TVP Kultura Poniedziałek, 19.09.2022 09:05 SALTO Komediodramat psychologiczny, 100 min, Polska 1965 Scenariusz i reżyseria: Tadeusz Konwicki Zdjęcia: Kurt Weber Muzyka: Wojciech Kilar Występują: Zbigniew Cybulski, Gustaw Holoubek, Marta Lipińska, Irena Laskowska, Wojciech Siemion, Andrzej Łapicki, Wojciech Boruński, Zdzisław Maklakiewicz, Iga Cembrzyńska, Jerzy Block, Krystyna Ciemniak, Krystyna Walczak i inni "Podczas seansów rozlegają się gwizdy i tupanie, zaś z drugiej strony oklaski zwolenników. Słyszy się zarzuty, że film jest "osobisty, prywatny, tyczy własnych kompleksów autora i nie powinien być finansowany przez instytucję publiczną", na co inni odpowiadają, że przeciwnie, "Salto" sięga głęboko w życie polskie i właśnie dlatego wzrusza, jak może żaden inny film, i to od dawna" - komentował recepcję utworu Konwickiego jeden z krytyków. Trzeci po "Ostatnim dniu lata" i "Zaduszkach" film autora "Rojstów" wywołał wiele kontrowersji. Jedno wszak nie ulegało wątpliwości. Konwicki po raz kolejny zmierzył się w nim z własnymi obsesjami, fascynacjami i urazami. Znalazły się wśród nich zarówno wojna, romantyczno-martyrologiczna tradycja polskiej kultury, jak i utracony świat dzieciństwa na Wileńszczyźnie. "Salto" było też interpretowane jako polemika ze "szkołą polską" i dzieło autotematyczne - wyraz wahań i niepewności artysty, dotyczących możliwości i pułapek sztuki. Reżyserowi udało się zgromadzić na planie czołówkę polskich aktorów, co może nieco dziwić w wypadku filmu z założenia trudnego i niekasowego. "Salto" bowiem najbliższe jest kinu poetyckiemu, nastrojowemu, obfitującemu w zagadki i niedomówienia. Akcja posuwa się wolno, wielką wagę odgrywa słowo. Po latach owa literackość może nieco razić. Współczesny widz przyzwyczajony do tempa kina akcji uzna "Salto" za przegadane. Akcja filmu rozgrywa się w prowincjonalnym miasteczku, bardzo podobnym do tego, które Konwicki opisywał w wydanej dwa lata wcześniej powieści "Sennik współczesny". Podobnie jak tam, także i tu sprawia ono wrażenie położonego na pograniczu jawy i snu, surrealistycznej fantazji i rzeczywistości. Pewnego dnia w miasteczku pojawia się tajemniczy mężczyzna. Przedstawia się jako Kowalski - Malinowski. Zdumionym mieszkańcom przedstawia różne wersje swej biografii. Jednym mówi, że walczył na wojnie, innym, że się ukrywa i grozi mu niebezpieczeństwo. Niepostrzeżenie jego fałszywa legenda burzy senne życie odludnej osady. Kowalski - Malinowski obejmuje "rząd dusz" nad mieszkańcami. Jego żałosne kabotyństwo i mitomańskie skłonności trafiają na podatny grunt. Każdy z miejscowych jest bowiem groteskowym ucieleśnieniem jakiegoś polskiego stereotypu - niestrudzonego, wiernego przysiędze wojaka (Rotmistrz), Żyda (Blumenfeld), wieszcza (Poeta). Wszystkich cechuje niezmierna podatność na górnolotne frazesy i romantyczne zaklęcia. Ich kwintesencją staje się finałowe "salto" - rodzaj dziwacznego tańca, którego rodowód sięga do "Wesela". Jednak podobnie jak u Wyspiańskiego, tak u Konwickiego następuje przebudzenie. Nie ma w nim jednak tragizmu, jest szyderstwo. Dyplom Honorowy na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Edynburgu. 11:00 REŻYSERZY S.I - FRITZ LANG 2/10 SEZON 1 (THE DIRECTORS - FRITZ LANG) Film dokumentalny, 44 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Lyndy Saville Cykl dokumentalny poświęcony najwybitniejszym reżyserom filmowym, takim jak: Billy Wilder, Fritz Lang, George Cukor, Sam Peckinpah, William Wyler. 11:55 PAN TADEUSZ - KSIĘGA I Film animowany, 10 min, Polska, 1980 Reżyseria: Julian Józef Antonisz Scenariusz: Julian Józef Antonisz Muzyka: Julian Józef Antonisz Noncamerowa adaptacja I Księgi Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Nagroda Ministra Kultury i Sztuki w 1981 dla twórcy - Juliana Józefa Antonisza. 