TVP Historia Sobota, 29.10.2022 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 29 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1787 - Praga, premiera opery Mozarta "Don Giovanni"; 1864 - w Genewie powstał Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża; 1956 - kryzys Sueski; 1959 - władze komunistyczne zakazały Janowi Józefowi Lipskiemu wykładu o faszyźmie; 07:00 JESIENNE OPOWIEŚCI Film dokumentalny, 50 min, Polska 2005 Scenariusz i realizacja: Marcin Krzyżański, Dariusz Krzywański Zdjęcia: Krzysztof Skrok, Marek Przęczek Nastrojowa opowieść o zmianach zachodzących w polskiej przyrodzie w poszczególnych porach roku. Malarskie zdjęcia ukazują piękno i bogactwo rodzimej przyrody, często niedoceniane przez nas samych. Wystarczy jednak wybrać się za miasto i rozejrzeć uważnie dokoła, by przekonać się, jak wiele się dzieje w świecie zwierząt i roślin zarówno latem, jak i zimą. Dwaj młodzi przyrodnicy: Andrzej Felger i Marcin Krzyżański postanowili przyjrzeć się z bliska polskiej przyrodzie szykującej się do jesieni. Ten film stanowi plon ich obserwacji. Dwukrotnie w ciągu roku noc zrównuje się z dniem i za każdym razem ta chwila zapowiada wielką zmianę: wiosną - wielkie przebudzenie do życia, jesienią - przygotowania do zimowego snu. Największe jesienne misterium zaczyna się już pod koniec lata, kiedy to ptaki wyruszają na południe. Do dziś to zjawisko pozostaje zagadką dla naukowców. Skąd bowiem skrzydlaci wędrowcy wiedzą, kiedy wyruszyć, jak znajdują właściwą drogę, zwłaszcza że mają do pokonania tysiące kilometrów? Skąd wreszcie biorą siły na tak długie wyprawy? Już w sierpniu w drogę ruszają kraski i dudki, ale koniec lata wyznaczają dopiero odlatujące w ślad za nimi bociany. Przed odlotem ich sejmikujące stada widać z daleka na łąkach. Nie wszystkim jednak dane jest spędzić zimę w Afryce. Wiele bocianów ginie, wpadając na linie elektryczne; jest to dla nich dzisiaj największe zagrożenie, tym bardziej że ptaki te coraz częściej gnieżdżą się właśnie na słupach energetycznych. Słabe, chore osobniki przy odrobinie szczęścia trafiają np. do azylu w warszawskim zoo. Jeszcze bardziej widowiskowa niż przeloty bocianie jest jesienna wędrówka żurawi i gęsi. Wiele stad tych ptaków zatrzymuje się na odpoczynek nad jeziorem Oświn, jednym z nielicznych polskich jezior wolnych jeszcze od obecności człowieka. Oświn to ostoja ptactwa mająca wręcz europejską rangę. Do zimy szykują się nie tylko ptaki, ale i drzewa: feeria barw drzew liściastych to jedno z najpiękniejszych jesiennych zjawisk. Dla każdego gatunku drzew charakterystyczny jest inny kolor liści. Jesień to również pora grzybów. W przyrodzie występują ich setki tysięcy gatunków, ale tych przyciągających uwagę ludzi - wielkoowocnikowych - jest w Polsce tylko (!) ok. 4 tys. gatunków, jadalnych i niejadalnych. Dla wielu gatunków zwierząt nadejście jesieni wiąże się z rozmaitymi rytuałami. Bobry, chociaż nie zasypiają na zimę, intensywnie gromadzą zimowe zapasy. Pod ciosami ich ostrych zębów padają kolejne drzewa. Gdy drzewo już leży na ziemi, zwierzęta zabierają się do obgryzania go z kory i pędów: część konsumują od razu, część chowają na najcięższy okres. W chłodne jesienne noce zaczyna się także