TVP Kultura Środa, 09.11.2022 09:25 EROICA Nowela I: SCHERZO ALLA POLACCA Nowela II: OSTINATO - LUGUBRE Dramat wojenny, 80 min, Polska 1957 Reżyseria: Andrzej Munk Scenariusz: Jerzy Stefan Stawiński Zdjęcia: Jerzy Wójcik Muzyka: Jan Krenz Występują: Edward Dziewoński, Barbara Połomska, Ignacy Machowski, Leon Niemczyk, Kazimierz Opaliński, Kazimierz Rudzki, Henryk Bąk, Mariusz Dmochowski, Roman Kłosowski, Bogumił Kobiela, Józef Kostecki, Tadeusz Łomnicki, Józef Nowak, Wojciech Siemion Jedno z czołowych osiągnięć "szkoły polskiej", będące swoistym rozrachunkiem z mitologizowaniem wojennej przeszłości. Na VIII MFF w Mar del Plata w 1959 r. "Eroica" otrzymała III Nagrodę (za najlepszy film, najlepszy scenariusz i nagrodę FIPRESCI), a wcześniej, w 1958 r. "Syrenę Warszawską" Polskiej Kroniki Filmowej. Film należy do rzadko spotykanego gatunku - składa się z dwóch luźno ze sobą związanych tematycznie nowel. Część pierwsza opowiada o warszawskim cwaniaku, który przypadkowo wciągnięty w Powstanie Warszawskie zdobywa się na czyn bohaterski, choć właściwie niepotrzebny. Gdy wybucha powstanie, Dzidziuś Górkiewicz w popłochu opuszcza stolicę. Jest dobrze zarabiającym handlarzem i nie ma ochoty ginąć. Dociera do żony w Zalesiu. Żona Dzidziusia roztacza przed nim perspektywy spokojnego życia. Tymczasem Górkiewicz ruszony porywem patriotyzmu w ostatniej chwili postanawia wrócić do walczącej Warszawy. Akcja drugiego opowiadania rozgrywa się w niemieckim oflagu i po raz pierwszy przedstawiono w niej życie polskich oficerów w obozie jenieckim w czasie ostatniej wojny. Do legendy urasta tu ucieczka por. Zawistowskiego. Tylko najbardziej wtajemniczeni wiedzą, że cały czas jest on w obozie - ukryty w przewodzie wentylacyjnym. Mimo starań i opieki kolegów bohater umiera - z zimna i samotności. A wszystko po to, by zachować legendę, która podtrzymywała na duchu wszystkich stłoczonych w obozie żołnierzy. "Eroica" to nie pierwszy przykład współpracy scenarzysty Jerzego Stefana Stawińskiego i reżysera Andrzeja Munka. Wcześniej zrealizowali film "Człowiek na torach". Po wielu samodzielnych sukcesach - