TVP Dokument Poniedziałek, 03.10.2022 06:00 DZIKA POLSKA - BUG MÓJ BÓG Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2009 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzenie: Tomasz Kłosowski, Artur Tabor Dolina Bugu to wciąż jeszcze naturalny korytarz ekologiczny. Pełno tu piaszczystych wysp, dzikich plaż, rozległych pastwisk przypominających stepy. Na tych piaszczystych i błotnistych pustkowiach wciąż gniazdują ptaki bardzo rzadkich gatunków. Rzadkich, bo nie znajdujących już prawie nigdzie dogodnych dla siebie terenów. Tu, nad Bugiem, życiu tych mało znanych istot przyglądał się w skupieniu badacz, który głęboko wniknął w jego tajniki, spędzając w dzikim otoczeniu wiele samotnych dni i nocy. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 7 WINNE TAJEMNICE Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Okazuje się, że w Polsce da się z powodzeniem uprawiać winogrona do produkcji win. Wbrew obiegowej opinii nasz mroźny klimat wcale nie przeszkadza w wytwarzaniu dobrych win, które mają już kilkusetletnią historię. Radosław Kotarski tym razem wyrusza do Zielonej Góry, gdzie sprawdza co pozostało z dawnych tradycji winiarskich. Odkrywa podziemia niemieckiej wytwórni win musujących Gremplera, wyciska sok z winogron stosując dawne techniki, a także postanawia skosztować współczesnych wyrobów polskich winiarzy. 07:05 NOTACJE - JAN ŚWIDZIŃSKI. SPÓR O ISTNIENIE SZTUKI Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2007 Jan Świdziński (1923 - 2014), polski artysta współczesny, twórca intermedialny, przedstawiciel sztuki kontekstualnej, performer, krytyk sztuki i filozof. Studia na Wydziale Malarstwa ASP w Warszawie, dyplom w 1952. Początkowo zajmował się malarstwem, grafiką, architekturą i tańcem. Studiował logikę formalną i struktury językowe. Zajmował się zagadnieniem komunikacji i informacji, sztuką jako praktyką społeczną (sztuka jako działanie stymulujące nową rzeczywistość). Od 1974 uprawia sztukę performance. W 1976 wydał manifest "Sztuka jako sztuka kontekstualna". Jako artysta był uczestnikiem wielu międzynardowych festiwali sztuki performance na całym świecie. W latach 90. organizował Międzynarodowy Festiwal Sztuki Performance "Real Time - Story Telling" w Sopocie (1991) i Lublinie (1993). Od 1999 był też kuratorem i Prezydentem Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Akcji INTERAKCJE w Piotrkowie Trybunalskim. 07:15 NOTACJE - SABINA KOWALCZYK - WOŚKOWIAK. ZOSTAŁAM ZAPRZYSIĘŻONA Cykl dokumentalny, 5 min, Polska, 2017 Sabina Kowalczyk - Wośkowiak, ps. "Tęcza" (ur. 1927) - mikrobiolog. Córka komendanta placówki Bondyrz AK Stanisława Kowalczyka ps. "Wiśnia". Od 1939 r. pomagała zaangażowanym w konspirację rodzicom, od 1942 wraz z siostrami w AK w 9. pp Leg. , sanitariuszka i łącznik Oddziałów Partyzanckich w Bondyrzu. 07:25 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 113 CHEŁMNO Magazyn, 21 min, Polska, 2018 Scenariusz i reżyseria: Agnieszka Grabarska Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Kolejnym przystankiem na trasie podróży po Polsce jest Chełmno - zabytkowe miasto, otoczone murami obronnymi, pełne gotyckich zabytków. Jego kolebką było grodzisko we wsi Kałdus. W połowie XIII wieku miasto przeniesiono na obecne miejsce. Chełmno lokowano na prawie chełmińskim. Do dziś zachowało się tutaj wiele zabytków świadczących o danej potędze. Popularne w mieście hasło, że gotyk mają wszyscy, ale takiego gotyku jak w Chełmnie nie ma nikt, nie jest bynajmniej ukutym na wyrost. Niemal z każdej uliczki i zza każdego rogu widać średniowieczną budowlę. Sześć gotyckich kościołów świadczy o zamożności i bogactwie dawnej metropolii. Za sprawą relikwii świętego Walentego, przechowywanej od stuleci w kościele farnym oraz corocznie obchodzonych 14 lutego walentynek chełmińskich, Chełmno znane jest również jako "miasto zakochanych". Romantyczna aura roztacza się tu przez cały rok. Ławeczka zakochanych czy duże serca uformowane z roślin zachęcają do zrobienia sobie zdjęć pamiątkowych pełnych miłości. Dywany kwiatowe wprowadzają w błogi nastrój, a parkan z kłódkami przypomina o tych wszystkich, którzy się zakochali i mają klucze to swoich serc. Chełmno znane jest też z wielu legend. To również miasto Ludwika Rydygiera - wybitnego polskiego chirurga, który właśnie tu spędził najbardziej twórczy okres pracy zawodowej. 