TVP Dokument Wtorek, 04.10.2022 06:00 DZIKA POLSKA - ZAKOCHANE ŁOPATY Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2009 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzenie: Tomasz Kłosowski, Artur Tabor Jesień to czas godów łosi. Byki, które noszą teraz poroża różnych rozmiarów i kształtów od skromnych badyli po okazałe łopaty przez całe noce tęsknie postękują i jęczą, podążając śladami upatrzonych klęp. Widowisko odbywa się nocą, ale zwierzęta pozostawiają pewne znamienne ślady swojej obecności. Próbujemy je odnaleźć z pomocą ludzi, którzy obserwacji tych zwierząt poświęcili długie lata przemierzając bagniste ostoje łosi w północno wschodniej Polsce. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 8 ZAMEK CZY LEPIANKA - DYLEMATY ŚREDNIOWIECZA Cykl dokumentalny, 26 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Czy naprawdę ludzie w średniowieczu żyli wyłącznie w zamkach lub zimnych lepiankach? Okazuje się, że takie wyobrażenie nie ma nic wspólnego z prawdą. Rycerze i książęta na potrzeby mieszkalne budowali zagadkowe wieże, które, niestety, w większości nie przetrwały. Na szczęście takiego losu nie podzieliła unikatowa na skalę światową wieża w Siedlęcinie na Dolnym Śląsku. Radosław Kotarski odwiedza to ciekawe miejsce, by sprawdzić, w jakich warunkach żyli tam ludzie 700 lat temu. Odkrywa również tajemnicze malowidła ścienne, które przedstawiają losy dzielnego Lancelota, rycerza króla Artura. 07:05 NOTACJE - FRANCESKA MICHALSKA. NA SOWIECKIM WOŁYNIU 1936R. Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2007 Autor: Krzysztof Tadej Wspomnienie Pierwszej Komunii swiętej w dniu zamykania kościoła w Berezdowie przez Sowietów w 1936 roku. 07:15 NOTACJE - ANDRZEJ MIEDZIANOWSKI. TAKI NARÓD TRZEBA KOCHAĆ Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2017 Andrzej Miedzianowski - Sinclair opowiada o wybuchu powstania warszawskiego, najtrudniejszych walkach, uzbrojeniu, a także o sensie tego niepodległościowego zrywu. Wspomina pomoc, jakiej udzieliły mu pielęgniarki, które z narażeniem życia ukrywały go przed Niemcami. Andrzej Miedzianowski - Sinclair ur. w 1924 roku w Wilnie. Od jesieni 1939 r. żołnierz Służby Zwycięstwu Polski. W latach 1942 - 1944 dowódca plutonu specjalnego w zgrupowaniu Golski w Okręgu Warszawskim Armii Krajowej. 1 sierpnia 1944 roku ciężko ranny w walkach z Niemcami. Pomimo odniesionych ran później walczył w powstaniu warszawskim w rejonie Politechniki Warszawskiej. Po upadku powstania trafił do niewoli niemieckiej, był jeńcem w Sandbostel. Po wyzwoleniu przez wojska brytyjskie przeniósł się do Wlk. Brytanii. Później mieszkał we Francji, Włoszech i obecnie w Kanadzie. Był wiceprzewodniczącym Kongresu Polonii Kanadyjskiej i Stowarzyszenia Polskich Kombatantów. Odznaczony Krzyżem Walecznych, Krzyżem Armii Krajowej i Warszawskim Krzyżem Powstańczym. 07:30 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 114 RACIBÓRZ Magazyn, 22 min, Polska, 2018 Scenariusz i reżyseria: Agnieszka Grabarska Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Kolejnym przystankiem na trasie podróży Tomasza Bednarka będzie Racibórz, jedno z najstarszych miast na Górnym Śląsku. W 2017 roku świętowało jubileusz 800 lat nadania praw miejskich. Do XVI wieku miastem rządzili Piastowie. Jedną z najciekawszych i historycznie najważniejszych budowli w mieście jest Zamek Piastowski. Znajdziemy w nim średniowieczną kaplicę, nazywaną perłą śląskiego gotyku. Warte odwiedzenia jest też muzeum, mające swą siedzibę w XIV - wiecznym pokościelnym budynku, należącym niegdyś do sióstr dominikanek. Znajduje się tu niezwykły eksponat - mumia Dżed - Amonet - ius - anch w połowie XIX wieku wyjęta ze swego grobu i sprzedana. Podążając szlakiem historycznych perełek Raciborza, warto zatrzymać się przy późnobarokowej Kolumnie Matki Bożej. Wykonał ją w pierwszej połowie XVIII wieku wiedeński rzeźbiarz Jan Melchior Oesterreich. Ciekawym miejscem jest też Obserwatorium Geofizyczne Polskiej Akademii Nauk. Powstało w latach 20. XX wieku i stało się miejscem pracy wybitnego profesora Karla Mainka. Naukowiec sam skonstruował trzy urządzenia sejsmograficzne, które umieścił w piwnicach obserwatorium. Zaledwie kilka kilometrów od centrum Raciborza znajduje się Arboretum Bramy Morawskiej. Położone jest na terenie dawnego lasu w dzielnicy Obora. Obszar ten stanowi część Parku Krajobrazowego Cysterskich Kompozycji Krajobrazowych Rud Wielkich. Warto też odwiedzić położone 20 km od Raciborza Rudy. Ich najważniejszych zabytkiem jest odrestaurowany Pocysterski Zespół Klasztorno - Pałacowy. 