rykowisko jeleni. Samce, które przez większą część roku trzymają się z daleka od łań zajętych wychowaniem młodych, teraz zbliżają się do nich. Im donośniejszy ryk, tym dorodniejszy jest przyszły ojciec i tym większą daje gwarancję na zdrowe, silne potomstwo. W Tatrach, najwyższych polskich górach, właściwie w ogóle nie ma lata: późna wiosna od razu przechodzi w jesień. Tatrzańskie hale mają osobną, niepowtarzalną paletę barw, podobnie jak tamtejsze niebo - tylko nad Tatrami tak intensywnie u nas granatowe. A że w górach zima jest najsroższa, to żyjące tam zwierzęta muszą zgromadzić największe zapasy tłuszczu. Niedźwiedzie i świstaki w ciągu lata podwajają z tego powodu swoją wagę. Jedynie kozicom niestraszne mrozy, śniegi i wiatry. Pokryte trzywarstwową sierścią, pozostaną na tatrzańskich turniach przez całą zimę. 07:55 WOJOWNICY CZASU - GÓRA PERUNA CZYLI PIAST I WIKING DWA BRATANKI Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Każde dziecko wie z lektury Kroniki Galla Anonima, że twórcą Polski był książę z rodu Piastów Mieszko. W pomroce dziejówginą jednak detale powstania polskiej państwowości. Tak naprawdę nie wiemy, czy ten pierwszy władca dokonał dzieła siłami rodzimych Słowian, czy może z niewielką pomocą zamorskich przyjaciół. W programie "Wojownicy Czasu" Grzegorz Gajewski podróżuje przez wieki i epoki, pokazując realia ówczesnego życia dzięki pieczołowicie je odtwarzającym grupom rekonstrukcji historycznej. Dawne historie i współcześni pasjonaci to właśnie wojownicy czasu. 08:35 WIEDŹMIN - ODC. 10/13 MNIEJSZE ZŁO Serial fantastyczno - przygodowy, 50 min, Polska 2002 Reżyseria: Marek Brodzki Scenariusz: Michał Szczerbic Zdjęcia: Bogdan Stachurski Muzyka: Grzegorz Ciechowski Aktorzy: Michał Żebrowski, Anna Dymna, Ewa Wiśniewska, Grażyna Wolszczak, Andrzej Chyra, Maciej Kozłowski, Zbigniew Zamachowski, Michał Milowicz, Dorota Kamińska, Henryk Talar, Karolina Gruszka, Agnieszka Sitek, Maja Ostaszewska, Agata Buzek, Daniel Olbrychski Wiedźmin Geralt żegna się z Matką Nenneke i opuszcza Ellander, by odnaleźć kryjówkę dla Cirilli. Niedługo po jego wyjeździe do świątyni Melitele przybywa podstępny hrabia Falwick. Renegat grozi Nenneke, że zacznie zabijać zgromadzone w miejscu kultu elfy i targnie się na życie kapłanek, jeżeli te nie wydadzą mu Cirilli. Nie zważając na powagę Matki Nenneke i wieszczby IoliFalwick jest bliski zrealizowania swoich krwawych planów. W ostatniej chwili Ciri, chcąc ratować kapłanki, świątynię i zgromadzonych w niej uciekinierów, postanawia ujawnić się i jechać ze złym hrabią. Choć rycerze Białej Róży opuszczają Ellander, groza wciąż wisi nad miejscem kultu Melitele. Tymczasem Geralt rozprawia się z kolejnym potworem i trafia do miasteczka Blaviken. Spotyka tu znajomego maga - rezydenta, Stregobora. Czarodziej żyje w swej wieży w śmiertelnym strachu, albowiem mająca z nim stare porachunki Renfri jest już w Blaviken. Stregobor donosi Geraltowi o strasznym losie kapłanek Melitele, wymordowanych przez nieznanych sprawców. Jednocześnie błaga o obronę przed pałającą żądzą zemsty za dawne czasy Dzierzbą. Księżniczka, jak mówi magik, jest potworem w ludzkiej postaci. Przed laty Stregobor, w porozumieniu z macochą Renfri, polecił zgładzić małą