TVP Kultura Środa, 05.10.2022 09:00 AUSTERIA Dramat obyczajowy, 103 min, Polska 1983 Reżyseria: Jerzy Kawalerowicz Scenariusz według powieści Juliana Stryjkowskiego: Julian Stryjkowski, Jerzy Kawalerowicz, Tadeusz Konwicki Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Leopold Kozłowski Występują: Franciszek Pieczka, Wojciech Pszoniak, Jan Szurmiej, Ewa Domańska, Wojciech Standełło, Liliana Głąbczyńska, Szymon Szurmiej, Gołda Tencer i inni O filmowej wersji "Austerii" głośno było jeszcze w trakcie produkcji. Ekranizacja jednej z najwybitniejszych powieści Juliana Stryjkowskiego wzbudzała zrozumiałe zainteresowanie. Potem przyszła premiera w Chicago, polska premiera w czasie "Konfrontacji", wreszcie: Złote Lwy '84 - główna nagroda na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku - Gdyni. Już pierwsze sekwencje dzieła Kawalerowicza wprowadzają widza w świat dla wielu nieznany lub zapomniany, świat, który odszedł bezpowrotnie. Jest nim kultura Żydów polskich - oryginalnej i hermetycznej społeczności o własnej filozofii, obyczajowości, religijności i niepowtarzalnym humorze. "Zawsze wydawało mi się, że tylko w Polsce można nakręcić odpowiednio reprezentacyjny film, poświęcony tej tematyce. Żyją tu jeszcze ludzie, którzy pamiętają ten zaginiony świat, pracują artyści, którzy mają jeszcze w oczach kształt wizualny zamordowanej cywilizacji, którzy słyszą jeszcze dźwięki i melodie tamtych czasów" - mówił w jednym z wywiadów Jerzy Kawalerowicz. "Austerię" okrzyknięto jednym z najważniejszych filmów polskich i najważniejszym, obok "Matki Joanny od Aniołów", w dorobku Kawalerowicza. Znakomite recenzje zebrał Franciszek Pieczka jako odtwórca głównej roli Taga. Bardzo podobały się również sugestywne zdjęcia przedwcześnie zmarłego operatora Zygmunta Samosiuka. "Dzięki niemu"Austeria"jest najlepiej sfotografowanym - oprócz"Doliny Issy"- filmem polskim ostatnich lat" - pisał branżowy "Film". Pojawiły się nawet głosy, że dzieło Kawalerowicza przewyższa swój literacki pierwowzór. Rok 1914. Pierwszy dzień i pierwsza noc I wojny światowej. Przy drodze do małego galicyjskiego miasteczka stoi karczma, tytułowa austeria, prowadzona przez starego, mądrego Żyda Taga. Znajdują w niej schronienie pierwsi uciekinierzy zagrożeni kozackim pogromem. Są wśród nich bogaci, wyemancypowani Żydzi z miasteczka, są i chasydzi - mistycy i fanatycy religii, niezdający sobie sprawy z tego, co się wokół dzieje. Na tle tej barwnej zbiorowości rysuje się wyrazista postać Taga, filozofa i wolnomyśliciela, mającego świadomość nadciągającej katastrofy. Pełen trzeźwego sceptycyzmu otacza wszakże ciepłem i serdecznością wszystkich, których jego austeria przygarnęła na tę noc. Przeczuwa, że z nadejściem dnia nadejdzie także zagłada. 12:10 ZAPOMNIANY IMPRESJONISTA. JOHN RUSSELL (JOHN RUSSELL, AUSTRALIA'S LOST IMPRESIONIST) Film dokumentalny, 59 min, Australia, 2018 Reżyseria: Catherine Hunter John Russel(1858 - 1930), australijski malarz impresjonista, który głównie tworzył we Francji, trochę w cieniu takich malarzy jak Van Gogh, Matisse, Monet. Autorka, Catherine Hunter przybliża jego sylwetkę, szczególnie doceniając jego wpływ na innych malarzy z tego okresu. 