TVP Historia Środa, 12.10.2022 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 12 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1492 - Kolumb dotarł do Ameryki; 1810 - pierwszy "Oktoberfest" w Monachium; 1931 - odsłonięcie pomnika Chrystusa górującego nad Rio de Janeiro; 1943 - hekatomba pod Lenino; 07:10 CZAS HONORU - ODC. 30 SERIA III "ZDRAJCY" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2010 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Władek w przebraniu niemieckiego żołnierza zawozi rannego Michała do szpitala Marii. Ordynator przeprasza Marię, pozwala jej zostać w szpitalu i pomaga w operacji. Poleca też bezpieczne mieszkanie. Stach każe Kmiecikowi spalić niemiecki mundur. Kmiecik znajduje w nim dokumenty zabitego Niemca, zanosi je Rappkemu. Fuchs aresztuje Marię i ordynatora. Lena częstuje rodzinę czekoladkami od Mongoła. Kłamie, że dostała je od Janka. Kiedy Janek przynosi Sajkowskim paczkę z jedzeniem, Romek dziękuje mu za czekoladki. Janek i Bronek przekazują dowódcy zasobniki z radiostacją i bronią. Bronek mówi, że rozpoznał Karola. Tadeusz śledzi chłopaków. Dowiaduje się, że miejscem ich spotkań jest stary magazyn. Od Janka dowiaduje się, że Michał jest ranny. Stara się zastąpić go w oddziale. Aby zyskać przychylność Janka, obiecuje z pomocą znajomego, załatwić mieszkanie dla Sajkowskich. Prosi Halbego o załatwienie sprawy. Sajkowscy wkrótce zostają przeniesieni do nowego mieszkania. Nina przychodzi do Rainera z informacją o Helenie. Michał dochodzi do siebie w aptece braci Golańskich. Celina dowiaduje się, że został ranny. Helena próbuje zaprzyjaźnić się z chłopcem. Nadaje mu imię Tomek, próbuje załatwić dla niego mieszkanie, dokumenty. Helena odwiedza Wandę w klasztorze. Nie wie, że śledzi ją Nina. Wanda mówi matce, że dziecko może nie być Bronka. Karol zostaje pojmany w czasie odbioru papierów. Trafia w ręce Sorokina, sowieckiego spadochroniarza. Sorokin zmusza go, by pomógł w odzyskaniu utraconej radiostacji. Karol rozpoznał Bronka, już wie, jak można dotrzeć do grupy, która przejęła radiostację. 08:05 MODERNIZM - CYKL DEBAT - ODC. 2 Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2022 Scenariusz: Grzegorz Styła MODERNIZM to cykl sześciu debat przeznaczonych dla różnych kręgów odbiorczych, zainteresowanych historią, kulturą i sztuką. Na bazie wystawy MODERNIZM w II RZECZPOSPOLITEJ, prezentowanej w Muzeum Narodowym w Krakowie, zainspirowana zostanie dyskusja na temat dziejów polskiej kultury XIX i XX wieku z udziałem wybitnych znawców epoki, pokazująca złożoność modernizmu, jako zespolu artystycznych działań zaangażowanych w nowoczesną kondycję jednostki, społeczeństwa i otaczającego je świata, na bazie stanu cywilizacji Zachodu. Omówione zostaną diagnozy, źródła, sposoby i cele, jakim było nowe państwo, Nowy Świat z jednoczesną prezentacją obiektów - od sztuki, techniki poprzez architekturę, wielkie budowy, miasto, dom i wnętrze - do projektów służących kulturze fizycznej, zdrowiu i edukacji. 