TVP Historia Środa, 01.11.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 1 LISTOPADA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1893 - zmarł Jan Matejko; 1925 - odsłonięcie Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie; 1932 - zmarł Tadeusz Makowski, malarz; 1975 - pierwsza kwesta na Powązkach na ratowanie zabytków cmentarza; 07:10 HISTORIA POLSKI - ZMARTWYCHWSTANIE Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2020 Reżyseria: Ewa Swiecińska Scenariusz: Michał Łuczewski Zdjęcia: Michał Jarosiński Stulecie urodzin św. Jana Pawła II (przypadające w 2020 roku) było okazją do ponownego przeanalizowania dorobku Papieża Polaka. Poliglota, poeta, aktor, filozof, teolog, wielki kapłan. Ile z czystego nauczania św. Jana Pawła II zostało nadal w Polakach? Czy nie doprowadziliśmy do wypaczenia jego bogatego dorobku duchowego i nie zmarnowaliśmy go? "Zmartwychwstanie" przełamuje nostalgiczny obraz, skierowany na bezrefleksyjne wspominanie postaci Papieża i pokazuje, że w obliczu obecnego kryzysu świata cywilizowanego jego przesłanie jest nadal aktualne, musimy tylko po nie sięgnąć. Chcemy pokazać, że Jan Paweł II był prorokiem, który nie tylko przewidywał nadejście dziejowego przesilenia, lecz przede wszystkim na nie nas przygotowywał. Przesłanie św. Jana Pawła II odczytają dla nas na nowo m. in. prof. Antoni Dudek, prof. Paweł Skibiński, prof. Dariusz Kosiński, Marek Kochan oraz dr Paweł Rojek. 08:10 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA - KARDYNAŁ STEFAN WYSZYŃSKI 15 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Prowadzący: Andrzej Dobosz Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski, Mateusz Wołoczko Muzyka: Filip Kuncewicz Cykl poświęcony życiu kulturalnemu w czasach PRL. Przewodnikiem po tych czasach będzie Andrzej Dobosz, felietonista, krytyk literacki, autor książek: "Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia", "Generał w bibliotece" oraz "Z różnych półek". Andrzej Dobosz przypomina wielką postać Kościoła katolickiego w Polsce ks. Stefana Kardynała Wyszyńskiego. Następca Kardynała Hlonda prowadził polski Kościół przez burzliwe czasy stalinowskiego reżymu, gomułkowskiej odwilży, gierkowskiej gospodarki na kredyt do trudnych czasów generała Jaruzelskiego. Archiwalne zdjęcia z internowania w Komańczy, długo wyczekiwanego wyjazdu do Rzymu po kardynalski kapelusz i wreszcie wspólne zdjęcia z Papieżem Polakiem oddają zarówno atmosferę czasów, jak i przybliżają postać Kardynała. 08:50 ZEW KRWI (THE CALL OF THE WILD) Film przygodowy, 100 min, Norwegia/Włochy/Wielka Brytania/Hiszpania/Francja, 1972 Reżyseria: Ken Annakin Scenariusz: Peter Yeldham, Harry Alan Towers Aktorzy: Raimund Harmstorf, Friedhelm Lehmann, Charlton Heston Adaptacja jednej z najpopularniejszych książek Jacka Londona. Alaska w okresie "gorączki złota". Ludzie opętani obsesją zdobycia bogactwa i piękne zwierzę [owczarek alzacki], które mimo powrotów na łono natury zawsze jest gotowe dochować wierności człowiekowi... W obsadzie: etatowy twardziel Hollywood - Charlton Heston i piękna "Angelika" - Michele Mercier. 11:40 WIARA 44 Film dokumentalny, 30 min, Polska, 2023 Reżyseria: Kork Bojanowski Scenariusz: Kork Bojanowski W latach międzywojennych Warszawa nie była miastem nadmiernie religijnym. Ten stan rzeczy uległ zmianie po wybuchu II wojny światowej. Podczas okupacji, pod wpływem szoku wywołanego upadkiem państwa i stałego zagrożenia życia, tysiące warszawiaków wróciło do regularnych praktyk religijnych. Z kolei trudne warunki życia podczas Powstania Warszawskiego spowodowały dalsze pogłębienie wiary w opiekę Bożą i potrzebę życia sakramentalnego. W ogarniętym walkami mieście posługę kapłańską pełniło ok. 150 księży katolickich. Dzielili oni powstańczy los zarówno z ludnością cywilną, jak i z walczącymi żołnierzami. Odprawiali nabożeństwa na warszawskich podwórkach, w ocalałych kościołach, piwnicach i szpitalach. Udzielali ślubów, chrztów, absolucji zbiorowej żołnierzom i organizowali pogrzeby. Pomagali również w łączeniu rodzin, zabiegali o żywność i lekarstwa. 