13:30 SŁAWA I CHWAŁA - ODC. 4 WARSZAWA Serial historyczno-obyczajowy, 55 min, Polska, 1998 Autor: Jarosław Iwaszkiewicz Reżyseria: Kazimierz Kutz Scenariusz: Krzysztof Teodor Toeplitz Zdjęcia: Grzegorz Kędzierski Muzyka: Jan Kanty Pawluśkiewicz Aktorzy: Michał Żebrowski, Mariusz Bonaszewski, Zbigniew Zamachowski, Joanna Szczepkowska, Joanna Mastalerz, Stanisława Celińska, Maria Gładkowska, Nina Andrycz, Olgierd Łukaszewicz, Aleksandra Justa, Aldona Grochal, Jan Peszek, Andrzej Szenajch Nadchodzi rok 1920. Janusz wraz z siostrą Marią mieszkają w Warszawie w pałacyku jej teściowej. Po sprzedaży kosztowności ocalonych z Ukrainy Maria kupuje bratu czterdziestohektarowy majątek w Komorowie. Tymczasem powiększa się rodzina Gołąbków. Ola rodzi już drugiego syna. Jej dawna miłość - Spychała - robi karierę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Potajemnie też spotyka się z Marią. Nie ma jednak nadziei na zalegalizowanie czy choćby ujawnienie ich związku. Mija sześć lat. Janusz kończy studia na uniwersytecie i wyjeżdża do Paryża, gdzie od kilku lat mieszka Antoniewski. W stolicy Francji Myszyński spotyka Ariadnę, która pędzi tam gorzki żywot "białej" emigrantki. Dawny kochanek Niewolin porzucił ją i ożenił się z inną. Na przyjęciu w świecie dyplomatycznym Janusz rozpoznaje jeszcze jedną znajomą z dawnych lat. Jest nią Hania Wolska - córka stróża z odeskiego domu Szyllerów. Obecnie Hania nazywa się Evans i posiada majątek wart miliony dolarów. Proponuje Januszowi małżeństwo, ten jednak odrzuca ofertę. Następnego dnia znajduje w gazecie nekrolog Ariadny, która popełniła samobójstwo. Myszyński postanawia wrócić do Polski. 14:40 SŁAWA I CHWAŁA - ODC. 5 GOSPODARSTWA I OGRODY Serial historyczno-obyczajowy, 56 min, Polska, 1998 Autor: Jarosław Iwaszkiewicz Reżyseria: Kazimierz Kutz Scenariusz: Krzysztof Teodor Toeplitz Zdjęcia: Grzegorz Kędzierski Muzyka: Jan Kanty Pawluśkiewicz Aktorzy: Joanna Szczepkowska, Jakub Przebindowski, Joanna Bogacka, Tomasz Bednarek, Agnieszka Sitek, Anna Korcz, Magdalena Cielecka, Stanisława Celińska, Andrzej Deskur, Michał Żebrowski, Maria Gładkowska, Zbigniew Zamachowski, Małgorzata Foremniak, Jan Frycz, Antek Frycz Rok 1926. W Warszawie dochodzi do tzw. przewrotu majowego. Następnie akcja przenosi się aż do roku 1939. Ewelina Royska i jej syn Walery mieszkają w dworku w Pustych Łąkach koło Siedlec. Krystyna - żona Walerka - przyjeżdża do Eweliny z prośbą o pomoc w uzyskaniu rozwodu. Tymczasem w Komorowie, gdzie gospodaruje Janusz Myszyński, pojawia się Zosia Zgorzelska - poprzednia właścicielka majątku. Nie ma pracy ani pieniędzy. Jednak Janusz odmawia jej pomocy. Nadchodzą wakacje. Rodzina Gołąbków wybiera się na wypoczynek do Pustych Łąk. Po drodze zatrzymują się na wsi u matki pana Franciszka. Antek nawiązuje tam romans z Anielą. Wizyta Gołąbków w Pustych Łąkach okazuje się pomyłką, głównie z powodu awantur prowokowanych przez Walerego. Młody Royski zresztą niebawem wyjeżdża do Siedlec, gdzie zaczyna terroryzować Żydów. Przerażona i wstrząśnięta matka próbuje mu to wyperswadować. Ujawnia, że dziadek Walerego też był Żydem. Janusz pod wpływem nagłego impulsu odwiedza w Krakowie Zosię Zgorzelską i proponuje jej małżeństwo. Jego niespodziewane oświadczyny zostają przyjęte. Wkrótce w Komorowie odbywa się ślub. Tymczasem Olo Biliński zaprzyjaźnia się z Andrzejem Gołąbkiem i synami fabrykantów: Hubertem Hube i Żydem Bronkiem Złotym. Chłopcy wspólnie przygotowują się do matury. Po jej zdaniu Andrzej przyjeżdża na wakacje do Pustych Łąk. Jest świadkiem śmierci babci Michasi. Dzięki wiejskiej dziewczynie Kasi poznaje też smak miłości fizycznej. 15:50 PĘTLA Dramat, 97 min, Polska 1957 Reżyseria: Wojciech Jerzy Has Scenariusz: Marek Hłasko, Wojciech Jerzy Has Zdjęcia: Mieczysław Jahoda Muzyka: Tadeusz Baird Aktorzy: Gustaw Holoubek, Aleksandra Śląska, Teresa Szmigielówna, Tadeusz Fijewski, Stanisław Milski, Stanisław Dewoyno, Roman Kłosowski, Tadeusz Gwiazdowski, Marian Jastrzębski, Emil Karewicz, Ignacy Machowski, Helena Makowska - Fijewska, Igor Przegrodzki, Zygmunt Zintel i inni Efektowny debiut Wojciecha Jerzego Hasa, jednego z najciekawszych polskich reżyserów powojennych. W "Pętli" późniejszy autor "Pismaka" stworzył podwaliny własnego języka filmowego. Jego znakiem rozpoznawczym jest mistrzowskie budowanie klimatu ekranowej opowieści; subtelne ukazywanie powikłanej, często poranionej psychiki bohaterów; fascynacja outsiderem wyrzuconym poza główny nurt życia, niepotrafiącym nawiązać kontaktu z otoczeniem. Te cechy stylu Hasa znalazły najpełniejszy wyraz w jego dokonaniach z lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ("Pożegnania", "Wspólny pokój", "Jak być kochaną", "Szyfry"). Można się również w "Pętli" dopatrzyć nieśmiałej zapowiedzi "wizyjnego" Hasa, znanego przede wszystkim z "Rękopisu znalezionego w Saragossie" i "Sanatorium pod klepsydrą", ale także z filmów z lat osiemdziesiątych: "Pismaka", "Niezwykłej podróży Baltazara Kobera" czy "Osobistego pamiętnika grzesznika ...przez niego samego spisanego". Jak bowiem rozumieć owe dziwne przedmioty wypełniające mieszkanie alkoholika Kuby? Jak tłumaczyć aluzje do wizualnych ekstrawagancji niemieckich ekspresjonistów? Debiutancki film Hasa jest adaptacją wczesnego opowiadania Marka Hłaski pod tym samym tytułem. Akcja toczy się w ciągu jednego dnia. Głównym bohaterem jest Kuba, rozpaczliwie walczący z nałogiem pijaństwa. Po południu, wraz z narzeczoną Krystyną, ma udać się do lekarza, który zaaplikuje mu kurację. Na razie musi czekać. Czeka samotnie w mieszkaniu, które przypomina nieco rekwizytornię teatru. Co jakiś czas dzwoni telefon. To znajomi, niby współczujący, a tak naprawdę wścibscy i denerwujący. Kuba nie wytrzymuje. Poirytowany wychodzi na miasto. Włóczy się bez celu po ulicach, spotyka młodzieńczą miłość, wdaje się w burdę i ląduje w komisariacie. Wypuszczony idzie do baru "Pod orłem", gdzie znów sięga po kieliszek. "Pętla" jest filmem cholernie pesymistycznym. Śmiać mi się chce, gdy pomyśleć, że o ten sam pesymizm pomawiano "Eroikę" czy "Koniec nocy". Jeśli tamte filmy były mroczne i szare, to ten dopiero jest czarny jak bryła węgla pomazana smołą"- pisał pod koniec lat pięćdziesiątych jeden z krytyków. Celowo wolne tempo narracji chwilami męczy i drażni. Niemal namacalnie oddaje duszny ciężar przygniatający bohatera. Ulatują resztki nadziei, pętla zaciska się. Odtwarzający postać Kuby Gustaw Holoubek daje wstrząsające studium życiowego bankruta, targanego sprzecznymi uczuciami od otępienia do szaleństwa. Kamera niemal nie pozwala mu wyjść poza kadr, śledzi każdy ruch i wyraz twarzy. Odmierza etapy jego upadku, aż do tragicznego końca. "Idźcie na "Pętlę", film dobry, odważny, uczciwy"- zachęcał przed laty recenzent swoich czytelników. I choć przez ostatnie czterdzieści lat sporo wydarzyło się w polskim filmie, jego wezwanie niewiele straciło na aktualności. 17:50 PRZESTRZEŃ PAMIĘCI - MUZEUM KRÓLEWSKIE NA WAWELU Magazyn, 26 min, Polska, 2021 Zamek Królewski i katedra na Wawelu wznoszą się na wapiennym wzgórzu ponad zakolem Wisły. Miejsce z czasem zabudowano. Obwarowane zostało fortyfikacjami. Dziś jest to jeden z najsłynniejszych zabytków zarówno polskich, jak i europejskich. Przed wybuchem II wojny światowej podjęto decyzję, aby w razie ataku Niemiec wywieźć z Polski najcenniejsze zbiory wawelskie. 