08:35 HISTORIA POLSKI - PLATERÓWKI Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maciej Kieres Scenariusz: Daniel Jasiński Zdjęcia: Marcin Grobelny, Piotr Marcjasz, Artur Stroiński, Jerzy Szota, Miłosz Mickiewicz Film opowiada o losach młodych Polek, które po wybuchu II wojny światowej, w wieku kilkunastu lat, zostały wywiezione przez NKWD ze wschodniej Polski w głąb ZSRR. Pracując katorżniczo chciały wrócić do Polski. Zrobiły to, przyłączając się do formowanego pod kuratelą Stalina Wojska Polskiego. Jako żołnierki 1. Samodzielnego Batalionu Kobiecego im. Emilii Plater ruszyły na Zachód, walcząc z niemieckim okupantem, własnym strachem i kpinami kolegów żołnierzy. Młode żołnierki bohatersko walczyły o powrót do Polski, do swoich domów na wschodzie II Rzeczpospolitej. Po ustaleniach w Jałcie ten powrót okazał się jednak niemożliwy. Żołnierki często musiały osiąść na terenach znienawidzonego, niemieckiego wroga, na Ziemiach Odzyskanych i tam stworzyć swój nowy dom, nową Polskę. 1. Samodzielny Batalion Kobiecy im. Emilii Plater był wyjątkową jednostką w historii polskiej armii, a celem filmu ma być oddanie hołdu kobietom walczącym o Polskę. Platerówki, występujące w filmie: Helena Jabłońska, z domu Figura, Anna Lewkowska, z domu Figura, Wiktoria Leoniarek z domu Krzywoń, Maria Starczewska, z domu Kamińska. Film przybliża dramatyczne losy kobiet i ich rodzin po zajęciu Kresów przez Armię Czerwoną: wstąpienie do armii i chęć walki o Polskę, udział w boju (od rzeki Oki do Warszawy), a potem zakończenie wojny. Było ono dla tych kobiet często gorzkie, bo walcząc o Polskę, walczyły o domy na wschodnich terenach II Rzeczpospolitej, które musiały opuścić i do których nie było już powrotu. Powrót do powojennej Polski oznaczał już powrót do Polski po Jałcie, w której ziemie zachodnie przypominały o niemieckiej kulturze, przypominały znienawidzonego wroga. W filmie pokazano również skomplikowane położenie tych kobiet w ogólnej polityce aliantów walczących z III Rzeszą. Żołnierki były prostymi dziewczynami chłopkami, szlachciankami, wyrwanymi brutalnie z własnych domów przez Armię Czerwoną. W tych przedwojennych domach pielęgnowano patriotyczne i religijne wartości. Problem walki z faszystowskimi Niemcami, u boku wcześniejszych katów - Sowietów - był dla nich szczególnie bolesny i miał wymiar tragiczny. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - MATA HARI Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Aktorzy: Danuta Stenka, Adam Ferency, Rafał Królikowski, Henryk Talar, Piotr Grabowski, Zbigniew Kosowski, Mirosław Neinert, Bolesław Abart, Zbigniew Paterak, Adam Kopciuszewski, Jacenty Jędrusik, Andrzej Warcaba, Grzegorz Przybył, Ziemowit Pędziwiatr Margaretha Gertruda Zelle, szerzej znana pod scenicznym pseudonimem Mata Hari, została aresztowana pod zarzutem szpiegostwa i następnie rozstrzelana 15 października 1917 r. Choć od egzekucji Maty Hari minęło już niemal 100 lat, jej szpiegowska działalność wciąż budzi wiele niejasności. Najsłynniejsza femme fatale XX wieku, kobieta, która za życia stała się egendą, urodziła się w 1876 r. w Holandii. Z Amsterdamu wygnał ją w wieku 18 lat skandal wywołany jej romansem z dyrektorem szkoły. Wyszła wcześnie za mąż za znacznie starszego od siebie oficera wojsk kolonialnych MacLeoda. Małżeństwo szybko się rozpadło. Jego rozpad przyśpieszyła tragiczna i tajemnicza śmierć synka oraz hulaszczy tryb życia kapitana. Margaretha chyba też nie była bez winy, skoro mąż pewnego dnia zabrał córkę i odszedł, zostawiając żonę bez środków do życia. Trzy lata później Margaretha znalazła się w Paryżu, gdzie zamierzała spróbować szczęścia jako modelka. Za pośrednictwem francuskiego dyplomaty trafiła na salony, gdzie zaczęła występować jako tancerka. Z Paryża przeniosła się do Berlina. Szokowała zarówno odwagą artystyczną, jak i obyczajową. Wśród jej kochanków byli: ambasador Francji w Berlinie, prefekt berlińskiej policji oraz szef kontrwywiadu