12:15 KARIERA NIKODEMA DYZMY - ODC. 2/7 Serial obyczajowy, 50 min, Polska, 1979 Reżyseria: Jan Rybkowski, Marek Nowicki Scenariusz: Jan Rybkowski, Marek Nowicki, Witold Orzechowski Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Roman Wilhelmi, Grażna Barszczewska, Izabella Trojanowska, Leonard Pietraszak, Mariusz Dmochowski, Bronisław Pawlik, Tadeusz Pluciński, Bogusz Bilewski, Halina Golanko, Igor Śmiałowski, Hanna Balińska, Ryszard Barycz, Arkadiusz Bazak, Barbara Brylska, Krystyna Ciechomska, Liliana Głąbczyńska, Kazimierz Iwiński, Alicja Jachiewicz, Zofia Merle, Jerzy Molga, Włodzimierz Musiał, Lech Ordon, Witold Pyrkosz, Ewa Szykulska, Ewa Ziętek, Zygmunt Zintel, Wojciech Pokora, Bohdan Łazuka, Mieczysław Czechowicz, Hanna Stankówna, Tomasz Stockinger, Janusz Bylczyński Nikodem Dyzma przyjeżdża do Koborowa, majątku państwa Kunickich. Dzięki parotysięcznej zaliczce otrzymanej od pracodawcy jego wygląd zmienia się nie do poznania. Pani Nina, żona Kunickiego, i Kasia, jego córka z pierwszego małżeństwa, widzą w nowym administratorze majątku prawdziwego światowca. Dyzma zdaje sobie jednak sprawę z własnych niedostatków - braku obycia, dobrych manier i wykształcenia. Za wszelką cenę stara się je ukryć przed otoczeniem, mówi mało, a nocami uczy się, gorliwie wertując księgi gospodarcze. Przypadkiem spotyka brata Niny, ubezwłasnowolnionego przez jej męża hrabiego Żorża Ponimirskiego. Szalony Żorż wyjawia mu, w jaki sposób Kunicki wszedł w posiadanie majątku swej żony. Pomiędzy "niespełna rozumu" hrabią a administratorem majątku staje układ - Dyzma obiecuje Ponimirskiemu pomoc w zamian za potajemne dokształcanie. Tymczasem pan Kunicki prosi zarządcę swych dóbr, aby korzystając ze znajomości w sferach rządowych, uzyskał od ministra rolnictwa, Jaszuńskiego, przydział drewna dla koborowskich tartaków. Żegnany z żalem przez panią domu Nikodem Dyzma wyrusza do Warszawy. 13:15 BARBARA RADZIWIŁŁÓWNA Dramat, 90 min, Polska, 1936 Reżyseria: Józef Lejtas Scenariusz: Antol Stern Aktorzy: Jadwiga Smosarska, Witold Zacharewicz, Leokadia Pancweiczowa, Lena Żelichowska, Jan Kurnakowicz, Helena Sulimowa, Gustaw Buszyński, Zygmunt Chmielewski, Franciszek Dominiak, Stefan Hnydziński, Jan Hajduga, Janusz Ziejewski, Helena Buczyńska, Seweryna Broniszówna, Jerzy Chodecki Zdjęcia: Seweryn Steinwurzel Muzyka: Jan Maklakiewicz W roku 1544 objął rządy na Litwie, jeszcze za życia ojca swego, Zygmunta Starego, ukoronowany na króla Polskiego i Wielkiego Księcia Litewskiego. Płochy, dwudziestosześcioletni, oddał się całkowicie zabawom i łowom, zostawiając troskę o sprawy państwowe matce swej, królowej Bonie. I nagle, jak burza, wdziera się do beztroskiego życia młodego króla miłość. Wielka, romantyczna miłość do Barbary Radziwiłłówny. Ale wszystko jest przeciwko nim. Matka królewska, Bona, pragnie dla syna żony z dworu królewskiego. Młody król musi zwalczyć niebotyczne przeszkody, zanim uda mu się potajemnie zaślubioną przezeń Barbarę uczynić prawowitą swą małżonką i królową. Zahartowany jednak w walce o swą miłość zwycięża. Los chce przecież inaczej. Barbara zostaje otruta. [opis filmu pochodzi z programu wydanego z okazji premiery "Barbary Radziwiłłówny"] 14:55 HISTORIA BRONI - WALKA