająca tajemnica archeologiczna. Grób Czyngis - chana, największego zdobywcy w historii, ukryty jest gdzieś w Mongolii. Ale gdzie? Film wsparty przez najlepszych ekspertów z historii Mongolii, profesora Johna Wooda (uniwersytet w Chicago), eksplorujący starożytne teksty oraz obrzędy pogrzebowe cywilizacji mongolskiej i chińskiej, przedstawia porywający portret cesarza mongolskiego i odkrywa jedną z wielkich zagadek z przeszłości. 16:50 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA - POLITYCY. Reportaż, 13 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski, Mateusz Wołoczko Muzyka: Filip Kuncewicz Wykonawcy: Andrzej Dobosz (prowadzący) Młodzi widzowie zapewne nie znają nazwisk Józef Cyrankiewicz czy Władysław Bieńkowski, nazwisk, które kiedyś u jednych wzbudzały strach przed obowiązującym systemem, a u drugich podziw dla ich władzy i możliwości. Obu polityków przypomina Andrzej Dobosz, jak zwykle dowcipnie, celnie charakteryzując plusy i minusy ich osobowości. Odcinek ilustruje bogaty materiał archiwalny. 17:15 CZAS HONORU - ODC. 17 "SERWUS, PANOWIE" S. II Serial wojenny, 47 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Michał rozpoczyna zbieranie informacji o oficerach Abwehry. Janek przygotowuje zaproszenia ślubne. Bronek wciąga do współpracy Antka. Sajkowski próbuje dostać pracę na budowie. Grażyna mówi Helenie, że Wanda jest na liście osób wywożonych do Oświęcimia. Podsuwa jej pomysł przekupienia niemieckiego urzędnika z Szucha. Helena prosi Bronka, by ten pomógł jej załatwić pieniądze. Bronek postanawia porozmawiać z dawno niewidzianym ojcem, właścicielem odlewni metali kolorowych. Władek spotyka się z Marią przy grobie Czesława. Siebie obwinia o śmierć ojca. Lena mówi Jankowi, że ktoś ją śledzi. Janek zdradza Lenie tajniki fałszowania dokumentów. Nie podoba się to jego łączniczce, Krysi. Michał zleca Hani obserwacje Halbego. Hania, robiąc zdjęcia pod siedzibą Abwehry, zostaje zatrzymana przez patrol. Mosler proponuje Sajkowskiemu posadę dozorcy. Kwapisz zaczyna szantażować Janka. Żąda 5 tys. złotych za milczenie na temat Leny. Władek dowiaduje się, że jego współlokator Nowotnik jest konwojentem Reichsbanku. Schneider próbuje uwieść Wandę. Rainer i Halbe wpadają na pomysł zamontowania podsłuchu w warszawskiej kawiarni. Kierowanie lokalem proponują dawnemu współpracownikowi Karola, Woźniakowi. 18:05 A WIĘC WOJNA - /22/ Reportaż, 4 min, Polska, 2019 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska O świcie 1 września 1939 roku Niemcy bez wypowiedzenia wojny przekroczyli granice Polski. Rozpoczęła się II wojna światowa, najkrwawszy konflikt w dziejach ludzkości. Kampania wrześniowa, nazywana też wojną obronną Polski 1939, trwała do kapitulacji 6 października. Cykl 36 - odcinków "A więc wojna" to kalendarium, prezentujące najważniejsze wydarzenia każdego dnia kampanii. 22 września. Piątek. Próba przebicia się do Warszawy z rejonu Palmir oddziału generała Mikołaja Bołtucia nie udaje się. Po wielogodzinnej walce generał ginie pod Łomiankami. Wraz z nim poległo kilkuset żołnierzy. Załoga obleganego od 12 września przez Niemców, a od 18 września także i Sowietów Lwowa poddaje się. W Winnikach Polacy otrzymują od Sowietów gwarancję, że oficerom Wojsk Polskich gwarantuję się osobistą swobodę i nietykalność ich osobistej własności. Sowieci nie dotrzymują warunków kapitulacji. Polscy żołnierze trafiają do niewoli. Wielu z nich zostanie zamordowanych w Katyniu i innych miejscach kaźni. Niemcy przekazuje Sowietom Brześć nad Bugiem. Ceremonii zmiany flagi nad twierdzą towarzyszy wspólna defilada wojsk niemieckich i sowieckich. 