TVP Dokument Czwartek, 13.10.2022 06:00 DZIKA POLSKA - PEŁNA ENERGII - CIEPŁO Z GŁĘBI KNIEI Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2010 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzenie: Tomasz Kłosowski Budynki nadleśnictwa Krynki stoją w osadzie Poczopek, w otoczeniu bujnych lasów Puszczy Knyszyńskiej na Podlasiu. Leśnemu powietrzu, jak i tutejszej przyrodzie, nie sprzyjałaby kotłownia na węgiel. Toteż w budynkach zainstalowano już pompy cieplne. Nadleśniczy Jerzy Sieradzki zapewnia, że pozwalają mu zaoszczędzić tyle, ile musiałby wydać na węgiel. Ale ma dalsze plany, m. in. wykorzystanie energii słonecznej. Na wieży przeciwpożarowej zainstalowano kamerę, która ma wykrywać dzień i noc zarzewie pożarów. Dla jej zasilania trzeba by ciągnąć przez las 2 - 3 km kabla. Zamiast tego zastosowano na wieży baterię słoneczną, dzięki której kamera przez całą dobę ukazuje obraz puszczy. W otoczeniu zabudowań nadleśnictwa istnieje ośrodek edukacyjny, i powstaje park dla dzikich, kontuzjowanych zwierząt. Obok powstaje też park energii odnawialnej, a nadleśniczy - wielki entuzjasta - zapewnia, że wkrótce zaprzęgnie w tym gospodarstwie leśnym do pracy także inne rozwiązania z zakresu energii odnawialnej, by polegać przede wszystkim na nich. 06:35 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.II - ODC. 17 SEKRETY BROWARNEGO KOTŁA Cykl dokumentalny, 26 min, Polska, 2016 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Radosław Kotarski wyrusza do czeskich Detenic, aby przekonać się, jak w zamierzchłych czasach warzono piwo na dawnych słowiańskich ziemiach. Nie poprzestaje jednak tylko na teorii. Sam chwyta za piwowarskie wiosło i zabiera się do stworzenia tradycyjnego czeskiego piwa miłości. Używa do tego tradycyjnych receptur i aparatury, która ma prawie 200 lat. Przy tym obala wiele współczesnych i historycznych mitów związanych z piwnym napitkiem. Czy stworzone przez Radka piwo będzie smakowało gościom średniowiecznej karczmy? 07:10 NOTACJE - RUDOLF TAUER. MÓJ WROCŁAW Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2007 Autor: Marcin Bradke Opowieść człowieka, który ma korzenie polsko - niemieckie. Będzie mowa o jego wielkiej miłości do rodzinnego miasta Wrocławia. Rudolf Tauer, syn Niemca i Polki, od urodzenia mieszka w tym mieście. "Urodziłem się we Wrocławiu w roku 1928 i mieszkam tu do dziś. Kocham to miasto urodzenia, nauki i pracy" - rozpoczyna opowieść o swojej małej ojczyźnie Rudolf Tauer. Od najmłodszych lat był wychowywany w duchu polskości. Matka nauczyła go języka polskiego, wprowadziła w środowisko Polaków mieszkających we Wrocławiu, przyprowadziła do polskiego kościoła. Była najważniejszą osobą w jego życiu, wzorem do naśladowania. Jako pacyfista z przekonania, Rudolf Tauer długo uchylał się od służby wojskowej. Krótko po ogłoszeniu Breslau twierdzą, jako szesnastolatek został wcielony do Volkssturmu, jednostek wojskowych utworzonych z osób, które nie podlegają jeszcze, bądź już, służbie wojskowej. Wymuszony udział w walkach o Wrocław był dla niego ciężkim przeżyciem, wówczas po raz pierwszy zetknął się ze śmiercią. Patrzył, jak giną koledzy zabijani przez atakujących miasto żołnierzy radzieckich. Ogłoszenie kapitulacji było dla niego szczęśliwą chwilą, ale jednocześnie skłaniało do zadumy. Zdawał sobie sprawę, że nic już nie będzie tak jak dawniej, że kończy się pewien rozdział w historii. 07:20 NOTACJE - WŁADYSŁAW GOŁĄB. LUDZIE LASEK Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2020 Władysław Gołąb (rocznik 1931), prawnik, pierwszy w Polsce niewidomy adwokat, działacz społeczny, prezes Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi w Laskach (1975 - 2015). Brał udział w tworzeniu Spółdzielni Niewidomych. Autor ponad tysiąca artykułów w Więzi, Tygodniku Powszechnym, redaktor Encyklopedii Prawa. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Jako prezes Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi w Laskach koło Warszawy spotkał tam wiele wybitnych postaci, które zapisały się w historii Polski. Wspomina osobiste relacje z Włodzimierzem Dolańskim, Matką Elżbietą Różą Czacką, Zofią Morawską i kardynałem Stefanem Wyszyńskim. Wszyscy razem pracowali na Dzieło Lasek - bo tak określany jest projekt nad ociemniałymi stworzony w Laskach. 