WRĘCZ. ODC. 3/10 (HISTORY OF WEAPONS) Serial dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2017 Od samego początku ludzkich dziejów człowiek tworzył broń i używał jej do zabijania. Broń służyła do krwawych podbojów i popełniania największych zbrodni, ale również była wykorzystywana przez bojowników o wolność, przez jednostki antyterrorystyczne i siły wyzwalające. Autorzy skupiają się w serii nie tylko na aspektach technicznych różnych rodzajów broni, pokazują też związki między opracowaniem nowego modelu broni, a następstwem jego użycia. Ta relacja ukształtowała kilka tysięcy lat ludzkiej historii. "Historia broni" to dziesięcioodcinkowy serial dokumentalny przybliżający historię różnych rodzajów oręża, które odegrały główne role w najważniejszych bitwach historii i były często motorem postępu technicznego w różnych epokach. 16:00 KRWAWA HISTORIA SZKOCKICH KLANÓW - ODC. 3 (BLOOD OF THE CLANS) Serial dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2020 Reżyseria: Craig Collinson W tym porywającym sequelu serii "Historia szkockich klanów" klany powracają jeszcze potężniejsze i jeszcze bardziej nikczemne. Narrator, Neil Oliver, zabiera widzów w podróż po najgorętszym okresie historii Wielkiej Brytanii. Klany, wciąż ze sobą skłócone, muszą stawić czoła brutalnej wojnie domowej, oszustwom legendarnego Rob Roya i zagrażającemu zagładą wyzwaniu rzuconemu przez nowego króla. Śmierć i zdrada kryją się za każdym rogiem. W trzech częściach serii występują inni bohaterowie. Najpierw są to protagoniści wojny domowej z lat 1644 - 51, potem słynny szkocki Janosik Rob Roy, a w końcu animatorzy i pogromcy ostatniego powstania jakobitów, czyli zwolenników przywrócenia na brytyjski tron dynastii Stuartów. Twórcy postawili na inscenizacje. Akcja, częściej niż we wnętrzach historycznych budowli, rozgrywa się w plenerze, aby widzowie mogli poznać posępny urok Gór Kaledońskich. Cykl nie idealizuje jednak przeszłości: górale są bitni, kłótliwi i nie gardzą pieniędzmi. Religijne i polityczne spory bywają przykrywką dla ich egoistycznych pobudek. Oprócz fanatyków niepodległości, swoje argumenty przedstawiają także zwolennicy unii z Anglią. Neil Oliver nie komentuje zza kadru, towarzyszy bohaterom, przyciszonym głosem tłumacząc powody, okoliczności i następstwa ich działań. 17:00 HISTORIA POLSKI - WYCIECZKA Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2007 Scenariusz: Maria Dłużewska Zdjęcia: Łukasz Starek Dzisiejszy Cmentarz Komunalny powstał w 1912 roku i był cmentarzem prawosławnym. Pierwsze groby były mogiłami żołnierzy rosyjskich. W 1918 roku przekształcono go w cmentarz wojskowy, wytyczono aleję główną i podzielono na kwatery. W jednej z nich, w 1921 roku, zgromadzono prochy żołnierzy poległych w I wojnie światowej i w obronie Warszawy w 1920 roku. Centralnym elementem Alei Zasłużonych była kolumna, symbol bohaterów 1920 roku. Chowano tam również legionistów. W latach 1933 - 35 powstała kwatera powstańców styczniowych. W 1939 roku pochowano tu obrońców z okresu polskiego września. W 1945 roku na Cmentarzu Wojskowym pogrzebano szczątki żołnierzy 1939 roku, żołnierzy konspiracji i powstańców, których zwłoki ekshumowano z ulic i skwerów Warszawy. Wtedy też zaczęły powstawać kwatery powstańcze. Tu odbył się pogrzeb Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, jego żony Basi Drapczyńskiej - Baczyńskiej, żołnierzy Szarych Szeregów, Tadeusza Gajcego, którego szczątki odnalazła na barykadzie matka, umieściła w skrzynce i przewiozła na cmentarz. Bardzo szybko sytuacja polityczna zaostrzyła się jednak na tyle, że powstańcy musieli być chowani niemal konspiracyjnie. Po kryjomu pochowano również poległego w 1944 roku Józefa Szczepańskiego "Ziutka", autora "Czerwonej zarazy". 