07:55 PRZYRODNIK NA TROPIE - /5/ - SZARYTKA MORSKA Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz i prowadzenie: Łukasz Bożycki Bohaterka tego odcinka może ważyć aż do 300 kg i mierzyć do 2, 5 metra. Samce, jak to w świecie ssaków, są większe i cięższe od samic. Losy bohaterki od ponad 10 000 lat splecione są z człowiekiem, który od zamierzchłych czasów na nią polował ze względu na mięso, cenne futro i tłuszcz. W 2015 roku Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk zmienił kilka polskich nazw ssaków. Bohaterka tego odcinka wcześniej była foką szarą, a teraz jest szarytką morską. 08:30 BURZA HORMONÓW. SEKRETY DORASTANIA (HORMONES AND HUFFS: THE SCIENCE OF PUBERTY) Film dokumentalny, 47 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Judith Konig Muzyka: Marcelo Scotti Film dokumentalny o dorastaniu. Powszechnie się uważa, że młodzież zachowuje się okropnie. Wiek nastoletni jest nieodłącznym elementem dorastania. Młodzi ludzie są zafascynowani wieloma sprawami, ale już nie tak jak dzieci i jeszcze nie tak jak dorośli. Dojrzewanie to okres życia charakteryzujący się przeobrażeniami w budowie i wyglądzie ciała, psychice - kształtowaniu osobowości, postawach wobec własnej i drugiej płci, pełnieniu roli społecznej. Tacy młodzi ludzie są często poirytowani i przewrażliwieni, ale bardzo kreatywni i pochłaniający na sto procent to, co ich ciekawi. Pojawia się wiele problemów związanych z wahaniami poziomu hormonów: potliwość i zmiany skórne, stany depresyjne, czasem anoreksja i bulimia, a gwałtowny wzrost osłabia układ odpornościowy. Dziewczynki dorastają wcześniej niż chłopcy. Młodzi ludzie potrzebują akceptacji w grupie rówieśników, a to może skłaniać do zainteresowania różnymi używkami. Dojrzewanie to burza hormonów przechodząca przez każdy z tych młodych organizmów. Pojawia się silna potrzeba samodzielności i niezależności. Rodzice stają się jacyś dziwni, nastolatki buntują się, a narastający popęd seksualny nie pomaga w opanowaniu tego procesu. Najchętniej młody człowiek by się już odłączył i ruszył w świat. Naukowcy twierdzą, że jeszcze w 1860 roku dojrzewanie przypadało na wiek lat trzynastu, natomiast obecnie to już jedenaście lat. Temat dojrzewania i hormonów jest dla naukowców fascynującym polem do badań. Film przybliży nam temat dorastania, posłuchamy opinii naukowców, rodziców i samych nastolatków. 09:25 GŁUPTAKI I SARDYNKI (GANNETS, THE WRONG SIDE OF THE RUN) Film dokumentalny, 50 min, Republika Południowej Afryki, 2010 Reżyseria: Graeme Duane Głuptaki to gatunek ptaka, którego uważa się za specjalistę podwodnych łowów. Głuptak poluje na sardynki. Zamieszkuje wybrzeża Norwegii, Islandii, Wielkiej Brytanii oraz Australii i Nowej Zelandii. Poza sezonem lęgowym koczuje na morzach. Lata znakomicie, dzięki długim i wąskim skrzydłom nadającym mu szybkości. W czasie pikowania dobrze widać jego spiczasty ogon. Głos głuptaka przypomina szczekanie "arrah". Intensywne połowy stanowią bardzo poważne zagrożenie dla tych ptaków. Niezwykłe podwodne zdjęcia pozwolą obserwować spektakularne łowy głuptaków. 10:25 WENECJA I GETTO (VENICE AND THE GHETTO / VENEDIG UND DAS GHETTO) Film dokumentalny, 52 min, Austria, 2016 Reżyseria: Klaus Steindl, Yury Winterberg Film dokumentalny o weneckim getcie. Od wieków było częścią Serenissimy. Getto jest nierozerwalnie związane z historią Wenecji. O jego istnieniu i charakterze świadczą detale, które można znaleźć na każdym rogu. Te znaki to pamiątki po żydowskiej ludności miasta. Ukazują historię pełną ucisku i niedostatku, lecz także radości i woli życia. Dwudziestego dziewiątego marca 1516 roku wydano w Wenecji dekret. Żydzi, zarówno mieszkający w mieście, jak i do niego przybywający, mieli zostać zamknięci na wyznaczonym obszarze, zwanym dżetto. Miejsce wybrano starannie. Nie znajdowało się w centrum miasta, lecz na jego obrzeżach. Nie mógł się tam znajdować żaden kościół i ziemia nie mogła być poświęcona. Wymagano, aby obszar był dobrze strzeżony. Przybywający tam Żydzi zastali rozpadające się domy i brud. Kto naprawdę chce poznać Wenecję, musi te miejsca odkryć. To miejsce pamięci poświęcone jest weneckim Żydom, zamordowanym przez narodowych socjalistów. Getto jest dzisiaj miejscem spotkań. Lęk przed prześladowaniami rozwiał się, pozostała pamięć. Getto jest kolebką weneckich Żydów, choć mieszka tu i pracuje wielu ludzi, którzy nie są Żydami. Wszystko się wymieszało, jak to w Wenecji. 