TVP Historia Sobota, 24.09.2022 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 24 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1929 - ogłoszono z dumą osiągnięcie 700 tys. nakładu książki o "Pszczółce Mai"; 1954 - Maria Dąbrowska w Dziennikach o zniewoleniu narodu i dominacji Rosji; 1958 - Władysław Gomułka na temat zakazu wieszania krzyży w klasach; 1989 - Kościół zrehabilitował Galileusza; 07:05 OTO CZŁOWIEK Film dokumentalny, 57 min, Polska, 2017 Reżyseria: Bogusława Stanowska - Cichoń Albert Chmielowski znany jest powszechnie jako święty brat najbiedniejszych i potrzebujących. Film ukazuje drogę przemiany duchowej Adama Chmielowskiego, jednego z najzdolniejszych malarzy polskich XIX wieku, który poszukując inspiracji artystycznych, poszukiwał w rzeczywistości prawdy o sobie. W stulecie śmierci św. Brata Alberta warto przypomnieć wartość tego malarstwa. Tematy obrazów wskazują na głębokie zainteresowanie sztuką antyku, ale też są odbiciem najtragiczniejszych doświadczeń zapamiętanych z okresu walk powstańczych, w które zaangażował się student Adam Chmielowski. Dramatyzm młodości Adama, wczesna śmierć ojca a potem matki, heroiczna decyzja o obronie Ojczyzny i amputacja nogi - wszystko to znajduje odzwierciedlenie w nastroju i kolorystyce malowanych obrazów. Dorobek malarski Chmielowskiego jest wart przypomnienia - 61 obrazów olejnych, 22 akwarele i 15 rysunków. Trzeba też przypomnieć najsłynniejsze jego dzieło Ecce Homo, fascynujący obraz i przyciągający do dziś rzesze pielgrzymów. Obraz, którego nie mógł skończyć, do którego wciąż powracał, który był świadkiem jego najważniejszej życiowej decyzji pójścia za Chrystusem zerwania z dotychczasowym życiem i zaparcia się wszystkiego, co do tej pory było jego najwyższą wartością. Jego wcześniejsze dzieła są świadectwem poszukiwania prawdy o sobie i dialogu z Bogiem o istocie i sensie życia. 08:15 WOJOWNICY CZASU - SZWEDZKA KATASTROFA, PRUSY 1656 Film dokumentalny, 29 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Jedną z najbardziej krwawych wojen toczonych na polskich ziemiach i jednym z najbardziej niszczycielskich konfliktów nowoczesnej Europy był tak zwany potop szwedzki z lat 1655 - 1660. Wszędzie tam, dokąd dotarły szwedzkie oddziały, miały miejsce grabieże i mordy na niespotykaną dotąd skalę. W Prusach Szwedzi doszczętnie zniszczyli 60 procent dóbr królewskich oraz wymordowali nawet 70 procent ludności. Odwet miał jednak nastąpić... W programie "Wojownicy czasu" Grzegorz Gajewski podróżuje przez wieki i epoki, pokazując realia ówczesnego życia dzięki pieczołowicie je odtwarzającym grupom rekonstrukcji historycznej. Dawne historie i współcześni pasjonaci to właśnie "wojownicy czasu". 08:55 W POLSKĘ JEDZIEMY - ODC. 3 Magazyn, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Krzysztof Jaroszyński Scenariusz: Krzysztof Jaroszyński Wykonawcy: Krzysztof Jaroszyński (prowadzący) Cykl prezentujący ciekawe miejsca w Polsce okiem Krzysztofa Jaroszyńskiego - pisarza, satyryka, artysty kabaretowego. Siedzący we mnie entuzjasta proponuje: pokażę wam najpiękniejsze rzeczy w Polsce, a siedzący obok ironista odpowiada: a ja te najbrzydsze. - Tak sam autor prezentuje swój cykl. Podróże po Polsce w sezonie grzewczym słońca są jego pasją od lat. Każdy odcinek cyklu dotyczy jednego miejsca. Czasem są to znane turystyczne atrakcje, innym razem miejsca z dala od głównych szlaków. Zawsze jednak ciekawe, takie, z którymi związane są anegdoty, osobiste przeżycia i pasjonujące historie. Program ma charakter przewodnika turystycznego, jednak z przymrużeniem oka. Znajdą się w nim użyteczne rady, podpowiedzi wartych odwiedzenia miejsc, ale także mnóstwo humoru, subiektywnych ocen i intrygujących zwrotów akcji. 