niemieckiego. Te znajomości przyniosły Macie Hari kosztowności, towarzyskie uznanie i wystawne życie, ale równocześnie wciągnęły w niebezpieczną grę, której wygrać nie mogła. Gdy w 1914 r. wybuchła wojna, Matę Hari niewiele to obeszło. Nie interesowała się polityką, ale polityka zainteresowała się nią. Władze niemieckie potrakowały ją jako obywatelkę wrogiego państwa i zagroziły internowaniem. Podobno zarekwirowano jej futra i kosztowności, co miało niemały wpływ na jej późniejsze decyzje. Udało się jej wrócić do Holandii, skąd wyjechała niebawem do Paryża. Wojna, która zapowiadała się na kilkutygodniowy konflikt, przeciągnęła się na miesiące, a później lata. W 1916 r. , najbardziej krwawym, lecz nieprzynoszącym żadnych rozstrzygnięć na frontach, zaczęły nasilać się działania pozamilitarne. Mata Hari, uznana za niemieckiego szpiega, była stale śledzona. Chcąc zdobyć milion franków na wygodne życie u boku młodego rosyjskiego arystokraty, Wadima Masloffa, którego kochała, a którego rodzice nie zgadzali się na ich ślub, Mata Hari przyjęła propozycję pracy szpiegowskiej na rzecz Francji. Jej pierwszą misją miało być uwiedzenie i wydobycie ważnych informacji od niemieckiego następcy tronu. Miała mu być przedstawiona na zamku w Pszczynie. Nie zwróciła uwagi na poważny sygnał ostrzegawczy. W widowisku "Sensacje XX wieku" fascynujące kreacje stworzyli Danuta Stenka i Adam Ferency. 12:20 PLAC PAMIĘCI NARODOWEJ Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tadeusz Arciuch Plac marszałka Józefa Piłsudskiego zanim ostatecznie przybrał jego imię, przechodził burzliwe koleje dziejów. Usytuowany w centralnym, reprezentacyjnym miejscu w Warszawie jest sercem miasta, a zarazem symbolem historii Polski ostatnich stuleci. Od XVIII wieku zmieniał też nazwę w zależności od dziejowych zawirowań. Najpierw był to plac Saski, po upadku insurekcji kościuszkowskiej Sachsenplatz, a pod zaborem rosyjskim Saksonskaja płoszczad’. Potem kolejno: plac Józefa Piłsudskiego, Adolf - Hitler - Platz, plac Zwycięstwa i ponownie plac Marszałka Józefa Piłsudskiego. 14:30 SAGA PRASTAREJ PUSZCZY - OPOWIEŚĆ O BOBRZE: NIEOSIĄGALNA ARKADIA Dokument fabularyzowany, 52 min, Polska, 2008 Reżyseria: Jan Walencik, Bożena Walencik Scenariusz: Bożena Walencik, Jan Walencik Zdjęcia: Jan Walencik Wykonawcy: Krzysztof Gosztyła, Agnieszka Bemowska, Tadeusz Karolak, Mohammad Rasouli, Marta Maślanka, Polska Orkiestra Radiowa, Marcin Pospieszalski Bohaterem tego odcinka jest bóbr. Żywot 2 - letniej bobrzycy zmienia się w okamgnieniu, gdy razem z innymi bobrami zostaje odłowiona przez ludzi w celu przesiedlenia na nowe tereny. Ucieka z transportu i zmuszona do wielokilometrowej wędrówki usilnie poszukuje własnego miejsca. Dociera do puszczy, ale i tu, gdzie znalazła nowy dom i założyła rodzinę, życie wciąż nie oszczędza jej kłopotów. W każdym razie powinna unikać ludzi. 15:30 GUŁAG - BUDOWANIE IMPERIUM. ODC. 1/3 (GULAG, THE STORY) Film dokumentalny, 53 min, Francja, 2019 Reżyseria: Patrick Rotman Niezwykle ważne polityczne, historyczne, ludzkie i gospodarcze zjawisko XX wieku, GUŁag, represyjny system sowieckich obozów pracy przymusowej, pozostaje w dużej mierze nieznany. Historia GUŁagu jest długa, złożona i pod wieloma względami specyficzna. Seria pokazuje funkcjonowanie GUŁagu od czasów rewolucji z 1917 roku do rządów Gorbaczowa, przez wojnę domową w Rosji, okres wielkiego terroru, II wojnę światową, zimną wojnę i śmierć Stalina. Widzowie dowiedzą się, kiedy i dlaczego ZSRS stworzył system obozów pracy przymusowej, w którym miliony ludzi wykonywały niewolniczą pracę często kończącą się śmiercią. Seria przybliża losy zarówno katów, jak i ofiar na podstawie wcześniej niepublikowanych materiałów archiwalnych i badań znanych historyków i ekspertów. 