TVP Historia Piątek, 11.11.2022 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 11 LISTOPADA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1918 - rozejm w Compiegne; 1918 - pierwszy dzień odzyskiwanej niepodległości Polski; 1939 - Niemcy kazali zamknąć kościoły w okupowanej Warszawie; 1979 - zakazana przez komunistów demonstracja przed Grobem Nieznanego Żołnierza w Warszawie. 07:10 STARA BAŚŃ. KIEDY SŁOŃCE BYŁO BOGIEM - ODC. 1/3 Serial historyczny, 45 min, Polska 2004 Reżyseria: Jerzy Hoffman Scenariusz na motywach powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego: Józef Hen, Jerzy Hoffman Zdjęcia: Paweł Lebieszew, Jerzy Gościk Muzyka: Krzesimir Dębski Występują: Michał Żebrowski, Marina Aleksandrowa, Bogdan Stupka, Daniel Olbrychski, Jerzy Trela, Ewa Wiśniewska, Anna Dymna, Małgorzata Foremniak, Maciej Kozłowski i inni Kiedy pod Kruszwicą pojawił się konny posłaniec i obwieścił zwycięstwo wyprawy wojów na Poznań, książę Popiel triumfował. Ale radość z pokonania dawnego przeciwnika nie trwała długo. Wraz z wyprawą wracali dwaj bratankowie księcia, cali i zdrowi, choć wedle planów władcy mieli zginąć. Otoczeni troskliwą opieką piastuna młodzieńcy dokonali na wojnie wielkich czynów i dowiedli swojej dojrzałości, aby przejąć od Popiela tron, który ten zajmował od czasu śmierci ich ojca. Prócz chwały pełnoletnich bratanków sen z powiekspędzała księciu przepowiednia zagłady, jaką otrzymał od wieszczki w świątyni Światowida. Śmierć Popielowi miały zadać myszy i, choć pomny wróżby władca szybko wygubił podejrzewany o spisek ród Myszków, nadal dręczyła go złowroga świadomość groźby utraty tronu i życia. Tej nocy, kiedy okryci chwałą bratankowie księcia zasiedli wraz z nim i całym książęcym rodem do uczty, pan na Kruszwicy zapowiedział, że następnego dnia odda tron. Ale tak naprawdę Popiel nie zamierzał rezygnować z władzy, chciał natomiast zapewnić sukcesję swojemu synowi. Gdy jego równie ambitna i bezwzględna żona uśpiła biesiadników przygotowaną miksturą, książę wdarł się do sypialni bratanków i zamordował jednego z nich sztyletem drugiego. Rankiem skrwawiony brzeszczot posłużył za dowód bratobójstwa. Nieszczęsny właściciel sztyletu stracił oczy, zaś Popiel umocnił się na tronie. Podejrzewając opór wolnych kmieciów, rozpuścił swoich wojów po kraju, aby przywiedli nad Gopło zakładników. Tymczasem z dala od wielkiej polityki pana na Kruszwicy w borze poluje Ziemowit, syn Piasta. W pewnym momencie do uszu myśliwego dolatują krzyki młodej dziewczyny, którą osaczyli słudzy Popiela. Ziemowit przychodzi z pomocą pięknej Dziwie, córce kmiecia Wisza. Między młodymi rodzi się uczucie, ale dziewczyna ma zostać kapłanką. Ziemowit postanawia starać się o rękę Dziwy i odwiedza dom Wisza, skąd właśnie wojowie Popiela uwożą kmiecego syna, Sambora, jako zakładnika do Kruszwicy... Jerzy Hoffman, reżyser ekranizacji Sienkiewiczowskiej "Trylogii", tym razem podjął się przenieść na ekran powieść Józefa Ignacego Kraszewskiego "Stara baśń". Akcja toczy się w IX w. , na terenach przyszłej Polski, zamieszkiwanych przez liczne plemiona słowiańskie. W serialu pojawia się plejada polskich gwiazd oraz znany z roli Bohdana Chmielnickiego w "Ogniem i mieczem" ukraiński aktor Bohdan Stupka. Zdjęcia kręcono w okolicach Żnina, Rogalina i Biskupina. 