3 września 1939 roku rozpoczęła się dramatyczna ewakuacja. Droga wiodła na wschód przez tereny toczącej wojny, dalej przez Rumunię, Francję, Wielką Brytanię do Kanady, gdzie drogocenny ładunek dotarł 12 lipca 1940 roku. Opiekę nad transportem sprawowali Stanisław Świerz - Zalewski, kustosz zbiorów wawelskich, oraz Józef Krzywda - Polkowski, również pracownik Wawelu. Władze kanadyjskie zapewniły arrasom bezpieczny i odpowiedni magazyn w Ottawie. Jednak kiedy po 1945 roku zaistniała obawa, że komunistyczne władze Polski wystąpią po ich odbiór, miejsca przechowania były w tajemnicy kilkakrotnie zmieniane. Rządowi RP na uchodźstwie chodziło o to, aby uniemożliwić powrót gobelinów do będącej w strefie wpływów ZSRR Polski. 25 lutego 1948 roku arrasy przejął premier prowincji Quebec, Maurice Duplessis, zdecydowany antykomunista i umieścił je w podległym mu Muzeum prowincji Quebec, na długie lata chroniąc, jak oznajmił, przed zagrabieniem przez Stalina. Dopiero po jego śmierci w 1959 roku starania o odzyskanie zbioru przyniosły pozytywny rezultat. Dokument odbioru podpisała w Quebecu polska delegacja z prof. Jerzym Szablowskim, dyrektorem Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu na czele 31 grudnia 1960 roku. Skarby wawelskie wyładowano w porcie w Gdyni ze statku MS Krynica 16 stycznia 1961 roku. 22:05 MISTRZ I MAŁGORZATA - ODC. 5 (MASTIER I MARGARITA) Serial fantasy z elementami groteski, 45 min, Rosja 2005 Scenariusz i reżyseria: Władimir Bortko Aktorzy: Oleg Basiłaszwili, Kirił Lawrow, Siergiej Biezrykow, Władysław Załkin, Aleksandr Abdułow, Oleg Sorokin, Stanisław Sokołow, Alina Kowalczuk Małgorzata widzi co się dzieje z ukochanym. Namawia go do wyjazdu na południe. Mistrz wpada jednak w depresję. Wrzuca do ognia powieść, która przyniosła mu tyle cierpień. Małgorzacie udaje się wyciągnąć z kominka część rękopisu. Obiecuje, że powie mężowi o ich związku i następnego dnia razem wyjadą. Niestety, mistrz zostaje zabrany do szpitala dla obłąkanych. W teatrze, w komisji widowisk działają nieczyste siły. NKWD nie potrafi sobie poradzić ze znalezieniem sprawcy skandalicznych wydarzeń. 23:05 DZIKA MUZYKA - BYŁO CYMBALISTÓW WIELU... Magazyn, 24 min, Polska, 2016 Reżyseria: Zuzanna Solakiewicz Scenariusz: Janusz Prusinowski Wykonawcy: Janusz Prusinowski, Witek Broda, Marta Maślanka, Kapela Brodów, Jerzy Panek, Marek Kruczek, Kapela z Futomy, Andrzej Baran, Stanisław Szajna, Stanisław Tadla, Szymon Tadla, Anna Broda, Kaja Prusinowska Skąd się wzięły cymbały i gdzie jeszcze występują w Polsce? Kto potrafi zbudować cymbały? Od czego zależy ich dźwięk i jaka muzyka w nich się kryje? Poszukując odpowiedzi na te pytania odwiedzimy cymbalistów podkarpackich: Marka Kruczka, Andrzeja Barana, Stanisława i Szymona Tadlów, Stanisława Szajnę, którzy zagrają swoje ulubione melodie, często sięgające do repertuaru Kapeli Sowów z Piątkowej. Andrzej Panek i Marek Kruczek zaproszą nas do swojej pracowni, gdzie powstają instrumenty. Ania Broda zagra i opowie o swojej przygodzie z cymbałami, koncercie Jankiela oraz spotkaniach z cymbalistami przesiedlonymi z Wileńszczyzny. Marta Maślanka przedstawi zbiór cymbałów z różnych stron świata i wraz z Witkiem Brodą (skrzypce) zagrają staropolskiego poloneza i polkę żydowską. 