16:40 PRZESTRZEŃ PAMIĘCI - MUZEUM BUDOWNICTWA LUDOWEGO W SANOKU Magazyn, 26 min, Polska, 2021 Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku to pierwsze i największe pod względem liczby zgromadzonych obiektów muzeum etnograficzne w Polsce, założone po drugiej wojnie światowej, w 1958 roku. Położone jest na terenie Białej Góry, części dzielnicy Wójtostwo na prawym brzegu Sanu, u podnóża Białej Góry w paśmie Gór Sanocko - Turczańskich. Park etnograficzny zajmuje powierzchnię 38 hektarów. Po przekroczeniu bramy skansenu wchodzimy do części nazwanej Galicyjskim Rynkiem. Wszystkie obiekty są rozmieszczone wokół brukowanego placu. W dalszej części znajdują się rozrzucone na pagórkowatym terenie wiejskie chaty, budynki gospodarcze, budynki użyteczności publicznej (szkoła, zajazd), kapliczki, wiatrak itd. Większość budowli jest w pełni wyposażona. W jednej z chat urządzono stałą wystawę ikon. Zgromadzono tu 220 ikon, które powstawały na terenie polskich Karpat od XV do XX wieku. Są tu także drewniane obiekty sakralne. Na terenie MBL jest również część poświęcona wydobyciu ropy naftowej, m.in. szyby naftowe i lokomobile. 17:05 CZAS HONORU - ODC. 31 SERIA III "TRANSPORT DO AUSCHWITZ" Serial wojenny, 45 min, Polska, 2010 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka, Waldemar Krzystek Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Maria i ordynator są przetrzymywani na Szucha. Rainer próbuje powstrzymać brutalne przesłuchania lekarzy. Oskarża Tannenberga o ślepy terror. Karol odwiedza Helenę. Chce się spotkać z Wandą. Helena mówi o jego wizycie Bronkowi. Doktor ma nowe zadanie specjalne dla chłopaków: odbicie więźniów z transportu do Oświęcimia na bocznicy kolejowej. Janek, Władek i Bronek idą na zwiad. W akcji ma pomóc im kolejarz Leon, który zna szczegóły dotyczące organizowania transportów przez Niemców. Ruda zaczyna widzieć. Mówi Władkowi, że chce wyjechać z Warszawy. Sajkowscy dowiadują się, że poprzedni lokatorzy ich mieszkania zostali rozstrzelani. Lena podejrzewa o pomoc Mongoła. Helena załatwia Ninie kryjówkę w klasztorze. Wanda cieszy się ze spotkania z Niną. Celina odwiedza Michała. Tadeusz mówi Halbemu, że potrzebuje więcej czasu na dotarcie do komendanta głównego. Bronek wybiera się na spotkanie z Karolem. Zabiera ze sobą Antka. Wpadają w zasadzkę Sorokina. Ordynator Baranowski zostaje wywołany do transportu. Na akcję odbicia więźniów nie stawia się Bronek. Nikt nie wie, co się z nim stało. Janek proponuje wziąć do pomocy Tadeusza. Udaje się odłączyć trzy wagony i uwolnić więźniów. Wśród nich znajduje się ordynator Baranowski. 18:30 W PRLU - PRL W AKCJI Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2022 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadzący) W PRL ciągle przeprowadzano jakieś akcje. Obok inicjatyw niewątpliwie potrzebnych jak różne inicjatywy promujące zdrowie, szczepienia, honorowe krwiodawstwo i higienę, to wiele innych akcji sprawiało wrażenie, jakby ze zwykłych spraw, które po prostu występowały w życiu stale i należałoby je rozwiązywać systemowo, z powodu tegoż właśnie systemu wymagały działań w sposób charakterystyczny dla sytuacji kryzysowych. Taką była na przykład