TVP Dokument Piątek, 28.10.2022 06:00 DZIKA POLSKA - BOGATSZE ŻYCIE - ICH MALEŃKI MODRASZEK Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2012 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska W odcinku wystąpili dr Marcin Sielezniew i jego żona Izabela Dziekańska. Dr Marcin Sielezniew jest entomologiem, entuzjastą motyli myrmekofilnych, czyli takich, które do swojego rozwoju wykorzystują mrówki. To dla nich przeniósł się z Warszawy do Białegostoku, a w przyszłości planuje zamieszkać na podlaskiej wsi, by mieć jeszcze bliżej do obiektów swych badań modraszków arion. W programie starają się odpowiedzieć na pytanie - Czemu modraszek jest tak niezwykłym motylem? 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.III - ODC. 32 DWIE TWARZE GALICJI Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2016 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Dlaczego ludzie w Małopolsce wciąż odczuwają sentyment do czasów zaboru austriackiego? Skąd w ich domach pojawiały się portrety cesarza Franciszka Józefa? Galicja to sztucznie wymyślona kraina, w której odnajdziemy mnóstwo sprzeczności. Radosław Kotarski wyrusza na południe Polski, aby przespacerować się po galicyjskich rynkach. Zagląda do warsztatów rzemieślniczych i usługowych, aby przyjrzeć się życiu w dawnej Małopolsce. Sprawdza też, dlaczego o krakusach mówi się centusie. 07:05 NOTACJE - ERNEST BRYLL. EPITAFIUM KUTE W MARMURZE Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2007 Historia pewnej biesiady, w której uczestniczył Ernest Bryll. Owa uczta miała miejsce w dniu śmierci Stalina. 07:20 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 138 STAROGARD GDAŃSKI Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Agnieszka Grabarska Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tomasz Bednarek odwiedza Starogard Gdański, miasto, w którym urodził się legendarny piłkarz Kazimierz Deyna. Co roku jeden z mieszkańców miasta zostaje królem, jednak nie strzelców, lecz historycznego Bractwa Kurkowego. Starogard Gdański jest jednym z najstarszych miast na północy Polski i leży w regionie Pomorza Gdańskiego zwanego Kociewiem. W samym centrum miasta trwają prace archeologiczne; podczas przebudowy płyty rynku odkryto relikt średniowiecznego ratusza. Odkrycie ma olbrzymie znaczenie, zwłaszcza że nie zachowały się żadne rysunki ani ryciny średniowiecznego Starogardu, a archiwalia dotyczące nowożytnego miasta spłonęły w 90 procentach. Szperając w starogardzkiej historii, natrafimy na bractwo, które uczyło zwykłych mieszczan jak bronić miasta w trakcie ataku wroga. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Starogardzie Gdańskim powstało w 1351 roku, czyli ponad 660 lat temu i wciąż działa. Wypad 5 kilometrów poza Starogard Gdański jest rekomendowany, jeśli chcemy przenieść się w czasie aż do średniowieczna. Rekonstrukcję XI - wiecznego grodu wzniesiono na morenowym wzgórzu w zakolu rzeki Wierzycy. Grodzisko Owidz to też podróż w głąb wierzeń Słowian. W pierwszym w Europie Muzeum Mitologii Słowiańskiej dowiemy sięm, skąd w naszej tradycji wziął się zwyczaj topienia Marzanny, jak w dawnych czasach wyobrażano sobie powstanie Wszechświata i dlaczego powinno się mówić Świętowit, a nie Światowid. Starogard to miasto związane z legendą sportu; w 1947 roku urodził się tutaj genialny polski piłkarz Kazimierz Deyna. Był szóstym dzieckiem z dziesięciorga rodzeństwa i w rodzinnym mieście rozpoczęła się jego przygoda z piłką nożną. Z boiska warto przenieść się pod drzwi lokalnych artystów. Stojąc przed nimi, od razu widać, że mieszka tu i tworzy rzeźbiarz. Drzwi wejściowe zrobił sam i są prawdziwym dziełem sztuki. 