TVP Kultura Piątek, 07.10.2022 08:20 KRONOS - NADCZŁOWIEK Dysk./wywiad/debata, 32 min, Polska, 2022 Wykonawcy: Piotr Nowak(Prowadzący) W kolejnym odcinku programu profesor Piotr Nowak wraz z zaproszonymi do studia gośćmi poddaje analizie pojęcie nadczłowieka. Nadczłowiek to kategoria literacka, filozoficzna i ideologiczna. Zaklada wyższy etap rozwoju człowieka. Nadczłowiekiem może też być wybitna jednostka przewyższająca "zwyczajnych ludzi" pod każdym względem. Do filozofii wprowadził je Fryderyk Nietzsche w swoim dziele "Tako rzecze Zaratustra". 09:00 SALTO Komediodramat psychologiczny, 100 min, Polska 1965 Scenariusz i reżyseria: Tadeusz Konwicki Zdjęcia: Kurt Weber Muzyka: Wojciech Kilar Występują: Zbigniew Cybulski, Gustaw Holoubek, Marta Lipińska, Irena Laskowska, Wojciech Siemion, Andrzej Łapicki, Wojciech Boruński, Zdzisław Maklakiewicz, Iga Cembrzyńska, Jerzy Block, Krystyna Ciemniak, Krystyna Walczak i inni "Podczas seansów rozlegają się gwizdy i tupanie, zaś z drugiej strony oklaski zwolenników. Słyszy się zarzuty, że film jest "osobisty, prywatny, tyczy własnych kompleksów autora i nie powinien być finansowany przez instytucję publiczną", na co inni odpowiadają, że przeciwnie, "Salto" sięga głęboko w życie polskie i właśnie dlatego wzrusza, jak może żaden inny film, i to od dawna" - komentował recepcję utworu Konwickiego jeden z krytyków. Trzeci po "Ostatnim dniu lata" i "Zaduszkach" film autora "Rojstów" wywołał wiele kontrowersji. Jedno wszak nie ulegało wątpliwości. Konwicki po raz kolejny zmierzył się w nim z własnymi obsesjami, fascynacjami i urazami. Znalazły się wśród nich zarówno wojna, romantyczno-martyrologiczna tradycja polskiej kultury, jak i utracony świat dzieciństwa na Wileńszczyźnie. "Salto" było też interpretowane jako polemika ze "szkołą polską" i dzieło autotematyczne - wyraz wahań i niepewności artysty, dotyczących możliwości i pułapek sztuki. Reżyserowi udało się zgromadzić na planie czołówkę polskich aktorów, co może nieco dziwić w wypadku filmu z założenia trudnego i niekasowego. "Salto" bowiem najbliższe jest kinu poetyckiemu, nastrojowemu, obfitującemu w zagadki i niedomówienia. Akcja posuwa się wolno, wielką wagę odgrywa słowo. Po latach owa literackość może nieco razić. Współczesny widz przyzwyczajony do tempa kina akcji uzna "Salto" za przegadane. Akcja filmu rozgrywa się w prowincjonalnym miasteczku, bardzo podobnym do tego, które Konwicki opisywał w wydanej dwa lata wcześniej powieści "Sennik współczesny". Podobnie jak tam, także i tu sprawia ono wrażenie położonego na pograniczu jawy i snu, surrealistycznej fantazji i rzeczywistości. Pewnego dnia w miasteczku pojawia się tajemniczy mężczyzna. Przedstawia się jako Kowalski - Malinowski. Zdumionym mieszkańcom przedstawia różne wersje swej biografii. Jednym mówi, że walczył na wojnie, innym, że się ukrywa i grozi mu niebezpieczeństwo. Niepostrzeżenie jego fałszywa legenda burzy senne życie odludnej osady. Kowalski - Malinowski obejmuje "rząd dusz" nad mieszkańcami. Jego żałosne kabotyństwo