08:00 PRZYRODNIK NA TROPIE - /6/ - RYŚ Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz i prowadzenie: Łukasz Bożycki Program przyrodniczy, w którym prowadzący Łukasz Bożycki porusza różne aspekty życia zwierząt w kontekście ich wzajemnych powiązań i oddziaływań. Młody biolog, uznany międzynarodowy fotograf przyrody, podpatruje z kamerą w naturalnym środowisku wybrane gatunki rodzimej fauny i swoje spostrzeżenia oprawia lekkim i przystępnym komentarzem. Projekt znakomicie propaguje wiedzę o polskiej przyrodzie, uzupełniając ją o zupełnie nieznane, zaskakujące często wątki relacji między zwierzętami. Bohater tego odcinka prowadzi samotny tryb życia, chroniąc swoje terytorium przed intruzami. A ma co chronić, bo jego terytorium może obejmować aż 350 km kwadratowych lasów. Co oznacza, że na obszarze Warszawy mogłyby żyć jedynie dwa osobniki. Tymczasem w Warszawie żyje około 1, 7 miliona ludzi. Dobrze, że potrafimy żyć w takiej zgodzie, bo gdybyśmy byli bohaterem tego odcinka i bronili uparcie swojego terytorium, to na obszarze całej Polski żyłoby mniej niż 900 osób. 08:30 EUROPA. WALKA O BIORÓŻNORODNOŚĆ (REWILDING / L’EUROPE A LA RECONQUETE DE LA BIODIVERSITE) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2019 Reżyseria: Vincent Perazzio Podobnie jak na innych kontynentach, tak i w Europie bioróżnorodność poniosła wielkie straty. Zmniejsza się populacja zwierząt lądowych, ryb, płazów i roślin. Ale od lat pięćdziesiątych ochrona dużych ssaków przeżywa rozkwit. W dwudziestu dwóch krajach żyje już 17 tysięcy niedźwiedzi. W Europie jest 2 razy więcej wilków niż w Stanach Zjednoczonych. Naukowcy i ekolodzy postanowili przyspieszyć ten trend. Ich celem jest przywrócenie dzikiej przyrody na kontynencie europejskim. Rewilding chce tworzyć bogatsze ekosystemy. Polega zasadniczo na reintrodukcji dużych zwierząt, takich jak żubry i niedźwiedzie. Celem nie jest tylko ochrona tych gatunków. Chodzi o to, by ich działalność modelowała nowe środowisko w swobodnej ewolucji. Środowisko, w którym utracone procesy naturalne odrodziłyby się i zwiększyły bioróżnorodność. Podjęto wysiłki, aby przywrócić znikające gatunki, oddać rozległe obszary naturze, ponownie odkryć prehistoryczne ekosystemy krajów w Europie. Oczywiście to wspaniały pomysł. Ale wizja ta dzieli już coraz większą liczbę europejskich decydentów i rodzi wiele pytań. Dlaczego nie skoncentrować naszych wysiłków na istniejącym obecnie dziedzictwie przyrodniczym? Ten film to wyjątkowa okazja, aby poznać takie plany i zastanowić się nad tym czy i jaki mają one sens. Puszcza Białowieska to szczególny przypadek, gdyż od ponad stu lat nie była eksploatowana dla drewna lub pod wypas. To znaczy, że las rozwijał się w sposób naturalny, co w Europie jest wyjątkowe. W dodatku mamy tutaj prawie kompletny ekosystem z dużymi drapieżnikami: rysiami, wilkami i dużymi roślinożercami: żubrami, łosiami, jeleniami, sarnami i dzikami. To naprawdę kompletny ekosystem. 09:35 DZIKA LOARA (THE UNTAMED LOIRE / LA LOIRE SAUVAGE) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2017 Reżyseria: Sylvain Garassus Scenariusz: Laurent Flahault Film dokumentalny o najdłuższej rzece we Francji. Żródło Loary to maleńki górski potok na stokach Gerbier - de - Jonc we wschodniej części Masywu Centralnego. Rzeka uchodzi do Zatoki Biskajskiej. To różnorodne ekosystemy i skupiska dzikiej przyrody na długości 1000 km. Brzegi, teraz lepiej chronione niż kiedykolwiek, pozwalają na powrót wielu gatunków, które już dawno zniknęły, takich jak bóbr czy bocian, ale także przybyszów, takich jak sum czy bobroszczur. Wiosną powodzie stają się niezbędne do życia, ale niezwykle niszczycielskie dla ludzi i ich dobytku. Czy zimorodki będą mogły składać jaja bez ryzyka zalewania ich nor? Czy bobry znajdą nowe terytoria, gdy poziom wody w końcu spadnie? Film przedstawia życie mieszkańców brzegów i wód jednej z ostatnich dzikich rzek Europy. 