dziewczynkę. Wtedy uratował ją Geralt. Teraz wiedźmin ma zgładzić dorosłą już Dzierzbę. Wiedźmin śmiało dąży do spotkania z Renfri. W karczmie ratuje z opresji najlepszego druha - barda Jaskra. Księżniczka bowiem podróżuje z bandą zabijaków, wsród których jest jeden zwany Cykada. Łotr ten wiele słyszał o szermerskiej sztuce Geralta i gorąco pragnie skrzyżować miecz z Białym Wilkiem. W nocy do izby wiedźmina zakrada się Renfri. Geralt stara się ją przekonać do poniechania zemsty na Stregoborze. Dzierzba zdaje się podzielać osąd wiedźmina. Czy jest jednak szczera? 12:25 PODRÓŻE NA PÓŁNOC EUROPY - ODCINEK 2. LAPONIA (WONDERS OF NORTHERN EUROPE / VOYAGES EN TERRES DU NORD EPISODE 2 - LAND OF SNOWS - THE SAMI COUNTRY (FORMER LAPLAND)) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2020 Reżyseria: Xavier Lefebvre Odcinek: 2 - Laponia Laponia - kraina śniegu - kraj Sami. Zbadajmy najbardziej wysunięty na północ region Europy, poza kołem podbiegunowym: podzielony głównie między Norwegię, Szwecję i Finlandię. To ogromne terytorium, graniczące z krajami nordyckimi i obejmujące kilkaset tysięcy kilometrów kwadratowych. Na północnym zachodzie przechodzi w wybrzeża wzdłuż Norwegii, gdzie rozpada się na tysiące wysepek. Nieruchome fale krajobrazu komponują się z majestatycznymi obrazami, zwłaszcza na Lofotach słynących z dorsza i małych wiosek rybackich. Za naturalną barierą Alp Skandynawskich, kraj rozciąga swoje krajobrazy: wody, śniegi i lasy, sięgając daleko w głąb horyzontu. Pozornie nieskończony krajobraz polarny, który często jest zamarznięty; zima czasami trwa tutaj do ośmiu miesięcy. 13:55 ZŁOTO DEZERTERÓW Komedia, 117 min, Polska 1998 Scenariusz i reżyseria: Janusz Majewski Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Marek Kondrat, Bogusław Linda, Wiktor Zborowski, Katarzyna Figura, Piotr Gąsowski, Jan Englert, Piotr Machalica, Leonard Pietraszak, Paweł Deląg, Artur Żmijewski, Stanisława Celińska, Krzysztof Kowalewski, Marek Walczewski, Wojciech Pokora, Ewa Wiśniewska, Zoltan Berezedy, Jan Kobuszewski i inni "Złoto dezerterów" to kontynuacja "C. K. Dezerterów", największego polskiego przeboju kinowego lat osiemdziesiątych (7 mln widzów). Jego bohaterami było pięciu zbiegów z cesarsko - królewskiej armii: cwany Polak Kaniowski (w skrócie: Kania), wiedeński Żyd Haber, Włoch Baldini, Węgier Benedek i Czech Chudej. Wszyscy ponownie się spotykają, mimo że akcja "Złota dezerterów" toczy się ponad dwadzieścia lat później, w czasie II wojny światowej. Obok nich pojawiają się także nowe, niezwykle ważne dla fabuły postaci, grane przez czołówkę polskich aktorów. Wśród wykonawców najliczniej reprezentowana jest rodzina Wiktora Zborowskiego. Na planie "Złota dezerterów" zadebiutowały jego matka Hanna i córka Zosia, znalazło się też miejsce dla wuja (Jan Kobuszewski) i samego Zborowskiego. Pewną niespodziankę stanowił występ Bogusława Lindy, który jako Rudy ujawnił w filmie Majewskiego spory talent komediowy. W "C. K. Dezerterach" z racji daty premiery (1986 rok) krytyka często dopatrywała się drwiny ze sprawców stanu wojennego. Wymowa "Złota dezerterów" jest inna. Oprócz kpiny z niektórych naszych narodowych przywar film ten stanowi przede wszystkim pochwałę odwagi