07:50 PRZYRODNIK NA TROPIE - /30/ - CZERNICA Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz i prowadzenie: Łukasz Bożycki Jaka jest czernica? I jak wygląda zjadana przez nią racicznica? Nie macie pojęcia? To dobrze, bo o tym właśnie w dzisiejszym odcinku opowie Łukasz Bożycki. Poznamy kacze zwyczaje (bo czernica to kaczka) i powody jej bliskiej znajomości z mewą śmieszką. 08:25 300 MILIONÓW LAT - ZIEMIA CZŁOWIEKA - ODC. 2 (300 MILLION YEARS) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2016 300 milionów lat obejmuje okres dramatycznego kształtowania się europejskiego kontynentu: od karbonu do dzisiaj. Podczas tego długiego okresu, Europa podróżowała pomiędzy różnymi strefami klimatycznymi, była przemieniana przez różne żywioły i kolizje z innymi kontynentami. Z perspektywy geologicznej ludzie żyją na Ziemi zaledwie od kilku chwil, jednak już podczas tego krótkiego okresu przemienili naszą planetę. Za pomocą grafiki komputerowej i spektakularnych zdjęć, film ukazuje geologiczną historię Europy. Odc. 2 - "Ziemia człowieka". 09:25 DEMOKRACJA WŚRÓD ZWIERZĄT - ODC. 1 RZĄDY LUDU (ANIMAL DEMOCRACY / DÉMOCRATIE ANIMALE EP. 1 LE PEUPLE GOUVERNE) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2021 Reżyseria: Emma Baus W ostatnich czasach dokonano nowych odkryć dotyczących społecznego zachowania zwierząt. Wśród licznych gatunków rządzi lud. Decyzje podejmowane są wspólnie. Zwierzęta głosują i decyzję podejmuje większość. Czy demokracja ma swoje źródła w świecie zwierząt? W przyrodzie zwierzęta nie będące drapieżnikami spełniają rolę ofiar i mają większą szansę przeżycia, jeśli pozostają w grupie. Dlatego ograniczają ryzyko i nie oddalają się od innych, by nie narazić się na atak drapieżników. Głosowanie przez ustawienie ciała jest ciekawym odkryciem. Powszechna w świecie zwierząt demokracja daje większą pewność przetrwania niż autorytaryzm. Nowe odkrycia biologów zmieniają nasze postrzeganie zwierzęcych społeczności. Ludzie powinni brać z nich przykład. Okazuje się bowiem, że dzisiejsze demokracje mają korzenie w dzikiej przyrodzie. 10:30 WIDOKI Z RAJU. KULTURA OGRODOWA W ŚWIECIE ISLAMU - ODC. 4. (A GLIMPSE OF PARADISE - GARDEN CULTURE IN THE ISLAMIC WORLD) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Veronika Hofer Pięcioodcinkowy cykl dokumentalny - podróż po świecie islamu. Rozpoczyna się w ogrodach Imperium Perskiego, obejmuje zielone oazy na subkontynencie indyjskim, w Afryce Północnej i południowej Hiszpanii, a kończy refleksją o przyszłości w państwach Zatoki Perskiej. Ogrody są wehikułem do poznania i zrozumienia całego obszaru kulturowego w jego odrębności. Dokument skierowany jest do odbiorców zainteresowanych podróżami i kulturą, ale także dla tych, którzy chcą poznać rejony o coraz większym znaczeniu na świecie, ich historię i kulturę. Odcinek 4 - "Al - Andalus". 11:30 OSTATNIA ROLA Felieton, 7 min, Polska, 1978 Scenariusz: A. Królikowski, M. Walczak Zdjęcia: Stanisław Ścieszko, T. Kośmider Wieś Siedlątków, w województwie sieradzkim, została wykupiona od rolników przez państwo. Jej tereny będą wkrótce dnem zbiornika retencyjnego, który poskromi kapryśną w tym miejscu Wartę i dostarczy wodę pitną mieszkańcom Poznania i Konina. Przed rozstaniem ze swoimi gospodarzami Siedlątków gra swoją ostatnią rolę. Płonąca wieś i uciekający z niej mieszkańcy stają się bohaterami jednego z odcinków cyklu "Polskich Pieśni Żołnierskich", w reżyserii Tadeusza Worontkiewicza, traktującego o wrześniu 1939 roku. 12:00 UKRAIŃCY - ODC. 8 SASZA KOMPOZYTOR Serial dokumentalny, 40 min, Polska, 2022 Scenariusz i reżyseria: Julia Łuczkowska Serial przedstawia niezwykle zróżnicowane losy emigrantów i uchodźców z Ukrainy. Przyglądamy się z bliska codziennym zmaganiom ludzi w różnym wieku, pochodzących z rozmaitych środowisk społecznych, o odmiennych ambicjach i powodach, dla których zdecydowali się wyjechać ze swojej ojczyzny. Sasza pochodzi z Żytomierza na Ukrainie, w Polsce jest od ponad 5 lat. Zarabia na życie, pracując na budowie. Z wykształcenia i zamiłowania jest muzykiem, gra na pianinie, śpiewa, komponuje. Sasza pochodzi z rozbitej rodziny, wychowywali go dziadkowie. Z domu rodzinnego musiał się wyprowadzić i trafił na bruk. Do Polski przyjechał, licząc na lepsze życie. Sasza mieszka sam, wciąż poszukuje drugiej połówki. Chce mieć dom i rodzinę, to jest jego największe marzenie. 