10:35 NADMORSKIE MIASTA - ODC. 1 HONG KONG (CITIES BY THE SEA 1. HONGKONG) Cykl dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Ilka Franzmann Dziesięcioodcinkowy cykl dokumentalny o najciekawszych nadmorskich miastach - bramach na świat. Wszystkie są nieodłącznie definiowane przez ich położenie, a co za tym idzie, przez otwartość na świat, ducha odkrywania i pragnienia przygody. Ich geostrategiczna lokalizacja przekształciła je w figury szachowe zmieniających się sił i systemów politycznych, w miejsca tranzytowe marzycieli i migrantów oraz w tygle ludzi z różnych środowisk i kultur. Autorzy serialu wędrując przez wybrane najciekawsze morskie miasta świata odkrywają je na nowo, korzystając z najnowszych technologii lotniczych i bogatego języka filmowego. Odcinek 1. W Hongkongu czas biegnie szybciej. Mieszkańcy tej azjatyckiej metropolii uważają swoje miasto za na wskroś nowoczesne. By tu mieszkać, nie można mieć klaustrofobii, bo brak miejsca to główny problem Hongkończyków. Hongkong posiada specjalny status w ramach Chińskiej Republiki Ludowej, a jego mieszkańcy szczycą się swoją tolerancją i umiłowaniem wolności. Nazwa Hongkong po chińsku oznacza pachnącą przystań. Niegdysiejsza wioska rybacka już dawno przekształciła się w wielką metropolię. Rytm tego miasta wyznaczają pieniądze. W ciągu ponad stu pięćdziesięciu lat brytyjskiego panowania Hongkong rozrastał się i bogacił dzięki handlowi. Również dziś to dolary przyciągają ludzi do tego miasta. 11:35 KRAJOBRAZY POLSKIE - DOLINA BARYCZY Film dokumentalny, 10 min, Polska, 1976 Zdjęcia: Tadeusz Zieliński Film poświęcony przyrodniczym i turystycznym walorom Doliny Baryczy. Jest to obszar ciągnący się od Wzgórz Trzebnickich w kierunku równoleżnikowym. Rzeka Barycz wiąże labiryntem swoich dopływów i odnóg szereg miast i miasteczek i kształtuje charakter przyrody w całym swoim otoczeniu. Sama Dolina łączy w sobie tereny pierwotne z tymi dotkniętymi działalnością człowieka, a jej krajobraz cechuje rytm przyrody: woda - lasy - woda. Program dokonuje przeglądu gatunków fauny i flory występującej na terenie Doliny Baryczy. Kamera gości również w Trzebnicy, gdzie omawiane są jej najważniejsze i najciekawsze zabytki architektoniczne i atrakcje turystyczne, jak również współczesne zabudowania i infrastruktura tego urokliwego miasta. Niekoronowaną "stolicą" Doliny Baryczy jest Milicz, oferujący turystom bogatą ofertę pól namiotowo - kempingowych, domków letniskowych i ośrodków wypoczynkowych. Samo miasto także wyróżnia się kameralną zabudową i pełnymi charakteru zabytkami. Podobnie sprawa ma się z Sułowem i Żmigrodem, w których także gości ekipa programu. Dolina Baryczy powoli pokrywa się obszarami chronionymi, które na celu mają zachowanie tych pięknych terenów od niszczycielskiego wpływu cywilizacji. 11:55 BYŁ TAKI CZŁOWIEK... JERZY BIŃCZYCKI Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2000 Reżyseria: Marta Węgiel Próba zarysowania portretu zmarłego w 1998 roku aktora teatralnego i filmowego Jerzego Bińczyckiego. Wspominają go sceniczni partnerzy ze Starego Teatru w Krakowie, z którym Bińczycki związany był przez znaczną część swej kariery. Program przeplatany jest fragmentami archiwalnych wywiadów artysty oraz materiałami z rodzinnych taśm. 13:00 DRAUGEN Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2019 Scenarisz i reżyseria: Dagmara Drzazga Scenariusz: Dagmara Drzazga Zdjęcia: Witold Kornaś Dokument był jednym ze zwycięzców XII Festiwalu Filmowego NNW w Gdyni. Otrzymał Nagrodę im. Rotmistrza Witolda Pileckiego. Przedstawia dramatyczne losy Ślązaka Wojciecha Bógdoła wpisane w wojenną działalność Polaków w Norwegii. Bógdoł (rocznik 1920) był harcerzem, synem powstańca śląskiego. Wychowany w patriotycznym domu poprzysiągł sobie, że nigdy nie będzie służył Niemcom. W czasie II wojny światowej Wojciech został jednak, jak wielu Ślązaków, wcielony do Wehrmachtu. Trafił do Kriegsmarine. Wysłano go do okupowanej przez Niemcy Norwegii. Tam wkrótce wstąpił w szeregi tajnej norweskiej organizacji "Szetlandzki Autobus". Został angielskim szpiegiem. Dostarczał informacji na temat niemieckiej jednostki na wyspie Kvitsoy, na której stacjonował. Był jednym z głównych graczy akcji o kryptonimie "Draugen" (w j. norweskim słowo draugen oznacza legendarnego morskiego potwora). Bógdoł wstąpił do organizacji, ponieważ za wszelką cenę chciał walczyć z Niemcami. Plany przekazywane Anglikom dostały się w ręce Niemców. Wojciech został aresztowany. Skazany na rozstrzelanie za szpiegostwo. Wyrok wykonano 19 grudnia 1944 roku w więzieniu w Bergen. W chwili śmierci Bógdoł miał zaledwie 24 lata. 13:55 INTELIGENTNE MAŁPY ZNAD ZATOKI TAJLANDZKIEJ (THE MONKEY WHO WANTED TO SEE THE SEA / LES SINGES QUI VOLUAIENT VOIR LA MER / MONKEY REVOLUTION) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2020 Reżyseria: Cyril Ruoso, Dominique Hennequin Grupa naukowców podczas badań skutków wywołanych