11:25 ŻYWIOŁ Reportaż, 16 min, Polska, 1979 Scenariusz: Tadeusz Litowczenko Zdjęcia: Mirosław Skrzypczak Powódź w okolicach miejscowości Kramsk (dawn. woj. konińskie) w 1979 roku. 14 marca wezbrane wody Warty przerwały wały we wsi Święte. W województwie konińskim zalanych zostało ponad 90 tys. hektarów gruntu. W gminie Kramsk woda zniszczyła 840 gospodarstw. W ciągu czterech dni wojsko ewakuowało 1350 osób, 3420 sztuk trzody chlewnej, bydła i koni. Powodzianom dostarczano amfibiami żywność i lekarstwa. Od 23 marca 1979 roku woda zaczęła opadać. Dwa miesiące po powodzi na miejscu tragedii pojawia się ponownie ekipa telewizyjna. Ludzie wracają do opuszczonych domostw. Usuwają szkody i zniszczenia. Pokazują zalane obejścia, opowiadają o swoich nieszczęściach. Zniszczone zasiewy, utracone zapasy. Mimo to potrzeba przetrwania. Paradoksalnie, kolejnym żywiołem, z którym muszą się zmierzyć powodzianie, okazuje się biurokracja. W zakończeniu reportażu nazwiska osób oczekujących natychmiastowej pomocy ze strony państwa. 11:55 POLSKIE DZIEDZICTWO S.II - SEZON 2 ODC. 3 Magazyn historyczny dokumentalny, 28 min, Polska, 2022 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Bartosz Kucharski, Tomasz Kępski, Kamil Szymański W trzecim odcinku drugiej serii cyklu Polskie Dziedzictwo, Prowadzący - Stefan Tompson zabierze widzów w fascynującą, historyczną podróż śladami polskiego dziedzictwa po historycznej krainie Inflanty. Odwiedzimy stolicę Estonii, skąd opowiemy o historii tego Państwa, dążeniu Estów do suwerenności, a także opowiemy historię załogi legendarnego Orła, czyli polskiego okrętu podwodnego, którego internowano właśnie w Tallinnie w 1939 roku. Stefan Tompson zwiedzi także estońskie Miami, czyli Parnawę, która niegdyś była głównym ośrodkiem administracyjnym województwa wchodzącego w skład Rzeczpospolitej. W Parnawskim porcie, Rzeczpospolita zwyciężyła w morskiej bitwie pod wodzą hetmana Chodkiewicza. Odwiedzimy również uniwersytet w Tartu, gdzie studiowało wielu wybitnych Polaków, a Stefan poszuka polskich śladów w estońskim archiwum narodowym. 12:30 MIESZCZANIE ŻYWIECCY - JOANNA Cykl dokumentalny, 22 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Grzegorz Jankowski Seria składa się z dwunastu filmów poświęconych ludziom mieszkającym w Żywcu. To opowieść o tradycji, ciągłości pokoleniowej i o pracy, która w tym mieście uważana jest za coś, co tworzy człowieka. W poszczególnych odcinkach cyklu poznamy żywieckie rodziny mieszczańskie i góralskie, które międzypokoleniowo kultywują tradycję, nawet, jeśli rozumieją ją trochę inaczej niż ich antenaci. Joanna Zając - Slapniar to malarka pochodząca ze starej żywieckiej rodziny. W swojej twórczości eksploruje wątki związane z przodkami i tradycją mieszczan żywieckich. Prowadzi artystyczne warsztaty dla dzieci. Na podstawie starych zdjęć i pamiątek tworzy serię malarską. 13:00 UKRAIŃCY - ODC. 4. ROMAN Serial dokumentalny, 45 min, Polska, 2022 Scenariusz i reżyseria: Julia Łuczkowska Roman pochodzi z Żytomierza, mieszka w Polsce od kilku lat. We Lwowie, przy jednym z teatrów ukończył kurs aktorski oraz kierunek reżyserii eventów. Do Polski przyjechał pomóc bratu w remoncie mieszkania i został. Pracował w wielu miejscach, zwykle jednak to była praca fizyczna, a najbardziej czuje się aktorem. Kiedyś grywał okazjonalnie w bajkach dla dzieci, w spektaklach w Katolickim Teatrze Edukacyjnym, z którym jeździł wraz z zespołem do szkół i domów kultury, ale także w offowych teatrach, zagrał nawet w przedstawieniu "UFO" Iwana Wyrypajewa. Obecnie przygotowuje się, być może do ostatniego spektaklu, do "Odprawy posłów greckich" Jana Kochanowskiego w offowym Teatrze Supernova, gdzie gra rolę Aleksandra. Prywatnie jest szczęśliwie zakochany i wspólnie z partnerką rozwijają swoją firmę - chcą sprowadzać z Ukrainy granit i sprzedawać go w Polsce. Właśnie szykują się do pierwszego transportu. 