08:00 TUNKA Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tomasz Świątkowski Scenariusz: Tomasz Świątkowski Tunka to wieś położona w Dolinie Tunkińskiej, w Buriacji, w Rosji. W XIX wieku służyła jako miejsce zesłań więźniów politycznych, m.in. grupy 145 księży aresztowanych w powstaniu styczniowym. W obliczu trudnych warunków ekonomicznych księża założyli spółkę, która organizowała zaopatrzenie oraz zajmowała się uprawą roli. Ich dzieje opisał ksiądz Żyskar w książce "Tunka". Jednak najsłynniejszym zesłańcem osadzonym w Tunce był Józef Piłsudski, który przebywał tam od sierpnia 1890 do kwietnia 1892, czyli do końca okresu swojej zsyłki. I właśnie pobyt Piłsudskiego w Tunce jest głównym tematem filmu. Filmowa opowieść o Tunce i zesłaniu Józefa Piłsudskiego toczy się w dwóch planach czasowych: współczesnym i historycznym, i obydwa te plany nawzajem się przenikają, choćby z tego względu, że mimo upływu wielu lat, wciąż spotykamy tam liczne polskie ślady. Osią fabularną jest wyprawa ekipy z Muzeum Lwowa i Kresów Wschodnich z Kuklówki Radziejowickiej do Tunki, po chałupę, w której mieszkał Piłsudski. Ta kwatera Piłsudskiego została zidentyfikowana już wcześniej, podczas pobytu w Tunce dr. Krzysztofa Jabłonki, znakomitego znawcy życia i dzieła Marszałka. Ekipa Muzeum najpierw dokładnie opisała chałupę, następnie rozebrała poszczególne jej elementy, i wysłała je transportem do Polski. Na terenie Muzeum chałupa została powtórnie złożona i po obowiązkowych zabiegach konserwatorskich, udostępniona zwiedzającym, jako ważny obiekt całego skansenu, dokumentującego los polskich zesłańców syberyjskich. Doktor Krzysztof Jabłonka jest naszym filmowym przewodnikiem po Tunce i okolicy. Ten znakomity znawca Józefa Piłsudskiego staje się również przewodnikiem, nie tylko po Syberii Marszałka, ale również po całym jego życiu, w którym pobyt w Tunce, jak opisałem to powyżej, odegrał trudną do przecenienia rolę. 09:05 HISTORIA POLSKI - DROGI DO NIEPODLEGŁOŚCI Film dokumentalny, 50 min, Polska, 1988 Reżyseria: Jerzy Ziarnik Scenariusz: Jerzy Ziarnik Zdjęcia: Andrzej Arwar, Leszek Krzyżanowski Wykonawcy: Andrzej Racławicki Część czwarta filmu dokumentalnego o historii Polski obejmująca okres od stycznia 1920 do czerwca 1922 roku. Autorzy przedstawiają walkę o granice państwa i dramatyczne wydarzeniach wojny polsko - bolszewickiej 1920 roku. Film operuje głównie materiałami ikonograficznymi i w niewielkim stopniu fragmentami filmów archiwalnych. 11:20 JAPOŃSKA WYPRAWA JOANNY LUMLEY - ODC. 2 (JOANNA LUMLEY'S JAPAN) Film dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2020 Reżyseria: Ewen Thomson, Neil Ferguson Gwiazda serialu "Absolutnie fantastyczne", Joanna Lumley, przemierza Japonię od lodowatych syberyjskich mórz na północy po subtropikalne wyspy na południu. Jej podróż rozpoczyna się w ujemnych temperaturach na Hokkaido, gdzie żyją najpiękniejsze i najbardziej zagrożone dzikie zwierzęta Japonii. Wędrując na południe, Joanna odwiedza Tokio, starożytną stolicę Kioto z zachwycającymi świątyniami oraz Nagasaki, miasto o tragicznej przeszłości. Jej epicka podróż kończy się na sielskich plażach Kohamy, jednej z najodleglejszych pacyficznych wysp Japonii, gdzie mieszkają dziewczyny z girlsbandu, których średnia wieku wynosi 84 lata. 12:15 SKARB JAGIELLONÓW. POLSKIE DZIEJE ARRASAMI TKANE. Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Styła Scenariusz: Grzegorz Styła, Marek Szczepanek Zdjęcia: Wojciech Kursa Film dokumentalny opowiadający o korelacjach historycznych losów Polski i losów kolekcji wawelskich arrasów od połowy XVI wieku do chwili obecnej. 