przez tsunami w 2004 roku na wyspie Piak Nam Yai na Morzu Andamańskim w Południowej Azji, odkryła makaki. Okazało się, że te zwierzęta potrafią radzić sobie doskonale w niemal każdych warunkach. Używają narzędzi między innymi do rozłupywania skorupek mięczaków, które są ich ulubionym pożywieniem. Potrafią pływać i nurkować. Walczą na śmierć i życie. Stanowią bardzo zgraną społeczność, która jest sprytna, zgrana i zaradna. To makaki jawajskie, zwane też krabożernymi. Pierwsze promienie słońca wyznaczają początek codziennego rytuału. Cała gromada zmierza ku miastu. Około trzystu małp podąża w dół świątynnego wzgórza. Wydaje się, że nic nie może ich powstrzymać. Makaki ruszyły do akcji. Wdzierają się do domów, wspinają na dachy, wypełniają ulice i bulwary. To prawdziwy najazd na miasto. Mieszkańcy nadmorskiego kurortu Hua Hin położonego nad Zatoką Tajlandzką pogodzili się z widokiem makaków oblegających chodniki i huśtających się na przewodach wysokiego napięcia. Buszujące po mieście małpy stały się elementem codziennego porannego krajobrazu. Makaki jawajskie to najliczniej występujące małpy na świecie. Ich populacja zwiększa się dzięki niezwykłym zdolnościom przystosowawczym tych zwierząt. Podobnie jak ludzie, potrafią dostosować się do różnorodnych środowisk. Psotne i zuchwałe małpy doskonale radzą sobie w rejonach miejskich. 14:50 NIESAMOWITE ŻABY (INCREDIBLE FROGS) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2014 Film dokumentalny o żabach. Niektóre zjadają żywcem swoją ogromną zdobycz, a inne są tak duże jak ludzkie dziecko. Pewne gatunki mają groteskowe deformacje - unikalny mechanizm przetrwania, którego nie posiadają żadne inne żywe stworzenia. Od dżungli Ameryki Południowej po bagna Afryki, poznamy niektóre z bardziej dziwacznych gatunków żab i ich zaskakujące zachowania. 15:55 KOSMICZNE KOLIZJE (SPACE SMASH) Film dokumentalny, 54 min, Francja, 2019 Reżyseria: Bertrand Loyer Problem śmieci w kosmosie stał się koszmarem dla astronautów. Ilość śmieci w kosmosie stale rośnie przez ostatnie 20 lat, ponieważ coraz więcej satelitów umieszczano na orbicie i testowano liczne pociski. W 2009 r. dwa działające satelity zderzyły się, wysyłając mnóstwo nowych śmieci kosmicznych na orbitę, które poruszają się z niesamowitą prędkością. Tego rodzaju działania tworzą błędne koło, ponieważ za każdym razem, gdy gruz zderza się, powstaje coraz więcej odpadów. Wszyscy zaangażowani w podbój kosmosu są teraz zmuszeni do ciągłego monitorowania chmur odpadów i przekierowywania swoich działających satelitów w nagłych przypadkach. Ale wiele satelitów zostało pozostawionych bez nadzoru i to one są potencjalnym zagrożeniem, które może spowodować kolizję. Obecnie wszelkie wysiłki mające na celu zminimalizowanie lub posprzątanie tego gruzu są niewystarczające i mogą mieć poważne konsekwencje dla naszych satelitów i innych działań na ziemi. Najwyższy czas posprzątać kosmiczny bałagan. Na całym świecie inżynierowie wymyślają coraz więcej rozwiązań do usuwania śmieci kosmicznych i testują swoje wynalazki: sieci magnetyczne w Japonii, rozpadające się lasery w Australii, satelity do zbierania śmieci w Szwajcarii, statki łowieckie w Europie i rakiety rozpylające gaz w USA. Gwiezdne wojny już się raczej nie wydarzą, ale wojna z odpadami została rozpoczęta. 17:00 NADMORSKIE MIASTA - ODC. 2 MELBOURNE (CITIES BY THE SEA 2. MELBOURNE) Cykl dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Ilka Franzmann Dziesięcioodcinkowy cykl dokumentalny o najciekawszych nadmorskich miastach - bramach na świat. Wszystkie są nieodłącznie definiowane przez ich położenie, a co za tym idzie, przez otwartość na świat, ducha odkrywania i pragnienia przygody. Ich geostrategiczna lokalizacja przekształciła je w figury szachowe zmieniających się sił i systemów politycznych, w miejsca tranzytowe marzycieli i migrantów oraz w tygle ludzi z różnych środowisk i kultur. Autorzy serialu wędrując przez wybrane najciekawsze morskie miasta świata odkrywają je na nowo, korzystając z najnowszych technologii lotniczych i bogatego języka filmowego. Odcinek 2. Melbourne ta metropolia na południowym wschodzie Australii nieodmiennie uchodzi za najlepsze miasto do życia. Wśród prawie czterech i pół miliona mieszkańców jest wielu młodych twórców, którzy kształtują jego oblicze. Położone z dala od centrum uwagi świata, Melbourne znalazło własny styl - zrelaksowany, kosmopolityczny i nakierowany w przyszłość. W ostatniej dekadzie Melbourne stało się centrum sztuki ulicznej. Dla większości mieszkańców jest ona przejawem fascynacji kulturą, ale malowidła przyciągają też turystów. Dlatego miasto hojnie wydaje pozwolenia, a nawet oferuje powierzchnie do pomalowania. W Melbourne wszędzie można spotkać ludzi barwnych i ekscentrycznych. Ale żeby się tu wyróżniać, trzeba naprawdę być innym. 