09:50 PARADA OSZUSTÓW - ODC. 4/4 - ŁADNY GIPS Serial sensacyjny, 61 min, Polska, 1978 Reżyseria: Grzegorz Lasota Scenariusz: Jerzy Janicki, Andrzej Kudelski Zdjęcia: Witold Adamek Aktorzy: Bronisław Pawlik, Piotr Fronczewski, Stanisław Igar, Stanisław Górka, Grażyna Szapołowska, Juliusz Berger, Arkadiusz Bazak Taksówkarz O'Roney zostaje pobity przez gangsterów wierzycieli i leży w szpitalu z nogą w gipsie. Znajduje go dwoje młodych oszustów, którzy oferują mu 10 tysięcy dolarów za przewiezienie samolotem listu do Kopenhagi. Równocześnie informują służbę celną, że w gipsie O'Roneya rzekomo są ukryte brylanty. Celnicy zatrzymują O'Roneya i zdejmują gips, ale niczego nie znajdują. Po dwóch dniach taksówkarz wraca do USA, tym razem w gipsie rzeczywiście ma towar, ale celnicy nie ryzykują już kontroli. Kiedy O'Roney na własną rękę powtarza podobny numer, zostaje rozpoznany przez celnika, któremu przypadkowo opowiedział kiedyś o swoich perypetiach. 13:10 BRAZYLIA. HISTORIA NATURALNA - ODC. 3 LABIRYNT JEZIOR (WILD BRAZIL) Film dokumentalny, 50 min, Austria, 2014 Reżyseria: Christian Baumeister, Paul Reddish Dokument o Brazylii. Pantanal to największa tropikalna równina bagnista na naszej planecie. Cudowna kraina z mokradłami i źródłami jak sznury klejnotów - jest domem wielu gatunków zwierząt. Wygląda jak raj. Ten raj ma jednak ciemną stronę. Losy żyjących tu zwierząt nieustannie się zmieniają, ponieważ co roku cały region znika pod wodą, a potem znowu wysycha. W Pantanal przetrwanie nawet dla tych najsilniejszych nigdy nie jest stuprocentowo pewne. Pantanal znajduje się w samym sercu kontynentu południowoamerykańskiego. To łagodna niecka w południowo - zachodniej części wyżyny brazylijskiej. Rzeki płyną z otaczających nieckę gór, tworząc labirynt lasów, łąk, rzek i jezior. Pod koniec pory deszczowej Pantanal jest zalana. Staje się wodną krainą, a stworzenia tu żyjące - muszą sobie radzić z nieustannie zmieniającym się krajobrazem. Największe na świecie gryzonie i wydry zdane są na te tropikalne wody. Pantanal jest siedzibą zadziwiająco dużej liczby jaguarów, które polują w labiryncie rzek. To kraina obfitości i głodu. Tu los każdego stworzenia zależy od pory roku, a zagłada jednego oznacza zysk innego. 14:10 PRZYGODA NA MARIENSZTACIE Komedia obyczajowa, 93 min, Polska 1953 Reżyseria: Leonard Buczkowski Scenariusz: Ludwik Starski Zdjęcia: Seweryn Kruszyński, Franciszek Fuchs Aktorzy: Lidia Korsakówna, Tadeusz Szmidt, Adam Mikołajewski, Tadeusz Kondrat, Stanisław Winczewski, Barbara Rachwalska, Wanda Bojarska, Edward Dziewoński i inni Pierwszy pełnometrażowy, kolorowy polski film. Mimo propagandowego wydźwięku dokumentuje jednak entuzjazm towarzyszący odbudowie Warszawy. Młoda dziewczyna, Hanka Ruczajówna, przyjeżdża z wycieczką do Warszawy. Stolica podoba się jej ogromnie, a jeszcze bardziej przystojny murarz Janek. Spędza z nim wieczór podczas zabawy na Mariensztacie. Wraca do rodzinnej wsi, lecz bardzo tęskni i wkrótce powtórnie przyjeżdża do Warszawy. Podejmuje tu naukę i pracę. Spotyka przypadkowo Janka, przodownika pracy, który przyjmuje ją do swojej "trójki murarskiej". Niechęć majstra Ciepielewskiego do kobiet powoduje, że między młodymi dochodzi do konfliktu. Hanka przenosi się na inną budowę i z koleżankami murarkami rzuca wyzwanie brygadom męskim. Trwa ożywiony ruch współzawodnictwa pracy, a Hanka i Janek po wielu perypetiach godzą się i rozpoczynają wspólnie nowe życie. 