07:35 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 123 RYBNIK Magazyn, 21 min, Polska, 2018 Scenariusz i reżyseria: Agnieszka Grabarska Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tomasz Bednarek gości w Rybniku - mieście tajemniczego Zalewu Rybnickiego, malowniczych familoków i pokładów górniczych tradycji. Zwiedzanie warto rozpocząć od rynku, w którego płytę wmurowane zostały pamiątkowe tablice przypominające ważne fakty z dziejów miasta, m.in. wizytę marszałka Józefa Piłsudskiego w 1922 roku. Miasto ma bogate tradycje przemysłowe. Przemysł zaczął się tu rozwijać od końca XVIII wieku, kiedy powstała kopalnia, jedna z pierwszych na Górnym Śląsku. Dziś Zabytkowa Kopalnia Ignacy udostępniona jest do zwiedzania, stanowiąc Industrialne Centrum Kultury, które umiejętnie łączy funkcje muzealne, artystyczne i kulturalne. Koniec XVIII wieku to swoisty boom osadniczy - do Rybnika zaczęło przybywać wielu nowych mieszkańców i stopniowo wzrastało zapotrzebowanie na mieszkania dla nich. W mieście zbudowano osiedla robotnicze, m.in. w dzielnicy Chwałowice, gdzie mieszkało ponad 500 rodzin górniczych. Zabudowa składa się z dwukondygnacyjnych ceglanych budynków, ułożonych na planie prostokąta i pokrytych dachem dwuspadowym. Zabudowa pochodzi z początku XX wieku. Chlubą miasta jest zalew stworzony na potrzeby Elektrowni Rybnik. Od maja do października temperatura wody nie spada poniżej 15 stopni Celsjusza. Zimą unoszą się nad nią kłęby pary. Nigdy nie zamarza, nawet kiedy nadchodzą srogie zimy, lodem pokrywa się tylko częściowo. Dla pasjonatów natury w Rybniku nie lada gratką będzie malownicza rzeka Ruda, która zachęca do sportów wodnych. Szczególnie upodobali ją sobie miłośnicy kajakarstwa; rzeka meandrując, tworzy swoisty tor przeszkód. 08:05 PRZYRODNIK NA TROPIE - /15/ - GOŁĄB Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz i prowadzenie: Łukasz Bożycki Młody biolog, Łukasz Bożycki, uznany międzynarodowy fotograf przyrody, podpatruje z kamerą w naturalnym środowisku wybrane gatunki rodzimej fauny i swoje spostrzeżenia oprawia lekkim i przystępnym komentarzem. Projekt znakomicie propaguje wiedzę o polskiej przyrodzie, uzupełniając ją o nieznane, zaskakujące często wątki relacji między zwierzętami. Lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu? Nie u nas. W obiektywie Łukasza Bożyckiego odkryjemy wszystkie tajemnice gołębi: co lubią jeść, gdzie najbardziej lubią mieszkać i czego się boją. Niestrudzony "przyrodnik na tropie", Łukasz Bożycki, tym razem opowie o tych dobrze nam znanych amatorach pszenicy i pomników. 08:35 ZŁOTNICY HABSBURGÓW (PRECIOUS METAL PRECIOUS CRAFTS / EDLES METALL, EDLES HANDWERK) Film dokumentalny, 44 min, Austria, 2016 Reżyseria: Alexander Schukoff Złoto i srebro zawsze fascynowały ludzkość. Ale ten podziw dotyczy bardziej przedmiotów wykonanych przez artystów niż samego metalu. Blask szlachetnego metalu dodaje wartości i prestiżu biżuterii, dziełom sztuki czy architekturze. Sztuka złotnicza jest jednym z najstarszych rzemiosł na świecie, W 1366 roku Albrecht i Leopold III przyznali złotnikom pierwsze prawa handlowe. Ten film to wyprawa przez historię tego rzemiosła. Zobaczymy najpiękniejsze dokonania tej sztuki, między innymi bukiet kamieni szlachetnych w Muzeum Historii Naturalnej. Sztuka wiedeńskich złotników stała się sławna na całym świecie dzięki kamieniom z Sissi. Portret niemieckiego malarza Franza Xavera Winterhaltera przedstawia cesarzową Elżbietę z dziewięcioma błyszczącymi gwiazdami we włosach. Te diamenty są do dziś produkowane przez tę samą rodzinę, która dostarczała cesarzowi korony, insygnia i kule. Kajzerowie zawsze sami zamawiali takie prace, a niektórzy nawet uczyli się rzemiosła. Film skupia się na szczegółach rzemiosła, wypowiedziach kuratorów, złotników i historyków, zaprasza na ekscytującą podróż przez historię. 09:25 OAZA ORYKSA ARABSKIEGO (OASIS OF THE ARABIAN ORYX - ABU DHABI'S DESERT ISLAND / INSEL DER WEIEN ANTILOPE ABU DHABI’S NATUROASE) Film dokumentalny, 51 min, Austria, 2020 Reżyseria: Ngelica V. Marte, Werner Zips To miejsce niezwykłych starań na rzecz ochrony przyrody - Sir Baniyas - pustynna wyspa dzikich zwierząt. Żyją tu na wolności dzikie stworzenia z kilku kontynentów. Sir Baniyas jest naturalną wyspą Zjednoczonych Emiratów Arabskich, ZEA. Rezerwat założył szejk Zajid Al Nayhan, który stworzył tu rodzaj Arki Noego, głównie dla jednego z najrzadszych wówczas gatunków: oryksa arabskiego. Na Wyspie Białej Antylopy powstała Oaza Abu Zabi. Przede wszystkim osiedlono tu zagrożony wyginięciem oryks arabski, czyli białą antylopę, aby zapewnić mu przetrwanie. Abu Dhabi chce wytyczyć nową drogę do bardziej zrównoważonej przyszłości w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Sir Bani Yas to duży projekt, który nie polega wyłącznie na ponownym wprowadzeniu kilku okazów rzadkich gatunków. Nazwa Abu Zabi znaczy ojciec gazeli. W XVIII w czasie polowania gazela zaprowadziła Beduinów z oazy Liwa do źródła wody. Założyli tam wioskę rybacką i według legendy - był to początek nowej ery. 10:30 NADMORSKIE MIASTA - ODC. 9 BARCELONA (CITIES BY THE SEA 9. BARCELONA) Cykl dokumentalny, 44 