TVP Kultura Czwartek, 06.10.2022 08:25 DZIKA MUZYKA - BYŁO CYMBALISTÓW WIELU... Magazyn, 24 min, Polska, 2016 Reżyseria: Zuzanna Solakiewicz Scenariusz: Janusz Prusinowski Wykonawcy: Janusz Prusinowski, Witek Broda, Marta Maślanka, Kapela Brodów, Jerzy Panek, Marek Kruczek, Kapela z Futomy, Andrzej Baran, Stanisław Szajna, Stanisław Tadla, Szymon Tadla, Anna Broda, Kaja Prusinowska Skąd się wzięły cymbały i gdzie jeszcze występują w Polsce? Kto potrafi zbudować cymbały? Od czego zależy ich dźwięk i jaka muzyka w nich się kryje? Poszukując odpowiedzi na te pytania odwiedzimy cymbalistów podkarpackich: Marka Kruczka, Andrzeja Barana, Stanisława i Szymona Tadlów, Stanisława Szajnę, którzy zagrają swoje ulubione melodie, często sięgające do repertuaru Kapeli Sowów z Piątkowej. Andrzej Panek i Marek Kruczek zaproszą nas do swojej pracowni, gdzie powstają instrumenty. Ania Broda zagra i opowie o swojej przygodzie z cymbałami, koncercie Jankiela oraz spotkaniach z cymbalistami przesiedlonymi z Wileńszczyzny. Marta Maślanka przedstawi zbiór cymbałów z różnych stron świata i wraz z Witkiem Brodą (skrzypce) zagrają staropolskiego poloneza i polkę żydowską. 09:05 PĘTLA Dramat, 97 min, Polska 1957 Reżyseria: Wojciech Jerzy Has Scenariusz: Marek Hłasko, Wojciech Jerzy Has Zdjęcia: Mieczysław Jahoda Muzyka: Tadeusz Baird Aktorzy: Gustaw Holoubek, Aleksandra Śląska, Teresa Szmigielówna, Tadeusz Fijewski, Stanisław Milski, Stanisław Dewoyno, Roman Kłosowski, Tadeusz Gwiazdowski, Marian Jastrzębski, Emil Karewicz, Ignacy Machowski, Helena Makowska - Fijewska, Igor Przegrodzki, Zygmunt Zintel i inni Efektowny debiut Wojciecha Jerzego Hasa, jednego z najciekawszych polskich reżyserów powojennych. W "Pętli" późniejszy autor "Pismaka" stworzył podwaliny własnego języka filmowego. Jego znakiem rozpoznawczym jest mistrzowskie budowanie klimatu ekranowej opowieści; subtelne ukazywanie powikłanej, często poranionej psychiki bohaterów; fascynacja outsiderem wyrzuconym poza główny nurt życia, niepotrafiącym nawiązać kontaktu z otoczeniem. Te cechy stylu Hasa znalazły najpełniejszy wyraz w jego dokonaniach z lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ("Pożegnania", "Wspólny pokój", "Jak być kochaną", "Szyfry"). Można się również w "Pętli" dopatrzyć nieśmiałej zapowiedzi "wizyjnego" Hasa, znanego przede wszystkim z "Rękopisu znalezionego w Saragossie" i "Sanatorium pod klepsydrą", ale także z filmów z lat osiemdziesiątych: "Pismaka", "Niezwykłej podróży Baltazara Kobera" czy "Osobistego pamiętnika grzesznika ...przez niego samego spisanego". Jak bowiem rozumieć owe dziwne przedmioty wypełniające mieszkanie alkoholika Kuby? Jak tłumaczyć aluzje do wizualnych ekstrawagancji niemieckich ekspresjonistów? Debiutancki film Hasa jest adaptacją wczesnego opowiadania Marka Hłaski pod tym samym tytułem. Akcja toczy się w ciągu jednego dnia. Głównym bohaterem jest Kuba, rozpaczliwie walczący z nałogiem pijaństwa. Po południu, wraz z narzeczoną Krystyną, ma udać się do lekarza, który zaaplikuje mu kurację. Na razie musi czekać. Czeka samotnie w mieszkaniu, które przypomina nieco rekwizytornię teatru. Co jakiś czas dzwoni telefon. To znajomi, niby współczujący, a tak naprawdę wścibscy i denerwujący. Kuba