13:55 DZIKA LOARA (THE UNTAMED LOIRE / LA LOIRE SAUVAGE) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2017 Reżyseria: Sylvain Garassus Scenariusz: Laurent Flahault Film dokumentalny o najdłuższej rzece we Francji. Żródło Loary to maleńki górski potok na stokach Gerbier - de - Jonc we wschodniej części Masywu Centralnego. Rzeka uchodzi do Zatoki Biskajskiej. To różnorodne ekosystemy i skupiska dzikiej przyrody na długości 1000 km. Brzegi, teraz lepiej chronione niż kiedykolwiek, pozwalają na powrót wielu gatunków, które już dawno zniknęły, takich jak bóbr czy bocian, ale także przybyszów, takich jak sum czy bobroszczur. Wiosną powodzie stają się niezbędne do życia, ale niezwykle niszczycielskie dla ludzi i ich dobytku. Czy zimorodki będą mogły składać jaja bez ryzyka zalewania ich nor? Czy bobry znajdą nowe terytoria, gdy poziom wody w końcu spadnie? Film przedstawia życie mieszkańców brzegów i wód jednej z ostatnich dzikich rzek Europy. 14:55 NIESAMOWITE CHWILE Z ŻYCIA ZWIERZĄT (INCREDIBLE ANIMAL MOMENTS) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Justine Schmidt W świecie, w którym tylko najsilniejsi przetrwają, miliony lat ewolucji wyposażyły niektórych szczęśliwców w wyjątkowe cechy. Uda nam się obejrzeć ich rozgrywkę. Taka przygoda nie jest dla strachliwych. Zobaczymy niektóre ze wspaniałych momentów z życia dzikiej przyrody - gdy stworzenia ogarnia gorączka, a śmiałkowie ryzykują, by zapewnić przetrwanie kolejnego pokolenia. Niesamowite sceny zasługują na tytuł najbardziej niesamowitych chwil. Pokażemy je w pięciu odsłonach: "Śmiertelna rozgrywka", "Dziwolągi natury", "Wojny gangów", "Ostry romans" i "Ekstremalne rodzicielstwo". Szykujcie się na niesamowite chwile z życia zwierząt. Królestwo fauny. Świat, w którym drapieżniki rządzą, a ofiary ratują życie ucieczką. Ci na szczycie łańcucha pokarmowego są zabójcami o wyjątkowych cechach. Mają straszliwe kły, imponującą prędkość i śmiertelną precyzję. Trwa odwieczna walka - a my tworzymy listę najgroźniejszych rozgrywek na świecie. 15:55 EUROPA. WALKA O BIORÓŻNORODNOŚĆ (REWILDING / L’EUROPE A LA RECONQUETE DE LA BIODIVERSITE) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2019 Reżyseria: Vincent Perazzio Podobnie jak na innych kontynentach, tak i w Europie bioróżnorodność poniosła wielkie straty. Zmniejsza się populacja zwierząt lądowych, ryb, płazów i roślin. Ale od lat pięćdziesiątych ochrona dużych ssaków przeżywa rozkwit. W dwudziestu dwóch krajach żyje już 17 tysięcy niedźwiedzi. W Europie jest 2 razy więcej wilków niż w Stanach Zjednoczonych. Naukowcy i ekolodzy postanowili przyspieszyć ten trend. Ich celem jest przywrócenie dzikiej przyrody na kontynencie europejskim. Rewilding chce tworzyć bogatsze ekosystemy. Polega zasadniczo na reintrodukcji dużych zwierząt, takich jak żubry i niedźwiedzie. Celem nie jest tylko ochrona tych gatunków. Chodzi o to, by ich działalność modelowała nowe środowisko w swobodnej ewolucji. Środowisko, w którym utracone procesy naturalne odrodziłyby się i zwiększyły bioróżnorodność. Podjęto wysiłki, aby przywrócić znikające gatunki, oddać rozległe obszary naturze, ponownie odkryć prehistoryczne ekosystemy krajów w Europie. Oczywiście to wspaniały pomysł. Ale wizja ta dzieli już coraz większą liczbę europejskich decydentów i rodzi wiele pytań. Dlaczego nie skoncentrować naszych wysiłków na istniejącym obecnie dziedzictwie przyrodniczym? Ten film to wyjątkowa okazja, aby poznać takie plany i zastanowić się nad tym czy i jaki mają one sens. Puszcza Białowieska to szczególny przypadek, gdyż od ponad stu lat nie była eksploatowana dla drewna lub pod wypas. To znaczy, że las rozwijał się w sposób naturalny, co w Europie jest wyjątkowe. W dodatku mamy tutaj prawie kompletny ekosystem z dużymi drapieżnikami: rysiami, wilkami i dużymi roślinożercami: żubrami, łosiami, jeleniami, sarnami i dzikami. To naprawdę kompletny ekosystem. 