12:10 POZYTYWKA Film animowany, 11 min, Polska, 1960 Reżyseria: Jerzy Kotowski Scenariusz: Jerzy Kotowski Muzyka: Włodzimierz Kotoński Wykonawcy: Mieczysław Voit Krótki film animowany. Oparta na utworze Michaiła Sałtykowa - Szczedrina satyra na politykę XIX - wiecznej Rosji. Do Głupowa przybywa nowy zarządca. Co prawda wypowiada tylko dwa i te same słowa, to jednak wystarcza, by w mieście panował porządek i poszanowanie dla władzy. Niestety, nakręcany mechanizm w głowie zarządcy szybko się psuje, więc do pomocy wezwany zostaje miejscowy zegarmistrz. Kiedy ten pracuje nad ponownym uruchomieniem gubernatora, w mieście rozpoczyna się anarchia. (źródło: ninateka.pl) 12:30 NIEDZIELA Z... ROLAMI IRENY KWIATKOWSKIEJ Dysk./wywiad/debata, 40 min, Polska, 2019 Scenariusz: Katarzyna Jurkowska Wykonawcy: Agnieszka Szydłowska (prowadząca) Z gośćmi "Niedzieli z rolami Ireny Kwiatkowskiej" rozmawiać będziemy m.in. o fenomenie jej aktorstwa, perfekcjonizmie zawodowym, kabarecie i estradzie lat 50. , 60. i 70. , najważniejszych kreacjach aktorskich, a także o Pani Irenie jako mistrzyni, koleżance i ciotce. 13:30 LALKA - ODC. 9/9 - DUSZA W LETARGU Serial obyczajowy, 79 min, Polska 1977 Reżyseria: Ryszard Ber Scenariusz: Aleksander Ścibor - Rylski, Jadwiga Wojtyłło Zdjęcia: Jacek Korcelli Muzyka: Andrzej Kurylewicz Aktorzy: Alina Jankowska, Anna Milewska, Zofia Mrozowska, Bogdan Baer, Mieczysław Czechowicz, Jan Englert, Stefan Friedman, Emil Karewicz, Józef Nalberczak, Wojciech Pokora, Jerzy Turek, Czesław Wołłejko, Małgorzata Braunek, Jerzy Kamas, Bronisław Pawlik Stanisław Wokulski otrzymuje wiadomość o śmierci męża pani Stawskiej. Choć nie widuje już Izabeli, wciąż ją kocha i zarazem nią pogardza. Spotyka się z panią Wąsowską, która opowiada mu o jego ukochanej. Umiera hrabia Łęcki, pani Stawska przyjmuje oświadczyny Mraczewskiego. Wokulski pewnego dnia po prostu znika. Z Zasławia nadchodzi wieść, że prawdopodobnie wysadził się w ruinach zamku. Jego miejsce w spółce zajmuje Szlangbaum. Wkrótce umiera także stary subiekt, Ignacy Rzecki. Na pytanie doktora Szumana, kto tu zostanie, skoro najlepsi umierają lub - jak Ochocki - wyjeżdżają, odpowiadają Szlangbaum i Maruszewicz: "My". 15:00 MONIDŁO Film obyczajowy, 32 min, Polska, 1969 Autor: Jan Himilsbach Reżyseria: Antoni Krauze Scenariusz: Antoni Krauze Zdjęcia: Mieczysław Lewandowski Aktorzy: Henryk Hunko, Tadeusz Kwinta, Kazimiera Utrata, Andrzej Michalczyk Podstawą scenariusza "Monidła" (debiut Antoniego Krauzego) stało się opowiadanie Jana Himilsbacha pod tym samym tytułem. Utwór Krauzego zachował kameralność prozatorskiego pierwowzoru. Akcja filmu toczy się niemal zupełnie w jednym pokoju. Przebywają w nim tylko cztery osoby. Jedną z nich jest pospolity cwaniak, chcący wyłudzić od gospodarza pieniądze w zamian za namalowanie rzekomych monideł (portretów z fotografii). Po namowach i "prezentacji" nagabywany wypłaca "agentowi" sumę równą swemu dwutygodniowemu zarobkowi. Krytycy chwalili debiut Krauzego za zmysł obswerwacji, zjadliwą ironię i satyrę na nieuleczalną ludzką naiwność. Podkreślano też dobrą rolę Henryka Hunki, dotychczas obsadzanego głównie w epizodycznych rolach czarnych charakterów i typów spod ciemnej gwiazdy. W "Monidle" Hunko potrafił zerwać z tym stereotypem. Zagrał postać pełną ciepła, delikatności i dobroci. 