i poświęcenia nie w imię podniosłych haseł, lecz przyjaźni i zwykłej, ludzkiej przyzwoitości. "Złoto..." to także próba dowartościowania tzw. pozytywnego myślenia jako postawy życiowej. Lepiej wierzyć w sukces, niż załamywać ręce, lepiej być sprytnym i przedsiębiorczym, niż dobrowolnie skazywać się na przeciętność i nudę. Lepiej wreszcie kierować się zdrowym rozsądkiem, aniżeli bezrozumnymi porywami. "Jest w tym filmie taka scena, w której szkolący młodych komandosów podporucznik mówi im, że trzeba walczyć tak, by nie zginąć głupio, bo ich życie jest bardziej potrzebne ojczyźnie niż śmierć" - mówił w jednym z wywiadów Janusz Majewski. Dość poważna to refleksja jak na komedię. Nie osłabia ona jednak humorystycznego wigoru "Złota dezerterów", lecz jedynie go "uszlachetnia". Jesień 1942 roku. Na warszawskim Żoliborzu odbywa się konspiracyjne spotkanie oficerów AK. Rotmistrz Leliwa informuje zebranych, że dowództwo powołało oddział do zadań specjalnych oznaczony kryptonimem "Litzmanstadt". Dowódcą mianowano majora Jeremiego. Pierwszą misją grupy jest zdobycie gotówki na zakup broni i amunicji od armii włoskiej, która, wycofana z frontu wschodniego, tymczasowo stacjonuje w Polsce. Warunki finansowe stawiane przez Włochów przekraczają możliwości Armii Krajowej. Wywiad AK ustala jednak, że w jednym z łódzkich banków Niemcy przechowują gigantyczną fortunę w złocie. Problem tylko, jak ją zdobyć. Wszystkie tradycyjne metody (wysadzenie drzwi sejfu, sterroryzowanie personelu w celu zdobycia szyfru otwierającego zamki) w warunkach okupacyjnych nie rokują szans powodzenia. Jedyny sposób to dobry kasiarz. Na szczęście, wśród podwładnych Jeremiego jest sierżant Rudy, który przed wojną współpracował z prawdziwymi mistrzami ogołacania kas pancernych. Niestety, obaj z przyczyn od siebie niezależnych rozstali się z zawodem. Silberman przebywa w getcie, zaś "mecenas" Kania w więzieniu. Grupa "Litzmanstadt" musi jednak jakoś rozwiązać ten problem, gdyż zniecierpliwieni Włosi gotowi poszukać na swój towar innych kupców. 16:25 KARAIBSKA WYPRAWA JOANNY LUMLEY. ODC. 2 (JOANNA LUMLEY'S HIDDEN CARIBBEAN) Film dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2020 Aktorka i prezenterka Joanna Lumley odkrywa dwa najbardziej intrygujące kraje na Karaibach, by podzielić się ich ukrytymi skarbami. Swoją przygodę rozpoczyna w kubańskiej stolicy Hawanie, a kończy w tętniącym życiem Haiti. Oba kraje z pewnością nie należą do najbogatszych, lecz są obfite pod wieloma innymi względami. Miasta pełne kolorowych ulic tętniących rytmem życia ustępują miejsca dziewiczym wybrzeżom, nieskazitelnym plażom, majestatycznym górom i bujnym lasom. Joanna Lumley testuje drinki, podawane w wydrążonym ananasie, podziwia występy tancerzy i muzyków, namorzyny oraz stado flamingów. Zwiedza aptekę w której czas zatrzymał się jakieś sto lat temu. Ze zrozumieniem odnosi się do objawów kultu Che Guevary i Fidela Castro. Haiti, najuboższe państwo na zachodniej półkuli, swoją rewolucję przeżyła już na przełomie XVIII i XIX wieku, a i potem nie omijały ją katastrofy. Widać skutki trzęsienia ziemi z 2012 roku. Brytyjka także tutaj szuka ludzi, mających nadzieję na lepszą przyszłość oraz niewykorzystanych w pełni atutów: czystych plaż, zatok idealnych dla surferów, zapierających dech w piersiach widoków, stylowych budynków. Obserwuje wypiek bezglutenowego chleba z manioku, płynie sfatygowaną żaglówką na wyspę, odkrytą niegdyś przez osławionego pirata Morgana, gdzie jest świadkiem obrzędów voodoo. Kibicuje artystom, próbującym znaleźć kupców na makabryczne rzeźby i malowidła. Robiąc zakupy w Santiago de Cuba, demonstruje, na czym polega różnica między sklepami państwowymi i prywatnymi. W Port - au - Prince załatwia kilku dzieciom ulicy pobyt w ośrodku opieki. 17:25 SPÓR O HISTORIĘ - KOMISJA IZYDORA MODELSKIEGO Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2022 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Niemal natychmiast po objęciu funkcji premiera rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Naczelnego Wodza Wojska Polskiego, generał Władysław Sikorski przystąpił do rozprawy z przeciwnikami politycznymi. W nowo tworzonej armii, na wyższych stanowiskach nie zamierzał tolerować przedwojennych dowódców. Już 10 października 1939 roku powstała komisja, która miała tropić sanatorów i wskazać winnych klęski wrześniowej. Jej pracami kierował pułkownik Izydor Modelski. Jakie informacje zawierał przygotowany przez niego raport? 18:05 NOCE I DNIE - ODC. 10/12 - RODZIMY SIĘ I UMIERAMY A ŻYCIA WCIĄŻ WYSTARCZA. Serial obyczajowy, 56 min, Polska 1977 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Antczak Zdjęcia: Stanisław Loth Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Jadwiga Barańska, Jerzy Binczycki, Andrzej Seweryn, Olgierd Łukaszewicz, Janina Traczykówna, Beata Tyszkiewicz, Andrzej Szczepkowski, Jerzy Kamas, Mieczysław Milecki i inni Niechcicowie sprzedają Anzelmowi Ostrzeńskiemu plac w Kalińcu zakupiony za pieniądze otrzymane w spadku. Wkrótce wychodzi na jaw, że Anzelm ich oszukał. W Serbinowie umiera zaprzyjaźniony z Niechcicami proboszcz, a w Kalińcu - Juliusz Ostrzeński. Wszystkich zasmuca też wiadomość o sprzedaży Serbinowa. Bogumił musi opuścić stare kąty. Kupuje mały majątek Pamiętów, który trzeba urządzać na nowo. I znów nadchodzi bulwersująca wiadomość - nowy właściciel Serbinowa, Owrucki, został zamordowany w pociągu. 19:00 GIGANCI HISTORII - POLSKA SASÓW Teleturniej, 45 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) Za króla Sasa, jedz, pij i popuszczaj pasa - głosiło ówczesne powiedzenie. Tak było istotnie, zwłaszcza pod berłem drugiego z panujących w Polsce Sasów, Augusta III. Rozkwitała sztuka i oświata. Zmieniały się stroje, potrawy, obyczaje i kultura. Polska zastana przez Sasów była reliktem minionych wieków, zaś ta przez nich pozostawiona krajem nieustępującym standardom Europy. Polska nie miała szczęśliwszych czasów - twierdził Jędrzej Kitowicz, któremu przyszło w tych czasach żyć. Ale było też inne powiedzenie: Od Sasa do Lasa - opisujące politycznych chaos, w jakim pogrążyła się w tym okresie Polska. Zniszczona najazdem szwedzkim, targana wewnętrznymi walkami zwalczających się również zbrojnie stronnictw, uzależniała się całkowicie od sąsiednich mocarstw, zwłaszcza zaś rosnącej nieustannie w siłę Rosji. Rozbiory Polski, były tylko formalnym potwierdzeniem sytuacji, w jakiej Polska znalazła się pod panowaniem saskim. August II Mocny i August III. Rządzili razem blisko 70 lat. I tyle wystarczyło, by Polska z figury na szachownicy Europy, zamieniła się w pionka. Choć z pewnością pięknie zdobionego. Polska Sasów - ten okres naszej historii jest tematem tego odcinka teleturnieju. 