16:50 OD MORZA ŚRÓDZIEMNEGO DO AFRYKI POŁUDNIOWEJ - ODC. 8. GÓRA ATHOS (FROM THE MEDITERANEAN TO SOUTH AFRICA / DE LA MEDITERRANE A L'AFRIQUE DU SUD. AU MONT ATHOS) Serial dokumentalny, 6 min, Francja, 2010 Reżyseria: Yannick Charles Serial dokumentalny, który pozwoli poznać szlak od Morza Śródziemnego aż po Południową Afrykę. Athos... Święta Góra... Przez wieki święte miejsce prawosławia, wzgórze, które skrywa grób Matki Bożej. Dziś na legendarnym półwyspie mieszkają jedynie pustelnicy i mnisi. Czas się tu zatrzymał. Ostoja poświęconej modlitwie duchowości, zakazana dla kobiet i zwierząt płci żeńskiej, pozostałość dawnego Bizancjum. Athos nie różni się od reszty Grecji poza tym, że nią nie jest. Flaga, którą wymachuje mnich, należy do Monastycznej Republiki Athos. Nie ma tu dróg, lecz monastyry łączą tysiące ścieżek. Najodważniejszą konstrukcją jest wiszący 200 metrów nad wodą, przypominający średniowieczny zamek, monastyr Simonopetra. Dociera się do niego arkadowym mostem. Po kładkach spacerują mnisi. Niektórzy ukrywają twarze. 17:00 NADMORSKIE MIASTA - ODC. 1 HONG KONG (CITIES BY THE SEA 1. HONGKONG) Cykl dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Ilka Franzmann Dziesięcioodcinkowy cykl dokumentalny o najciekawszych nadmorskich miastach - bramach na świat. Wszystkie są nieodłącznie definiowane przez ich położenie, a co za tym idzie, przez otwartość na świat, ducha odkrywania i pragnienia przygody. Ich geostrategiczna lokalizacja przekształciła je w figury szachowe zmieniających się sił i systemów politycznych, w miejsca tranzytowe marzycieli i migrantów oraz w tygle ludzi z różnych środowisk i kultur. Autorzy serialu wędrując przez wybrane najciekawsze morskie miasta świata odkrywają je na nowo, korzystając z najnowszych technologii lotniczych i bogatego języka filmowego. Odcinek 1. W Hongkongu czas biegnie szybciej. Mieszkańcy tej azjatyckiej metropolii uważają swoje miasto za na wskroś nowoczesne. By tu mieszkać, nie można mieć klaustrofobii, bo brak miejsca to główny problem Hongkończyków. Hongkong posiada specjalny status w ramach Chińskiej Republiki Ludowej, a jego mieszkańcy szczycą się swoją tolerancją i umiłowaniem wolności. Nazwa Hongkong po chińsku oznacza pachnącą przystań. Niegdysiejsza wioska rybacka już dawno przekształciła się w wielką metropolię. Rytm tego miasta wyznaczają pieniądze. W ciągu ponad stu pięćdziesięciu lat brytyjskiego panowania Hongkong rozrastał się i bogacił dzięki handlowi. Również dziś to dolary przyciągają ludzi do tego miasta. 18:05 LUDZKOŚĆ Z PRZYPADKU: GEN, KTÓRY STWORZYŁ MÓZG CZŁOWIEKA (HUMAN BY CHANCE? THE GENE THAT MADE OUR BRAIN GROW / ZUFALL MENSCH? - DER KLEINE SCHRITT ZUM GROEN GEHIRN) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Kerstin Holl Film dokumentalny, który przedstawia i ilustruje aktualne wyniki badań odkrywających sekrety umiejętności i talentów ludzi. W porównaniu z najbliższymi krewniakami genetycznymi, wypadamy dość blado przynajmniej pod względem fizycznym: jesteśmy słabsi, biegamy wolniej i wspinamy się znacznie gorzej. Mamy jednak architekturę, religię, naukę, języki, literaturę, sztukę, kulturę i wyobraźnię. Osiągnięcia te zawdzięczamy większemu mózgowi. Od czasów Karola Darwina sądziliśmy, że nasz rozwój przebiegał stale i liniowo. Nowe odkrycia z Drezna wskazują jednak na całkiem inną konkluzję: ewolucja ludzkiego mózgu nie była powolnym i stopniowym procesem, a raczej wynikiem zbiegu okoliczności wywołanego nagłą zmianą w pewnym genie. Jak doszło do dominacji ludzkości na Ziemi. Jeśli porównamy człowieka z najbliższymi genetycznie żyjącymi krewnymi - szympansami, to okaże się, że mamy niewiele zalet fizycznych. Osiągnięcia są zasługą naszego mózgu, który jest duży i zawiera miliardy neuronów. To właśnie jego szybki rozwój, zapoczątkowany około 2 miliony lat temu, pozwolił nam stać się dominującym gatunkiem na świecie. Co spowodowało tak szybki wzrost kory mózgowej? Naukowcy na całym świecie próbowali odpowiedzieć na to pytanie od wielu lat, ale teraz wydaje się, że w końcu im sie to udało. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - HOLANDIA. BEZ POŚPIECHU (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. Holandia należy do najgęściej zaludnionych państw w Europie. To kraj tradycyjnych wiatraków i nowoczesnych turbin wiatrowych, kraj zakorzeniony w tradycji, a jednocześnie otwarty na awangardę. Wygoda i spokój mieszkańców są tak samo ważne, jak szacunek wobec przyrody. 20:10 PORTRETY DOKUMENTALNE. S.II - DAGMARA DRZAZGA Cykl dokumentalny, 26 min, Polska, 2022 Panorama polskiego dokumentu - filmowe portrety twórców, ich drogi artystycznej i twórczości na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterką odcinka jest Dagmara Drzazga. 