12:55 ATATÜRK FATHER OF MODERN TURKEY (ATATÜRK FATHER OF MODERN TURKEY / ATATÜRK - DER VATER DER MODERNEN TÜRKEI) Film dokumentalny, 51 min, Austria, 2018 Reżyseria: Monika Czernin Dokument o Mustafie Kemalu Atatürku tureckim polityku, wojskowym, mężu stanu, pierwszym prezydencie Republiki Turcji od roku 1923 do śmierci w 1938 roku. Był niezwykłą osobowością i fenomenem ducha czasu przełomu XIX i XX wieku. Człowiekiem kierującym się ideałami, które gotów był realizować za wszelką cenę, a jego reformy całkowicie zmieniły oblicze Turcji. Inspirował się ideą nacjonalizmu, realizacji praw podstawowych oraz rozdziału państwa od religii. Jego niezliczone prywatne notatki, pamiętniki i odręczne komentarze, dostarczają nam sporo ciekawej wiedzy. 10 listopada 2018 roku obchodzono 80 - tą rocznicę jego śmierci. Uważano go za genialnego stratega wojskowego i polityka, założyciela nowoczesnej Turcji, ojca i wychowawcę ludu. Jego prywatna biblioteka zawierała najważniejsze dzieła europejskiego oświecenia. 13:50 DEMOKRACJA WŚRÓD ZWIERZĄT - ODC. 1 RZĄDY LUDU (ANIMAL DEMOCRACY / DÉMOCRATIE ANIMALE EP. 1 LE PEUPLE GOUVERNE) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2021 Reżyseria: Emma Baus W ostatnich czasach dokonano nowych odkryć dotyczących społecznego zachowania zwierząt. Wśród licznych gatunków rządzi lud. Decyzje podejmowane są wspólnie. Zwierzęta głosują i decyzję podejmuje większość. Czy demokracja ma swoje źródła w świecie zwierząt? W przyrodzie zwierzęta nie będące drapieżnikami spełniają rolę ofiar i mają większą szansę przeżycia, jeśli pozostają w grupie. Dlatego ograniczają ryzyko i nie oddalają się od innych, by nie narazić się na atak drapieżników. Głosowanie przez ustawienie ciała jest ciekawym odkryciem. Powszechna w świecie zwierząt demokracja daje większą pewność przetrwania niż autorytaryzm. Nowe odkrycia biologów zmieniają nasze postrzeganie zwierzęcych społeczności. Ludzie powinni brać z nich przykład. Okazuje się bowiem, że dzisiejsze demokracje mają korzenie w dzikiej przyrodzie. 14:55 NAJWSPANIALSI W KRÓLESTWIE ZWIERZĄT - TE NAJMNIEJSZE (SMALL ANIMALS OF AFRICA) Film dokumentalny, 50 min, Francja, 2015 Reżyseria: Jean-Marc Dauphin Południowe krańce Afryki sprawiają wrażenie, jakby czas się tu zatrzymał. 5 milionów lat temu, podobnie jak dziś, spacerowały tu żyrafy. Ale pokryte sierścią góralki mieszkały na tych terenach grubo przed żyrafami. Pojawiły się 40 milionów lat temu. Dziś wyglądają niemal identycznie jak wtedy. Zmienił się tylko jeden drobiazg: ich przodkowie byli co najmniej cztery razy więksi, wzrostem dorównując dzisiejszym lwom. Współczesne góralki ważą niecałe 5 kg, to łagodne i niepozorne zwierzęta. Góralki muszą szukać naturalnych szczelin i zagłębień ponieważ same nie potrafiłyby wykopać najmniejszej nory. Wystarczy przyjrzeć się ich łapkom: z przodu mają wszystkie palce zakończone zaokrąglonymi kopytkami. Jeden z palców tylnych łapek, w przeciwieństwie do pozostałych, jest zakończony pazurem, który służy wyłącznie do drapania się. Mają podeszwę pokrytą sprężystą tkanką, amortyzującą kontakt z twardym podłożem. Wyglądem przypominają nieco szczura. Mimo krótkich kończyn poruszają się po skałach z niewiarygodną zwinnością. Na pierwszy rzut oka te stosunkowo małe zwierzęta niewiele łączy z ich wielkim krewniakiem słoniem. A jednak mają tę samą tajną broń: górne siekacze, które nigdy nie przestają rosnąć. Kolejne podobieństwa to brak woreczka żółciowego i jamy opłucnej oraz jądra umiejscowione