20:05 PIŁKARSKI POKER Film obyczajowo - sensacyjny, 102 min, Polska 1988 Reżyseria: Janusz Zaorski Scenariusz: Jan Purzycki Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Piotr Figiel Aktorzy: Małgorzata Pieczyńska, Janusz Gajos, Marian Opania, Mariusz Dmochowski, Jan Englert, Edward Lubaszenko, Mariusz Benoit, Adrianna Biedrzyńska, Bronisław Pawlik, Borys Marynowski, Henryk Bista, Andrzej Zaorski, Grzegorz Warchoł Laguna, niegdyś sławny piłkarz, którego karierę przerwała kontuzja, pogrąża się w alkoholizmie. Jego dawnym kolegom z boiska też nie wiedzie się najlepiej. Laguna - obecnie sędzia - jest bacznym obserwatorem tego, co się wokół niego dzieje. Zdaje sobie sprawę z istniejących w piłkarskim światku układów, przekupywania piłkarzy i sędziów, manipulowania ludźmi. Nie chce mieć z tym nic wspólnego. Postanawia w niezwykły sposób ukoronować swoją sędziowską karierę - zadrwić z traktujących go protekcjonalnie działaczy klubowych. Chce doprowadzić do tzw. niedzieli cudów, czyli "ustawić" ostatnią kolejkę rozgrywek ligowych tak, by w poszczególnych meczach padły ustalone przez niego wyniki. Różnymi sposobami przekupuje zawodników, a nawet innego sędziego. Gdy jednak dochodzi do decydującego meczu, nieoczekiwanie zmienia swój plan. Roboczy tytuł filmu brzmiał "Kocham piłkę", co ujawniało tęsknotę reżysera za romantyką sportu, której spragnieni są jego prawdziwi miłośnicy. Utrzymany w konwencji filmu sensacyjnego "Piłkarski poker" ujawnia kulisy krajowej piłki. "Polska piłka nożna toczy się po równi pochyłej. Wyniki i jakość gry są uzależnione od wartości pieniądza. Na trybunach siedzi kilka lub kilkanaście tysięcy naiwnych kibiców. Czekają na wynik, nie wiedząc, że ustaliło ten wynik wcześniej kilka osób" - mówił reżyser Janusz Zaorski. 22:00 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - SULEJMAN WSPANIAŁY (SULEIMAN THE MAGNIFICENT) Film dokumentalny, 89 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel, Stphan Bern (prowadzący) Filmowa opowieść o XVI - wiecznym władcy Imperium Otomańskiego - sułtanie Sulejmanie Wielkim, zwanym także Wspaniałym, który rządził Turcją przez 46 lat, czyniąc z niej potęgę militarną i gospodarczą. Udało mu się skutecznie zreformować armię, administrację i prawo. Jako człowiek renesansu był miłośnikiem sztuki i architektury oraz namiętnym kochankiem. Ukochaną kobietą jego życia była żona Roksolana, niewolnica z terenów Ukrainy. Ciemną stroną jego charakteru i rządów były liczne zbrodnie, dokonywane nie tylko na wrogach, ale i na własnej rodzinie, nie wykluczając dzieci i wnuków, a także na przyjaciołach. Na tym przykładzie lepiej poznajemy, jak straszną doktryną był islam i na co zezwalało tureckie zwyczajowe prawo. 