akcja Każdy kłos na wagę złota przeprowadzana corocznie w okresie letnich żniw. Zresztą same żniwa nie były żniwami, lecz akcją żniwną (lub też kampanią żniwną), co też sprawiało wrażenie, jakby żniwa były walką z jakąś klęską, a nie finałem mozolnej, ale odpowiedzialnej pracy rolników. Oczywiście to był okres, który wymagał wzmożenia prac, ale ze względu na swoją cykliczność nie mógł być jakimś zaskoczeniem. Tak samo było z innymi akcjami. Nie można było zorganizować systemowo właściwego sposobu dostarczania dodatkowego pożywienia dzieciom w szkołach, organizowano akcję mleczną w placówkach w szkołach. Organizowano akcje sadzenia drzew, przechodzenia przez jezdnię, zbierania makulatury, a nawet remontowania torów tramwajowych. Organizowanie akcji sprawiało wrażenie, że coś się w PRL robi. Akcje były więc centralne (ogólnopolskie) i skierowane do różnych środowiskowych. Władza lubiła je organizować. Sprawiało to wrażenie, że spełnia się różne oczekiwania społeczeństwa. Bo za akcją szła przede wszystkim cała kampania propagandowa. A i na niższych szczeblach władzy lubiano akcje, zawsze to lepiej wyglądało w systemie sprawozdawczości. Lepiej pochwalić się przeprowadzeniem jakiejś akcji, która się spełnia sama w działaniach propagandowych niż rozwiązywać rzeczywiste problemy społeczne. 19:05 HISTORIA POLSKI - OSTATNIA DROGA EDYTY STEIN Reportaż, 50 min, Polska, 2022 Reżyseria: Piotr Mielech Scenariusz: Piotr Mielech Ostatnia droga Edyty Stein. Ta historia zaczyna się w Holandii na początku lat 40.10 stycznia 1941 roku ukazało się rozporządzenie komisarza Rzeszy, nakazujące rejestrację wszystkich Żydów oraz tych, którzy mieli przynajmniej jednego dziadka żydowskiego. To rozporządzenie zostało wydane na kartkach pocztowych i w ten sposób trafiło do większości zainteresowanych osób. Oryginał takiej kartki po latach odnaleziono w zapiskach Edyty Stein. Po wydarzeniach Nocy Kryształowej w listopadzie 1938 roku osoby pochodzenia żydowskiego nie mogły w Niemczech czuć się bezpiecznie. Podjęto więc decyzję o przeniesieniu Stein do klasztoru karmelitanek w holenderskim mieście Echt, co nastąpiło w noc sylwestrową 1938 roku. Tam pracowała nad Wiedzą Krzyża, studium o św. Janie od Krzyża. Stan umysłu Edyty Stein widz pozna po zapoznaniu się z jej korespondencją, którą będzie prowadziła aż do tragicznej śmierci. Od stycznia 1942 Stein zdaje sobie sprawę, że jej obecność w Karmelu w Echt, może mieć bardzo przykre konsekwencje dla wspólnoty. Siostra Teresa Benedykta stara się wszelkimi sposobami otrzymać wizę do Szwajcarii, aby ukryć się w Karmelu Le Paquier. Żydzi ochrzczeni, kapłani i zakonnice pochodzenia żydowskiego zostają poddani fali aresztowań i wywiezieni do obozów koncentracyjnych. Do grupy deportowanych należą także Edyta i jej siostra Róża. Siostry Stein, wkrótce po przybyciu do Auschwitz - Birkenau, zostały zamordowane w komorze gazowej. Edyta miała wtedy 51 lat, Róża 59. Naoczny świadek Luigi Schlutter, który przed wyjazdem do obozu rozmawiał z Edytą, przekazał jej słowa: "Cokolwiek się wydarzy, jestem na wszystko przygotowana". Śmierć Edyty Stein w komorze gazowej nie kończy tej historii. Ciąg dalszy dopisali dwaj wielcy Polacy, pierwszy z nich to Roman Ingarden, a drugi to Karol Wojtyła. 