i mitomańskie skłonności trafiają na podatny grunt. Każdy z miejscowych jest bowiem groteskowym ucieleśnieniem jakiegoś polskiego stereotypu - niestrudzonego, wiernego przysiędze wojaka (Rotmistrz), Żyda (Blumenfeld), wieszcza (Poeta). Wszystkich cechuje niezmierna podatność na górnolotne frazesy i romantyczne zaklęcia. Ich kwintesencją staje się finałowe "salto" - rodzaj dziwacznego tańca, którego rodowód sięga do "Wesela". Jednak podobnie jak u Wyspiańskiego, tak u Konwickiego następuje przebudzenie. Nie ma w nim jednak tragizmu, jest szyderstwo. Dyplom Honorowy na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Edynburgu. 12:05 PIOTR ANDERSZEWSKI I JEGO FORTEPIAN (PIOTR ANDERSZEWSKI AND THE PIANO) Film dokumentalny, 42 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Andreas Morell Piotr Anderszewski to jeden z najlepszych pianistów naszych czasów. W filmie odkrywamy jego relację z instrumentem. 13:30 PANNY I WDOWY - ODC. 1/5 Serial historyczno - obyczajowy, 48 min, Polska 1991 Reżyseria: Janusz Zaorski Scenariusz: Maria Nurowska Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Andrzej Kurylewicz Występują: Maja Komorowska, Katarzyna Fugura, Ewa Dałkowska, Maria Gładkowska, Joanna Szczepkowska, Andrzej Zaorski, Jan Nowicki, Władysław Kowalski, Artur Żmijewski, Wojciech Wysocki, Krzysztof Tyniec, Piotr Machalica, Jan Peszek, Paulina Młynarska, Kazimierz Kaczor, Wojciech Malajkat, Tadeusz Bradecki i inni Epicka opowieść o stu latach polskiej historii z punktu widzenia kobiet, tytułowych panien i wdów. Akcja serialu (równolegle powstał też film pod tym samym tytułem) zaczyna się pod koniec powstania styczniowego, a kończy współcześnie. Na tle burzliwych dziejowych zawieruch reżyser opowiada o dziejach pięciu dam, wywodzących się z zamożnej rodziny ziemiańskiej o wiele mówiącym nazwisku Lechickich. W rolach bohaterek obsadzono gwiazdy rodzimego ekranu: Maję Komorowską, Katarzynę Figurę, Ewę Dałkowską, Marię Gładkowską i Joannę Szczepkowską. Role męskie, mimo że zdecydowanie drugoplanowe, również znalazły wybitnych odtwórców. W trakcie realizacji filmu autorka scenariusza, znana pisarka Maria Nurowska rozpoczęła pracę nad książką pod tym samym tytułem. Niebawem doszło też do poważnych różnic artystycznych między nią a reżyserem Januszem Zaorskim. Ich owocem były rozliczne polemiki prasowe, które prócz zaakcentowania stanowisk obu stron przysporzyły też filmowi i książce reklamy. Zmierzch powstania styczniowego. Zaczynają się masowe wywózki polskich bojowców na Sybir. Bogata ziemianka Ewelina, podobnie jak wiele innych polskich kobiet, postanawia wyjechać na zesłanie razem z ukochanym mężczyzną Janem Darskim. Jej zamiaru nie odmienia nawet rozpacz córki Karoliny, która nie wyobraża sobie życia bez matki. Spodziewa się dziecka. Mimo wysiłków i starań Eweliny Jan umiera. Pełna wyrzutów sumienia spowiada się ze swoich grzechów księdzu, który uważa, że jej jedyną nadzieją jest nienarodzone dziecko. 