18:00 KOPALNIE W KOSMOSIE (ASTEROID MINING, THE NEW ELDORADO / ASTEROIDES, LE NOUVEL ELDORADO SPATIAL) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Reżyseria: Guillaume Lenel Dokument o eksploatacji asteroidów. To dziedzina od dawna uważana za część science fiction, ale jest bliska urzeczywistnienia. Potężni decydenci oraz państwa przygotowują się do tego poważnie, bowiem może to być odpowiedź na rosnące zapotrzebowanie na rzadkie metale, które są niezbędne do naszej rewolucji numerycznej i naszej transformacji energetycznej. W 2018 roku sprzedano miliard czterysta milionów smartfonów. Najnowsze komórki zawierają złożoną mieszankę metali, z których większość to metale rzadkie. W ekranie dotykowym znajduje się ind, w baterii kobalt, za wibracje odpowiada neodym. Dzięki nim smartfony są coraz lżejsze i pojemniejsze. Celem Planetary Resources jest pozyskiwanie bogactw kosmosu dla ludzkości w kosmosie i na ziemi. Planeta cierpi na brak surowców, ale potrafimy zmienić niedobór w obfitość. Jakie kroki wciąż oddzielają nas od nadejścia nowej ery górnictwa? A co ten sen o Eldorado mówi o naszym sposobie wykorzystywania środowiska? Asteroidy zawierają te same bogactwa, które można znaleźć na ziemi, ponieważ są "cegłami", z których zbudowane są planety. 6 - 7 miliardów lat temu Układ Słoneczny był dyskiem gazów i pyłów krążących wokół Słońca. Z czasem te pyły zaczęły się zlepiać, tworząc zalążki planet. Ale część tego materiału utknęła między Marsem a Jowiszem, tworząc Pas Asteroid. Opierając się na tym fascynującym temacie, jakim jest eksploatacja kosmosu, film konfrontuje dwa aspekty naszej cywilizacji: potrzebę odkrywania przyszłych terytoriów oraz sposób radzenia sobie z eksploatacją terytoriów obecnych. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - SESZELE. RAJ NA OCEANIE INDYJSKIM (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Seszele są jak rajski ogród, rozproszony na stu wyspach. Mieszkańcy dbają o niezwykłą przyrodę archipelagu, która oferuje podróżnym liczne, zmysłowe doznania. Wśród turkusowych lagun żyje gościnny lud, dumny ze swojej kreolskiej kultury. 20:10 POKOLENIE PODŁĄCZONYCH Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2022 Reżyseria: Dariusz Kucewicz W filmie poznamy dramatyczne losy rodzin, w których dziecko uzależniło się od urządzeń mobilnych. Prześledzimy cały proces zniewolenia: początek korzystania z urządzeń elektronicznych: ile czasu minęło zanim rodzice odkryli niepokojące symptomy, jak wyglądała konfrontacja z prawdą o uzależnieniu u dziecka i u rodziców. Ten film jest głównie o rodzicach dzieci, które wpadły w bagno uzależnienia od przenośnych urządzeń elektronicznych. 21:20 SZKOCKA WOLNOŚĆ Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2021 Reżyseria: Konrad Zagórski, Marcin Kopeć Scenariusz: Konrad Zagórski Zdjęcia: Siarhei Marchyk Szkocja przez setki lat była niezależnym królestwem, wielokrotnie najeżdżanym przez Anglików. Traciła i odzyskiwała swoją niepodległość. Wydawałoby się, że ten dumny, pięciomilionowy naród, związany od 1707 roku z Anglią traktatem o Unii, od zawsze pragnął być wolny. Jednak w 2014 roku Szkoci w narodowym referendum, mając szansę odzyskać swoją niepodległość, opowiedzieli się za pozostaniem w strukturach Wielkiej Brytanii. Strach przed problemami gospodarczymi, zmianą waluty i wyjściem ze struktur Unii Europejskiej przesądził o wyniku. Dwa lata później Londyn ogłosił brexit, coś, czego nikt się nie spodziewał. Film opowiada historię ruchu niepodległościowego w Szkocji oraz przybliża poglądy społeczeństwa szkockiego na temat niepodległości. 22:15 SZEROKIE TORY - SZEROKIE TORY. KRYMSCY TATARZY Reportaż, 24 min, Polska, 2010 Autor: Barbara Włodarczyk Wysiedlili ich z Krymu w ciągu dwóch dni i wywieźli do Uzbekistanu. Z rozkazu Stalina, który oskarżył Tatarów o zdradę ojczyzny w czasie II wojny światowej. Na Krym wrócili dopiero w latach 90. Niektórzy z nich do tej pory nie mogą się przystosować do życia w nowym miejscu, a część z nich marzy o tatarskiej autonomii. Bohaterem reportażu jest jeden z najbogatszych Tatarów na Krymie, właściciel kilku restauracji, hoteli, firm handlowych i budowlanych, Riszat Menetow. Kamera towarzyszy bohaterowi w meczecie, pracy, domu, podczas spotkań z innymi Tatarami, którzy opowiadają o swoim życiu, problemach, oczekiwaniach. 