w pobliżu nerek. Nie wyglądają na bliskich kuzynów, a jednak badacze nie mają co do tego wątpliwości. Ze względu na brak sprawnego mechanizmu termoregulacji, góralki muszą rano co najmniej godzinę wygrzewać się w słońcu. Dopiero wtedy ożywiają się i zaczynają dzień. Góralki jedzą szybko. W pół godziny wypełniają żołądki. Za jednym razem nabierają taką samą porcję co owca. Nie lubią rzucać się w oczy, większość ukrywa się w szczelinach, a pozostające na zewnątrz idealnie wtapiają się w tło. Ich obecność zdradzają jedynie białe smugi na skałach, ślady moczu. Góralki mają swoje ulubione latryny, z których korzystają kolejne pokolenia. Z czasem ich odchody tworzą gruby osad poszukiwany ze względu na oryginalny zapach i właściwości lecznicze. Naukowcy stwierdzili, że w niektórych miejscach liczy on nawet 40 tysięcy lat. Góralki żyją w koloniach, rządzi nimi dominujący samiec, mający swój harem. Miot liczy zwykle od 2 do 3 młodych, które przychodzą na świat po 8 miesiącach ciąży wyjątkowo długiej jak na tak małe zwierzę. Rodzą się gotowe do samodzielności: pokryte sierścią, z otwartymi oczami, wierne miniaturki swoich rodziców. Góralki potrafią sprawnie wspinać się na drzewa, co jest umiejętnością odróżniającą je od spokrewnionych z nimi zwierząt. Przetrwały do dziś, ponieważ w toku ewolucji wybrały życie w jednym, ściśle określonym środowisku, idealnie się do niego dostosowując. Inną strategię obrały niewielkie małpy, kotawce sawannowe, z rodziny koczkodanowatych, często spotykane w Afryce. Można je zobaczyć niemal wszędzie, unikają jedynie gęstych lasów i pustyń. Kotawce są wszystkożerne. Żywią się roślinami: ich kwiatami, liśćmi i pąkami, a także szarańczą, termitami, a jeśli nadarzy się okazja, nie pogardzą też jaszczurką. Kotawce nie mają silnie rozwiniętych kończyn tylnych charakterystycznych dla małp żyjących na ziemi ani przednich - typowych dla gatunków leśnych. Choć większość czasu spędza na ziemi, zawsze musi mieć w pobliżu drzewo: kryjówkę i miejsce zabawy. Kotawiec jest nieprzewidywalny. W przeciwieństwie do góralków, których życie płynie niezmiennym rytmem, u niego każdy dzień wygląda inaczej. Zaroślarka akacjowa to zupełnie inna rodzina. Należy do wiewiórkowatych, ale jedno ją łączy z kotawcem: pożywienia szuka zarówno na ziemi jak i na drzewie. Jest bardzo ruchliwa i spala dużo energii, dlatego często musi coś przegryźć.Podobnie jak kotawiec nie jest wybredna, żywi się liśćmi, owocami, kwiatami, pyłkiem kwiatowym, ale także owadami, zwłaszcza termitami i mrówkami. Zaroślarka akacjowa należy do wiewiórkowatych, więc najchętniej sięga po wszystko, co chociaż przypomina orzechy: podstawowy i najważniejszy składnik jej diety. Dzięki zwinnym palcom i ostrym siekaczom, bez wysiłku wyłuskuje przysmak z łupiny. Te nieduże zwierzęta dobrze przystosowały się do życia na sawannie. Ponieważ ważą zaledwie 200 gramów, muszą uważać na drapieżniki, które czyhają wszędzie. Najczęściej ukrywają się wśród liści. Afrowiórka pręgowana należy do wiewiórek ziemnych, które nigdy nie wspinają się na drzewa. Jest pięć razy większa od zaroślarki. Ma podobną morfologię, ale mocniejszą budowę ciała, przypomina nieco pieska preriowego albo świstaka, którzy zresztą są jej kuzynami. Dzięki długim, twardym pazurom radzi sobie nawet z najtwardszym podłożem. Żyje na rozległych równinach, gdzie kopie duże nory z licznymi wejściami. Afrowiórki są zwierzętami stadnymi, żyją w koloniach. Grupy liczą nawet po 30 osobników. Składają się przede wszystkim z samic, ich potomstwa z ostatnich dwóch lat i samca - reproduktora. Afrowiórki mają wielu wrogów. Jednym z nich jest szakal czaprakowy. Choć waży tylko kilkanaście kilogramów, to zawołany myśliwy. Wyróżnia je puszysty ogon, który stanowi narzędzie komunikacji, zapewnia też oparcie, gdy się prostują. Pełni także inną funkcję, rzadko