14:30 PANNY I WDOWY - ODC. 2/5 Serial historyczno-obyczajowy, 51 min, Polska 1991 Reżyseria: Janusz Zaorski Scenariusz: Maria Nurowska Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Andrzej Kurylewicz Występują: Maja Komorowska, Katarzyna Figura, Ewa Dałkowska, Maria Gładkowska, Joanna Szczepkowska, Andrzej Zaorski, Jan Nowicki, Władysław Kowalski, Artur Żmijewski i inni Serial będący epicką opowieścią o losach kilku pokoleń polskiej rodziny ziemiańskiej przedstawionych z perspektywy tytułowych panien i wdów. Akcja serialu rozpoczyna się w roku 1865 po upadku powstania styczniowego, a kończy w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Jest rok 1871. Paryż. Karolina przypadkiem spotyka swoją matkę. Przeżywa szok. Matka, o której myślała, że umarła na Syberii, sprzedaje w Paryżu kapelusze. Karolina poznaje też swoją młodszą siostrę Suzanne. Na krótko zamieszkują razem. Komuna Paryska upada. Karolina poznaje polskiego patriotę - Edwarda Borskiego i przeżywa z nim namiętną miłość. Wszyscy wracają do kraju; Ewelina z córką Suzanne, Karolina z Edwardem. Po konflikcie z matką, Karolina opuszcza majątek rodzinny. Ewelina utrzymuje w tajemnicy, że Suzanne przyszła na świat w wyniku gwałtu na Syberii. Na Karolinę spada kolejny cios. Po wieloletnim związku z Edwardem ujawniają się jego skłonności homoseksualne. Próbuje jednak ratować związek, żegna się z dorosłą już Suzanne i wyjeżdża do Edwarda, zesłanego za działalność konspiracyjną na Syberię. Zachodzi w ciążę z Edwardem, lecz jego skłonności przeważają. Rozdarta pomiędzy miłością do doktora Piotra i Edwarda, umiera wyczerpana wielodniowym porodem. 16:05 ZEZOWATE SZCZĘŚCIE Komediodramat, 110 min, Polska 1960 Reżyseria: Andrzej Munk Scenariusz: Jerzy Stefan Stawiński Zdjęcia: Jerzy Lipman i Krzysztof Winiewicz Muzyka: Jan Krenz Występują: Bogumił Kobiela, Maria Ciesielska, Helena Dąbrowska, Barbara Kwiatkowska, Krystyna Karkowska, Barbara Połomska, Irena Stalończyk, Tadeusz Bartosik, Henryk Bąk, Aleksander Dzwonkowski, Wojciech Lityński, Kazimierz Opaliński, Jerzy Pichelski, Wojciech Siemion, Wiesław Gołas, Adam Pawlikowski i inni "...powoli zaczynam rozumieć impulsy, które kierowały moim postępowaniem. Otóż chyba zawsze usiłowałem, całkiem nieświadomie, przystroić się w szaty uznanego przez opinię bohatera danego historycznego okresu. W życiu dziecka był nim harcerz, później podchorąży, wreszcie konspirator... Wszystkie te etapy przebiegłem w bezowocnej pogoni za życiowym powodzeniem. Czy mogłem przypuszczać, że wszędzie czeka mnie nieuchronna klęska?..." - tak podsumował swoje pechowe życie główny bohater opowiadania Jerzego Stefana Stawińskiego "Sześć wcieleń Jana Piszczyka". Nowela stała się kanwą scenariusza do "Zezowatego szczęścia" - filmu, który ugruntował wysoką pozycję Andrzeja Munka wśród polskich reżyserów debiutujących po wojnie. O klasie tego twórcy wiele mówiła już "Eroica" (1958) - do dziś uznawana za arcydzieło szkoły polskiej. "Zezowate szczęście" dowiodło jednak, że Munk to nie tylko mistrz w obnażaniu fałszu narodowych stereotypów i symboli. Pokazało biegłość twórcy