13:25 KRZYŻACY Film historyczno - kostiumowy, 166 min, Polska 1960 Reżyseria: Aleksander Ford Scenariusz na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza: Jerzy Stefan Stawiński i Aleksander Ford Zdjęcia: Mieczysław Jahoda Muzyka: Kazimierz Serocki Aktorzy: Mieczysław Kalenik, Andrzej Szalawski, Grażyna Staniszewska, Aleksander Fogiel, Urszula Modrzyńska, Emil Karewicz, Józef Kostecki, Tomasz Białoszyński, Lucyna Winnicka, Janusz Stachocki, Zdzisław Jasiukiewicz, Mieczysław Voit, Henryk Borowski, Seweryn Butrym, Leon Niemczyk Premiera "Krzyżaków" odbyła się 15 lipca 1960 r. , dokładnie w 550. rocznicę bitwy grunwaldzkiej. Dotrzymanie tego terminu miało wymowę niemal symboliczną. O tym, jak bardzo starano się go nie przekroczyć, świadczy fakt, że od powzięcia pomysłu o ekranizacji Sienkiewiczowskiej powieści do uroczystej premiery upłynęło zaledwie półtora roku. Poprzedziła ją bardzo szeroko zakrojona kampania reklamowa, dyskusje w radiu i w telewizji. Dziesiątki konsultantów dopasowywały literacki obraz wydarzeń i postaci do ówczesnego stanu badań historycznych nad tą epoką. Korekcie poddano przede wszystkim powieściowy wizerunek króla Władysława Jagiełły, niezbyt przychylnie ukazanego na kartach książki. Na jego filmowej rehabilitacji zyskała poetyka filmu, opiewającego królewską mądrość i odwagę. Obszerny materiał literacki wymagał - z konieczności - selekcji, ograniczenia się do kilku wybranych wątków. Na pierwszy plan wysunięto losy Juranda ze Spychowa, zdradziecko atakowanego przez Krzyżaków ze Szczytna, którym przewodzi okrutny komtur Zygfryd de Loewe. Równolegle poprowadzono wątek romansowy między Zbyszkiem, Danuśką i Jagienką. Punkt kulminacyjny stanowi finałowa bitwa pod Grunwaldem. Po premierze filmu opinie recenzentów były podzielone. Jedni widzieli w tym obrazie zrealizowanym w nowatorskiej jak na tamte czasy technice panoramicznej ogromny sukces polskiej kinematografii, inni - i ci byli w większości - wytykali brak szerszego spojrzenia na zderzenie nie tylko dwóch sił politycznych, ale także dwóch kultur, dwóch cywilizacji. Nie bacząc na zdanie krytyków, publiczność ciągnęła tłumnie do kin. Popularność filmu wzmagała zresztą powszechna znajomość książki. Rok 1409. Młody, porywczy rycerz Zbyszko z Bogdańca atakuje pod Krakowem poselstwo krzyżackie. W odwecie Kuno von Lichtenstein żąda od Jagiełły śmierci Zbyszka za znieważenie majestatu. Od śmierci ratuje młodzieńca dwórka księżnej Anny Mazowieckiej, Danusia Jurandówna, córka rycerza ze Spychowa. Staropolskim zwyczajem wybiera Zbyszka na męża, co uniemożliwia wykonanie wyroku. Wkrótce Krzyżacy najeżdżają siedzibę Juranda ze Spychowa - jednego z największych wrogów zakonu. Zabijają jego żonę i porywają córkę, którą trzymają w zamku malborskim. Zbyszko nadaremnie jej szuka, zbliżając się w tym czasie do zakochanej w nim Jagienki. Krzyżacy zaś wysyłają Jurandowi wiadomość, że uwolnią córkę, jeśli on sam stawi się w Malborku. Krzyżacy upokarzają Juranda i wtrącają do lochu, a zamiast córki pokazują mu obcą dziewczynę. Tymczasem Zbyszko w pojedynku zabija brata Rotgiera, przybranego syna komtura Zygfryda de Loewe. 16:25 PLAC PAMIĘCI NARODOWEJ Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tadeusz Arciuch Plac marszałka Józefa Piłsudskiego zanim ostatecznie przybrał jego imię, przechodził burzliwe koleje dziejów. Usytuowany w centralnym, reprezentacyjnym miejscu w Warszawie jest sercem miasta, a zarazem symbolem historii Polski ostatnich stuleci. Od XVIII wieku zmieniał też nazwę w zależności od dziejowych zawirowań. Najpierw był to plac Saski, po upadku insurekcji kościuszkowskiej Sachsenplatz, a pod zaborem rosyjskim Saksonskaja płoszczad’. Potem kolejno: plac Józefa Piłsudskiego, Adolf - Hitler - Platz, plac Zwycięstwa i ponownie plac Marszałka Józefa Piłsudskiego. 