18:15 HISTORIA MEDIÓW - MEDIA STORY - DŁUTO I TRZCIONKA Dysk./wywiad/debata, 24 min, Polska, 2022 Reżyseria: Monika Skwirtniańska, Wojciech Kursa Scenariusz: Paweł Nowakowski, Wiktor Szymborski Wykonawcy: Paweł Nowakowski (prowadzący), Wiktor Szymborski (prowadzący) W tym odcinku prowadzący cofają się do czasów pierwszych inskrypcji na kamiennych tablicach. 18:35 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - SOWIETOLOGIA ZAPOMNIANA Magazyn, 30 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski(Prowadzący) Przez dziesięciolecia sowietolodzy ostrzegali świat przed ekspansjonizmem Moskwy. Nazywano ich jastrzębiami za twardy antykomunizm, w kontrze do lewicowych gołębi. Stawiali pytania, których celność dziś w pełni doceniamy. Mówią historyk emigracji dr hab. Sławomir Łukasiewicz i dziennikarz oraz twórca Ośrodka KARTA Zbigniew Gluza, a także profesor Andrzej Nowak - czołowy w Polsce znawca tematyki rosyjskiej 19:10 HISTORIA POLSKI - KREW NA BRUKU. OBRONA GRODNA 1939 Film dokumentalny, 21 min, Polska, 2014 Autor: Robert Miękus Reżyseria: Robert Miękus Scenariusz: Robert Miękus Zdjęcia: Kamil Nowak Muzyka: Marek Iwaszkiewicz Celem filmu jest pokazanie, jak kilkuset polskich żołnierzy wspieranych przez ludność cywilną i dwa działka przeciwlotnicze skutecznie powstrzymywało natarcie kilku tysięcy czerwonoarmistów i kilkudziesięciu czołgów. Autor chce też wyjaśnić, dlaczego Grodno stało się tak silnym punktem oporu i dlaczego ludność cywilna tak skutecznie wspierała polskich żołnierzy. 19:45 ZAGRABIONY, ODNALEZIONY, ODZYSKANY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2021 Reżyseria: Leszek Staroń Scenariusz: Leszek Staroń Zdjęcia: Michał Bożek, Aleksander Trafas Losy ołtarza głównego w Bazylice Mariackiej w Krakowie, zwanego potocznie Ołtarzem Mariackim, już od momentu podjęcia decyzji o jego wykonaniu przez norymberskiego rzeźbiarza Wita Stwosza (Veit Stossa) były nierozerwalnie związane z polityką. Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939 roku Polska jako pierwsza doświadczyła na sobie grabieży przez Niemców dzieł sztuki na niespotykaną dotychczas skalę, której w Polsce przyświecał cel usankcjonowania prawnego zdobytych ziem jako należących do dziedzictwa kulturowego Niemiec. Takim koronnym dowodem miał być Ołtarz Mariacki, który po zagrabieniu został przewieziony i ukryty w Norymberdze. Po jego odnalezieniu przez amerykańskie specjalne oddziały poszukujące i identyfikujące zagrabione dzieła sztuki, a powstałe z polskiej inicjatywy, ołtarz w ramach token restitution został w 1946 roku zwrócony Polsce, ale nie oznaczało to jego powrotu do Bazyliki Mariackiej. Walka z komunistyczną władzą trwała do października 1956 roku i dopiero w 1957 roku stało się możliwe ponowne umieszczenie Ołtarza w kościele. 20:40 GIGANCI HISTORII - GENERAŁ WŁADYSŁAW SIKORSKI Teleturniej, 45 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) Przywódca narodu, który zginął w katastrofie lotniczej u szczytu sławy - przeszedł na zawsze do legendy. Generał Władysław Sikorski całe życie podporządkował walce o wolną Polskę. Był jednym z najbardziej utalentowanych wojskowych XX wieku z ambicjami politycznymi. Rozmawiał ze Stalinem, Churchillem i Rooseveltem. To dzięki niemu dziesiątki tysięcy Polaków ewakuowano ze Związku Radzieckiego. Był jednym z ostatnich wielkich przywódców Polski, powstałej w 1918 roku, poważanym również przez przeciwników. Jego śmierć, zakończyła epokę polityków tego formatu i wciąż budzi kontrowersje. Życie i działalność generała Władysława Sikorskiego jest tematem tego odcinka teleturnieju. 