w operowaniu zarówno językiem tragedii, jak i komedii. Stało się też świadectwem wyczulenia reżysera na problemy współczesności, takie jak choćby przerost biurokracji i jego konsekwencje. Wartość "Zezowatego szczęścia" ujawnia się jeszcze w czym innym. Film ów jest mianowicie zdumiewająco udanym połączeniem różnych stylów i poetyk. Krytycy znaleźli w dziele Munka zjadliwą ironię, groteskę, elementy czysto komediowe i dramatyczne oraz cechy powiastki filozoficznej w duchu wolteriańskim. Przy tak dużej różnorodności i "rozrzucie" stylistycznym próżno szukać w "Zezowatym szczęściu" zgrzytów, zbędnych scen, chybionego aktorstwa. W warstwie fabularnej film Munka stanowi studium postawy obecnej w każdej epoce i w każdym społeczeństwie. "Zezowate szczęście" opowiada bowiem o - by użyć określenia krytyka - "żywocie oportunisty poczciwego". Jest nim Jan Piszczyk, rewelacyjnie grany przez Bogumiła Kobielę. Już od wczesnej młodości jego głównym celem było płynąć na fali koniunktury, być zawsze "kimś", jak najlepiej dopasować się do aktualnej tendencji społecznej i politycznej. Zaczął już przed wojną, kiedy jako chłopiec zapisał się do harcerstwa. Niestety, mimo usilnych starań, skompromitował się na defiladzie. Niezrażony niepowodzeniem zapragnął zostać korporantem, lecz podczas antysemickich zajść na uniwersytecie wzięto go za Żyda. Podczas wojny założył upragniony mundur podchorążego, ale trafił do oflagu. Tu na domiar złego uznano go za szpiega. Nie lepiej powiodło mu się w konspiracyjnej organizacji podziemnej. Wreszcie wraz z nastaniem socjalistycznego państwa wydawało się, że los wreszcie się do Piszczyka uśmiechnął. Nie na długo. 18:10 RES POLONIAE - O POLSCE Z ODDALI - MARIUS DARASKEVICIUS Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Piotr Poraj Poleski Scenariusz: Jolanta Rzegocka, Anna Szałańska, Piotr Poraj Poleski Wykonawcy: Jolanta Rzegocka (prowadzący) Seria ekskluzywnych wywiadów przeprowadzonych przez Jolantę Rzegocką na Litwie, z wybitnymi przedstawicielami litewskiej kultury i polityki. Bohaterowie programu opowiadają o związkach Litwy z Polską, wzajemnych inspiracjach kulturalnych, wspólnej historii i perspektywach na przyszłość. O tradycjach dworu litewskiego, architekturze i jej związkach z kulturą polską opowiada Jolancie Rzegockiej architekt i historyk architektury Marius Darackevicius. 18:45 16. MIĘDZYNARODOWY KONKURS SKRZYPCOWY IM. HENRYKA WIENIAWSKIEGO - KONCERT INAUGURACYJNY Koncert, 150 min, Polska, 2022 Wykonawcy: Orkiestra Filharmonii Narodowej, Andrzej Boreyko, Veriko Tchumburidze, Agata Kwiecińska (prowadząca), Adam Rozlach (prowadząca) Koncert inauguracyjny 16. Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. Henryka Wieniawskiego. Wystąpią: Orkiestra Filharmonii Narodowej pod batutą Andrzeja Boreyki oraz Veriko Tchumburidze, zwyciężczyni poprzedniej edycji Konkursu. Program: 1. Hymn Polski 2. Nova Wiktorii Polewoj (ca. 8 min) 3. Koncert skrzypcowy a - moll, op. 53 A. Dvoka (ca. 36 - 38 min) 4. przerwa 5. Symfonia Odrodzenie e - moll op. 7 M. Karłowicza (ca. 42 min) 6. Otwarcie Konkursu przez Prezydenta Poznania - Jacka Jaśkowiaka 22:00 WIECZÓR KINOMANA - POD WULKANEM (UNDER THE VOLCANO) Dramat, 108 min, USA 1984 Reżyseria: John Huston Scenariusz: Guy Gallo Zdjęcia: Gabriel Figueroa Muzyka: Alex North Występują: Albert Finney, Jacqueline Bisset, Anthony Andrews, Kathy Jurado, Ignacio Lopez Tarzo, James Villiers, Dawson Bray, Carlos Riquelme, Jim McCarthy, Salvador Sanchez i inni Wierna adaptacja głośnej powieści Malcolma Lowry'ego o tym samym tytule, która przyniosła autorowi światową sławę. W latach 1936 - 38 pisarz przebywał w Meksyku, gdzie przeżył jeden z najciemniejszych okresów swego życia. "Pod wulkanem" jest powieścią osnutą wokół tamtych koszmarnych udręk, jakich doświadczał Lowry, pogrążony w pijaństwie, lecz trzeźwo oceniający sytuację świata, nieuchronnie zbliżającego się do katastrofy II wojny. Akcja rozgrywa się w 1939 roku, w niewielkim meksykańskim miasteczku Cuernavaca. Bohaterem jest Geoffrey Firmin (Albert Finney), były konsul brytyjski, przucony przez żonę, która odeszła dla jego przyrodniego brata Hugha (Anthony Andrews). Zrozpaczony Geoffrey, nie widzący żadnego ratunku ani dla siebie, ani zresztą dla całej ludzkości, szuka ukojenia w mocnych trunkach, pogrążając się w alkoholowy raj, który w gruncie rzeczy jest piekłem. W Dniu Zmarłych Yvonne wraca do miasteczka z nadzieją ocalenia męża przed nałogiem. Spotkanie z Geoffreyem i Hughem przyspiesza tragiczne zakończenie. W jednej z ostatnich scen filmu konsul nieodwołalnie odrzuca miłość żony. Zagłębiony się w lekturze jej rozpaczliwych listów, decyduje się pójść z miejscową prostytutką. Albert Finney w roli alkoholika stworzył tu przejmującą kreację całkowiecie zdominowując film. Za tę pamiętną rolę otrzymał nominację do najwyższej nagrody Oscara. 00:05 KLIMT I SCHIELE: EROS I PSYCHE (KLIMT & SCHIELE: EROS AND PSYCHE) Film dokumentalny, 90 min, Włochy, 2018 Reżyseria: Michele Mally Dokument przybliża historię sztuki Gustava Klimta i Egona Schiele, opowiada o wiedeńskiej bohemie XIX wieku, narodzinach nowej sztuki, filozofii, a także nowego spojrzenia na kulturę. 02:50 TERAZ ANIMACJE! - WŁASNE ŚMIECI Film animowany, 6 min, Polska, 2020 Reżyseria: Daria Kopiec Scenariusz: Daria Kopiec Zdjęcia: Piotr Matysiak, Daria Kopiec Wykonawcy: Mikołaj Kłosiewicz, Izabela Dąbrowska, Dariusz Siastacz Nie ma nic wspanialszego niż obiad z rodziną. Choć przypomina zapętlony scenariusz, który powtarza się w nieskończoność. I choć oprócz jedzenia trzeba przełykać słowa swoich bliskich. Czasem gorzkie. Czasem tak powtarzalne, że chce się wymiotować. Recytowane śpiewająco od wielu długich lat. 02:55 TERAZ ANIMACJE! - MÓJ DZIWNY STARSZY BRAT Film animowany, 12 min, Polska, 2018 Reżyseria: Julia Orlik Scenariusz: Julia Orlik Muzyka: Bartłomiej Orlik Wykonawcy: Anna Stela, Jan Jurkowski, Dorota Ptaszek, Zbigniew Błażejewski Krótki film animowany. Film o relacji między młodą dążącą do sukcesu zawodowego kobietą a jej ekscentrycznym bratem. (źródło: filmpolski.pl)