17:30 HISTORIA POLSKI - ZAMEK PRZY EATON PLACE Film dokumentalny, 35 min, Polska, 1992 Reżyseria: Rafał Mierzejewski Scenariusz: Rafał Mierzejewski Zdjęcia: Tadeusz Śmiarowski Film dokumentalny o działalności polskiego rządu na uchodźstwie. W programie wspomnienia ostatniego szefa Kancelarii Cywilnej prezydenta Bohdana Wendorffa, zdjęcia siedziby kolejnych prezydentów RP przy Eaton Place oraz materiały archiwalne autorstwa Romana Lewickiego. 18:10 NIE DO PRZEBACZENIA (THE UNFORGIVEN) Western, 116 min, USA 1960 Reżyseria: John Huston Scenariusz: Ben Maddow Zdjęcia: Franz Planer Muzyka: Dimitri Tiomkin Aktorzy: Audrey Hepburn, Burt Lancaster, Audie Murphy, Lilian Gish, Doug McClure, Charles Bickford, Joseph Wiseman, John Saxon i inni Kiedy reżyser John Huston przystąpił do realizacji "Nie do przebaczenia", miał już za sobą dwadzieścia lat pracy w zawodzie, a w dorobku filmy należące dziś do klasyki amerykańskiego kina, jak "Sokół maltański", "Skarb Sierra Madre", "Asfaltowa dżungla" czy "Afrykańska królowa". Wszystkie te produkcje wyróżniały się doborową obsadą, i tak też jest w przypadku "Nie do przebaczenia" uznanym przez krytykę za pierwszy western (nie licząc dyskusyjnego "Skarbu Sierra Madre") w karierze Hustona. Najbardziej pochlebne recenzje zebrali odtwórcy głównych postaci, którzy już wcześniej podbili filmowy świat - Audrey Hepburn nagrodzona Oscarem za "Rzymskie wakacje" i Burt Lancaster również zdobywca złotej statuetki za tytułową rolę w filmie "Elmer Gantry". Słowa uznania padły także pod adresem Lilian Gish, czołowej aktorki amerykańskiego kina niemego. "Nie do przebaczenia" to interesujący western pod względem aktorskim i realizatorskim. Toczącej się w wartkim tempie akcji towarzyszą znakomita muzyka Dimitriego Tiomkina i wysmakowane plastycznie zdjęcia Franza Planera. Budżet filmu przekroczył 5 milionów dolarów. Po trzysta tysięcy za swoje role wzięli Burt Lancaster i Audrey Hepburn. Zdjęcia były kręcone w malowniczych plenerach Durango w Meksyku. Na planie filmowym Audrey Hepburn odniosła poważne obrażenia spadając z konia, co znacznie opóźniło ukończenie produkcji. Osią intrygi jest konflikt pomiędzy osadnikami z Teksasu a Indianami z plemienia Kiowa, którym siłą odebrano ich ziemie. Akcja rozgrywa się w latach 80. XIX wieku. W niewielkim miasteczku na Dzikim Zachodzie pojawia się pijaczyna i włóczęga, weteran wojny secesyjnej Abe Kelsey (Joseph Wiseman), rozpowszechniający plotkę o indiańskim pochodzeniu pięknej Rachel Zachary (Audrey Hepburn). Matka dziewczyny, Matylda (Lilian Gish), dotychczas utrzymywała ten fakt w wielkiej tajemnicy. Rachel jako dziecko została uratowana przez nieżyjącego już seniora rodu Zacharych podczas masakry znienawidzonego plemienia Kiowa. Kiedy poganiacz bydła Ben Zachary (Burt Lancaster) wraca do domu, nie dowierza plotkom, ale wypytywana o prawdę matka niczemu nie zaprzecza. Opętany żądzą zemsty Ben wraz ze swym młodszym bratem Cashem (Audie Murphy) próbuje zabić przynoszącego złe wieści Kelseya, jednak ten się wymyka. Nienawidzący czerwonoskórych Ben od dawna podkochuje się w swej przyrodniej siostrze, która ma także innych adoratorów - Casha i mieszkającego w pobliżu nieśmiałego Charliego Rawlinsa. Napiętą sytuację pogarsza pojawienie się trzech Indian z plemienia Kiowa na czele z prawdziwym bratem Racheli, którzy chcą odebrać dziewczynę. Odprawieni z kwitkiem czerwonoskórzy w drodze powrotnej napadają na ranczo Rawlinsów, w potyczce ginie Charlie. Okazuje się, że Kelsey wrócił do miasteczka, by dokonać zemsty na rodzinie Zacharych. Kiedy przed wieloma laty Indianie porwali jego syna, chcieli wymienić chłopca na Rachel, jednak wówczas ojciec Bena odmówił. 