nie wytrzymuje. Poirytowany wychodzi na miasto. Włóczy się bez celu po ulicach, spotyka młodzieńczą miłość, wdaje się w burdę i ląduje w komisariacie. Wypuszczony idzie do baru "Pod orłem", gdzie znów sięga po kieliszek. "Pętla" jest filmem cholernie pesymistycznym. Śmiać mi się chce, gdy pomyśleć, że o ten sam pesymizm pomawiano "Eroikę" czy "Koniec nocy". Jeśli tamte filmy były mroczne i szare, to ten dopiero jest czarny jak bryła węgla pomazana smołą"- pisał pod koniec lat pięćdziesiątych jeden z krytyków. Celowo wolne tempo narracji chwilami męczy i drażni. Niemal namacalnie oddaje duszny ciężar przygniatający bohatera. Ulatują resztki nadziei, pętla zaciska się. Odtwarzający postać Kuby Gustaw Holoubek daje wstrząsające studium życiowego bankruta, targanego sprzecznymi uczuciami od otępienia do szaleństwa. Kamera niemal nie pozwala mu wyjść poza kadr, śledzi każdy ruch i wyraz twarzy. Odmierza etapy jego upadku, aż do tragicznego końca. "Idźcie na "Pętlę", film dobry, odważny, uczciwy"- zachęcał przed laty recenzent swoich czytelników. I choć przez ostatnie czterdzieści lat sporo wydarzyło się w polskim filmie, jego wezwanie niewiele straciło na aktualności. 12:05 AMERYKAŃSKI PLAKAT FILMOWY (24X36: A MOVIE ABOUT MOVIE POSTERS) Film dokumentalny, 78 min, USA/Kanada, 2016 Reżyseria: Kevin Burke Film dokumentalny przedstawia narodziny, śmierć i zmartwychwstanie ilustrowanego plakatu filmowego. 13:35 SŁAWA I CHWAŁA - ODC. 6 KONIEC PIĘKNEGO LATA Serial obyczajowy, historyczny, 56 min, Polska, 1998 Autor: Jarosław Iwaszkiewicz Reżyseria: Kazimierz Kutz Scenariusz: Krzysztof Teodor Toeplitz Zdjęcia: Grzegorz Kędzierski Muzyka: Jan Kanty Pawluśkiewicz Aktorzy: Joanna Szczepkowska, Michał Żebrowski, Adolf Grabowski Piotr, Joanna Mastalerz, Aldona Grochal, Agnieszka Czekańska, Olgierd Łukaszewicz, Piotr Adamczyk, Anna Radwan, Agnieszka Warchulska, Paweł Deląg, Zbigniew Zamachowski Sierpień 1939. Na koncercie w Filharmonii Elżbieta Szyllerówna śpiewa pieśni swego brata Edgara. Po koncercie Andrzej, Alo, Hubert i Bronek wybierają się na spacer nad Wisłę, gdzie snują plany na przyszłość. Niebawem Alo wyjeżdża do Anglii, Antek idzie do wojska, a księżna Bilińska wyjeżdża za granicę. Mimo bliskiej groźby wojny, Spychała decyduje się zostać w kraju. Umiera Zosia - żona Janusza. Po jej śmierci majątkiem zarządza Jadwiga, wnuczka starego lokaja Bilińskiej, skrycie zakochana w Myszyńskim. Wrzesień 1939. Polskie wojsko ugina się pod naporem hitlerowskiego najeźdźcy. Wszyscy żołnierze z plutonu Antka giną z rąk Niemców. Jemu udaje się jednak ujść z życiem i znaleźć schronienie w gospodarstwie babci Gołąbkowej. Rozpoczyna się masowy exodus z Warszawy. Gołąbkowie jadą firmowym samochodem do Pustych Łąk. Po drodze obcy ludzie zmuszają Franciszka, by odwiózł do szpitala ranną aktorkę. Ola z dziećmi jedzie dalej sama. Jej mąż przepada bez wieści. Tymczasem w Pustych Łąkach kobieta spotyka swą dawną miłość - Spychałę. Ich niegdysiejsze uczucie niespodziewanie odżywa. 