TVP Historia Piątek, 23.09.2022 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 23 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1968 - zmarł o. Pio; 1976 - powstanie KOR; 1985 - nowa moda w sztuce - "opakowywanie budowli" - Pont Neuf w Paryżu; 07:10 CZAS HONORU - ODC. 17 "SERWUS, PANOWIE" S. II Serial wojenny, 47 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Michał rozpoczyna zbieranie informacji o oficerach Abwehry. Janek przygotowuje zaproszenia ślubne. Bronek wciąga do współpracy Antka. Sajkowski próbuje dostać pracę na budowie. Grażyna mówi Helenie, że Wanda jest na liście osób wywożonych do Oświęcimia. Podsuwa jej pomysł przekupienia niemieckiego urzędnika z Szucha. Helena prosi Bronka, by ten pomógł jej załatwić pieniądze. Bronek postanawia porozmawiać z dawno niewidzianym ojcem, właścicielem odlewni metali kolorowych. Władek spotyka się z Marią przy grobie Czesława. Siebie obwinia o śmierć ojca. Lena mówi Jankowi, że ktoś ją śledzi. Janek zdradza Lenie tajniki fałszowania dokumentów. Nie podoba się to jego łączniczce, Krysi. Michał zleca Hani obserwacje Halbego. Hania, robiąc zdjęcia pod siedzibą Abwehry, zostaje zatrzymana przez patrol. Mosler proponuje Sajkowskiemu posadę dozorcy. Kwapisz zaczyna szantażować Janka. Żąda 5 tys. złotych za milczenie na temat Leny. Władek dowiaduje się, że jego współlokator Nowotnik jest konwojentem Reichsbanku. Schneider próbuje uwieść Wandę. Rainer i Halbe wpadają na pomysł zamontowania podsłuchu w warszawskiej kawiarni. Kierowanie lokalem proponują dawnemu współpracownikowi Karola, Woźniakowi. 08:10 KUCHNIA DWUDZIESTOLECIA - ODC. KUCHNIA TRZECH ZABORÓW. ZABÓR PRUSKI. Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Zdjęcia: Maciej Brola Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) W kolejnym odcinku programu prowadzący zaprezentuje przepis pochodzący z grudziądzkiej książki kucharskiej "Nauka gotowania do użytku ludu polskiego" wydanej w 1915 roku. Opracowano ją na podstawie przepisów przysyłanych przez gospodynie domowe na konkurs wydawanej po polsku Gazety Grudziądzkiej. Z tej książki pochodzi przepis na zupę z korbala, czyli zupę z dyni. Drugi przepis na speckkuchen, co oznacza bułeczki ze słoniną, pochodzi z książki opublikowanej w 1885 roku w Toruniu, "Kuchnia polska - niezbędny podręcznik dla kucharzy, gospodyń wiejskich i miejskich". 08:35 HISTORIA POLSKI - KREW NA BRUKU. OBRONA GRODNA 1939 Film dokumentalny, 21 min, Polska, 2014 Autor: Robert Miękus Reżyseria: Robert Miękus Scenariusz: Robert Miękus Zdjęcia: Kamil Nowak Muzyka: Marek Iwaszkiewicz Celem filmu jest pokazanie, jak kilkuset polskich żołnierzy wspieranych przez ludność cywilną i dwa działka przeciwlotnicze skutecznie powstrzymywało natarcie kilku tysięcy czerwonoarmistów i kilkudziesięciu czołgów. Autor chce też wyjaśnić, dlaczego Grodno stało się tak silnym punktem oporu i dlaczego ludność cywilna tak skutecznie wspierała polskich żołnierzy. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - FABRYKI ŚMIERCI CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 1997 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański(Prowadzący) Napięcia międzynarodowe związane z zarzutami wobec Iraku sprawiły, że kwestia broni chemicznej i bakteriologicznej jest bardzo aktualna. Program przedstawia historię tej broni i stopień zagrożenia, jakie stanowi dla współczesnego świata. W czasie I wojny światowej wszystkie walczące państwa stosowały gazy, które spowodowały obrażenia u 1, 3 mln ludzi. Autor przedstawia całkiem nieznany plan amerykański zmasowanego ataku gazowego na japońskie miasta, w którego wyniku miało zginąć 5 mln ludzi. 