20:10 LOTNICTWO W PIERWSZEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ (AVIATION, FIRST WWI’S LEGACY) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2017 Oprócz strat i zniszczeń wojennych I wojna światowa przyniosła więcej innowacji, niż sądzimy, i była czasem przełomu technologicznego. Odkryj inżynierów lotnictwa z I wojny światowej i legendarnych pilotów, takich jak Roland Garros, Adolphe Pgoud, Ren Fonck, Czerwony Baron, którzy stali się ikonami swoich czasów. 21:15 BUNT BARBARZYŃCÓW - WIRIATUS. ODC. 2/8 (BARBARIANS RISING) Film dokumentalny, 51 min, USA, 2016 Reżyseria: Maurice Sweeney, Declan O'Dwyer, Simon George Seria przybliża historię legendarnych wojowników: Hannibala, Spartakusa, Boudiki, Attyli, a także Gotów i Wandalów, którzy postawili wszystko na jedną kartę i chcieli zmienić świat, obalając jedno z najpotężniejszych imperiów w dziejach świata: Imperium Rzymskie. Ten liczący osiem odcinków fabularyzowany serial to opowieść o powstaniu i upadku Imperium Rzymskiego widziana z perspektywy barbarzyńskich przywódców buntów. W Imperium Rzymskim barbarzyńcami nazywano tych, którzy wedle Rzymian żyli poza nawiasem cywilizacji, wiodąc prymitywną i nacechowaną brutalnością egzystencję. Wśród ludzi tych znaleźli się jednak także tacy, których walka nadała kształt współczesnemu światu. Seria przedstawia sylwetki słynnych wojowników: Hannibala, który w wieku dziewięciu lat złożył przysięgę krwi; Spartakusa, niewolnika, który stanął na czele barbarzyńskiego buntu; Boudiki, wojowniczej celtyckiej królowej; Arminiusa, porwanego chłopca z germańskiego plemienia i Attyli, pogromcy Wschodu. Ukazuje także armie wojowników: Gotów - nieprzejednany lud zdradzony przez Imperium, oraz Wandalów, wędrownych łupieżców, którzy zadali Rzymowi ostateczny cios. Wspaniałe opowieści ukazują, jak jedno z największych imperiów świata rozpadło się wskutek własnej agresywnej ekspansji. To nie jest opowieść o chwale Rzymu. To historia milionów, które powstały, by walczyć o wolność z najpotężniejszym imperium ówczesnego świata. Seria przybliża wydarzenia które zapoczątkowały upadek Rzymu i ukształtowała przyszły świat. 22:15 PLAC ZBAWICIELA Dramat psychologiczno - obyczajowy, 105 min, Polska 2006 Scenariusz i reżyseria: Joanna Kos - Krauze, Krzysztof Krauze Zdjęcia: Wojciech Staroń Muzyka: Paweł Szymański Aktorzy: Jowita Budnik, Arkadiusz Janiczek, Ewa Wencel, Dawid Gudejko, Natan Gudejko, Beata Fudalej, Małgorzata Rudzka, Zina Kerste, Aleksander Mikołajczak, Zuzanna Lipiec, Krzysztof Bochenek i inni Krytycy i publiczność zgodnie uznali "Plac Zbawiciela" za jeden z najlepszych polskich filmów ostatnich lat. Potwierdzeniem jego klasy były nagrody przyznane mu w 2006 r. na festiwalu filmowym w Gdyni: Złote Lwy dla najlepszego filmu, nagroda za pierwszoplanową rolę kobiecą dla Jowity Budnik i za drugoplanową dla Ewy Wencel, a także nagroda za muzykę i nagroda dziennikarzy. Jeśli dodać do tego cztery Orły - Polskie Nagrody Filmowe, a także nagrody na festiwalach w chińskim Suzhou, w Valladolid, Trieście, Tarnowie, Wrześni i na przeglądzie Camerimage, trudno nie zgodzić się ze sformułowaną na wstępie opinią. Na wyobraźnię widzów dodatkowo działała wiadomość, że ten przejmujący dramat oparto na autentycznych wydarzeniach. Słowem, samo życie, typowy polski obrazek. Początkowo nic jednak nie zwiastuje późniejszej tragedii. Młode małżeństwo: Beata i Bartek Zielińscy z dwoma synkami - Dawidem i Adrianem - ma niebawem odebrać klucze do własnego mieszkania w budynku, który powstaje gdzieś na obrzeżach stolicy. Przeznaczyli na to wszystkie posiadane pieniądze, znaczną sumę dołożyła też matka Bartka, Teresa, od dziesięciu lat wdowa. Młodzi żyją tylko z jednej