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Ilka Franzmann Dziesięcioodcinkowy cykl dokumentalny o najciekawszych nadmorskich miastach - bramach na świat. Wszystkie są nieodłącznie definiowane przez ich położenie, a co za tym idzie, przez otwartość na świat, ducha odkrywania i pragnienia przygody. Ich geostrategiczna lokalizacja przekształciła je w figury szachowe zmieniających się sił i systemów politycznych, w miejsca tranzytowe marzycieli i migrantów oraz w tygle ludzi z różnych środowisk i kultur. Autorzy serialu wędrując przez wybrane najciekawsze morskie miasta świata odkrywają je na nowo, korzystając z najnowszych technologii lotniczych i bogatego języka filmowego. Odcinek 9. Barcelona to stolica Katalonii i prężny ośrodek kultury nad Morzem Śródziemnym. Jest drugą po Paryżu najgęściej zaludnioną metropolią w Europie. Kreatywność, tradycja i dziedzictwo kulturowe - ta mieszanka z roku na rok przyciąga coraz więcej turystów. Barcelona od lat stale się rozwija. Nowe domy i remonty starych spowodowały wzrost czynszów, a gentryfikacja zagraża starym, długoletnim mieszkańcom. Ale Katalończycy się nie poddają, a wraz z nimi trwa ich kultura. Większość Katalończyków dąży do niepodległości. Madryt jest nieugięty i nie chce dopuścić do rozłamu. Antonio Gaudi jest najwybitniejszym przedstawicielem modernizmu, katalońskiego stylu Art Nouveau. W wieku zaledwie trzydziestu jeden lat otrzymał zlecenie dokończenia budowy gotyckiego kościoła. Bez wahania porzucił oryginalne plany na rzecz zupełnie nowej konstrukcji. 11:20 DZIEŃ POWSZEDNI ŁOBEZ Reportaż, 19 min, Polska, 1973 Autor: Kazimierz Kulig Zdjęcia: Eugeniusz Eysymontt Wizyta w polskim mieście Łobez, położonym w granicach województwa szczecińskiego, stała się pretekstem do opowieści o rozwoju miasteczek i wsi w granicach tego powiatu. Kamera telewizyjna odwiedziła niezwykle malownicze tereny regionu jak: Cieszyno Łobeskie, jezioro Woświn, ośrodek w Węgorzynie czy stadninę koni w Łobzie. Ponadto - wizyta na naradzie w powiatowym komitecie partii oraz w Liceum Ogólnokształcącym w Łobzie. Rozmowa z uczniami, historia miasta, jego rozwoju i niespełnionych oczekiwań młodzieży. 11:50 MOJE ŻYCIE DLA NIEGO Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2004 Reżyseria: Ewa Świecińska Zdjęcia: Przemysław Reichel, Tomasz Michałowski Filmowa opowieść o życiu i pracy zawodowej Arturo Mariego - "nadwornego" fotografa Jana Pawła II. Jan Paweł II był piątym papieżem, którego pontyfikat dokumentował. Swoją pracę w Stolicy Apostolskiej zaczynał jako 16 - latek, rejestrując na kliszy wizerunki Piusa XII. Od początku pontyfikatu Jana Pawła II Mari należał do jego najbliższych i najbardziej zaufanych współpracowników. Jego postać jest znana milionom telewidzów na całym świecie: Mari ze swoim aparatem zawsze znajdował się w pobliżu papieża, teraz jego samego uwieczniono na taśmie. Film o nim jest nie tylko okazją do pokazania jego codziennej pracy, ale także do zaprezentowania ciekawych aspektów historii państwa watykańskiego i panujących tam stosunków. W ciągu półrocznej pracy nad dokumentem ekipa TVP towarzyszyła Mariemu zarówno w apartamentach papieskich, jak i podczas oficjalnych uroczystości czy wizyt głów różnych państw. 12:50 ZŁOTE ŁANY - ODC. 11 Serial dokumentalny, 25 min, Polska 2000 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski Muzyka: Bartosz Straburzyński Konsultacja językowa i narracja: prof. Jan Miodek Pan Franciszek wybiera się do młyna z kilkoma workami ziarna. Sąsiad, właściciel samochodu, zaproponował mu pomoc. Darek Szorc wyręcza ojca, zajętego przy koniach, i wykonuje jesienne podorywki, przemierzając na traktorze dziesiątki hektarów. Edward Wełpa jest zadowolony z tego, że ostatnio dokupił jeszcze ziemi, choć sąsiedzi, sami zresztą też gospodarujący na dziesiątkach hektarów, zastanawiają się, po co mu tyle gruntu. Ryszard Szorc uważa, że musi żyć i dawać sobie radę, bo w jego wieku za późno na zmiany. Dobrze się czuje, kiedy ma dużo zajęcia i czas dokładnie wypełniony. Obawia się tylko wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Boi się, że zniszczy nas tamtejsza biurokracja. Pan Franciszek zmierza do starego, jednego z nielicznych już młynów w okolicy, prowadzonego przez Jana Maja. Ten wiekowy człowiek całe życie poświęcił pracy, lecz nie myśli z niej zrezygnować. Jego żona jest przekonana, że pan Jan bez młyna nie pożyłby długo, choć dziś zajęcia już coraz mniej, bo ludzie kupują mąkę w sklepie. Pan Jan ze swej strony uważa, że dziś wszystko się zmieniło, młodzi nie chcą być ani młynarzami, ani ślusarzami. Chcieliby tylko jeździć samochodami. Pani Rozalia komentuje plany wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Jest pewna, że dla