10:15 SENSACJE XX WIEKU - FABRYKI ŚMIERCI CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 1997 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Wydarzenia i napięcie międzynarodowe związane z zarzutami wobec Iraku sprawiły, że sprawa broni chemicznej i bakteriologicznej jest bardzo aktualna. Program przedstawia zagrożenie jakie w ostatnich kilkunastu latach stanowiła broń chemiczna i bakteriologiczna produkowana w totalitarnych państwach: Libii, Iraku i Korei Północnej. Przypadki użycia broni przeciwko bezbronnej ludności cywilnej (Kurdowie w 1986 roku), i na froncie (wojna Irak - Iran w tym samym roku). Czy Irakijczycy użyli broni chemicznej w czasie interwencji mocarstw zachodnich? Operacja Pustynna Burza do dzisiaj jest tajemnicą. 10:45 ZAGRABIONY, ODNALEZIONY, ODZYSKANY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2021 Reżyseria: Leszek Staroń Scenariusz: Leszek Staroń Zdjęcia: Michał Bożek, Aleksander Trafas Losy ołtarza głównego w Bazylice Mariackiej w Krakowie, zwanego potocznie Ołtarzem Mariackim, już od momentu podjęcia decyzji o jego wykonaniu przez norymberskiego rzeźbiarza Wita Stwosza (Veit Stossa) były nierozerwalnie związane z polityką. Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939 roku Polska jako pierwsza doświadczyła na sobie grabieży przez Niemców dzieł sztuki na niespotykaną dotychczas skalę, której w Polsce przyświecał cel usankcjonowania prawnego zdobytych ziem jako należących do dziedzictwa kulturowego Niemiec. Takim koronnym dowodem miał być Ołtarz Mariacki, który po zagrabieniu został przewieziony i ukryty w Norymberdze. Po jego odnalezieniu przez amerykańskie specjalne oddziały poszukujące i identyfikujące zagrabione dzieła sztuki, a powstałe z polskiej inicjatywy, ołtarz w ramach token restitution został w 1946 roku zwrócony Polsce, ale nie oznaczało to jego powrotu do Bazyliki Mariackiej. Walka z komunistyczną władzą trwała do października 1956 roku i dopiero w 1957 roku stało się możliwe ponowne umieszczenie Ołtarza w kościele. 12:00 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA - POLITYCY. Reportaż, 13 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski, Mateusz Wołoczko Muzyka: Filip Kuncewicz Wykonawcy: Andrzej Dobosz (prowadzący) Młodzi widzowie zapewne nie znają nazwisk Józef Cyrankiewicz czy Władysław Bieńkowski, nazwisk, które kiedyś u jednych wzbudzały strach przed obowiązującym systemem, a u drugich podziw dla ich władzy i możliwości. Obu polityków przypomina Andrzej Dobosz, jak zwykle dowcipnie, celnie charakteryzując plusy i minusy ich osobowości. Odcinek ilustruje bogaty materiał archiwalny. 12:25 DIAMENT ŚMIERCI - ODC. 3 - PRZEKLĘTY DIAMENT Serial dla młodzieży, 57 min, Polska, 1986 Reżyseria: Paweł Komorowski Scenariusz: Paweł Komorowski, Krzysztof Winiewicz Zdjęcia: Krzysztof Winiewicz Aktorzy: Andrzej Balcerzak, Bogdan Baer, Henryk Bista, Edward Dargiewicz, Marek Frąckowiak, Aleksander Goczew, Janusz Kłosiński, Tadeusz Kwinta, Lubomir Cwetkow, Edward Lubaszenko, Krzysztof Litwin, Józef Nalberczak, Franciszek Trzeciak, Adam Probosz, Jerzy R Nowak Ciąg dalszy przygód Hanusza. Gdy przyjaciele docierają do Tarnowa, jest już zima. Hanusz natychmiast rusza do kupieckiego domu, aby odzyskać diament i oddać go Semenowi. 