21:30 EKSPERTYZA - BADANIE SZCZĄTKÓW GENERAŁA SIKORSKIEGO Reportaż, 21 min, Polska, 2019 Reżyseria: Tomasz Kamiński, Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka Ponowna ekshumacja szczątków generała Władysława Sikorskiego w listopadzie 2008 roku miała dać odpowiedź na szereg nasuwających się od lat wątpliwości. Czy generał został otruty lub zastrzelony przed znalezieniem się na pokładzie liberatora? Czy też jego śmierć nastąpiła w wyniku katastrofy lotniczej? Krakowski Instytut Ekspertyz Sądowych wspólnie z m.in. Zakładem Medycyny Sądowej CM UJ przeprowadził szereg badań kryminalistycznych, w tym: toksykologicznych i genetycznych. Przebadano szczątki generała, ustalono nawet gatunek drewna, którego elementy znaleziono wbite w czaszkę Sikorskiego. Stworzono też jego tzw. portret przyżyciowy. Zamierzano ustalić wygląd generała tuż przed śmiercią. Antropolog z IES zweryfikował w ten sposób metodę stosowaną przez sobie podczas wcześniejszych badań. Czy o śmierci generała Sikorskiego wiemy już wszystko? 22:55 BITWA NIEMEŃSKA 1920 Film dokumentalny, 62 min, Polska, 2020 Reżyseria: Stefan Skrzypczak Scenariusz: Stefan Skrzypczak Film opowiada o bitwie nad Niemnem, decydującej bitwie wojny polsko - bolszewickiej, stoczonej w dniach 20 - 26 września 1920 roku. Był to drugi zasadniczy sukces militarny wojska polskiego w kontrofensywie przeciw Armii Czerwonej, po Bitwie Warszawskiej. (Film zrealizowany w ramach konkursu dla OTV.) 00:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ZAPIS PONOWNYCH NARODZIN Magazyn, 22 min, Polska, 2017 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki 1. Zapis ponownych narodzin 25 października 2012 r. z błota w starorzeczu warty wychynął czołg. Biegli w pancernych konstrukcjach określili go jako angielską maszynę typu Valentine, jakich prawie 5 tysięcy trafiło w ramach pomocy wojennej do Związku Radzieckiego. Dziś postanowiliśmy przypomnieć okoliczności wydobycia pojazdu i przyjrzeć się jego kondycji. 2. Z garażu do pałacu W programie przedstawimy historię małego, lokalnego muzeum, które wyrosło z pasji naszego bohatera Kamila Zydlewskiego. Eksponaty przechowywane w prywatnych garażach - pamiątki wojenne, ale także te wcześniejsze z lat powstań narodowych - doczekały się pięknej ekspozycji w pałacu w Kocku. 00:35 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA BUNKRA HITLERA Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Glacel Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Aktorzy: Krzysztof Kolberger, Krzysztof Dracz, Janusz Bukowski, Beata Kawka, Agata Buzek, Antoni Ostrouch, Henryk Sobiechart, Paweł Sanakiewicz, Sławomir Holland Stało się to bez mała 60 lat temu, a zeznania świadków, protokoły sekcji zwłok, wyjaśnienia śledczych odtajnione ostatnio dowodzą, że przez dziesiątki lat byliśmy oszukiwani. Wierzyliśmy w sprytnie spreparowaną wersję śmierci Adolfa Hitlera i Ewy Braun. Dzisiaj znamy już pytania, które należało zadać, aby sprawę tę wyjaśnić do końca. Kluczem do rozwiązania tej zagadki sprzed 60 lat jest los Ewy Braun. 01:30 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - ARMIA CZERWONA CZ. 2 Magazyn, 21 min, Polska, 1994 Autor: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek ilustrujący udział Armii Czerwonej w II wojnie światowej. Wykorzystano materiały archiwalne.