20:00 KINO MOCNYCH WRAŻEŃ - UCIECZKA Z PRETORII (ESCAPE FROM PRETORIA) Film sensacyjny, 101 min, Australia/Niemcy/RPA/USA/Wielka Brytania 2020 Reżyseria: Francis Annan Scenariusz: Francis Annan, L. H. Adams, Tim Jenkin Aktorzy: Daniel Radcliffe, Daniel Webber, Ian Hart, Nathan Page, Mark Leonard Winter Akcja rozgrywa się w RPA, pod koniec lat 70. ubiegłego wieku. Fabularny wątek został oparty na autentycznej ucieczce w 1979 roku z zakładu karnego w Pretorii trzech więźniów politycznych. Scenariusz filmu powstał na podstawie wydanej w 2003 roku książki "Inside Out: Escape from Pretoria Prison", napisanej przez Tima Jenkina, jednego z uciekinierów. W 1979 roku Tim Jenkin i Stephen Lee, dwaj biali członkowie organizacji walczącej z dyskryminacją rasową zostają osadzeni w więzieniu o zaostrzonym rygorze za działalność przeciwko apartheidowi, która sprowadzała się do produkcji i kolportażu ulotek. Uznani za wyjątkowo niebezpiecznych terrorystów otrzymali wieloletnie kary. Jenkina skazano na dwanaście lat, a Stephena Lee na osiem lat więzienia. Byli przetrzymywani w ciężkich warunkach, gdzie o ich losie decydowali sadystyczni strażnicy. Aby przeżyć, Tim Jenkin i Stephen Lee muszą za wszelką cenę wyrwać się z tego piekła. Opracowują plan ucieczki, a swoją tejemnicą dzielą się z innymi więźniami politycznymi. 21:55 KRONOS - WRÓŻBY Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2022 Wykonawcy: Piotr Nowak (prowadzący) W kolejnym odcinku programu "Kronos" profesor Piotr Nowak wraz z zaproszonymi do studia gośćmi poddaje analizie pojęcia z zakresu filozofii, religii, historii. Tematem kolejnego odcinka są wróżby. Wróżba, czyli przepowiadanie przyszłości. Dlaczego ludzie chcą znać swoją przyszłość? Czy ktoś może znać naszą przyszłość bez naszej wiedzy? Czy można czynnie przeciwstawić się wróżbie? 22:40 PANORAMA KINA POLSKIEGO - FUGA Dramat psychologiczny, 98 min, Polska 2018 Reżyseria: Agnieszka Smoczyńska Scenariusz: Gabriela Muskała Aktorzy: Gabriela Muskała, Łukasz Simlat, Małgorzata Buczkowska, Piotr Skiba, Halina Rasiakówna, Zbigniew Waleryś Bohaterka filmu, Alicja, cierpi na tytułową fugę, chorobę skutkującą amnezją. Nie pamięta nawet swoich najbliższych, ani żadnych wydarzeń z przeszłości, czy nazw przedmiotów. Prawdopodobnie ostatnie dwa lata spędziła w Warszawie, ale gdzie mieszkała przedtem? Kobieta trafia pod opieką medyczną psychiatry, Michała. Jej przypadek zostaje przedstawiony w programie telewizyjnym o zaginionych. Wtedy do studia dzwoni starszy mężczyzna, który twierdzi, że jest jej ojcem, a rzekoma Alicja naprawdę nazywa się Kinga Słowik. Przed zaginięciem wiodła normalne rodzinne życie. Mieszkała we Wrocławiu z mężem Krzysztofem i synem Danielem. Kiedy po dwóch latach wracado domu rodziców, wszyscy wierzą, że szybko odzyska równowagę psychiczną i przede wszystkim pamięć. Ale ona wciąż nie rozpoznaje członków swojej rodziny, uważa ich za obcych ludzi i do tego czuje się zagrożona. Drażni ją imię Kinga, woli używać imienia Alicja. Wobec rzekomych krewnych, którzy próbują wyciągnąć do niej rękę, staje się agresywna. W końcu wyznaje swemu psychiatrze Michałowi, że jest nieszczęśliwa i wolałaby trafić do więzienia. W terapii nie pomaga nawet fakt, że opuszcza rodziców i wprowadza się do domu, gdzie kiedyś mieszkała z mężem oraz z synem. I to własnie z Danielem udaje jej się nawiązać bliższe relacje, jednak wciąż jest wystraszona i myśli tylko o tym, żeby uciec stąd jak najszybciej. Tymczasem wychodzą na jaw okoliczności jej nagłego zniknięcia. Okazuje się, że przed dwoma laty uległa wypadkowi samochodowemu, jechała wtedy z rodziną. 