20:40 ŻYCIE TO COŚ PIĘKNEGO Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2020 Reżyseria: Dagmara Drzazga Tematem filmu jest pisarz Jarosław Iwaszkiewicz, jego żona Anna i ich dom w Stawisku, zapamiętany przez przybranego syna Iwaszkiewiczów Wiesława Kępińskiego. Kępiński ma dzisiaj 88 lat. Większość jego rodziny (matka, ojciec, dwóch braci i bratowa) zostali zamordowani przez Niemców w tzw. czarna sobotę - 5 sierpnia 1944 roku podczas rzezi Woli. On też stał razem z nimi i kilkudziesięcioma innymi osobami w rowie na wprost karabinu maszynowego. Szczęśliwie uciekł z miejsca egzekucji. Po wojnie pomieszkiwał trochę u starszej siostry, ale nie uczył się, nie pracował i wszystko wskazywało na to, że zmarnuje sobie życie. Napisał wówczas list do "Ekspressu Wieczornego" z prośbą o pomoc. Pierwszymi osobami, które zainteresowały się sierotą byli Anna i Jarosław Iwaszkiewiczowie. W ten sposób Wiesiek z proletariackiej rodziny na Woli trafił do ich domu na Stawisku. Jak sam mówi, narodził się wówczas po raz drugi. Nowi opiekunowie zapewnili mu zarówno ciepły dom, jak i edukację. Iwaszkiewicz wkrótce zaczął traktować chłopca jak syna. Wiązało się to zapewne z bólem spowodowanym wcześniejszą utratą nienarodzonego dziecka. Między Kępińskim a Iwaszkiewiczem przez lata nagromadziło się mnóstwo listów. Pomieszczenie ich w jednej książce zajęło prawie 700 stron. Pod wpływem swojego przybranego ojca, Wiesław sam zaczął tworzyć krótkie formy literackie, malować. Od pojawienia się w Stawisku, czyli od 1947 roku do dzisiaj prowadzi dziennik! Kępiński jest bezcennym świadkiem wielu lat życia Iwaszkiewicza i to nie tylko jako wybitnego pisarza, ale gospodarza, męża i ojca przytłoczonego codziennymi troskami. 21:45 BOBREK DANCE Film dokumentalny, 26 min, OTV Katowice 2002 Scenariusz i realizacja: Dagmara Drzazga Zdjęcia: Jan Zub Opracowanie muzyczne: Jacek Kurkowski Bohaterowie filmu, trzej chłopcy, znają się od roku. Daniel ma 18 lat, chodzi do gimnazjum wieczorowego w Bytomiu, ale szkoła go nie interesuje. Paweł i Andrzej chodzą do jednej klasy, lecz w szkole bywają gośćmi. Daniel poznał ich przed ponad rokiem. Zostali kumplami. Połączył ich taniec. Jest ich pasją, źródłem marzeń, czymś najlepszym, co im się przydarzyło w życiu. Chłopcy mieszkają w Bytomiu, w dzielnicy Bobrek. Mówią, że to jest dzielnica jak każda inna. Jak wszędzie bywają tam momenty, że lepiej nie wychodzić na ulicę. Dorośli zaś mówią, że kiedyś Bobrek był krainą pracy i miłości, a dziś jest tu tylko złodziejstwo, chamstwo i nienawiść. Dzieciaki w tej dzielnicy bawią się przed odrapanymi familokami. Codziennie patrzą na zataczających się mężczyzn i podpite kobiety. Już wiedzą, że dorośli topią w alkoholu uczucie beznadziejności, które przychodzi, kiedy nagle nie ma pracy i możliwości utrzymania rodziny. Paweł uważa, że świat jest piękny, ale kiedy się ma pieniądze. Jak się ich nie ma, siedzi się na podwórku i myśli skąd wykombinować kasę. Niektórzy próbują zbierać złom. Niektórzy kradną. Podbierają węgiel. Trzeba się przy tym "napracować", a pieniądze z tego niewielkie. Matka Pawła pracuje w koksowni, na trzy zmiany. To słabo płatna, ciężka praca, nie dla kobiety. Nie chciałby pracować jak ona. Matka Andrzeja jest dozorczynią. Chłopak czasem jej pomaga. Rodzice Daniela bardzo się o niego martwią. Nie słucha ich, nie uczy się, nie wraca do domu na noc. Ale rodzice wszystkich trzech, a zawłaszcza oni sami - każdy po swojemu - dostrzegli szansę zmiany w życiu w tańcu. Przed ponad rokiem Śląski Teatr Tańca, jeden z najlepszych tego typu w Polsce, zorganizował w Bytomiu - Bobrku warsztaty taneczne. Daniel, Paweł i Andrzej poszli na nie. Uczyli się tańców ulicy: break - dance, hip - hop, funky. Zostali zakwalifikowani do zespołu, który miał przygotować profesjonalny spektakl. Ćwiczyli pod kierunkiem Vicky Fox, instruktorki, która przyjechała z Anglii. Bardzo ją polubili. Trochę im się nie podobało, kiedy włączyła do pracy także tancerzy na wózkach inwalidzkich, ale potem zaakceptowali jej pomysły. Pracowali ciężko. Tańczenie dawało im poczucie, że są lepsi. Wreszcie nadszedł dzień spektaklu - w prawdziwym teatrze, którego progi po raz pierwszy w życiu przekroczyli rodzice Daniela, Pawła i Andrzeja oraz ich koledzy z podwórka. Mieli tremę. Daniel podczas występu bardzo się bał, że mu coś nie wychodzi, ale break - dance naprawdę mu się udał. Paweł zapragnął sławy. A Andrzejowi zaszkliły się oczy, kiedy usłyszał oklaski. Widzowie bili brawa stojąc. Teraz chłopcy uczą inne dzieciaki z Bobrka. Na ulicach dzielnicy wszyscy tańczą: malcy i tęgawe paniusie, podpici mężczyźni i wyrostki. Czy taniec zmieni coś w życiu Daniela, Andrzeja i Pawła? A może będzie jedynie niezapomnianą przygodą, wielkim przeżyciem, po którym przyjdzie pustka i wróci uczucie beznadziei? 