22:50 W KOLEJCE PO ŚMIERĆ. CZECZENI I ISIS Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2018 Scenariusz i reżyseria: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Bartłomiej Kłębowski, Walenty Dobrow Głównym bohaterem dokumentu Barbary Włodarczyk jest Said Mażajew, Czeczen z Groznego, który dołączył do tzw. Państwa Islamskiego. W ISIS był specjalny człowiek, który zapisywał na listę chętnych do zamachu samobójczego i poświęcenia się w imię Boga. Kiedy tam byłem, lista liczyła ponad 200 osób! - to słowa Saida - to ważne memento. Chłopak jako student wyjechał do Syrii, bo zafascynowała go idea kalifatu. Kiedy zmienił zdanie, wrócił i za udział w ISIS odsiedział 8 miesięcy w więzieniu. Wtedy zwerbowano jego młodszego brata Ibrahima. Bracia Mażejew to jedni z co najmniej dwóch tysięcy Czeczenów, według Soufan Group, w 2017 roku wśród zagranicznych najemników ISIS przeważali obywatele Rosji, głównie przybysze z Kaukazu. Czeczeni odgrywają w ISIS szczególną rolę, bo mają doświadczenie walki partyzanckiej zdobyte podczas wojny z Rosją w latach 90. Poza tym republika rządzona przez Kadyrowa jest praktycznie republiką islamską. Obowiązuje w niej mieszanka szariatu z adatem, czyli lokalnym prawem zwyczajowym. Kobiety, które nie noszą chust są szykanowane, a mężczyznom nie wolno pić alkoholu. Kadyrow otwarcie opowiada się też za wielożeństwem, wendetą i zabójstwami honorowymi. Robi co chce i rządzi twardą ręką, bo zapewnia Putinowi spokój na Kaukazie. Fundamentalizmowi sprzyja też łamanie praw człowieka i bieda w Czeczeni. Film w reportażowej formie odpowiada na pytanie, dlaczego tak dużo Czeczenów wstępuje do Państwa Islamskiego i jakie stanowią zagrożenie. Pokazuje, że Czeczenia to oblicze najbardziej skrajnej Rosji. Jak w soczewce skupiają się tam wszystkie niepokojące zjawiska: radykalizm, lekceważenie prawa, przemoc, korupcja, kult jednostki. Główny bohater dokumentu, Said Mażajew, był w tzw. Państwie Islamskim 7 miesięcy i został uznany przez ISIS za zdrajcę. W każdej chwili może go dopaść zemsta. Dlatego czeka w kolejce po śmierć. Zagrożenie ze strony Państwa Islamskiego jest ogromne! Uśpieni agenci tylko czekają na sygnał. 23:50 LUDZIE Z PIERWSZYCH STRON GAZET Reportaż, 25 min, Polska, 1977 Scenariusz: Agnieszka Matynia, Teresa Sozańska Zdjęcia: Jerzy Pyrkosz Cykliczny program, prezentujący historie bohaterów "jednego dnia" - ludzi, o których dokonaniach pisało w jednym momencie wiele gazet. Ich wyczyny niejednokrotnie stały się dorobkiem całego narodu. W tym odcinku przytoczono historie: mgr Zdzisława Meglickiego, inż. Kazimierza Kantora oraz Józefa Glabiszewskiego. Pierwszy z nich zaistniał jako doskonały przewodniczący podupadającej Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej "Duki". Wykazując się wizjonerstwem i dobrym wykształceniem rolniczym, pan Zdzisław przekształcił nieurodzajne pola w wiśniowe sady i pastwiska dla owiec, co przyczyniło się do szybkiego i znacznego wzrostu dochodów, czyniąc ten konglomerat najprężniej działającym w całym regionie. To z kolei zaowocowało podwyżkami dla pracowników przedsiębiorstwa oraz rozbudową wsi. Do Duk zaczęły przyjeżdżać delegacje uczonych z kraju i z zagranicy. Druga historia opowiada o dokonaniach inż. Kazimierza Kantora - wybitnego ceramika, wykładowcy AGH w Krakowie oraz autora wielu patentów, dotyczących nowych rozwiązań technologicznych i produkcyjnych porcelany, wykorzystywanych głównie w "Cerpolu". To właśnie m.in. dzięki jego dokonaniom, wałbrzyska porcelana zdobyła uznanie na całym świecie. Ostatnią opowieść poświęcono lokalnym osiągnięciom pana Józefa Globiszewskiego z Ząbkowic Śląskich - emerytowanego księgowego, z zamiłowania archeologa i historyka sztuki. Będąc na emeryturze postanowił zająć się miejscowym dziedzictwem. Nawiązawszy kontakt z młodzieżą, przyczynił się do uporządkowania Krzywej Wieży, odbudowy zamku oraz do utworzenia regionalnej Izby Pamięci, z niezwykle ciekawymi eksponatami, dotyczącymi historii tego miasteczka. Jego działalność została doceniona przez mieszkańców Ząbkowic, co uwidoczniło się poprzez dwukrotne zwycięstwo w lokalnym konkursie na "Obywatela roku" (1972 r. - 92% głosów; 1973 r. - 99% głosów). W materiale rozmowy z wymienionymi bohaterami odcinka, przeplatane narracją lektorki. Dodatkowo liczne ujęcia: drukarnia, miejscowość Duki i tamtejsza Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna, wałbrzyskie Zakłady Porcelany Stołowej "Cerpol", Ząbkowice Śląskie i miejscowe zabytki (Krzywa Wieża, zamek, Izba Pamięci). 