15:30 GENIUSZE I MARZYCIELE. JAN CZOCHRALSKI Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2020 Reżyseria: Katarzyna Trzaska Scenariusz: Katarzyna Trzaska Filmowy portret genialnego naukowca, a także wielkiego polskiego patrioty - chemika i metalurga Jana Czochralskiego. Jego badania i prace naukowe z początku XX wieku położyły podstawy pod współczesny przemysł elektroniczny i fotowoltaiczny oparty na monokrystalicznych półprzewodnikach, które wytwarza się metodą Czochralskiego - powszechnie znaną w kołach naukowych na całym świecie. 16:55 CZAS HONORU - ODC. 18 "MOCNE PAPIERY" S. II Serial wojenny, 46 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Sowińska informuje Bronka, że ich córka została zwolniona z Pawiaka. Helena dowiaduje się, że Fisher, któremu przekazała pieniądze, został zamordowany. Danka zachęca Helenę do pracy w restauracji Woźniaka. Rainer i Halbe uruchamiają tam podsłuch i punkt obserwacyjny. Graba każe Wandzie przygotować się do transportu do Oświęcimia. Władek dostaje pracę w Reichsbanku. Michał chce nawiązać bezpośredni kontakt z Halbem. Otrzymuje na to zgodę dowództwa. Proponuje Celinie współpracę. Władek spotyka się z mecenasem Radwańskim, zobowiązuje się zorganizować podziemną radiostację. Do współpracy angażuje Kamila, o szczegółach budowy radiostacji rozmawiają w lokalu Woźniaka. Janek wchodzi na teren getta, prosi Sajkowskich o rękę Leny. Bronek próbuje dowiedzieć się czegoś o Wandzie uwięzionej na Pawiaku. Wanda zachęca Ninę do ucieczki. Doktor Maria zastaje w swoim gabinecie niemieckiego lekarza. Rozpoznaje w nim Otta, znajomego medyka sprzed lat. 17:55 A WIĘC WOJNA - /23/ Reportaż, 4 min, Polska, 2019 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska 23 września. Sobota. W Warszawie zaczyna brakować żywności i wody. Pod Krasnobrodem, niedaleko Zamościa ma miejsce szarża 1.szwadronu 25. Pułku Ułanów Wielkopolskich. Polacy zdobywają miasto, biorą do niewoli sztab niemieckiej 8. Dywizji Piechoty. Uwalniają 40 polskich żołnierzy więzionych w kościele. Szarżę przeżyło 30 ułanów. Naczelne Dowództwo Armii Czerwonej informuje: "Rankiem 23 września wojska Armii Czerwonej rozpoczęły marsz w kierunku linii demarkacyjnej, ustalonej przez rządy niemiecki i sowiecki. Zajęły miasta Stryj i Gródek, a na zachód od Białegostoku przesunęły się do linii Brześć nad Bugiem - Kowel - Włodzimierz Wołyński - Lwów. W toku operacji oczyszczania terenów Ukrainy Zachodniej i Białorusi Zachodniej oddziały Armii Czerwonej wyparły mniejsze oddziały polskie na północny zachód od Grodna i na północny wschód od Brześcia nad Bugiem. Według niepełnych danych podczas likwidacji jednej z grup armii polskiej na północny wschód od Kowla wzięto do niewoli ponad 8 tysięcy żołnierzy i oficerów, zdobyto 2 tysiące koni i kilka transportów kolejowych z różnym wyposażeniem wojennym. 18:05 ZAGADKA GROBOWCA CZYNGIS - CHANA (THE TOMB OF GENGHIS KHAN, THE SECRET REVEALED) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2017 Reżyseria: Cdric Robion Od XIII wieku pokolenia odkrywców, naukowców i historyków fascynuje porywająca tajemnica archeologiczna. Grób Czyngis - chana, największego zdobywcy w historii, ukryty jest gdzieś w Mongolii. Ale gdzie? Film wsparty przez najlepszych ekspertów z historii Mongolii, profesora Johna Wooda (uniwersytet w Chicago), eksplorujący starożytne teksty oraz obrzędy pogrzebowe cywilizacji mongolskiej i chińskiej, przedstawia porywający portret cesarza mongolskiego i odkrywa jedną z wielkich zagadek z przeszłości. 19:05 HISTORIA POLSKI - ... POWINNIŚCIE BYĆ WDZIĘCZNI STALINOWI Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2000 Reżyseria: Andrzej Trzos-Rastawiecki Scenariusz: Andrzej Trzos-Rastawiecki Zdjęcia: Jacek Bonecki Historia deportacji Polaków na Syberię. Świadkowie tych wydarzeń opowiadają o swoich sybirskich losach. 