spotykaną w świecie zwierząt: chroni przed słońcem. Ogon afrowiórki ma długość jej ciała. Rozpostarty nad grzbietem zapewnia skuteczną ochronę przed upałem, dzięki czemu gryzoń może szukać pożywienia nawet, kiedy słońce jest w zenicie. Stąd aktywność afrowiórek w porze, gdy inne zwierzęta chowają się przed gorącem. Niekwestionowaną królową małych zwierząt sawannowych jest surykatka, z rodziny mangustowatych, przystosowana do życia w specyficznych, półpustynnych warunkach. Surykatki zaczynają dzień tak samo: jedna po drugiej wynurzają się z nory, stając zwrócone w stronę wschodzącego słońca. Grupa składa się z kilkunastu osobników: dorosłych i młodych członków jednej rodziny. Początek dnia podobny do góralków, ale to chyba jedyne, co łączy te zwierzęta. Surykatki nie potrafią usiedzieć spokojnie w jednym miejscu. Są zwierzętami wybitnie społecznymi. Łączy je silna więź nie tylko z członkami rodziny. Potrafią się przyjaźnić z innymi zwierzętami. Cenią zwłaszcza towarzystwo afrowiórki, w której norach chętnie pomieszkują. Małe surykatki szybko dostrzegają, że natura wyposażyła je w cenne atuty: powiekę chroniącą oczy przed piaskiem oraz wrodzony talent do kopania. Surykatka w ciągu 20 sekund wyrzuca tyle piasku, ile sama waży. Choć surykatki wyglądają na małe i zagubione, pamiętajmy, że żyją na ziemiach Afryki od setek tysięcy lat. Są silniejsze i odporniejsze niż nam się wydaje. 15:55 REKORDZIŚCI W ŚWIECIE ZWIERZĄT (ANIMAL RECORD BREAKERS) Film dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2015 Reżyseria: Phil Coles Film dokumentalny o rekordzistach wśród zwierząt. Natura zawsze starała się docierać coraz dalej na drodze ewolucji, wszystko zależnie od potrzeb życiowych i warunków otaczających danego osobnika. Przyroda stale poszerza granice ewolucji, a zwierzęta zachwycają nas niezwykłymi zdolnościami. Na początek największe zwierzę lądowe: słoń afrykański. Może ważyć 6 ton i mieć 4 m wzrostu. Jest dwa razy wyższy od człowieka i cięższy niż minibus. Ale jest jedno zwierzę, które patrzy na słonia z góry, z wysokości 6 m. Wyrośnięty obserwator ogarnia wzrokiem wielkie połacie równiny. Żyrafa ma duże oczy, dzięki którym potrafi dostrzec nawet odległe zagrożenie. Największym i jednym z najrzadszych kotowatych na świecie jest tygrys syberyjski. Ara hiacyntowa jest z kolei największa wśród papug. Na swój własny sposób wszystkie zwierzęta są rekordzistami. Wszystkie umiały przetrwać i dzięki swoim wyjątkowym umiejętnościom doskonale sobie radzą na wolności. Ludzie, dzięki technice, inteligencji i pasji, mają wyjątkową możliwość, by podziwiać swoich sąsiadów - rekordzistów w świecie zwierząt. 17:00 WIDOKI Z RAJU. KULTURA OGRODOWA W ŚWIECIE ISLAMU - ODC. 5 (A GLIMPSE OF PARADISE - GARDEN CULTURE IN THE ISLAMIC WORLD) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Veronika Hofer Pięcioodcinkowy cykl dokumentalny - podróż po świecie islamu. Rozpoczyna się w ogrodach Imperium Perskiego, obejmuje zielone oazy na subkontynencie indyjskim, w Afryce Północnej i południowej Hiszpanii, a kończy refleksją o przyszłości w państwach Zatoki Perskiej. Ogrody są wehikułem do poznania i zrozumienia całego obszaru kulturowego w jego odrębności. Dokument skierowany jest do odbiorców zainteresowanych podróżami i kulturą, ale także dla tych, którzy chcą poznać rejony o coraz większym znaczeniu na świecie, ich historię i kulturę. 