00:20 NOTACJE - FRANCESKA MICHALSKA. SPOTKAŁAM DOBREGO CZŁOWIEKA Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2007 Autor: Krzysztof Tadej Franceska Michalska ur. w 1923 r. w Kamieńcu Podolskim, lekarka, mieszkała w sowieckiej części Wołynia do 1936 roku, gdzie przeżyła dramatyczne chwile związane z głodem. Była świadkiem śmierci głodowej wielu osób i wstrząsających zachowań ludzi w tym czasie. Zesłana do Kazachstanu. Przyjechała do Polski w 1946 roku. 00:35 IKONA Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2016 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Kasperski Zdjęcia: Łukasz Żal Muzyka: Antoni Komasa - Łazarkiewicz Film opowiada o szpitalu psychiatrycznym Aleksandrowski Central we wsi Aleksandrowskoje obwodu irkuckiego (Syberia). Bohaterami są pacjenci, lekarze i cała okoliczna wieś utrzymująca się głównie z pracy w szpitalu. W Aleksandrowskim Centralu pracuje 3 lekarzy, wszyscy w średnim bądź już podeszłym wieku. Liczba pacjentów waha się w granicach 1520 - 1530, co daje ponad 500 chorych na jednego lekarza. Już dwukrotnie próbowano zamykać Aleksandrowski Central, i dwukrotnie udało się go obronić. Poprzedni gubernator obiecał nawet pieniądze na remont, wymierzono działki, trwały prace przygotowawcze. Niestety nie zdążył, zdjęto go z urzędu. Teraz szpital ma już podpisany wyrok śmierci, a dr Masłow chce zostać na posterunku do momentu jego wykonania. Kiedy zamkną szpital, wieś prawdopodobnie zginie, stanie się martwa jak wiele innych syberyjskich wiosek. Upiorny szpital więzienie razem z opustoszałą wsią Aleksandrowskoje pochłoną błota. 01:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - CIĄG DALSZY NASTĄPIŁ Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski W tym odcinku o tytule - "Ciąg dalszy nastąpił" - to dla nas wielki dzień. Kilka miesięcy temu z podziemi dawnego banku w Krośnie wydobyliśmy ważący prawie trzy tony silnik stacjonarny, który napędzał kiedyś rezerwowy generator prądu. Milczał, bo nie był potrzebny przez prawie siedemdziesiąt lat. Został również pozbawiony wielu istotnych części. Przez cztery miesiące uczniowie i nauczyciele ze szkoły technicznej w Krośnie remontowali go. O tym remoncie opowiemy w programie i oczywiście podejmiemy próbę uruchomienia silnika. Nasza wyprawa w okolice Boguchwały i Czudca ma także za zadanie uczulić widzów na zabytki techniki, które ciągle można odnaleźć w naszym otoczeniu. Pierwszym przykładem będzie zabytkowy most - jeden z tych nielicznych ocalałych po wojnach, który został zbudowany w technice nitowania na gorąco. Dziś mało kto pamięta, że byliśmy liderami w budowie nowoczesnych mostów i że jako pierwsi zaczęliśmy je budować metodą spawania. Tę piękna kartę historii techniki przypomnimy. Pokażemy również liczącą ponad sto lat starą cegielnię i jej urządzenia techniczne. 02:05 CZEKOLADOWA DYNASTIA Film dokumentalny, 45 min, Polska, 1996 Reżyseria: Jacek Butrymowicz Scenariusz: Ryszard Kaczyński Czekolada w formie stałej - w blokach i tabliczkach pojawiła się w Europie Środkowej dopiero na przełomie wieku XVIII i XIX. W Polsce ten słodki przysmak jako pierwszy zaczął produkować przybyły w połowie XIX wieku z Niemiec cukiernik Karol Wedel. Sprowadził go właściciel cukierni, Karol Grohnert. Wedel przez 6 lat był jego wspólnikiem. Podobnie jaki inni, przybyli z krajów zachodnich cukiernicy, Wedel reprezentował doskonałe rzemiosło w swoim fachu, a także specjalizację dotąd w Polsce nieznaną - wyrób czekolady. Przy ulicy Miodowej Wedel otworzył cukiernię i warsztat cukierniczy. Jego wyroby bardzo szybko zdobyły sobie uznanie warszawiaków. Szczególnym powodzeniem cieszyła się czekolada, którą Karol tak reklamował w prasowych anonsach - "zupełnie nowy i szczególny utwór cukierniczy, a nade wszystko wyborny środek leczący i łagodzący wszelkie cierpienia piersiowe, nader skuteczny na słabość w miesiącach wiosennych". Karol Wedel zmarł w 1902 roku, w wieku 89 lat. Pozostawił nie tylko świetnie zorganizowane przedsiębiorstwo, ale godnego siebie następcę syna Emila. Właścicielem firmy stał się Emil już w dniu swego ślubu i był to najwspanialszy prezent ślubny, jaki mógł mu sprawić ojciec. Cukiernicza praktyka Emila obejmowała zakłady w