17:15 SPÓR O HISTORIĘ - SOBÓR TRYDENCKI Dysk./wywiad/debata, 29 min, Polska, 2022 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) W 1545 roku rozpoczął obrady Sobór Trydencki. Zwołany został jako odpowiedź na szerząca się reformację i wysuwane od dawna postulaty potrzeby reform wewnętrznych w Kościele katolickim. Podczas trwających do 1563 roku obrad sobór odrzucił główne idee reformacji, skodyfikował dogmaty i liturgię katolicką, uporządkował dyscyplinę i strukturę wewnętrzną. Zainicjował ruch odrodzenia w Kościele, zwany później kontrreformacją. Goście: prof. Dariusz Kupisz, prof. Marek Kornat IH PAN, dr Stanisław Królak. 17:50 A WIĘC WOJNA - /24/ Reportaż, 4 min, Polska, 2019 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska 24 września. Niedziela. Niemcy ostrzeliwują Warszawę. Atakują szczególnie Śródmieście, Ochotę i Mokotów. Niemiecka piechota wdziera się na pozycje polskie w pobliżu Bielan i Babic. Polacy odrzucają ich na pozycje wyjściowe. Niemiecki lotnictwo zrzuca na Warszawę ulotki z wezwaniem do kapitulacji. Bombardowana jest elektrownia i stacje filtrów. Warszawa jest pozbawiona wody. Mieszkańcy kopią studnie artezyjskie. Czerpią wodę z Wisły. W tej sytuacji coraz trudniej opiekować się rannymi w szpitalach. Stefan Starzyński, który w kolejnych dniach oblężenia stolicy podnosił na duchu mieszkańców Warszawy, wygłasza ostatnie przemówienie radiowe. Do Paryża przybywa generał Władysław Sikorski. 18:00 KARIERA NIKODEMA DYZMY - ODC. 7/7 Serial obyczajowy, 62 min, Polska 1979 Reżyseria: Jan Rybkowski i Marek Nowicki Scenariusz: Jan Rybkowski, Marek Nowicki, Witold Orzechowski Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Roman Wilhelmi, Grażyna Barszczewska, Leonard Pietraszak, Mariusz Dmochowski, Bronisław Pawlik, Tadeusz Pluciński, Bogusz Bilewski, Halina Golanko, Igor Śmiałowski, Hanna Balińska, Ryszard Barycz, Arkadiusz Bazak, Barbara Brylska, Liliana Głąbczyńska i inni Pan Nikodem doprowadza do formalnego unieważnienia małżeństwa Kunickich. Już może poprowadzić do ołtarza piękną i teraz bogatą Ninę. Rozpoczynają się przygotowania do ślubu. Na horyzoncie pojawiają się jednak ciemne chmury. Terkowski, zaciekły wróg Dyzmy od czasu pamiętnego rautu rządowego, wpada na ślad jego mało chwalebnej przeszłości. Z kłopotu wybawiają swego Wielkiego Trzynastego "pątniczki" z loży dwunastu. Wskutek ich starań Terkowski z dnia na dzień zostaje wysłany na zamorską placówkę dyplomatyczną. W kraju coraz wyraźniej rysuje się kryzys gospodarczy i - w efekcie - także rządowy. Władze podejmują decyzję o sprzedaży zmagazynowanego zboża; na znak protestu Dyzma składa dymisję z prezesury Banku Zbożowego i wyjeżdża po ślubie z Niną do Koborowa. W trakcie przyjęcia w majątku zjawia się dyrektor gabinetu prezydenta, prosząc w imieniu głowy państwa, by pan Nikodem podjął się misji utworzenia nowego rządu. Dyzma rozważa propozycję, która wszystkich obecnych wprowadza w stan euforii. Powszechnego uwielbienia dla "męża opatrznościowego" narodu i państwa nie podziela tylko Żorż Ponimirski. "Dyzma to zwykły łajdak i oszust" - woła, wybuchając szalonym śmiechem. Hrabina Przełęska gorąco przeprasza towarzystwo za wybryk siostrzeńca, który jest niespełna rozumu. 19:00 GIGANCI HISTORII - STEFAN BATORY I JEGO CZASY Teleturniej, 45 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) Z bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, kijowski, wołyński, podlaski, inflancki, a także książę siedmiogrodzki - - Stefan Batory. Prawdziwy gigant jest bohaterem dzisiejszego odcinka. Świetny wojskowy, zręczny polityk, poliglota. Pojawił się w Polsce, kiedy po okresie bezkrólewia wybrano na tron Annę - niemłodą córkę Zygmunta Starego. Obiecał po ślubie i koronacji odbić ziemie zagrabione przez Rosję i słowa dotrzymał. Stefan Batory dbał o rozwój gospodarki i kultury, ale do historii przeszedł głównie jako pogromca cara Iwana IV Groźnego, którego pozbawił planów dostępu do Bałtyku. Zmarł przygotowując się do następnej wojny z Rosją. Stefan Batory i jego czasy to temat tego odcinka programu. 