kraju nie wyniknie z tego nic dobrego. W okolicy jest też konkurencja dla pana Maja - bardzo nowoczesny młyn, własność kilku przedsiębiorców. Są zdania, że przyszłość należy właśnie do nich, bo tylko oni są w stanie sprostać unijnym wymaganiom. Do nich właśnie pojechał Irek, syn pani Wandy, by sprzedać ziarno. U Edwarda Wełpy na polach pracują synowie. Zbiory są dobre, ale pani Wełpowej to nie cieszy, bo cena gryki leci w dół i nie wiadomo, czy w ogóle opłaca się ją zbierać, zwłaszcza że na pieniądze za zbiory trzeba czekać, a kredyt - spłacać zaraz. Irek przyjeżdża do domu wyraźnie zadowolony z ceny, jaką we młynie uzyskał za zboże, ale pieniędzy i tak na remont domu nie starczy. Trzeba je zawieźć do banku. I w tym gospodarstwie kredyt domaga się spłaty. 13:20 ZŁOTE ŁANY - ODC. 12 Serial dokumentalny, 25 min, Polska 2000 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski Muzyka: Bartosz Straburzyński Konsultacja językowa i narracja: prof. Jan Miodek Ku zaskoczeniu mieszkańców Złotych Łanów, pan Franciszek zdecydował się sprzedać większość swojej ziemi. Nie ma już sił, a ziemia musi być uprawiana. Jest pewien, że nowy gospodarz będzie o nią dbał. Niespodziewanie ponownie zjawiają się u niego geodeci, by mierzyć sąsiednie grunty. Opowiadają, że nowy właściciel jego ziemi planuje jakąś inwestycję rekreacyjną. Pan Franciszek czuje się oszukany. Był przekonany, że jego ziemia nadal będzie rodziła chleb, bo po to jest, a nie po to, by na niej leżeć lub się bawić. Nie może zrozumieć, że ludzie na świecie umierają z głodu, a tu warunki ekonomiczne skłaniają do tego, by przestać zajmować się rolnictwem. Pani Franciszka czuje się tak samo zawiedziona. Aukcja koni przypomina nieco spotkanie elitarnego klubu. Dorota Szorc, która odziedziczyła koniarską żyłkę po ojcu, przyjechała właśnie na aukcję, żeby zobaczyć, jak wyglądają zwierzęta wyhodowane w jego stajni i sprzedane wcześniej. Tymczasem pan Szorc odwiedza przyjaciela, Jana, również hodowcę koni, by obejrzeć jego ostatni nabytek: piękną klacz. Pani Wanda opowiada o swoich planach wyjazdu do Niemiec. Jest przekonana, że gdyby udało jej się tam zarobić, mogłaby wybrnąć z kłopotów finansowych i postawić gospodarstwo na nogi. Ewa Wełpowa wszystkim w gospodarstwie zajmuje się sama, ale tylko do powrotu synów ze szkoły. Zaraz zabierają się do pracy. Nie skarżą się. Młodszy jednak myśli o zdobyciu innego zawodu, Marek natomiast czuje się już związany z rolnictwem na stałe. Irek, syn pani Wandy, też lubi pracę na roli. Ma nadzieję, że trud, który do tej pory włożył w gospodarstwo, kiedyś zaprocentuje. Ryszarda Szorca zaś coś ciągnie do ziemi. Praca w rolnictwie przypomina mu trochę grę w karty - jest ryzykowna. Ma nadzieję, że za dwa - trzy lata będzie lepiej. Realizatorzy filmu postanowili na koniec pogodzić dwa zwaśnione od ponad 20 lat rody - Wełpów i Gralów. Zaczęli od wizyty u rodziców Edwarda Wełpy. Senior oświadcza, że wprawdzie Gralowie są jego wrogami, ale nie siedziałby obojętnie, widząc ich krzywdę, odmawia jednak jakiejkolwiek zgody z nimi. Tak więc na 50. urodzinach Ryszarda Grali nie ma Wełpów. Pan Franciszek kopcuje ziemniaki, które wyrosły na tej części jego ziemi, na której już nic nigdy się nie urodzi. To zajęcie to znak, że jesień zagościła w Złotych Łanach na dobre. Pani Rozalia wita ją ze smutkiem, choć wie, że ta odwieczna zmienność pór roku to normalna kolej rzeczy. Pani Stenia natomiast tryska energią i optymizmem. Ona również obchodzi 50. urodziny. Przed zdmuchnięciem świeczek na torcie mówi, że najważniejsze dla niej jest zdrowie. I pieniądze, oczywiście. Marzy o własnej restauracji i dyskotece. Taka już jest, że musi pracować. Dobiega końca ostatnia wizyta w Złotych Łanach. Opowieść o nich pokazała, że odchodzi świat starych wartości, lecz przyszłość wsi jest niepewna, jeszcze nie wiadomo, jak odmieni ją to, co je zastąpi. 13:50 MISTRZOWIE PRZETRWANIA (MASTERS OF THE WILD) Film dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2015 Reżyseria: Phil Coles Od najwyższych gór po najgęstszą dżunglę, najzimniejsze kry lodowe czy najgorętszą pustynię - świat jest pełen wrogich krajobrazów, ale zwierzęta wydają się być zdeterminowane, aby się z nim zmierzyć. Dzięki wyspecjalizowanym organizmom, niezwykłym dietom i wyjątkowemu zachowaniu podbiły każdy zakątek globu. Pustynia jest prawdopodobnie najtrudniejszym środowiskiem, w którym zwierzęta muszą znaleźć sposób na pokonanie upału. Przerażające pełzacze, takie jak skorpiony, mają woskowe egzoszkielety, które zapobiegają utracie wody. W przypadku ssaków znalezienie wody może być bardzo trudne, ale niektóre wykorzystują strategie robaka; Na przykład surykatki nie cieszą się niczym więcej niż jedzeniem skorpiona, delektując się jego soczystym ciałem, aby uzyskać większość potrzebnej im wody. Niewiele zwierząt zmaga się z większymi wyzwaniami niż piżmowiec na ich zamarzniętych pustkowiach. Z najgęstszym futrem i zdolnością do wypasu na najmniej zasobnych w rośliny miejscach, są prawdziwymi twardzielami. Ale gdziekolwiek żyją, zwierzęta przystosowały się, aby jak najlepiej wykorzystać otoczenie. Prawda jest taka, że wszyscy są panami dzikości. 