Niemczech, Szwajcarii, Anglii i Francji, skąd sprowadzał później maszyny do nowej fabryki przy ulicy Szpitalnej. Spadkobierca Karola znacznie rozwinął firmę, nie żałując pieniędzy na inwestycje. Oprócz nowych budynków fabrycznych wybudował narożną reprezentacyjną kamienicę, która według "Kuriera Warszawskiego" należała do najpiękniejszych budynków miasta. Na parterze tej kamienicy znalazł miejsce nowy, stylowy sklep z wyrobami Wedla. Codziennymi klientami sklepu byli Henryk Sienkiewicz i Bolesław Prus. Firma rozrastała się coraz szybciej. Aby zabezpieczyć się przed konkurencją, Emil Wedel rozpoczął oznaczanie wyrobów swoim podpisem, umieszczanym na opakowaniach projektowanych przez najlepszych warszawskich grafików. A podpis ten stał się najbardziej charakterystycznym znakiem firmy. Emil Wedel przekazał firmę swemu jedynemu synowi, Janowi. W początkach lat 20. Jan, doktor chemii uniwersytetu we Fryburgu i absolwent wydziału mechanicznego politechniki w Charlottenburgu, rozpoczął pracę w fabryce ojca. Ale nie jako jeden z dyrektorów, ale zwykły robotnik. Dopiero po kilku latach ojciec uznał, że syn ma dostatecznie duże doświadczenie i dopuścił go do spółki. I znowu firma trafiła w ręce znakomitego fachowca i wspaniałego człowieka. Jan Wedel poświęcił firmie całe życie. Ten genialny menedżer rozwinął przedsiębiorstwo na ogromną skalę. W roku 1928 zastąpił transport konny swych wyrobów samochodowym. Rok poźniej rozpoczął budowę nowej fabryki przy ulicy Zamoyskiego na Pradze. W połowie lat 30. zakłady Wedla produkowały kilka ton słodyczy dziennie, które rozsyłane były do kilkudziesięciu sklepów w kraju i za granicą m.in. w Paryżu, Londynie, Nowym Jorku. Przez pracowników Jan Wedel postrzegany był jako człowiek bardzo wymagający i surowy, ale niezwykle sumienny i sprawiedliwy. Jak nikt dbał o swoich pracobiorców. Fabryka przy Zamoyskiego jako pierwsza w Europie miała żłobek, przedszkole, przychodnię lekarską, stołówkę, a także dom z mieszkaniami dla kadry. Część terenów przy letniskowym domu Wedlów w Świdrze przeznaczono na ośrodek wypoczynkowy dla pracowników fabryki. Najbardziej zasłużeni otrzymywali nieoprocentowane pożyczki na budowę własnych domów. Dlatego też przed wojną PPS stawiała firmę Wedla za wzór rozwiązań socjalnych. Dr Jan Wedel odpowiedział także na apel rządu o pomoc w dozbrajaniu armii i zakupił ciężkie karabiny maszynowe, które w 1939 roku załoga przekazała żołnierzom w Warszawie. W czasie okupacji na terenie fabryki Jan Wedel zorganizował tajne nauczanie. Stanowczo odmówił propozycji Niemców wpisania go na honorową listę volksdeutschów. Po wojnie fabrykę znacjonalizowano. Jan Wedel został jedynie doradcą fachowym, a i tak po kilku miesiącach bezceremonialnie usunięto go nawet z tego stanowiska. Nigdy już nie przekroczył progu swego zakładu. Przychodził do mieszczącego się naprzeciwko parku i godzinami patrzył na zabudowania fabryczne. Zmarł w 1960 roku. W 1950 roku dawny Wedel stał się "Zakładami Przemysłu Cukierniczego im. 22 Lipca". Jednak wszelkie próby zdobycia zagranicznych rynków zakończyły się kompletnym fiskiem. Dlatego też 10 lat później do nazwy państwowego zakładu dopisano "d. E. Wedel". O prawo do używania tego podpisu toczy się dzisiaj spór między obecnym właścicielem zakładów "Pepsico Food" a spadkobiercami Wedlów. Ich pełnomocnik prawny podkreśla, że roszczenia nie dotyczą reprywatyzacji, ale nazwy spółki i użycia w niej nazwiska Wedel. Zgodnie z kodeksem handlowym nie wolno używać w nazwach firm nazwisk osób bez ich zgody lub zezwolenia ich spadkobierców. Dwukrotnie sądy różnych instancji uznały racje spadkobierców Wedla, ale na skutek rewizji nadzwyczajnej zgłoszonej przez ministra sprawiedliwości w rządzie Waldemara Pawlaka Sąd Najwyższy przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia. 03:00 WYŻEJ NIŻ HIMALAJE Reportaż, 47 min, Polska, 1996 Scenariusz: Anna Teresa Pietraszek Zdjęcia: Sławomir Woźniak Polacy są jedynymi zdobywcami na świecie najwyższych gór zimą. To Polacy pierwsi zdobyli zimą Mount Everest, a potem kolejne sześć szczytów 8 - tysięcznych w Himalajach. O najtrudniejszych wyprawach i największych sukcesach sportowych Polaków opowiada najwybitniejszy kierownik wypraw wysokogórskich Andrzej Zawada. Pełne anegdot wspomnienia z ekstremalnych, zimowych wspinaczek między innymi: Jerzego Kukuczki, Wandy Rutkiewicz, Krzysztofa Wielickiego i innych. Dramatyczne zdjęcia filmowe z wyprawy w Hinduksz i Himalaje, zimą w skrajnym klimacie.