20:05 SYBERIADA POLSKA Dramat historyczny, 127 min, Polska 2013 Reżyseria: Janusz Zaorski Scenariusz: Michał Komar, Maciej Dutkiewicz Zdjęcia: Andrzej Wolf Muzyka: Krzesimir Dębski Aktorzy: Urszula Grabowska, Adam Woronowicz, Paweł Krusz, Lera Guliaieva, Igor Gniezdilov, Jan Peszek, Agnieszka Więdłocha, Natalia Rybicka, Andrij Zhurba, Dmytro Sova, Marcin Walewski Zima 1940 roku. Jan Dolina, gospodarujący na kresowej wsi były kapral Wojska Polskiego, zostaje wraz z rodziną wywieziony na Syberię. Czy uda im się przetrwać w skrajnie niesprzyjających warunkach i wrócić do ojczyzny? "Moim marzeniem i wielkim wyzwaniem była realizacja filmu o losach Polaków deportowanych przez radzieckie NKWD w roku 1940 na Syberię" - mówił w jednym z wywiadów Janusz Zaorski. Inspiracją, która owemu marzeniu pomogła przybrać realny kształt, stała się książka Zbigniewa Domino "Syberiada polska". Jest ona pierwszą częścią trylogii powieściowej o żyjących na kresach II Rzeczypospolitej ludziach (głównie Polakach, choć nie tylko), wywiezionych po 17 września 1939 roku na "nieludzką ziemię". Domino opowiedział ich losy z dużym realizmem i wyczuciem psychologicznym, na co z pewnością wpłynął fakt, że sam jako młody chłopak został wraz z najbliższymi zesłany na Sybir. Nie przeszkodziło mu to wprawdzie w czasach stalinowskich robić kariery w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej, co - zdaniem części krytyki - rzuca pewien cień na patriotyczną wymowę jego książek napisanych po upadku komunizmu. Tak czy owak to właśnie nawiązująca w tytule do głośnego filmu Andrieja Konczałowskiego "Syberiada polska" sprawiła, że autor "Matki Królów" i "Jeziora Bodeńskiego" po siedmiu latach znowu chwycił za kamerę. Scenariusz autorstwa Michała Komara i Macieja Dutkiewicza nie zawsze ściśle trzymał się literackiego pierwowzoru, podążając raczej za wizją Zaorskiego, wedle której trudno w filmie wskazać głównego bohatera. Jest nim bowiem cała społeczność wysiedleńców, zróżnicowana pod względem biografii, charakterów i narodowości. Ich powikłane, nierzadko dramatyczne i pełne trudnych wyborów moralnych losy ukazano na tle zdumiewającej pięknem, surowej syberyjskiej przyrody, stanowiącej wstrząsający kontrast wobec cierpienia ludzi, będących - w pewnym sensie - jej więźniami, a często i ofiarami. Inną zaletą dzieła Zaorskiego jest pochwała wierności nakazom sumienia, które często nic sobie nie robi z podziałów etnicznych i politycznych, każąc narażać bezpieczeństwo, a nawet życie w imię miłości, czy choćby zwykłego współczucia dla człowieka z przeciwnej strony ideologicznej lub religijnej barykady. W znakomitej, międzynarodowej obsadzie aktorskiej szczególne opinie zebrała Sonia Bohosiewicz w roli matki trojga dzieci, która chcąc zapewnić im przetrwanie, nie waha się zostać kochanką bezwzględnego zastępcy komendanta obozu pracy. Akcja "Syberiady polskiej" rozpoczyna się 1 września 1939 roku, w chwili agresji nazistowskich Niemiec na Polskę. Po siedemnastu dniach od wschodu "cios w plecy" zadaje II Rzeczypospolitej sowiecka Rosja. We wsi, w której mieszka rodzina Jana Doliny rozpoczyna się komunistyczna agitacja. Mieszkańcy są jednak na nią najwyraźniej zbyt odporni, w związku z czym już w lutym 1940 roku Sowieci postanawiają wywieźć ich w bydlęcych wagonach na Syberię. Tam, w położonym na odludziu obozie, zostają skazani na katorżniczą pracę przy wyrębie drzewa. Szczególnie trudno jest zimą, kiedy temperatura spada kilkadziesiąt stopni poniżej zera. Do paraliżującego zimna dochodzi głód. Jakby tego było mało komendantem obozu jest sadystyczny kapitan NKWD Sawin, pałający nienawiścią do Polaków, gdyż w czasie wojny z 1920 roku został sierotą. Teraz, będąc panem i władcą kilkudziesięciu obywateli II Rzeczypospolitej, może się mścić do woli. Niestety, za ulubiony cel rozlicznych złośliwości i psychicznych tortur obiera sobie Jana Dolinę, który niegdyś służył w polskim wojsku. Perfidia Sawina osiąga apogeum w chwili, gdy wysyła Jana na kilkutygodniowy spływ drewna, podczas gdy jego żona ciężko choruje na tyfus. 