23:45 WIĘCEJ NIŻ FIKCJA - SERGIO LEONE - PORTRET BUNTOWNIKA (SERGIO LEONE, PORTRAIT OF AN "OUTLAW") Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2018 Reżyseria: Jean - Francois Gire Scenariusz: Jean - Francois Gire Dokument przedstawia historię człowieka, który całe swe życie poświęcił tworzeniu filmów, pielęgnowaniu przyjaźni i zapewnieniu szczęścia swej rodzinie. Pięćdziesiąt lat po premierze legendarnego westernu "Pewnego razu na Dzikim Zachodzie" współcześni filmowcy wspominają jego twórcę, wybitnego włoskiego reżysera Sergia Leone. Leone przyszedł na świat w 1929 roku we włoskiej rodzinie reżyseria filmowego i aktorki. Dzięki swemu niebywałemu talentowi i godnych pozazdroszczenia konotacjom po zakończeniu II wojny światowej Sergio stał się najmłodszym asystentem reżysera w kraju. Od wczesnych lat miał okazję uczyć się od filmowców tworzących w duchu włoskiego neorealizmu oraz przyglądać się pracom w inspirowanym Hollywood rzymskim studiu Cinecitta. W 1964 roku Leone był już gotowy, aby podzielić się ze światem swoją własną wizją skrajnie amerykańskiego gatunku, jakim był western. Krytycy nie pozostawili na odważnym reżyserze suchej nitki, lecz jego charakterystyczna estetyka i rewolucyjne podejście do westernu podbiły serca miłośników kina. "Pewnego razu na Dzikim Zachodzie" od dekad inspiruje kolejne pokolenia kinomaniaków, w tym samego Quentina Tarantino. (źródło: alekinoplus.pl) 00:50 MADRUGADA IN CONCERT. BALOISE SESSION 2019 (MADRUGADA IN CONCERT. BALOISE SESSION 2019) Koncert, 76 min, Szwajcaria, 2019 Reżyseria: Roli Bärlocher Wykonawcy: Madrugada Koncert norweskiego zespołu Madrugada na festiwalu Baloise Session, wykonującego muzykę z pogranicza alternatywnego rocka. Zespół wystąpił w składzie: Sivert Hyem (śpiew), Frode Jacobsen (gitara basowa), Jon Lauvland Pettersen (perkusja), Christer Knutsen (gitara, instrumenty klawiszowe). 02:20 LEKKIE OBYCZAJE - LATO 1993 (ESTIU 1993) Dramat, 94 min, Hiszpania, 2017 Reżyseria: Carla Simón Scenariusz: Carla Simón Zdjęcia: Santiago Racaj Muzyka: Pau Bogues Aktorzy: Laia Artigas, Paula Blanco, Bruna Cusi, Etna Campillo, David Verdaguer, Jordi Figueras Akcja filmu zaczyna się latem 1993 roku. Po śmierci rodziców, który zmarli na tajemniczą chorobę, 6 - letnia Frida opuszcza Barcelonę i swoich dziadków, by zamieszkać na prowincji z wujem Estevem i jego żoną Margą. Dziewczynka próbuje się odnaleźć w nowej dla niej rzeczywistości, poznaje górzyste okolice, farmę ze starym domem z kamienia, otoczoną gęstym lasem. Na szczęście jej nowi rodzice okazują się bardzo życzliwi dla swej podopiecznej. Frida odnajduje też bratnią duszę i towarzyszkę zabaw w 3 - letniej Annie, córce wujostwa. Mimo że czas spędzony na farmie przypomina permanentne wakacje, to jednak dziewczynka wciąż nie może się pogodzić ze stratą rodziców, żyje wspomnieniami o świecie, którego już nie ma. Choć z drugiej strony potrafi docenić, że ma nowy dom i nową kochającą rodzinę, stara się od nowa budować swoje szczęście. Czy Fridzie uda się pokonać wszystkie lęki i problemy? 04:00 MŁODA POLSKA - CZEMPION Film obyczajowy, 21 min, Polska, 2018 Reżyseria: Grzegorz Porzeziński Scenariusz: Grzegorz Porzeziński Zdjęcia: Kacper Zieliński Aktorzy: Michał Piela, Maria Patykiewicz, Marek Siudym Krótki film fabularny. Czempion, były mistrz Polski w kolarstwie, pracuje na złomowisku. Pewnego dnia postanawia znaleźć miłość.