14:50 DZIKA PÓŁNOC - ODC. 1 LAS (WILD NORTH EP. 1 THE FOREST) Serial dokumentalny, 51 min, Dania, 2015 Reżyseria: Arne Naevra, Torgeir Lande Serial dokumentalny o dzikiej, dalekiej północy. Odcinek pierwszy opowiada o lasach, gdzie poznamy samicę niedźwiedzia wraz z trzema młodymi niedźwiadkami wychowującymi się w tym trudnym środowisku. Na skraju lasu będziemy obserwować potężnego łosia na rykowisku. Ale jeszcze rzadszy widok to zaloty potężnych ptaków. Z pokrytych bujną zielenią lasów, przez góry, lodowce i wybrzeże Norwegii - po zimną, arktyczną Północ dalekich wysp Swalbardu w Morzu Barentsa. To najdalej wysunięty na północ kraniec Europy. Przetrwać tu mogą tylko mistrzowie, którzy wiedzą, jak się znaleźć w takich warunkach. Stworzenia Skandynawii są płochliwe i trudne do namierzenia. Wieki polowań i połowów zniszczyły zaufanie do człowieka, więc zbliżenie się do nich to wyjątkowe wyzwanie. Tym razem udało się po raz pierwszy ukazać z bliska sekretne życie dzikiej przyrody Północy. Od kilku lat fotografowie Arne Nvra i Torgeir Beck Lande filmują nieznaną, dziką naturę Skandynawii. Wymaga to nowych technologii i ogromnej cierpliwości. Skandynawię pokrywa wiele pasm górskich i lasów. 15:55 HEDONIZM - W POSZUKIWANIU PRZYJEMNOŚCI (HUNTING FOR HEDONIA) Film dokumentalny, 58 min, Dania, 2019 Reżyseria: Pernille Rose Gronkjaer Dokumentalna eksploracja mózgu, nauki i tajemnic naszych umysłów. A gdyby maleńkie pulsujące elektrody w naszej głowie mogły manipulować naszym umysłem? Rewolucyjna technika zwana głęboką stymulacją mózgu, po raz pierwszy została zbadana przez pionierów w latach sześćdziesiątych. Jej zastosowanie doprowadziło do niesamowitych postępów w leczeniu chorób takich jak choroba Parkinsona, ciężka depresja i zaburzenia odżywiania. To prosty system. Bateria pod skórą zasila stymulator dostarczający prąd bezpośrednio do neuronów. Aby dokładnie trafić z odpowiednim prądem w pożądane miejsce w mózgu pacjent musi być przytomny podczas zabiegu. Mózg jest niesamowity, piękny, i jest najbardziej złożonym ciałem w znanym nam wszechświecie. Składa się ze stu bilionów neuronów, każdy powiązany z drugim średnio tysiącem połączeń, zatem złożoność i zdolność przyłączeniowa tego organu przyćmiewa nerkę. Mózg to ty, nerka nie jest tobą. Można usunąć nerkę i nadal będziesz sobą. Ale jeśli uszkodzą cześć twojego mózgu, odbiorą ci część ciebie. Ale jaka przyszłość czeka ludzki umysł, kiedy zaczniemy manipulować w obrębie mózgu i emocji? 17:05 NADMORSKIE MIASTA - ODC. 10 AMSTERDAM (CITIES BY THE SEA 10. AMSTERDAM) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Ilka Franzmann Dziesięcioodcinkowy cykl dokumentalny o najciekawszych nadmorskich miastach - bramach na świat. Wszystkie są nieodłącznie definiowane przez ich położenie, a co za tym idzie, przez otwartość na świat, ducha odkrywania i pragnienia przygody. Ich geostrategiczna lokalizacja przekształciła je w figury szachowe zmieniających się sił i systemów politycznych, w miejsca tranzytowe marzycieli i migrantów oraz w tygle ludzi z różnych środowisk i kultur. Autorzy serialu wędrując przez wybrane najciekawsze morskie miasta świata odkrywają je na nowo, korzystając z najnowszych technologii lotniczych i bogatego języka filmowego. Odcinek 10. Amsterdam. 18:05 LEGENDARNE HOLLYWOODZKIE PARY - ELIZABETH TAYLOR I RICHARD BURTON (ICONIC COUPLES: ELIZABETH TAYLOR & RICHARD BURTON EP. 6) Cykl dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Anne - Cecile Genre, Bertrand Tessier Mini - seria opowiadająca o dziesięciu najbardziej znanych parach artystów Hollywood. Wiele nigdy wcześniej nie publikowanych materiałów filmowych, klipów z udziałem Richarda Burtona i Elizabeth Taylor, Katharine Hepburn i Spencera Tracy, Jean Harlow i Williama Powella, Clarka Gable i Carole Lombard, Barbary Stanwyck i Roberta Taylora, Humphreya Bogarta i Lauren Bacall. Bohaterami szóstego odcinka będą Elizabeth Taylor i Richard Burton. Pobierali się i rozwodzili dwukrotnie. Richard i Liz byli w sobie zakochani, odkąd zagrali w "Kleopatrze". Byli czystym "produktem" wytwórni MGM. Ona zaczęła karierę jako dziecko z Lassie, a on był biednym walijskim chłopcem. Oboje z charyzmatyczną prezencją i dobrym wyglądem na zawsze. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - PLAŻE TAJLANDII (FLAVORS) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ten niezwykły serial dokumentalny pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. 20:10 UKRAIŃCY - ODC. 6. ALEKSANDRA SASZA SIDORENKO (BOKSERKA) Serial dokumentalny, 41 min, Polska, 2022 Scenariusz i reżyseria: Julia Łuczkowska Scenariusz: Julia Łuczkowska Serial dokumentalny przedstawiający niezwykle zróżnicowane losy emigrantów i uchodźców z Ukrainy. Przyglądamy się z bliska codziennym zmaganiom ludzi w różnym wieku, pochodzących z rozmaitych środowisk społecznych, o odmiennych ambicjach i powodach, dla których zdecydowali się wyjechać ze swojej ojczyzny. Obserwujemy, jak stawiają pierwsze kroki w obcym kraju i starają się zbudować swoje życie od nowa. Przyglądamy się tym, którzy w Polsce są tylko na chwilę, chcą szybko zarobić i wrócić, by pomóc swoim rodzinom. Śledzimy także losy tych, którzy w Polsce się już zadomowili. Prowadzą z powodzeniem firmy, odnoszą sportowe i artystyczne sukcesy. Towarzyszymy im w ich codziennym życiu, w doświadczaniu wojny, w chwilach zwątpienia i radości, stawiającym czoła odmiennej i często niezrozumiałej, polskiej rzeczywistości. Serial "Ukraińcy" to okazja do przejrzenia się w oczach sąsiadów, z którymi łączy nas kulturowa bliskość, a dzieli często trudna historia. Towarzyszymy im w wizytach u ich rodzin w Ukrainie. Wspólnie z nimi gościmy ich bliskich i przyjaciół w Polsce. Opowiedzą nam historię serc rozdartych między dwoma krajami graniczącymi ze sobą od zarania dziejów. Aleksandra Sasza Sidorenko pochodzi z Podola na Ukrainie. Jej rodzice mieszkają w Winnicy, w mieście w środkowej części Ukrainy, w stolicy regionu i obwodu winnickiego. Nie zdecydowali się na emigrację, ale Sasza ma wokół siebie krewnych z Ukrainy, którzy jak ona wybrali Polskę na swój dom. Sasza jest bokserką, ale karierę sportową rozpoczęła od karate, w wieku 12 lat. Mając zaledwie 14 lat, zaczęła uprawiać kickboxing, w którym zdobyła Puchar Świata, jest także siedmiokrotną mistrzynią Ukrainy, mistrzynią Europy. W 2017 roku zdobyła pas Mistrzyni Europy. Obecnie marzeniem Saszy jest zdobycie tytułu Mistrzyni Świata w boksie zawodowym. Sasza przyjechała do Polski osiem lat temu, w 2014 roku. Po trzech miesiącach otrzymała polskie obywatelstwo i od tego czasu na zawodach występuje w polskich barwach, wcześniej reprezentowała Ukrainę i Kazachstan. Wyszła za mąż za Polaka, urodziła synka Kolę i na prawie dwa lata zrezygnowała z kariery sportowej. Po urlopie macierzyńskim wróciła. Łączy rolę matki, bokserki i bizneswoman. Wraz z mężem prowadzi klub bokserski, szkoli bokserów i sama intensywnie trenuje, ale jest tam miejsce także dla kobiet, dla których Sasza jest inspiracją. 20:55 JACK LEMMON - NIEPRZECIĘTNY EVERYMAN (JACK LEMMON, A TRUE TROUPER (ROBOCZY JACK LEMMON, NOBODY IS PERFECT)) Film dokumentalny, 53 min, Francja, 2019 Reżyseria: Julia Kupenberg, Clara Kupenberg W dokumencie mówią o Jacku Lemmonie: Marc Wanamaker, Tony Maietta, Joe McBride. Zasłynął niezapomnianymi rolami filmowymi, chociaż jak sam mówi początkowo interesował go wyłącznie teatr. Jego kariera na ekranie trwała ponad 40 lat. Debiutował pod koniec Złotego Wieku Hollywoodu, gdzie niepodzielnie rządziły wielkie wytwórnie filmowe, ale odnalazł się także we współczesności, pracując niemal do końca swych dni. Sprawdził się w "Pół żartem pół serio", "Dziwnej parze", ale także w kontrowersyjnym "Chińskim syndromie" i prowokacyjnym dramacie politycznym "Zaginiony". Przybył do Hollywood w latach 50. , kiedy triumfy święcili Clark Gable, John Wayne, Gary Cooper. A w przemyśle filmowym pojawiło się wówczas zapotrzebowanie na postaci charakterystyczne, do których pasował właśnie Jack Lemmon. Bez trudu wcielał się w przeciętnych bohaterów, chłopaków z sąsiedztwa. Przylgnął do niego wizerunek zwyczajnego faceta, który znalazł się w niezwykłej sytuacji. Bez trudu przechodził od scen komediowych do dramatycznych. To typowe dla aktorów teatralnych. Miał znakomity warsztat. Często występował też w telewizji. Zanim stał się sławny, zagrał około pięciuset ról telewizyjnych. Łowca talentów z wytwórni Columbia zwrócił na niego uwagę Harry’ego Cohna, który był znaną postacią w Hollywood, właścicielem Columbii i jednym z wielkich magnatów filmowych. Decydował o wszystkim, panował nad całą wytwórnią. Lemmon opowiadał, jak wszedł do gabinetu Cohna i stanął przed jego biurkiem sztywny ze strachu. Ten chciał, by Lemmon zmienił nazwisko, które mu nie pasowało. Ale Jack kategorycznie odmówił. W latach 50. Jack Lemmon i Judy Holliday zagrali razem w pierwszym filmie "To może się zdarzyć każdemu", w reżyserii jedynego w swoim rodzaju George’a Cukora. Przedtem Jack występował tylko w teatrze i w telewizji. Na