20:00 TEATR HISTORII - "TWARZ POKERZYSTY Dysk./wywiad/debata, 15 min, Polska, 2022 Wykonawcy: Mikołaj Mirowski (prowadzący) W cyklu "Teatr Historii", łączącym publicystykę ze sztuką spod znaku Melpomeny i Klio, tym razem, we wprowadzeniu do sztuki Józefa Hena "Twarz pokerzysty" z 1974 roku, w reżyserii Stanisława Wohla, gościem rozmowy prowadzonej przez dr. Mikołaja Mirowskiego (historyk, FINA) będzie Jakub Moroz (teatrolog, dziennikarz, publicysta). Sztuka w reżyserii Stanisława Wohla, oparta o książkę Józefa Hena, opowiada o wydarzeniach, jakie miały miejsce tuż po zakończeniu II wojny światowej. Akcja dramatu rozgrywa się na Ziemiach Odzyskanych, najprawdopodobniej w Sopocie. Reżyser do tła historycznego dokłada wątki sensacyjny i kryminalny, tworząc coś na wzór teatru westernowego. Spektakl w ciekawy sposób przypomina o tym, jak twórcy kultury w czasach PRL - u traktowali Ziemie Odzyskane. Były one, zwłaszcza w pierwszym okresie utrwalania władzy ludowej, rezerwuarem opowieści o ciemnych interesach, wymierzaniu sprawiedliwości na własną rękę, strzelaninach, bandyckich eskapadach i szpiegowskim zagłębiu. Tutaj zaś oglądamy prywatne śledztwo byłego żołnierza AK, próbującego dopaść ekskonfidenta Gestapo. "Twarz pokerzysty" jest rzetelnie zrealizowanym teatrem sensacji, przy okazji także próbą aluzyjnego przemycenia prawdy o trudnych latach powojennych. Wątki spektaklu kontynuują tematykę oraz nastrój obecne w scenariuszach Józefa Hena do filmów "Prawo i pięść" oraz "Nikt nie woła". Obecnie "Twarz pokerzysty" może być traktowana prawie jako dokument, bynajmniej jednak nie obiektywnej prawdy o Polsce pierwszych lat powojennych, ale politycznych gier okresu gierkowskiego - czasów, gdy tego co twórcom było wolno bądź nie, zupełnie nie dało się przewidzieć, jako że decydowała o tym wyłącznie PZPR w zależności od swojej aktualnej linii ideologicznej. 20:15 TEATR TELEWIZJI. TEATR SENSACJI - TWARZ POKERZYSTY Teatr, 89 min, Polska, 1973 Reżyseria: Stanisław Wohl Wykonawcy: Zbigniew Juchnowski, Iwona Fotek, Iwona Wyszomirska, Jolanta Grygołowicz, Mirosława Wojewoda Aktorzy: Janusz Gajos, Zygmunt Hubner, Józef Fryźlewicz, Irena Karel, Bogdan Baer, Janusz Bukowski, Eugeniusz Kamiński, Bolesław Płotnicki, Mirosława Krajewska, Emilia Krakowska, Teresa Mikołajczuk, Teresa Sawicka, Włodzimierz Bednarski, Andrzej Bogucki, Tadeusz Cygler Akcja rozgrywa się po wojnie, w małym miasteczku, na terenie Ziem Odzyskanych. Krzyżują się tu różne interesy powojennych dorobkiewiczów. W miasteczku ukrywa się agent hitlerowskiego wywiadu. Tutaj też przebywają dawni bojownicy polskiego podziemia. Dymitr podejmuje się zdemaskowania agenta, a współpracuje z nim Potok i Zawisza, dawny okupacyjny dowódca Dymitra. 22:55 IRLANDIA - DŁUGA DROGA DO POKOJU - ODC. 2. (IRELAND, A LONG ROAD TO PEACE) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Emmanuel Hamon W kwietniu 1916 roku w Dublinie wybuchły bunty zorganizowane przez małe grupy uzbrojonych republikanów i nacjonalistów, które miały na celu wygnanie Brytyjczyków z Irlandii. To było Powstanie Wielkanocne, które dało początek Republice Irlandii i które stało się symbolem walki z brytyjską okupacją. Dziś broń wyszła już z użycia, a konflikt w Irlandii Północnej należy już do przeszłości. Proces pokojowy postępuje od 1998 roku i choć był niezwykle trudny, pomógł ludziom otworzyć się na racje drugiej strony. Ten dwuczęściowy dokument przybliża jeden z najważniejszych konfliktów końca XX. wieku. Pierwszy odcinek opowiada o meandrach irlandzkiej historii, przybliża losy bohaterów, którzy ukuli legendę tego narodu i stawili czoła najpotężniejszej armii kolonialnej na świecie. Drugi odcinek dotyczy porozumienia zawartego w Wielki Piątek w 1998 roku, które oficjalnie zakończyło konflikt. 