01:45 NIEZWYCIĘŻONY (STRONGER) Dramat, 113 min, USA 2017 Reżyseria: David Gordon Green Scenariusz: John Pollono Aktorzy: Jake Gyllenhaal, Tatiana Maslany, Miranda Richardson, Clancy Brown, Lenny Clarke, Frankie Shaw Dramat oparty na książce napisanej przez Jeffa Baumana i Breta Wittera, przedstawiającej prawdziwe wydarzenia. To historia Jeffa Baumana, jednej z ofiar zamachu bombowego podczas Maratonu Bostońskiego. Był wówczas wśród licznie zgromadzonej publiczności, kibicował dziewczynie, biorącej udział w słynnych zawodach. Kiedy nazajutrz po maratonie, 16 kwietnia 2013 roku, Jeff obudził się w bostońskim szpitalu, dowiedział się, że stracił obie nogi. Od tej pory musiał uczyć się żyć od nowa. 27 - letni Jeff Bauman, jak na młodego człowieka przystało, wiedzie bujne życie towarzyskie. Ma dużo dziewczyn, jednak nie angażuje się w trwały związek. Pracuje w dużym sklepie w dziale delikatesowym, dzieli skromne mieszkanie ze swoją matką, Patty, która nie stroni od alkoholu. Pewnego razu Jeff natyka się w miejscowym barze na swoją byłą sympatię, Erin. Okazuje się, że dziewczyna zamierza wziąć udział w zbliżającym sie maratonie, by zebrać fundusze na szpital, w którym pracuje. Obiecując, że będzie jej kibicował, Jeff nie mógł przewidzieć, że dojdzie do zamachu. Stanął w miejscu, gdzie akurat pod jego nogami wybuchła jedna z bomb. Kiedy Jeff odzyskuje przytomność, dowiaduje się, co się wydarzyło. Wyznaje swemu bratu, że na moment przed wybuchem widział twarz zamachowca. Jego matka Patty powiadamia FBI. Terrorysta zostaje ujęty, a Jeff staje się bohaterem. Stale otoczony szukającymi sensacji reporterami i dziennikarzami, jest bliski załamania nerwowego. Ten rozgłos go przytłacza. Szuka więc ukojenia w alkoholu, w czym towarzyszy mu matka. Wszystko zmienia spotkanie z Carlosem, który po wybuchu bomby zajął się nim i praktycznie uratował mu życie. Carlos opowiada o swojej rodzinnej tragedii, co bardzo zbliża ich do siebie i pozwala Jeffowi spojrzeć inaczej na wiele spraw. Od tej pory rozpoczyna prawdziwą walkę o swoje życie i szczęście. 04:25 KINO NOCNE - DEKALOG - PIĘĆ Dramat psychologiczny, 57 min, Polska, 1988 Reżyseria: Krzysztof Kieślowski Scenariusz: Krzysztof Kieślowski, Krzysztof Piesiewicz Zdjęcia: Sławomir Idziak Muzyka: Zbigniew Preisner Aktorzy: Mirosław Baka, Krzysztof Globisz, Jan Tesarz, Artur Barciś, Krystyna Janda, Olgierd Łukaszewicz, Maciej Szary, Zbigniew Zapasiewicz Pojawienie się tego filmu na ekranach wywołało wstrząs. Nie tylko z powodu wyjątkowo drastycznych scen morderstwa i wykonania wyroku śmierci, ale także ze względu na czas, w jakim "Dekalog, pięć" (w wersji kinowej "Krótki film o zabijaniu") się ukazał. Rok 1988 był bowiem w naszym kraju okresem szczególnie nasilonych dyskusji na temat sensowności "najwyższego wymiaru kary". Krytyka i publiczność potraktowały film Kieślowskiego jako ważny głos w tym sporze. Głos opowiadający się - jak sądziła większość recenzentów - przeciwko "zbrodni w majestacie prawa" "Dekalog, pięć" zdumiewa surowością, by nie rzec ascetycznością formy. Na plan pierwszy wybijają się w nim tylko trzy elementy: zamordowanie taksówkarza, wykonanie wyroku śmierci i obraz rzeczywistości, w której to wszystko się odbywa. Nie ma analizowania osobowości zabójcy, rozwlekłych scen sądowych. Jest zbrodnia "w stanie czystym" - bezlitośnie odarta z fabularnej fikcji. Jest brudny, posępny i mroczny niczym z kafkowskiego koszmaru świat, po mistrzowsku wykreowany przez Sławomira Idziaka. Dlatego dzieło Kieślowskiego często porównuje się do krzyku. Krótkiego, ale rozpaczliwego, porażającego. Film spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Stał się wydarzeniem na festiwalu w Cannes, zdobył kilka ważnych nagród, w tym prestiżowego Felixa. Ugruntował międzynarodową sławę Krzysztofa Kieślowskiego, którego zaczęto porównywać z takimi artystycznymi "gigantami", jak Kafka, Dostojewski, Munch, czy Bergman. Jeden z francuskich krytyków tak zachęcał swych czytelników do obejrzenia "Krótkiego filmu o zabijaniu": "Niechże państwo odkryją tego wielkiego reżysera! Bez wątpienia najwybitniejszego polskiego reżysera lat osiemdziesiątych".