23:45 KRÓLOWA (THE QUEEN) Dramat biograficzny, 98 min, Wielka Brytania/Francja/Włochy 2006 Reżyseria: Stephen Frears Scenariusz: Peter Morgan Zdjęcia: Affonso Beato Muzyka: Alexandre Despat Aktorzy: Helen Mirren, James Cromwell, Alex Jennings, Roger Allam, Sylvia Syms, Douglas Reith, Jake Taylor Shantos, Dash Barber, Michael Sheen, Helen McCrory i inni "Dowcip. Dobry smak. Rozsądek. Emocjonalna dojrzałość. Wszystkie te cztery cechy są na wymarciu we współczesnym kinie. Wznoszę więc trzy wdzięczne i patriotyczne wiwaty na cześć KRÓLOWEJ, która te wszystkie cechy posiada i jest jednym z najdoskonalej i najczyściej napisanych i zagranych filmów roku 2006. Pokłońmy się Jej Wysokości Mirren" - pisał po premierze filmu Stephena Frearsa jeden z brytyjskich krytyków. Pomijając kierujące nim patriotyczne motywy (czego chwalebnie postanowił nie ukrywać), nie sposób nie przyznać mu racji. "Królowa" Stephena Frearsa to jedna z nielicznych w dzisiejszym kinie produkcji, zrealizowana w sposób całkowicie pozbawiony taniego efekciarstwa i bez mizdrzenia się do tzw. masowego widza. Więcej - to także rzadki dowód intelektualnej bezstronności i artystycznej uczciwości reżysera, który nie bacząc na sympatie opinii publicznej, ukształtowane w dużej mierze przez tabloidy, odważył się zniuansować, a momentami wręcz podważyć stereotypowy obraz brytyjskiego dworu królewskiego jako siedliska pustego konwenansu i zaśniedziałego konserwatyzmu, gdzie prawdziwie wrażliwa jednostka nie może się ostać. Nie oznacza to bynajmniej, że Frears, debiutujący wszak jako "młody gniewny"u boku Alberta Finneyai Lindseya Andersona, w latach dojrzałych stał się zagorzałym obrońcą monarchii. Nie, on po prostu zrealizował "Królową" wedle sprawdzonej rzymskiej zasady: "audiatur et altera pars"(niech będzie wysłuchana także druga strona). Siłą napędzającą fabułę jego filmu jest bowiem narastający konflikt racji pomiędzy królową Elżbietą II, a młodym premierem Tonym Blairem. Akcja "Królowej" toczy się tuż po tragicznej śmierci Diany Spencer, byłej już wtedy synowej Elżbiety i matki dwóch jej wnuków. Diana, która niemal przez całe swoje małżeństwo z księciem Edwardem uchodziła za enfant terrible brytyjskiego dworu, cieszyła się do końca życia ogromną popularnością na całym świecie i była jedną z ulubionych bohaterek prasy brukowej i kronik towarzyskich. Sympatię zjednały jej zarówno uroda, bezpośredni styl bycia, jak i liczne inicjatywy charytatywne oraz przeciwstawianie się irracjonalnym, a krzywdzącym stereotypom (np. temu, że AIDS można się zarazić przez dotyk). Chętnie wybaczano jej też kolejne romanse, usprawiedliwiając je poszukiwaniem prawdziwej miłości po latach niezrozumienia, czy wręcz zaszczucia, na zniewolonym przez terror konwenansu brytyjskim dworze królewskim. Nic więc dziwnego, że z kolei na tym ostatnim księżnej Walii nie darzono - delikatnie pisząc - nadmiernym przywiązaniem. Dlatego teraz, w chwili jej śmierci, królowa Elżbieta nie spieszy się z powrotem do Londynu ze swej wakacyjnej posiadłości, ani w żaden inny sposób nie zamierza oddawać publicznego hołdu zmarłej. Wszak nie należy już ona do królewskiej rodziny, a poza tym jej krewni pragną prywatnego pogrzebu, zatem ich wolę należy uszanować. Zupełnie inaczej rozumuje premier Blair i jego doradcy. Nastroje społeczne są po stronie Diany, więc należy im schlebiać, by podnieść swoje notowania wśród wyborców. A poza tym księżna Walii stała się niejako "dobrem narodowym", symbolem cementującym