18:00 GALERIA SZTUKI NA EKRANIE - GOYA, PORTRETY Z CIAŁA I KRWI (EXPOSITION ON SCREEN. GOYA, VISIONS OF FLESH AND BLOOD) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Phil Grabsky Filmowe spotkania z najbardziej znanymi artystami i dziełami sztuki na świecie. Każdy odcinek opowie o innym artyście i przybliży jego życie, odkrywając miejsca, w których żył i pracował, relacje z przyjaciółmi czy rodziną, za pomocą prywatnych listów i ożywiając ich osobiste historie. Wystawa na ekranie zapewnia uprzywilejowany dostęp do arcydzieł artystów w największych muzeach i galeriach na świecie. M.in. Leonardo, Rembrandt; Cezanne, Monet, Picasso. Odc. 8. Goya zajmuje miejsce między dwoma wielkimi luminarzami malarstwa hiszpańskiego: Velzquezem z XVII wieku, a Picassem z wieku XX. Stoi na skrzyżowaniu dróg, jedną nogą jeszcze w starym świecie, ale drugą już w nowoczesności. Patrzy na rozwój historii, obserwuje świat z wielką ciekawością i przenikliwą inteligencją. Wystawa pokazuje Goyę, który swojej epoce przygląda się trochę z boku. Jego dzieła po dwustu latach wciąż intrygują, ponieważ miał głęboką wizję człowieka. Zabiera nas w podróż po Hiszpanii w burzliwych czasach przełomu XVIII ego i XIX wieku. Jest to zarazem podróż bardzo osobista. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - LAZUROWE WYBRZEŻE. KRAINA PIĘKNA I LUKSUSU (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. 20:10 HISTORIA BRONI - BROŃ MIOTAJĄCA. ODC. 1/10 (HISTORY OF WEAPONS) Serial dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2017 "Historia broni" to dziesięcioodcinkowy serial dokumentalny, przybliżający historię różnych rodzajów broni, które odegrały główne role w najważniejszych bitwach historii i były często motorem postępu technicznego w różnych epokach. Od samego początku ludzkich dziejów człowiek tworzył broń i używał jej do zabijania. Broń służyła do krwawych podbojów i popełniania największych zbrodni, ale również była wykorzystywana przez bojowników o wolność, przez jednostki antyterrorystyczne i siły wyzwalające. Autorzy skupiają się w serii nie tylko na aspektach technicznych różnych rodzajów broni, pokazują też związki między opracowaniem nowego modelu oręża, a następstwem jego użycia. Ta relacja ukształtowała kilka tysięcy lat ludzkiej historii. 21:15 MOSSAD OD ŚRODKA - ODCINEK 1: NIEDOSKONALI SZPIEDZY (INSIDE THE MOSSAD (TV SERIES) EPISODE 1 IN POISON, BOMB OR SILENCER) Serial dokumentalny, 50 min, Izrael, 2017 Reżyseria: Duki Dror Scenariusz: Yossi Melman, Chen Shelach Seria dokumentalna opowiadająca o Mossadzie, czyli Instytucie do spraw Wywiadu i Zadań Specjalnych - izraelskiej agencji wywiadowczej, odpowiedzialnej m.in. za gromadzenie politycznych, technicznych, gospodarczych danych wywiadowczych poza granicami kraju, formalnie utworzonej 1 kwietnia 1951 r. jako Instytut Koordynacji. Obecną nazwę nadano w 1963 r. Wszyscy szpiedzy Mossadu to nienazwani bohaterowie i to właśnie przyciąga zainteresowanie. Przez siedem dekad od powstania Mossad pielęgnował swój wizerunek odważnej, wszechmocnej agencji wywiadowczej, dla której nie ma misji niemożliwej. Czteroczęściowy serial dokumentalny po raz pierwszy pokazuje na ekranie historie 24 byłych szefów szpiegów i agentów, a wraz z nimi perspektywę pierwszoosobową na osobiste i operacyjne wyzwania, które pokonali, etyczne dylematy, z którymi się zmierzyli oraz osobistą cenę, jaką płacą i nadal będą płacić za wybraną karierę. Odcinek 1 - "Niedoskonali szpiedzy". Potocznie znani jako specjaliści od trucizn, bomb lub tłumików. Wizerunek Mossadu w światowych mediach, jako swego rodzaju organizacji Murder Inc. , pomógł agencji wywiadowczej zbudować z czasem jej siłę odstraszania. Jakie dylematy etyczne powstały w wyniku takich działań - operacje zamachu na nazistów, palestyńskich terrorystów, przywódców Hamasu i Hezbollahu, a ostatnio irańskich naukowców nuklearnych? 