początku hollywoodzkiej kariery grał między innymi w filmie "Mister Roberts", którego akcja rozgrywa się na statku. Przypominał komików z lat 30. i 40. , grających w szalonych komediach i wygłaszających w szybkim tempie trudne dialogi. W jego wykonaniu były bezbłędne i bardzo płynne. Od głównej roli w komedii romantycznej "To się może zdarzyć każdemu" z Judy Holliday, przeszedł bez przeszkód do takich filmów, jak "Kowboj", z Glennem Fordem. Przez całą karierę był niezwykle wszechstronny. Billy Wilder chciał, żeby Jack zagrał w "Pół żartem pół serio". Mimo Oscara za drugoplanową rolę w filmie "Mister Roberts", nie był jeszcze gwiazdą pierwszej wielkości. Ale Wilder pragnął z nim współpracować, dostrzegł jego niespodziewany temperament i skłonność do szaleństwa. Okazał się niezastąpiony w filmach "Pół żartem pół serio" i "Garsoniera". Jack Lemmon był bezbłędnie obsadzany w latach 60. Zagrał z Shirley MacLaine w "Słodkiej Irmie". W filmie "Dni wina i róż" z Lee Remick wcielił się w nieszczęsnego alkoholika. On sam miał ten problem, podobnie jak wielu jego przyjaciół, więc chciał się jakoś przyczynić do promocji zdrowia psychicznego. "Ocalić tygrysa" to bardzo mroczny, przygnębiający film. Jego bohater, Harry Stoner, odcisnął silne piętno na Lemmonie. Zidentyfikował się z tą postacią bardziej niż z innymi rolami, które grał w tym okresie. Harry Stoner to moralny bankrut.Nie miał uprzedzeń w wyborze filmów i to zapewniło mu długowieczność. Kiedy w latach 60. pojawiła się francuska Nowa Fala, wystąpił w "Kwietniowych szaleństwach" z Catherine Deneuve, jedną z największych światowych gwiazd. W latach 70. zagrał w "Makaroniarzach" z Marcello Mastroiannim. Miał europejską wrażliwość, która podobała się Europejczykom i wdzięk typowego Amerykanina. Ale jak każdy wspaniały aktor, był kameleonem, który może się przemieniać, przyjmując dowolną postać. 22:00 UPADEK. JAK UKRAIŃCY ZNISZCZYLI IMPERIUM ZŁA - ODCINEK 4 NIEWYPŁACALNOŚĆ (THE СOLLAPSE: HOW UKRAINIANS DESTROYED THE EVIL EMPIRE / KOLAPS. JAK UKRAJINCI ZRUJNUWAŁY IMPERIJU ZŁA) Film dokumentalny, 50 min, Ukraina, 2020 Reżyseria: Sergij Łysenko Dokładna i jak dotąd najpełniejsza opowieść o tym, jak deklaracja niepodległości Ukrainy umożliwiła ostateczny upadek ZSRR. W cyklu dokumentalnym widzowie zobaczą nigdy wcześniej nie prezentowane tajne dokumenty CIA i KGB; zeznania uczestników i świadków wydarzeń czy wypowiedzi amerykańskich, ukraińskich, rosyjskich oraz polskich polityków i historyków, po raz pierwszy omawiających tak szczegółowo wydarzenia z 1991 roku. 30 lat po upadku imperium zła mamy dostęp do tajnych niegdyś dokumentów CIA i KGB, wspomnień ludzi, którzy podejmowali decyzje oraz bezpośrednich świadków i uczestników masowych procesów w całym ZSRR. Obecnie nie ma ani jednej książki czy filmu, które w sposób całościowy i pełny przedstawiałyby upadek ZSRR. Opisy ówczesnych wydarzeń koncentrują się wokół Moskwy, pozostawiając w cieniu kluczowe procesy, które rozgrywały się poza nią i które faktycznie doprowadziły do upadku imperium zła. Odc. 4 Niewypłacalność. Dwudziesty drugi sierpnia 1991 roku traktowano jak odpoczynek po trzech dniach wyjątkowego napięcia. Ale właśnie wtedy załamała się gospodarka radziecka, choć zrozumiano to dopiero kilka miesięcy później. Deficyt był chroniczną chorobą gospodarki sowieckiej. W ostatnich latach istnienia ZSRR ze wszystkich podstawowych towarów jedynie jedenaście procent nie było deficytowymi. Ludzie odczuli problemy na własnej skórze. Jednak nie wiedzieli, że są to pierwsze jaskółki zapaści gospodarczej. Gospodarka radziecka jakoś wytrzymała siedemdziesiąt lat. I nagle coś się stało. Coś naruszyło równowagę. W pewnym momencie niebezpieczne procesy stały się nieodwracalne. 23:00 NIEPARZYŚCI - ODC. 8 Telenowela dokumentalna, 27 min, Polska, 1999 Scenariusz i reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski, Wojciech Todorow, Piotr Łukasiewicz Muzyka: Bartek Straburzyński Pan prezes spotyka się z panią Wandą. Nieodłączny asystent Piotruś ciągle jednak przeszkadza pracodawcy, tym razem absorbując go sprawą Barona, psa prezesa pozostawionego w samochodzie. Mimo to randka wydaje się udana i potencjalna para umawia się na wspólną wycieczkę. Randkę ma też pani Ania. Spotyka się z przystojnym i eleganckim panem Kazimierzem, klientem wrocławskiego biura matrymonialnego. Mężczyzna bardzo jej się podoba, lecz dama z trójkąta bermudzkiego trzeźwo patrzy na życie i dobrze wie, że z tej mąki chleba nie będzie. Rzeczywiście, pan Kazimierz ponownie udaje się do biura matrymonialnego. Magdzie nie powiodło się w konkursie na Miss Lubania, ale właśnie udaje się do lokalnej telewizji na pierwsze przesłuchanie. Tymczasem w Opolu odbywa się zabawa andrzejkowa. Bawią się na niej Grażyna z Majorem oraz Jola z Krzysztofem. Jest tam też disc jockey Przemek. Wydaje się, że nie powinien mieć kłopotów ze znalezieniem partnerki, ale - o dziwo - widać mu się nie wiedzie, skoro idzie do wróżki. 