14:50 SŁAWA I CHWAŁA - ODC. 7 RÓWNINA Serial obyczajowy, historyczny, 56 min, Polska, 1998 Autor: Jarosław Iwaszkiewicz Reżyseria: Kazimierz Kutz Scenariusz: Krzysztof Teodor Toeplitz Zdjęcia: Grzegorz Kędzierski Muzyka: Jan Kanty Pawluśkiewicz Aktorzy: Joanna Szczepkowska, Jakub Przebindowski, Mariusz Bonaszewski, Teresa Budzisz Krzyżanowska, Joanna Bogacka, Tomasz Bednarek, Agnieszka Sitek, Marta Bizoń, Anna Korcz, Magdalena Cielecka, Leszek Piskorz, Artur Krajewski, Piotr Cywrus, Stanisława Celińska, Andrzej Deskur Wybucha powstanie w getcie. Andrzej i Hubert prowadzą w lesie zajęcia z harcerzami. Podziemie wydaje wyrok śmierci na Marysię Tatarską. Andrzej dostaje rozkaz likwidacji kobiety, co też czyni. Elżbieta Szyller prowadzi w Warszawie restaurację. Spychała spotyka się z Olą, która nie może dojść do siebie po śmierci Antka. Niepokoją ją również zmiany zachodzące w psychice Andrzeja. Ola zdaje sobie doskonale sprawę, że to on zabił Walerego. Helenka przyjeżdża na stałe do Komorowa. Janusz zakochuje się w niej, co wywołuje zazdrość Jadwigi. Niebawem jednak Myszyński ginie zastrzelony przez Niemców. Nadchodzi rok 1944. W kierownictwie AK, do którego należy też Spychała, zapada decyzja o wybuchu powstania warszawskiego. Na chwilę przed "godziną zero" dochodzi do dramatycznej rozmowy Oli z synem. Andrzej zarzuca matce brak miłości do ojca i ma pretensję o związek ze Spychałą. Wkrótce młody Gołąbek ginie od kuli, a razem z nim Hubert i Helenka. Wojna dobiega końca. Alo powraca z Anglii. W podwarszawskim Milanówku odnajduje panią Royską, która obecnie pracuje w fabryce. Razem z nią mieszkają Ola Gołąbkowa i Aniela. Okazuje się, że po śmierci Janusza Alo, jako jego jedyny spadkobierca, zostaje prawowitym właścicielem Komorowa. 16:00 SALTO Komediodramat psychologiczny, 100 min, Polska 1965 Scenariusz i reżyseria: Tadeusz Konwicki Zdjęcia: Kurt Weber Muzyka: Wojciech Kilar Występują: Zbigniew Cybulski, Gustaw Holoubek, Marta Lipińska, Irena Laskowska, Wojciech Siemion, Andrzej Łapicki, Wojciech Boruński, Zdzisław Maklakiewicz, Iga Cembrzyńska, Jerzy Block, Krystyna Ciemniak, Krystyna Walczak i inni "Podczas seansów rozlegają się gwizdy i tupanie, zaś z drugiej strony oklaski zwolenników. Słyszy się zarzuty, że film jest "osobisty, prywatny, tyczy własnych kompleksów autora i nie powinien być finansowany przez instytucję publiczną", na co inni odpowiadają, że przeciwnie, "Salto" sięga głęboko w życie polskie i właśnie dlatego wzrusza, jak może żaden inny film, i to od dawna" - komentował recepcję utworu Konwickiego jeden z krytyków. Trzeci po "Ostatnim dniu lata" i "Zaduszkach" film autora "Rojstów" wywołał wiele kontrowersji. Jedno wszak nie ulegało wątpliwości. Konwicki po raz kolejny zmierzył się w nim z własnymi obsesjami, fascynacjami i urazami. Znalazły się wśród nich zarówno wojna, romantyczno-martyrologiczna tradycja polskiej kultury, jak i utracony świat dzieciństwa na Wileńszczyźnie. "Salto" było też interpretowane jako polemika ze "szkołą polską" i dzieło autotematyczne - wyraz wahań i niepewności artysty, dotyczących możliwości i pułapek sztuki. Reżyserowi udało się zgromadzić na planie czołówkę polskich aktorów, co może nieco dziwić w wypadku filmu z założenia trudnego i niekasowego. "Salto" bowiem najbliższe jest kinu poetyckiemu, nastrojowemu, obfitującemu w zagadki i niedomówienia. Akcja posuwa się wolno, wielką wagę odgrywa słowo. Po latach owa literackość może nieco razić. Współczesny widz