17:55 SPÓR O HISTORIĘ - POTOP MOSKIEWSKI Debata, 30 min, Polska, 2023 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller Wykonawcy: Mirosław Nagielski, Krzysztof Kosarzecki, Konrad Bobiatyński Moskiewski najazd na Rzeczpospolitą w 1654 r. wymknął się uwadze potomnych. Zasługa w tym przede wszystkim Henryka Sienkiewicza, który rozsławił inne konflikty tego czasu: Powstanie Chmielnickiego (1648 - 1651) i potop szwedzki (1655 - 1660). Echa owej zapomnianej wojny odnajdujemy już we wstępie do ''Potopu'', ale od początku towarzyszy nam enigmatyczny ton: ''Rozpaliła się wówczas wzdłuż całej wschodniej granicy Rzeczypospolitej straszliwa wojna''. I dalej w kolejnych rozdziałach: ''Fala zalewała kraj coraz dalej, gdzieniegdzie tylko o warowne mury się obijając, ale i mury padały jedne za drugimi i jak upadł Smoleńsk''. Klęska Rzeczypospolitej w latach 1654 - 1655 to swoisty katalog infamii. Szlachta okryła się nią na polu walki i na sejmikach. Swoje do przyczyn klęski dorzucił król Jan Kazimierz. Rzeczy haniebnych dopuszczało się wojsko, a smutek ogarnia, gdy czyta się o postawie ludności Kresów wobec nadciągających moskiewskich hord. 19:00 WARSZAWA. ZMARTWYCHWSTAŁE MIASTO (DAN CRUICKSSHANK'S WARSAW) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: TIM DUNN Scenariusz: DAN CRUICKSHANK Opowieść o Warszawie przedstawiona przez Dana Cruickshanka, dziennikarza BBC, historyka sztuki i architektury, prezentera telewizji BBC, autora wielu publikacji historycznych. Od 7. roku życia przez kilka lat mieszkał w Warszawie, gdzie jego ojciec był korespondentem. Jako dziecko obserwował i rysował staromiejskie kamienice. Pamięta Warszawę piękną, tak jak na obrazach Canaletta i innych malarzy, ze wspaniałą architekturą. Po latach Dan wraca do stolicy Polski, by sprawdzić, jak miasto wygląda współcześnie. Nie mógł uwierzyć, że można było odbudować Warszawę po tak ogromnych zniszczeniach wojennych. Dokument bogato ilustrowany archiwaliami, osobistymi wspomnieniami, pięknymi zdjęciami. 20:00 POPIEŁUSZKO. WOLNOŚĆ JEST W NAS Dramat historyczny, biograficzny, 148 min, Polska, 2008 Reżyseria: Rafał Wieczyński Scenariusz: Rafał Wieczyński Zdjęcia: Grzegorz Kędzierski Muzyka: Paweł Sydor Aktorzy: Karolina Demianiuk, Marek Frąckowiak, Zbigniew Zamachowski, Joanna Szczepkowska, Halina Łabonarska, Władysław Kowalski, Kazimierz Kaczor, Maja Komorowska, Adam Woronowicz, Marcin Klejno, Artur Balczyński, Agnieszka Jaworska, Dominika Nikoniuk, Kacper Kuniawka Film przedstawia kapłana Solidarności, ks. Jerzego Popiełuszkę (1947 - 1984). To opowieść o człowieku, który ze skromnego chłopaka z podlaskiej wsi stał się duchowym przewodnikiem swojego pokolenia oraz symbolem wolności i odwagi. Film przedstawia życie księdza Jerzego od lat dzieciństwa na polskiej prowincji, poprzez okres kształtowania się jego powołania w wojsku, a następnie pokazuje proces rodzenia się legendy ks. Jerzego Popiełuszki w czasie ciężkiej próby stanu wojennego. Dzięki swej wyjątkowej duchowej sile połączonej z ciepłem i poczuciem humoru ks. Jerzy zyskał wielki autorytet oraz powszechną sympatię. Zabójstwo, a także ujawnienie jego okoliczności, wywołało wstrząs i oburzenie społeczne. Do dziś istnieją poważne wątpliwości dotyczące tej zbrodni. Lata pięćdziesiąte na Podlasiu. Podporządkowane Stalinowi władze rozbijają resztki partyzantki niepodległościowej, szaleje propaganda. W domu rodzinnym małego Popiełuszki oparciem jest wiara. Koniec lat sześćdziesiątych. Młody Popiełuszko jest zmuszony do pełnienia służby wojskowej w represyjnej jednostce