22:20 DRAUGEN Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Dagmara Drzazga Zdjęcia: Witold Kornaś Dokument był jednym ze zwycięzców XII Festiwalu Filmowego NNW w Gdyni. Otrzymał Nagrodę im. Rotmistrza Witolda Pileckiego. Przedstawia dramatyczne losy Ślązaka Wojciecha Bógdoła wpisane w wojenną działalność Polaków w Norwegii. Bógdoł (rocznik 1920) był harcerzem, synem powstańca śląskiego. Wychowany w patriotycznym domu poprzysiągł sobie, że nigdy nie będzie służył Niemcom. W czasie II wojny światowej Wojciech został jednak, jak wielu Ślązaków, wcielony do Wehrmachtu. Trafił do Kriegsmarine. Wysłano go do okupowanej przez Niemcy Norwegii. Tam wkrótce wstąpił w szeregi tajnej norweskiej organizacji "Szetlandzki Autobus". Został angielskim szpiegiem. Dostarczał informacji na temat niemieckiej jednostki na wyspie Kvitsoy, na której stacjonował. Był jednym z głównych graczy akcji o kryptonimie "Draugen" (w j. norweskim słowo draugen oznacza legendarnego morskiego potwora). Bógdoł wstąpił do organizacji, ponieważ za wszelką cenę chciał walczyć z Niemcami. Plany przekazywane Anglikom dostały się w ręce Niemców. Wojciech został aresztowany. Skazany na rozstrzelanie za szpiegostwo. Wyrok wykonano 19 grudnia 1944 roku w więzieniu w Bergen. W chwili śmierci Bógdoł miał zaledwie 24 lata. 23:15 MARTWY SEZON Film dokumentalny, 40 min, Polska, 2018 Reżyseria: Dagmara Drzazga Rafał Wojaczek jest jednym z najważniejszych polskich poetów powojennych, określany często mianem "polskiego Rimbauda". Pił, okaleczał się, wywoływał liczne skandale, przechodził przez szyby. A jednocześnie bardzo dużo pisał. Jego tragiczna śmierć do dzisiaj pozostaje tajemnicą. "Martwy sezon", film dokumentalny w reżyserii Dagmary Drzazgi, to opowieść o młodym, utalentowanym człowieku, dla którego poezja stała się jedynym sensem istnienia. Zapłacił za to najwyższą cenę. W filmie swoje wspomnienia o Rafale Wojaczku przywołują jego najbliżsi: narzeczona, przyjaciele oraz w archiwalnych nagraniach dźwiękowych nieżyjący już rodzice i brat Andrzej. Realizatorzy odwiedzili z kamerą miejsca ważne dla poety: rodzinny Mikołów, gdzie zaczęło się jego "wierszowanie" oraz Wrocław, w którym spędził sześć ostatnich najbardziej twórczych, ale i najbardziej burzliwych lat swojego życia. Po raz pierwszy zaprezentowane zostały w tym filmie nieznane rękopisy, maszynopisy, notatki i rysunki Rafała Wojaczka zgromadzone we wrocławskim Ossolineum. 00:05 KRAJOBRAZY POLSKIE - DOLINA BARYCZY Film dokumentalny, 10 min, Polska, 1976 Zdjęcia: Tadeusz Zieliński Film poświęcony przyrodniczym i turystycznym walorom Doliny Baryczy. Jest to obszar ciągnący się od Wzgórz Trzebnickich w kierunku równoleżnikowym. Rzeka Barycz wiąże labiryntem swoich dopływów i odnóg szereg miast i miasteczek i kształtuje charakter przyrody w całym swoim otoczeniu. Sama Dolina łączy w sobie tereny pierwotne z tymi dotkniętymi działalnością człowieka, a jej krajobraz cechuje rytm przyrody: woda - lasy - woda. Program dokonuje przeglądu gatunków fauny i flory występującej na terenie Doliny Baryczy. Kamera gości również w Trzebnicy, gdzie omawiane są jej najważniejsze i najciekawsze zabytki architektoniczne i atrakcje turystyczne, jak również współczesne zabudowania i infrastruktura tego urokliwego miasta. Niekoronowaną "stolicą" Doliny Baryczy jest Milicz, oferujący turystom bogatą ofertę pól namiotowo - kempingowych, domków letniskowych i ośrodków wypoczynkowych. Samo miasto także wyróżnia się kameralną zabudową i pełnymi charakteru zabytkami. Podobnie sprawa ma się z Sułowem i Żmigrodem, w których także gości ekipa programu. Dolina Baryczy powoli pokrywa się obszarami chronionymi, które na celu mają zachowanie tych pięknych terenów od niszczycielskiego wpływu cywilizacji. 