pensji, a czeka ich jeszcze wiele wydatków. Muszą więc zacisnąć pasa. Dlatego rezygnują ze względnej samodzielności i przenoszą się do Teresy, która mieszka w centrum Warszawy, przy tytułowym Placu Zbawiciela. Wszyscy pocieszają się jednak, że taka sytuacja potrwa krótko, bo przecież niebawem Beata i Bartek będą na swoim. Dramat zaczyna się z chwilą, gdy okazuje się, że deweloper zbankrutował, budowę wstrzymano, a mieszkania przejął bank. Aby uzyskać prawo własności, trzeba wpłacić dodatkowe i to niemałe pieniądze. Zielińscy, podobnie jak reszta przyszłych lokatorów, ich nie mają. Nie mają też szans na inne mieszkanie, co gorsza, popadli w znaczne długi. Kolejnego kredytu bank im nie udzieli, szef Bartka nie chce żyrować mu pożyczki, koledzy i znajomi też odmawiają pomocy. Kredyt mogłaby wziąć Teresa, ale to z kolei dla niej znaczne obciążenie. Już teraz w znacznym stopniu utrzymuje rodzinę syna. Uważa, że to raczej Beata powinna pójść do pracy, zwłaszcza że dzieci już podchowane. Kłopot w tym, że synowa niewiele umie: przerwała studia, gdy zaszła w ciążę i już na uczelnię nie wróciła. Teraz rozsyła oferty, ale nie dostaje odpowiedzi, wizyty w pośredniaku też nie przynoszą efektu. Beata coraz gorzej czuje się w domu teściowej. Ta zresztą nigdy jej nie lubiła, widząc w niej tylko wiejską prostaczkę, która uczepiła się jej syna. Im bardziej więc oddala się perspektywa wyprowadzki młodych, tym bardziej narasta wzajemna niechęć, mnożą się pretensje i konflity: o pieniądze, o bałagan w pokoju zajmowanym przez rodzinę syna, o nieumiejętne poszukiwanie pracy przez Beatę, o odbieranie dzieci z przedszkola, jeśli już dziewczyna pracę znajdzie. Teresa trzyma stronę syna, egoisty, którego nie nauczyła w porę ani odpowiedzialności, ani miłości, bo sama była zbyt oschła i zimna. Teraz jest głównie zgorzkniała i rozczarowana tyleż życiem własnym, co swego jedynaka.Nawet gdy Bartek porzuca Beatę i dzieci dla innej kobiety i wyprowadza się z domu, brutalnie bijąc żonę na pożegnanie, nie potrafi go stanowczo potępić. Dopiero gdy synowa popadnie w głęboką depresję, zdobędzie się na ludzki odruch, spróbuje przemówić do sumienia synowi i jego kochance. Na ratowanie czegokolwiek będzie już jednak za późno. Staczająca się po równi pochyłej Beata - całkowicie osamotniona, niezaradna, zrozpaczona - posunie się do ostateczności. 00:25 PLAC PAMIĘCI NARODOWEJ Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tadeusz Arciuch Plac marszałka Józefa Piłsudskiego zanim ostatecznie przybrał jego imię, przechodził burzliwe koleje dziejów. Usytuowany w centralnym, reprezentacyjnym miejscu w Warszawie jest sercem miasta, a zarazem symbolem historii Polski ostatnich stuleci. Od XVIII wieku zmieniał też nazwę w zależności od dziejowych zawirowań. Najpierw był to plac Saski, po upadku insurekcji kościuszkowskiej Sachsenplatz, a pod zaborem rosyjskim Saksonskaja płoszczad’. Potem kolejno: plac Józefa Piłsudskiego, Adolf - Hitler - Platz, plac Zwycięstwa i ponownie plac Marszałka Józefa Piłsudskiego. 01:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - KRYPTONIM 665 Magazyn, 22 min, Polska, 2017 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Zapewne historia odpowie na pytanie: co stoi za istną eksplozją grup rekonstrukcji historycznych. Wnukowie, gdy czas pozwala, wkładają mundury i ruszają upominać się o pamięć i honor dziadków. Poruszająca jest ich konsekwencja i skuteczność. Od pewnego czasu towarzyszymy grupie Wir z Biłgoraja, odbudowującej historyczny klimat partyzanckiej republiki w Puszczy Solskiej. Najpierw zrekonstruowali na Kaplicznej Górze schron swego patrona Konrada Bartoszewskiego - Wira. Teraz zaś przyszła kolej na przedsięwzięcie jeszcze trudniejsze - rekonstrukcję leśnego szpitala 665. 