00:15 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ZA PROGIEM PUSZCZY Magazyn, 22 min, Polska, 2017 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Jesteśmy w Górecku Kościelnym u wrót Puszczy Solskiej, po to by po raz kolejny powrócić na Kapliczną Górę, do partyzanckiej bazy - ziemianki Konrada Bartoszewskiego Wira. Nazwa kapliczna Góra to coś, co funkcjonuje jedynie w pamięci starszych mieszkańców tej okolicy. Samej kapliczki już nie ma, a my zamierzamy podjąć starania, żeby wróciła. Dzięki uprzejmości miejscowego artysty rzeźbiarza będziemy mogli w tym miejscu zawiesić nową kapliczkę, w asyście przyjaciół z Grupy Rekonstrukcyjnej Wir. Mamy świadomość, że pokolenia odchodzą, a nazwy miejscowości, które często są kluczem do zrozumienia historii miejsca, zostają. W bliskiej odległości znajdował się także legendarny szpital polowy 665. Dziś, korzystając z bliskości miejsca, przy pomocy aparatury poszukiwawczej spróbujemy zlokalizować teren dawnego szpitala. Pojawił się bowiem w środowisku miejscowych grup rekonstrukcyjnych pomysł odrestaurowania tego miejsca dla celów edukacyjnych i upamiętniających. W kolejnej naszej wyprawie las także będzie zasadniczym tłem opowieści. Ale już nie jako forteca niepodległości, ale jako miejsce straszliwych zbrodni. Przenosimy się do lasów Lućmierskich, w okolice Zgierza. Tu znajdują się dwie zbiorowe mogiły Polaków pomordowanych przez Niemców w 1940 r. w ramach Akcji AB, mającej na celu likwidację polskiej inteligencji. 00:45 SENSACJE XX WIEKU - FABRYKI ŚMIERCI CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 1997 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Napięcia międzynarodowe związane z zarzutami wobec Iraku sprawiły, że kwestia broni chemicznej i bakteriologicznej jest bardzo aktualna. Program przedstawia historię tej broni i stopień zagrożenia, jakie stanowi dla współczesnego świata. W czasie I wojny światowej wszystkie walczące państwa stosowały gazy, które spowodowały obrażenia u 1, 3 mln ludzi. Autor przedstawia całkiem nieznany plan amerykański zmasowanego ataku gazowego na japońskie miasta, w którego wyniku miało zginąć 5 mln ludzi. 01:10 SENSACJE XX WIEKU - FABRYKI ŚMIERCI CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 1997 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański(Prowadzący) Wydarzenia i napięcie międzynarodowe związane z zarzutami wobec Iraku sprawiły, że sprawa broni chemicznej i bakteriologicznej jest bardzo aktualna. Program przedstawia zagrożenie jakie w ostatnich kilkunastu latach stanowiła broń chemiczna i bakteriologiczna produkowana w totalitarnych państwach: Libii, Iraku i Korei Północnej. Przypadki użycia broni przeciwko bezbronnej ludności cywilnej (Kurdowie w 1986 roku), i na froncie (wojna Irak - Iran w tym samym roku). Czy Irakijczycy użyli broni chemicznej w czasie interwencji mocarstw zachodnich? Operacja Pustynna Burza do dzisiaj jest tajemnicą. 01:40 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - M - MAGINOTA LINIA Magazyn, 22 min, Polska, 1991 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Program dokumentalny poświęcony kompleksowi podziemnych fortyfikacji o nazwie Four - a - Chaux, wybudowanych na linii Maginota pochodzącej z okresu międzywojennego.