00:25 EROICA Nowela I: SCHERZO ALLA POLACCA Nowela II: OSTINATO - LUGUBRE Dramat wojenny, 80 min, Polska 1957 Reżyseria: Andrzej Munk Scenariusz: Jerzy Stefan Stawiński Zdjęcia: Jerzy Wójcik Muzyka: Jan Krenz Występują: Edward Dziewoński, Barbara Połomska, Ignacy Machowski, Leon Niemczyk, Kazimierz Opaliński, Kazimierz Rudzki, Henryk Bąk, Mariusz Dmochowski, Roman Kłosowski, Bogumił Kobiela, Józef Kostecki, Tadeusz Łomnicki, Józef Nowak, Wojciech Siemion edno z czołowych osiągnięć "szkoły polskiej", będące swoistym rozrachunkiem z mitologizowaniem wojennej przeszłości. Na VIII MFF w Mar del Plata w 1959 r. "Eroica" otrzymała III Nagrodę (za najlepszy film, najlepszy scenariusz i nagrodę FIPRESCI), a wcześniej, w 1958 r. "Syrenę Warszawską" Polskiej Kroniki Filmowej. Film należy do rzadko spotykanego gatunku - składa się z dwóch luźno ze sobą związanych tematycznie nowel. Część pierwsza opowiada o warszawskim cwaniaku, który przypadkowo wciągnięty w Powstanie Warszawskie zdobywa się na czyn bohaterski, choć właściwie niepotrzebny. Gdy wybucha powstanie, Dzidziuś Górkiewicz w popłochu opuszcza stolicę. Jest dobrze zarabiającym handlarzem i nie ma ochoty ginąć. Dociera do żony w Zalesiu. Żona Dzidziusia roztacza przed nim perspektywy spokojnego życia. Tymczasem Górkiewicz ruszony porywem patriotyzmu w ostatniej chwili postanawia wrócić do walczącej Warszawy. Akcja drugiego opowiadania rozgrywa się w niemieckim oflagu i po raz pierwszy przedstawiono w niej życie polskich oficerów w obozie jenieckim w czasie ostatniej wojny. Do legendy urasta tu ucieczka por. Zawistowskiego. Tylko najbardziej wtajemniczeni wiedzą, że cały czas jest on w obozie - ukryty w przewodzie wentylacyjnym. Mimo starań i opieki kolegów bohater umiera - z zimna i samotności. A wszystko po to, by zachować legendę, która podtrzymywała na duchu wszystkich stłoczonych w obozie żołnierzy. "Eroica" to nie pierwszy przykład współpracy scenarzysty Jerzego Stefana Stawińskiego i reżysera Andrzeja Munka. Wcześniej zrealizowali film "Człowiek na torach". Po wielu samodzielnych sukcesach - Stawiński jest m.in autorem scenariusza do filmu "Kanał", a Munk zdobył wiele nagród w dziedzinie filmu dokumentalnego - ich drogi spotkały się w "Eroice". W filmie tym swoją uwagę skupili na temacie bohaterstwa. W obu nowelach przedstawili bohaterstwo, które właściwie nie przyniosło żadnego konkretnego sukcesu, ale od niego ważniejsze dla autorów stały się pobudki psychiczne kierujące postępowaniem ludzi w trudnych momentach. W ten sposób przedstawili różnorodność charakterów, bogactwo ludzkich typów - studium psychologiczne bohaterów. Film prawie całkowicie zrealizowany został w plenerach, głównie w Warszawie, w Bukowinie i na Śląsku. Jest to także pierwszy polski film szerokoekranowy. 02:00 MIASTA Z POPIOŁÓW Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2016 Reżyseria: Rafał Geremek Scenariusz: Rafał Geremek Film opowiada o miastach tzw. Ziem Odzyskanych, które zmagają się ze swoją niemiecką przeszłością. Kilka z nich odbudowało swoje starówki, inne dodatkowo postawiły pomniki zasłużonym Niemcom. Pojawiły się jednak problemy z "powrotem do historii", bo jego niektóre elementy nie pasują do polskiej narracji historycznej.