02:00 SENSACJE XX WIEKU - MATA HARI Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Aktorzy: Danuta Stenka, Adam Ferency, Rafał Królikowski, Henryk Talar, Piotr Grabowski, Zbigniew Kosowski, Mirosław Neinert, Bolesław Abart, Zbigniew Paterak, Adam Kopciuszewski, Jacenty Jędrusik, Andrzej Warcaba, Grzegorz Przybył, Ziemowit Pędziwiatr Margaretha Gertruda Zelle, szerzej znana pod scenicznym pseudonimem Mata Hari, została aresztowana pod zarzutem szpiegostwa i następnie rozstrzelana 15 października 1917 r. Choć od egzekucji Maty Hari minęło już niemal 100 lat, jej szpiegowska działalność wciąż budzi wiele niejasności. Najsłynniejsza femme fatale XX wieku, kobieta, która za życia stała się egendą, urodziła się w 1876 r. w Holandii. Z Amsterdamu wygnał ją w wieku 18 lat skandal wywołany jej romansem z dyrektorem szkoły. Wyszła wcześnie za mąż za znacznie starszego od siebie oficera wojsk kolonialnych MacLeoda. Małżeństwo szybko się rozpadło. Jego rozpad przyśpieszyła tragiczna i tajemnicza śmierć synka oraz hulaszczy tryb życia kapitana. Margaretha chyba też nie była bez winy, skoro mąż pewnego dnia zabrał córkę i odszedł, zostawiając żonę bez środków do życia. Trzy lata później Margaretha znalazła się w Paryżu, gdzie zamierzała spróbować szczęścia jako modelka. Za pośrednictwem francuskiego dyplomaty trafiła na salony, gdzie zaczęła występować jako tancerka. Z Paryża przeniosła się do Berlina. Szokowała zarówno odwagą artystyczną, jak i obyczajową. Wśród jej kochanków byli: ambasador Francji w Berlinie, prefekt berlińskiej policji oraz szef kontrwywiadu niemieckiego. Te znajomości przyniosły Macie Hari kosztowności, towarzyskie uznanie i wystawne życie, ale równocześnie wciągnęły w niebezpieczną grę, której wygrać nie mogła. Gdy w 1914 r. wybuchła wojna, Matę Hari niewiele to obeszło. Nie interesowała się polityką, ale polityka zainteresowała się nią. Władze niemieckie potrakowały ją jako obywatelkę wrogiego państwa i zagroziły internowaniem. Podobno zarekwirowano jej futra i kosztowności, co miało niemały wpływ na jej późniejsze decyzje. Udało się jej wrócić do Holandii, skąd wyjechała niebawem do Paryża. Wojna, która zapowiadała się na kilkutygodniowy konflikt, przeciągnęła się na miesiące, a później lata. W 1916 r. , najbardziej krwawym, lecz nieprzynoszącym żadnych rozstrzygnięć na frontach, zaczęły nasilać się działania pozamilitarne. Mata Hari, uznana za niemieckiego szpiega, była stale śledzona. Chcąc zdobyć milion franków na wygodne życie u boku młodego rosyjskiego arystokraty, Wadima Masloffa, którego kochała, a którego rodzice nie zgadzali się na ich ślub, Mata Hari przyjęła propozycję pracy szpiegowskiej na rzecz Francji. Jej pierwszą misją miało być uwiedzenie i wydobycie ważnych informacji od niemieckiego następcy tronu. Miała mu być przedstawiona na zamku w Pszczynie. Nie zwróciła uwagi na poważny sygnał ostrzegawczy. W widowisku "Sensacje XX wieku" fascynujące kreacje stworzyli Danuta Stenka i Adam Ferency. 03:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - GENERAŁ MRÓZ Magazyn, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony hitlerowskiej agresji na ZSRR. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.