20:40 POTOP REDIVIVUS Film historyczny, 177 min, Polska, 2014 Reżyseria: Jerzy Hoffman Aktorzy: Daniel Olbychski, Małgorzata Braunek, Tadeusz Łomnicki, Kazimierz Wichniarz "Potop Redivivus" to projekt Filmoteki Narodowej, który powstał z potrzeby zaprezentowania współczesnej widowni "Potopu" na dużym i małym ekranie w doskonałej jakości i nowej, atrakcyjnej formie. Odrestaurowany film został na nowo zmontowany pod nadzorem artystycznym Jerzego Hoffmana i Jerzego Wójcika. Lata 1655 - 1660, okres najazdu szwedzkiego na Polskę. Zaręczony z Oleńką Billewiczówną (Małgorzata Braunek) chorąży orszański Andrzej Kmicic (Daniel Olbrychski) opowiada się początkowo po stronie kolaborującego ze Szwedami potężnego rodu magnackiego Radziwiłłów. Uznany przez szlachtę i narzeczoną za zdrajcę zaczyna poniewczasie rozumieć, że Radziwiłłom chodzi nie o dobro ojczyzny, ale o własne interesy. Aby odkupić winy, porywa księcia Bogusława (Leszek Teleszyński), by zawieźć zdrajcę przed oblicze króla Jana Kazimierza, ale Radziwiłł ciężko rani Kmicica i ucieka. Doszedłszy do zdrowia, Andrzej Kmicic stara się zwrócić honor swojemu nazwisku. 23:45 OSTATNIE CHWILE I WOJNY ŚWIATOWEJ (WWI: THE FINAL HOURS) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Caglar Malli Scenariusz: Caglar Malii Podczas zimnego listopadowego weekendu w 1918 roku los Europy spoczywał w rękach kilku ludzi. Oto historia ich niezwykłych negocjacji, które zakończyły cztery lata dewastującego konfliktu. 00:55 WINDSOR. NAJWIĘKSZA MIŁOŚĆ ELŻBIETY II - LATA 1952 - 1972: RODZINNA SIELANKA. ODC. 3/4 (ODC. 3/4) Film dokumentalny, 44 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Paul Nelson Scenariusz: Paul Nelson Historia zamku Windsor, którego mury i wieżyczki wciąż strzegą najgłębszych tajemnic rodziny królewskiej. Zamek w Windsorze jest czymś więcej niż tylko zamkiem i domostwem: od prawie 1000 lat jest sceną, na której występowały niektóre z największych nazwisk w historii Wielkiej Brytanii, gdzie planowały i realizowały swoje najbardziej kontrowersyjne posunięcia. Windsor, największy i najdłużej zamieszkiwany zamek na świecie, był świadkiem niezliczonych królewskich narodzin, zgonów i zaślubin, a także wytrzymał liczne oblężenia i bitwy. Dzięki porywającym rekonstrukcjom, szczerym wywiadom i nowym materiałom archiwalnym, seria ujawnia wiele faktów dotyczących najsłynniejszej brytyjskiej rodziny. 01:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - SEZAMIE OTWÓRZ SIĘ Magazyn, 22 min, Polska, 2018 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Bałtyk, ze swoją burzliwą historią, znaczoną dramatami załóg i ich statków, owiany legendą morskich wojowników przemierzających go przez stulecia, nam jawi się jako sezam pełen niezwykłych skarbów. I każda szansa, by choć pośrednio zbliżyć się do nich, wywołuje u nas niemal euforię. Odwiedzamy Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, gdzie można podziwiać wiele eksponatów wydobytych z morskiego dna. Ale prawdziwym powodem naszej wyprawy do Kołobrzegu jest armata 75 mm. Schneidera z promu desantowo - artyleryjskiego, która będzie wydobywana spod wody. Chcemy widzieć, jak pojawia się na lądzie ten ważny zabytek, którego w swoim czasie używała polska marynarka wojenna. 03:10 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PETAIN Magazyn, 18 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Odcinek przedstawia sylwetkę marszałka Philippe'a Petaina - bohatera I wojny światowej, który, gdy stanął na czele rządu Vichy, stał się symbolem kolaboracji z okupantem niemieckim. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.