00:20 NOTACJE - ZDZISŁAW SKWARA. DROGA DO PARNAS Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2008 Autor: Lucyna Smolińska Jeden z pokolenia "Kolumbów", artysta - śpiewak, w chwili wybuchu wojny 19 - letni uczeń warszawskiej Szkoły im. Wawelberga i Rotwanda. Autor opisuje swą wrześniową tułaczkę, pobyt w sowieckim łagrze i niemieckim obozie, powrót, wiosną 1940 r. do rodzinnego miasta, scenerię życia w okupacyjnej Warszawie, walkę w powstaniu warszawskim, w szeregach 101. kompanii saperów Zgrupowania "Gozdawy". Zajmująco opowiada o swej artystycznej drodze, m.in. studiach w tajnym Konserwatorium, w klasie śpiewu prof. Stanisława Kazury, uczestnictwie w konspiracyjnych koncertach odbywających się w szkołach zawodowych, kawiarniach, kościołach, także tych, organizowanych pod egidą Rady Głównej Opiekuńczej. W jenieckim stalagu, w którym znalazł się po upadku powstania, kontynuował swoje artystyczne pasje, współtworząc teatr żołnierski. Po uwolnieniu stał się jednym z organizatorów Polskiego Teatru Objazdowego w Hanowerze. Tuż po wojnie tysiące takich jak on, niedawnych jeńców, stanęło przed dylematem: pozostać na Zachodzie, czy wracać do Polski? Autor wybrał drugie rozwiązanie: powrócił do Warszawy, gdzie rozwijał z powodzeniem działalność artystyczną i pedagogiczną. 00:35 LECH MAJEWSKI. ŚWIAT WEDŁUG BRUEGELA Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2009 Scenariusz i reżyseria: Dagmara Drzazga Zdjęcia: Mieczysław Chudzik "Droga krzyżowa" jest jednym z najbardziej niezwykłych i najmniej znanych obrazów Pietera Bruegla. Znajduje się w wiedeńskim Kunsthistorisches Museum i do dziś pobudza wyobraźnię historyków sztuki, artystów i zwyczajnych widzów. Obraz Bruegla z 1563 roku stał się inspiracją dla nowego filmu Lecha Majewskiego zatytułowanego "Młyn i krzyż". W realizacji wzięły udział zarówno hollywoodzkie gwiazdy, jak i setki statystów. Przygotowano ponad półtora tysiąca elementów scenograficznych oraz kostiumów. Dagmara Drzazga, dziennikarka i reżyserka Telewizji Katowice, postanowiła nie tylko prześledzić proces powstawania tak niezwykłego filmu, ale przede wszystkim poznać filozofię flamandzkiego mistrza: rozszyfrować ukryte symbole oraz "spotkać się" z owymi maleńkimi figurkami z jego obrazu. "Lech Majewski. Świat według Bruegla" to opowieść o tym, że dla sztuki czas i przestrzeń nie istnieją. A ludzie - ze swoimi zaletami i przywarami - wciąż pozostają tacy sami, bez względu na to, w jakiej epoce historycznej przyszło im żyć. Film Dagmary Drzazgi został nagrodzony Prix Italia dla najlepszego filmu dokumentalnego w konkursie 62. edycji prestiżowego festiwalu produkcji telewizyjnej Prix Italia w Turynie. Jest to trzecia w historii imprezy i pierwsza dla filmu o sztuce tak wielka nagroda dla dzieła z Polski. 01:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - NA POWSTAŃCZYM SZLAKU Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Historia jednej z tych bitew powstania styczniowego, która rozegrała się w najbardziej niedostępnych matecznikach Puszczy Białowieskiej. Trudna topografia, skomplikowane badania, ale stawką jest odnalezienie mogił 32 poległych powstańców. A za wskazówkę służy nam pamiętnik Ignacego Aramowicza, uczestnika boju. Do akcji mobilizujemy poszukiwaczy z całej Polski i najnowszy sprzęt elektroniczny. 02:05 PRZEGRANI I ZWYCIĘZCY Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2004 Scenariusz i reżyseria: Mirosław Dembiński Film przedstawia przygotowania i przebieg finałów Piłkarskich Mistrzostw Świata Ludzi Bezdomnych, które odbyły się w Austrii. Poprzez pryzmat problemów i emocji związanych z turniejem piłkarskim film ukazuje zjawisko bezdomności w szerszej perspektywie, na tle różnych krajów. Film "Przegrani i zwycięzcy" otrzymał na XIV Festiwal Mediów "Człowiek w Zagrożeniu" (Łódź 2004) nagrodę główną - Grand Prix. 03:10 KSIĄŻĘ Film dokumentalny, 66 min, Polska, 2000 Scenariusz: Andrzej Baczyński, Tadeusz Szyma Zdjęcia: Marian Bobrowski Film dokumentalny poświęcony sylwetce Adama Stefana Sapiehy, wywodzącego się ze znanego w historii Polski rodu arystokratycznego, w latach 1911 - 1951 arcybiskupa krakowskiego, a w latach 1946 - 1951 kardynała, faktycznego przywódcy narodu i Kościoła w Polsce podczas II wojny światowej, uznawanego przez papieża Jana Pawła II za jego osobistego patrona.