przyzwyczajony do tempa kina akcji uzna "Salto" za przegadane. Akcja filmu rozgrywa się w prowincjonalnym miasteczku, bardzo podobnym do tego, które Konwicki opisywał w wydanej dwa lata wcześniej powieści "Sennik współczesny". Podobnie jak tam, także i tu sprawia ono wrażenie położonego na pograniczu jawy i snu, surrealistycznej fantazji i rzeczywistości. Pewnego dnia w miasteczku pojawia się tajemniczy mężczyzna. Przedstawia się jako Kowalski - Malinowski. Zdumionym mieszkańcom przedstawia różne wersje swej biografii. Jednym mówi, że walczył na wojnie, innym, że się ukrywa i grozi mu niebezpieczeństwo. Niepostrzeżenie jego fałszywa legenda burzy senne życie odludnej osady. Kowalski - Malinowski obejmuje "rząd dusz" nad mieszkańcami. Jego żałosne kabotyństwo i mitomańskie skłonności trafiają na podatny grunt. Każdy z miejscowych jest bowiem groteskowym ucieleśnieniem jakiegoś polskiego stereotypu - niestrudzonego, wiernego przysiędze wojaka (Rotmistrz), Żyda (Blumenfeld), wieszcza (Poeta). Wszystkich cechuje niezmierna podatność na górnolotne frazesy i romantyczne zaklęcia. Ich kwintesencją staje się finałowe "salto" - rodzaj dziwacznego tańca, którego rodowód sięga do "Wesela". Jednak podobnie jak u Wyspiańskiego, tak u Konwickiego następuje przebudzenie. Nie ma w nim jednak tragizmu, jest szyderstwo. Dyplom Honorowy na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Edynburgu. 20:05 CZWARTKOWY KLUB FILMOWY - SOLARIS (SOLJARIS) Dramat, science fiction, 159 min, ZSRR, 1972 Reżyseria: Andriej Tarkowski Scenariusz: Andriej Tarkowski, Fridrikh Gorenshtein Zdjęcia: Wadim Jusow Muzyka: Wiaczesław Owczinnikow Aktorzy: Anatolij Sołonicyn, Iwan Łapikow, Nikołaj Sergiejew, Irma Rausz, Jurij Nazarow Adaptacja powieści Stanisława Lema "Solaris", której akcja toczy się w bazie pozaziemskiej na Solaris. Długie przebywanie w kosmosie i wiążąca się z tym automatyzacja doprowadzają załogę do psychoz i nerwic. Kelvin, specjalista od psychologii kosmonautów, otrzymuje polecenie udania się na planetę Solaris. Jego zadaniem jest sprawdzenie, co stało się ze znajdującą się tam grupką uczonych. Po dotarciu na miejsce odkrywa, że planeta ma niezwykłą właściwość: może odtwarzać i materializować obrazy, które ludzie ukrywają w podświadomości. 23:00 RES POLONIAE - O POLSCE Z ODDALI - MARIUS DARASKEVICIUS Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Piotr Poraj Poleski Scenariusz: Jolanta Rzegocka, Anna Szałańska, Piotr Poraj Poleski Wykonawcy: Jolanta Rzegocka(Prowadzący) Seria ekskluzywnych wywiadów przeprowadzonych przez Jolantę Rzegocką na Litwie, z wybitnymi przedstawicielami litewskiej kultury i polityki. Bohaterowie programu opowiadają o związkach Litwy z Polską, wzajemnych inspiracjach kulturalnych, wspólnej historii i perspektywach na przyszłość. O tradycjach dworu litewskiego, architekturze i jej związkach z kulturą polską opowiada Jolancie Rzegockiej architekt i historyk architektury Marius Darackevicius. 23:40 PIOTR ANDERSZEWSKI I JEGO FORTEPIAN (PIOTR ANDERSZEWSKI AND THE PIANO) Film dokumentalny, 42 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Andreas Morell Piotr Anderszewski to jeden z najlepszych pianistów naszych czasów. W filmie odkrywamy jego relację z instrumentem.