dla studentów seminarium duchownego. Młodzieńcza buta powoduje, że nie chce zdjąć różańca. Spotykają go szykany i represje. Staje się duchowym przywódcą kleryków, którzy nie zamierzają podporządkować się politrukom. W tym czasie znacznie jednak nadwyręża zdrowie. W sierpniu 1980, w rok po pierwszej pielgrzymce Jana Pawła II do Polski. robotnicy zaczynają strajki przeciwko reżimowi. Popiełuszko jako ksiądz na nowej placówce w Warszawie nie wzbudza entuzjazmu proboszcza, bo nie umie śpiewać. Kiedy strajkujący hutnicy proszą o odprawienie mszy świętej tylko przypadek sprawia, że to ks. Popiełuszko trafia do Huty Warszawa. Tu uczestniczy w powstaniu Solidarności, poznaje sprawy robotników, pomaga im, zaczyna czuć się potrzebny. 13 grudnia 1981 r. zostaje wprowadzony w Polsce stan wojenny. Warszawę opanowuje armia i milicja, strajki są brutalnie tłumione, a podopieczni ks. Jerzego internowani. Losy bohatera filmu zostały przedstawione na tle kluczowych wydarzeń z historii Polski przełomu lat siedemdziesiątych oraz osiemdziesiątych. 22:45 POŁOŻNA Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maria Stachurska Stanisława Leszczyńska w lutym 1943 roku za pomoc osadzonym w łódzkim getcie zostaje aresztowana przez gestapo i wraz z trójką dzieci zesłana do obozu Auschwitz - Birkenau. Tam przechodzi straszliwą próbę życiową. Zostaje akuszerką i w nieludzkich warunkach, na skraju wyczerpania, odbiera 3000 porodów, nie tracąc ani jednego dziecka. Jej nazwisko, jako jednej z czterech najwybitniejszych Polek ostatniego tysiąclecia, zostaje umieszczone na Kielichu Życia i Przemiany Narodu złożonym przez kobiety polskie na Jasnej Górze. Na czym polegał fenomen tej niezwykłej kobiety? W czym tkwiła jej siła? Dlaczego nawet w obliczu śmierci nigdy nie straciła wiary w sens tego, co robi? 23:55 ZNIEWOLONY (12 YEARS A SLAVE) Dramat, 128 min, Wielka Brytania/USA 2013 Reżyseria: Steve McQueen Scenariusz: John Ridley Aktorzy: Chiwetel Ejiofor, Michael Fassbender, Benedict Cumberbatch, Paul Dano, Paul Giamatti, Lupita Nyong'o, Sarah Paulson, Brad Pitt Obsypany nagrodami dramat historyczny w reżyserii Steve'a McQueena: 3 Oscary 2014 (najlepszy film, najlepsza aktorka drugoplanowa Lupita Nyong'o, najlepszy scenariusz adaptowany) oraz 6 nominacji w innych kategoriach, ponadto Złoty Glob i BAFTA dla najlepszego filmu. "Zniewolony" to oparta na autobiograficznej powieści "12 Years A Slave" wstrząsająca historia Solomona Northupa (1808 - 1863), amerykańskiego działacza na rzecz abolicjonizmu. Został podstępnie uprowadzony i sprzedany do pracy w niewoli, w której spędził 12 lat. Kiedy odzyskał wolność, wydał autobiograficzną książkę w formie pamiętnika, w której spisał dramatyczne wspomnienia z czasów swojej niewoli. Solomon Northup przyszedł na świat w stanie Nowym Jorku jako wolny człowiek. Pracował na farmie, grał na skrzypcach. Założył rodzinę, wraz z żoną i dziećmi wiódł uczciwe życie, był szanowanym obywatelem. Rodzinne szczęście zburzyło uprowadzenie Northupa, który został podstępem zwabiony na Południe i sprzedany handlarzom w Luizjanie. Gehenna wolnego człowieka, który stał się niewolnikiem, trwała 12 koszmarnych lat. Przez cały ten czas Solomon Northup nie tracił nadziei, wierząc, że kiedyś odzyska wolność. Akcja filmu rozpoczyna w roku 1841, kiedy Solomon Northup szuka nowej pracy. Na północy Stanów Zjednoczonych od lat czarnoskórzy obywatele cieszą się wolnością. Inaczej jest jednak w południowych stanach, gdzie wciąż panuje niewolnictwo. Kiedy Northup trafia tu podstępnie zwabiony, zaczyna się jego życiowa tragedia, która ma swój szczęśliwy finał w 1843 r. , dzięki pomocy przyjaciół i znajomych.