23:40 FOTOGRAF Z ULICY SZEWSKIEJ Reportaż, 25 min, Polska, 1972 Scenariusz: Zbigniew Święch Sylwetka Adama Karasia, nestora polskiej fotografii i twórcy polskiego fotomontażu. Podczas wizyty w atelier fotografa poznajemy jego warsztat twórczy. Bohater filmu opowiada o początkach swojego zainteresowania fotografią, prezentuje unikalne, historyczne elementy sprzętu fotograficznego, zdradza tajniki swej profesji. Jako rasowy kronikarz swoich czasów, za obiekt zdjęć obrał miasto Kraków. Dokumentował wydarzenia historyczne i polityczne wielkiej wagi. W filmie fotografie dotyczące tych wydarzeń, np. likwidacja pomnika Adama Mickiewicza przez okupantów w czasie II wojny światowej. Zasłynął jako twórca fotomontaży, które najpełniej odzwierciedlają jego twórczy potencjał. 00:10 NOTACJE - TADEUSZ SUŁOWSKI. SIEDZIAŁEM Z MOCZARSKIM Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2007 Opis warunków życia więziennego w X pawilonie więzienia przy ul. Rakowieckiej w Warszawie, oraz spotkanie z oficerem AK Kazimierzem Moczarskim, który dzielił więzienną celę z katem powstania w getcie warszawskim, Jurgenem von Stroopem. Bohater tego odcinka, Tadeusz Sułowski, urodzony 4 lutego 1929 roku w Warszawie, w czasie wojny początkowo działał w tzw. małym sabotażu. Jako żołnierz Armii Krajowej w czasie powstania warszawskiego brał udział w nieudanym ataku na warszawskie lotnisko Okęcie. Później przyłączył się do oddziałów partyzanckich walczących w okolicach Warszawy, był więźniem KL Auschwitz. Po wojnie był przez wiele lat represjonowany i więziony przez władze komunistyczne. 00:25 CZŁOWIEK O CHMURNYCH OCZACH I UŚMIECHNIĘTEJ DUSZY. JERZY TRELA Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2014 Scenariusz i reżyseria: Marta Węgiel Film dokumentalny o jednym z najwybitniejszych polskich aktorów teatralnych i filmowych. Sylwetka Jerzego Treli w wielu odsłonach - opowieść o dzieciństwie, pochodzeniu z rodziny o kolejarskich tradycjach, fascynacji sztuką i drodze od teatrów lalkowych na scenę narodową. Ilustracją są fragmenty materiałów archiwalnych dokumentujących jego artystyczną drogę. Jerzy Trela odbywa sentymentalną podróż do miejsca swego urodzenia - podkrakowskich Leńcz. W pociągu relacji Kraków - Zakopane opowiada o życiu, najważniejszych wydarzeniach, decyzjach, ludziach, pracy, odpoczywaniu, o rodzinie. Ta podróż po życiu biegnie jakby od tyłu. Od Krakowa do Leńcz. Jerzy Trela mówi o współczesności, decyzjach artystycznych, wyborach i ostatnich dokonaniach. W Leńczach wspomina dom rodzinny, matkę, psa i potrawy na stole. W pociągu powrotnym do Krakowa wraca do przeszłości, debiutu filmowego, spotkań ze Zbyszkiem Cybulskim, Teatru STU i Starego Teatru. Cała ta podróż w czasie i przestrzeni jest ilustrowana materiałami archiwalnymi, pojawiającymi się na szybie jadącego pociągu. 01:15 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - PAMIĘĆ ODNALEZIONA ODC. 254 Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Pamięć odnaleziona. Dziś, mówiąc o odnalezionych nazwiskach, na myśli mamy nazwiska żołnierzy poległych w bitwie I wojny światowej pod Nową Słupią. Wspólnie z członkami Świętokrzyskiej Grupy Eksploracyjnej zajmiemy się porządkowaniem cmentarza, ale nie tylko. Po porównaniu archiwaliów z rzeczywistością okazuje się, że dziesięciu żołnierzy pochowano pod omyłkowo zamienionymi tablicami. Zechcemy naprawić ten błąd, pamiętając, iż są rodziny, które ciągle szukają miejsca spoczynku swych krewnych. 01:45 MOJE DROGI - TADEUSZ SZYMA Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2019 Film będzie wspomnieniem Tadeusza Szymy - znanego reżysera i krytyka filmowego, poety i wykładowcy akademickiego. Przez wiele lat był również redaktorem "Tygodnika Powszechnego" oraz miesięcznika "Kino". 02:50 RÓŻEWICZ... WE FRAGMENTACH Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2006 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Sapija Na film Andrzeja Sapii składa się osiem fragmentów spotkań autora z Tadeuszem Różewiczem (w Domu Pracy Twórczej w Konstancinie, nad morzem i w rodzinnym Radomsku). Film jest wyjatkową okazją obcowania z poetą - intymnego, pełnego poczucia humoru i nostalgii. Poeta wspomina w filmie swoje życie, spotyka przyjaciół, odczytuje na nowo swoje wiersze, oprowadza po swojej bibliotece, komentuje ogladaną przez siebie telewizję czy też czyta fragmenty ankiety, na którą odpowiadał 50 lat temu. Wszystko to składa się na portret wielkiego poety w przededniu swych 85. urodzin.