współczesną brytyjską wspólnotę.Czyż zatem władca tej ostatniej (zarówno monarcha, jak i demokratycznie wybrany premier) może przejść obok tego faktu obojętnie, częściowo skazując się na niezrozumienie, a może nawet gniew tej wspólnoty? Ciekawie zarysowany konflikt racji to wszakże nie jedyna wartość filmu Frearsa. Jest ich dużo więcej, a na pierwszy plan wybija się zdecydowanie tytułowa kreacja Helen Mirren. Pomijając charakteryzację, która jest majstersztykiem, dość wspomnieć, że na aktorkę spadł za tę rolę grad nagród, w tym te najbardziej prestiżowe: Oscar, Złoty Glob, nagroda Bafta i nagroda na festiwalu w Wenecji. Maj 1997. W wyborach parlamentarnych wygrywa Partia Pracy i jej młody, przebojowy przywódca Tony Blair. Na dworze królewskim ma on opinię lewicowego radykała, który zamierza wywrócić Anglię do góry nogami. Na taki "image" Blaira ciężko pracuje też jego żona Cherie, która na każdym kroku publicznie okazuje lekceważenie zarówno dla instytucji monarchii, jak i dla towarzyszących jej rytuałów. Pomimo to państwo Blair będą musieli zmusić się do ich respektowania, choćby na kilkanaście minut. Tyle bowiem zwykle potrzebuje królowa Elżbieta II na powierzenie przywódcy zwycięskiej partii obowiązków premiera. Wizyta państwa Blair w pałacu królewskim pokazuje obu stronom, jak wiele je dzieli. Przyszły premier, mimo najlepszych chęci, nie jest w stanie zapamiętać wszystkich szczegółów dworskiej etykiety, zaś jego żona nawet się na to nie sili, zastępując tradycyjny ukłon ironicznym pensjonarskim dygnięciem. Elżbieta natomiast wobec kolejnych, świadomych lub mimowolnych afrontów, zachowuje stoicki spokój i demonstruje swym gościom dyplomatyczny uśmiech. Gdy zaś wizyta dobiega końca niepokoi się, czy nie trwała zbyt krótko, co byłoby z kolei afrontem z jej strony. Mijają trzy miesiące. Wielką Brytanią wstrząsa wiadomość o tragicznej śmierci Diany, księżnej Walii. Elżbieta nakazuje pozbawić swoich wnuków dostępu do radia i telewizji, by oszczędzić im szoku. Z ulgą wita wiadomość, że rodzina zmarłej życzy sobie cichego, prywatnego pogrzebu. Jednak, podsycane przez media, nastroje społeczne są zupełnie inne. Ludzie gremialnie składają żałobne wieńce pod Pałacem Buckingham. Widząc, co się dzieje premier Blair wydaje publiczne oświadczenie, w którym nazywa Dianę "królową ludu". Jego popularność szybko rośnie. Równie szybko przybierają też na sile ataki tabloidów na królową i jej dwór, którzy schowani w swej letniej rezydencji w zamku Balmoral nie zamierzają w żaden sposób publicznie uhonorować zmarłej. W pewnym momencie napaści medialne stają się tak ostre, że zaczyna to niepokoić samego premiera, który w głębi ducha żywi wiele szacunku dla Elżbiety, gdyż kojarzy mu się ona z jego własną matką. Blair zaczyna w publicznych wystąpieniach bronić monarchini, prywatnie zaś nękać ją telefonami, by uczyniła jakiś gest, który uspokoi wzburzone emocje Anglików. Elżbieta po długich wahaniach decyduje się wreszcie na powrót do Londynu. 01:35 SOWIECI, DO DOMU Film dokumentalny, 23 min, Polska, 1989 Reżyseria: Andrzej Soroczyński Film przedstawia protesty mieszkańców, którzy organizują demonstracje przeciwko przebywaniu wojska radzieckiego w Polsce, na długo przed rokiem 1993.