22:55 WYPRAWA NA DNO: ALCATRAZ (DRAIN ALCATRAZ) Film dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Wayne Abbott Scenariusz: Chris Blow Mroźne, śmiercionośne prądy uczyniły Alcatraz najbardziej niedostępnym więzieniem w historii. Nikt nigdy nie uciekł, a wielu więźniów zginęło, próbując wydostać się z niego. Wykorzystując animację komputerową o wysokiej rozdzielczości i nowe dane naukowe, film ten pokazuje, dlaczego wody wokół wyspy Alcatraz i zatoki San Francisco są tak zabójcze. Alcatraz - Skała. Diabelska Wyspa. Więzienie z piekła rodem. Odsiadywali tu kary najgorsi zbrodniarze - Al Capone, "Maszynowiec" Kelly i Whitey Bulger. Wyspa leży dwa kilometry od wybrzeża, ale ucieczka była prawie niemożliwa. Śmiałkowie musieli się mierzyć z lodowatą wodą, prądami, mgłą i bezlitosnymi drapieżnikami. By to dobrze zrozumieć, wyciągnęliśmy zatyczkę z dna i osuszyliśmy zatokę San Francisco. Jej tajemnice odkryje nam niezwykła grafika komputerowa. Czy pozwoli to wyjaśnić sławę więzienia, z którego nie można uciec? W 1962 roku trzech mężczyzn zbiegło z Alcatraz. Czy współczesna technika wyjaśni, co się z nimi stało? Po osuszeniu dna i ujawnieniu jego tajemnic, jawi się nam zupełnie inny obraz wyspy. Zagadki Alcatraz dotyczą nie tylko samego więzienia. Ukształtowanie zatoki, jej wody, skały, wiatry i mgły sprawiają, że stąd nie da się uciec. Chyba, że dojdzie do wstrząsów. Po osuszeniu dna wokół wysypy tajemnica Alcatraz ujrzała wreszcie światło dzienne. Jeśli geologowie mają słuszność, paradoksalnie Alcatraz będzie najbezpieczniejszym miejscem. Wyspa, z której tak wielu pragnęło uciec, stanie się schronieniem. 23:55 PLEBISCYT Film dokumentalny, 21 min, Polska, 1971 Scenariusz: Zbigniew Bożyczko, Jerzy Bałłaban Zdjęcia: Norbert Boronowski Z tryptykiem powstańczym wiąże się nierozerwalnie obraz plebiscytu górnośląskiego, który został przeprowadzony 20 marca 1921 roku. Poprzedziły go dwa powstania śląskie, w których wzięła udział część ludności Górnego Śląska, domagając się przyłączenia tego regionu do Polski. Plebiscyt został z góry przesądzony postanowieniami artykułu 88 Traktatu Wersalskiego, który stanowił, że o przyszłej przynależności państwowej tego regionu ma zadecydować plebiscyt ludności Górnego Śląska. Plebiscyt został nie tylko narzucony, ale postawił też stronę polską w niekorzystnej sytuacji. Wspomnienia uczestników tamtych wydarzeń, ilustrowane ikonografią z tamtego okresu. 00:20 NOTACJE - ERNEST BRYLL. KARABELA ZOSTANIE NA STRYCHU Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2007 Program o stosunku pokolenia "Współczesności" do powstania warszawskiego. Ernest Bryll (ur. 1 marca 1935) polski poeta, pisarz, dziennikarz, tłumacz i krytyk filmowy. Absolwent II Liceum Ogólnokształcącego w Gdyni oraz wydziału Filologii Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego (1957). Pierwszy tomik jego wierszy, "Wigilie wariata", został wydany w 1958 r. Oprócz działalności na niwie literatury i mediów, w latach 1991 - 1995 Bryll był ambasadorem Rzeczypospolitej w Republice Irlandii. 1974 - 1978 był dyrektorem Instytutu Kultury Polskiej w Londynie. Także członek redakcji pism społeczno - kulturalnych (m. in. 1959 - 1960 w Współczesności). jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Historia pewnej biesiady, w której uczestniczył bohater, a która odbywała się w dniu śmierci Stalina. 00:35 KURACJUSZ JESTEM Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Karolina Drogowska, Amelia Radecka Zdjęcia: Adam Fręśko Niezwykle zabawna i bliska życiu opowieść dokumentalna o ludziach, którzy przeżywają swoją drugą młodość i są bywalcami sanatoriów. Starsi ludzie często narzekają na samotność, jednak niektórzy nie poddają się temu nurtowi życia i wolą wziąć sprawy w swoje ręce. Bohaterowie filmu to szóstka emerytów i rencistów, dla których przyjazd do sanatorium jest spowodowany chęcią podreperowania zdrowia, ale także poszukiwaniem przyjaźni i miłości. Kuracyjne, często zabawne perypetie, pokażą, że młodość to przede wszystkim stan ducha i że nigdy nie jest za późno na podryw i romans. 01:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - NA PANCERNYM SZLAKU ODC. 265 Magazyn, 22 min, Polska, 2022 Autor: Adam Sikorski Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 02:10 CZEKAJĄC NA NIEBO Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2020 Scenariusz i reżyseria: Alina Mrowińska Tu rozgrywają się rzeczy najważniejsze. To ostatnia prosta całego biegu życia - mówi o hospicjum doktor Paweł Grabowski. Jeden z jego ostatnich pacjentów, pan Jan, wkładowca literatury na Uniwersytecie w Białymstoku, w terminalnej fazie choroby nowowtworowej wrócił z żoną do swojego domu na podlaskiej wsi. Tu się urodził i tu chce umrzeć. Zakosztowałem radości bycia dzieckiem i to było rozkoszne. Wspomnienie kromki chleba z cukrem, zbieranie poziomek w lesie z siostrą, rozmów z mamą, wszystko do mnie wraca. Wędruję w myślach, zwłaszcza nocą. Życie to klepsydra. Myślę, że mój piasek już się przesypał - opowiada doktorowi. Inna pacjentka - pani Alina - mówi, że swoje już przeżyła, 82 lata. Co ma powiedzieć ten, co umiera w wieku 40, 60 lat? Czasem chcę już pójść na tamten świat i zobaczyć jak tam ludzie żyją. Z tym że jeszcze wybieram się do Lewkowa. Już przyszykowałam sobie miejsce na cmentarzu. Pan Walenty od trzynastu lat opiekuje się chorą na Alzheimera żoną Niną, zmienia pampersy, co 20 minut odssysa ślinę. Mówi do niej: Jaka ty byłaś piękna. Jak to wszystko szybko minęło. Bohaterowie filmu dokumentalnego to niezwykły lekarz, doktor Paweł Grabowski, i jego pacjenci z podlaskich wsi. Będziemy towarzyszyć im z kamerą w bardzo intymnych rozmowach w czasie, kiedy człowiek odchodzi, wspomnina całe życie, to, co było dobre i złe, czego żałuje, za czym tęskni, co się nie wydarzyło. Rozmowy o tym wszystkim, co najważniejsze - o domu, miłości, rodzinie, zwykłych, codziennych chwilach. Czasem ktoś chce się pojednać z dzieckiem, z którym nie ma kontaktu od lat, czasem kogoś przeprosić za coś, co wydarzyło się 50 lat temu - opowiada doktor Paweł. A czasem ktoś pragnie dokładnie zaplanować swój pogrzeb, bo dla niego to jest najważniejsze. Panie zastanawiają się, czy lepiej będę wyglądać w bluzce z dekoltem w serek, czy raczej pod szyję. I kupują odpowiednie ubranie do trumny. Tu śmierć i pogrzeb są czymś zwyczajnym. Dzieci kręcą się wokół łóżka chorej babci czy dziadka, widzą jak słabną i odchodzą. Doktor Paweł kilka lat temu stworzył na Podlasiu pierwsze wiejskie hospicjum onkologiczne. Zrezygnował z pracy w warszawskim Centrum Onkologii, gdzie robił karierę jako chirurg szczękowo - twarzowy. W tamtym czasie otarł się o śmierć, serce stanęło na 45 sekund, trzeba go było reanimować. I wtedy podjął dla wielu szaloną decyzję. Wyjechał na Podlasie, zmienił całe swoje życie. Gdy sobie uświadomisz, że wystarczy mały pstryk i już cię nie ma, nabierasz odwagi. Wiesz już, że brakuje ci czasu na rzeczy ważne, więc trzeba robić najważniejsze - mówi. Założone przez niego Podlaskie Hospicjum Onkologiczne początkowo było wyłącznie społeczne, dopiero od niedawna ma podpisany kontrakt z NFZ. Dziś doktor Paweł mieszka w Michałowie, ma pod opieką ponad 30 chorych z małych wiosek, do których czasem jedzie kilkadziesiąt kilometrów: Jestem głęboko przekonany, że żaden człowiek, który doświadcza autentycznej troski, nie poprosi o eutanazję - mówi. 03:20 POLSKO, SZEDŁEM DO CIEBIE 200 LAT Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Ewa Urbańska Artysta malarz Stefan Centomirski (rocznik 1928), pseudonim Sybirak, jest potomkiem polskiej, szlacheckiej rodziny. Jego los symbolizuje siłę polskiego ducha. Przetrwał jako dziecko syberyjską zsyłkę, utratę ojca w gułagu. Po dwunastu latach katorgi kończy Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych w Moskwie. W centrum totalitarnego mocarstwa tworzy własną oryginalną sztukę, dokumentując prawdę o męczeństwie ofiar totalitaryzmu. Narażając się, że będzie ujawniony, maluje obrazy odwrócone tyłem do ściany, nie mając ani jednej wystawy. Po pierestrojce wreszcie doceniony nie tylko w Rosji, ale i na świecie.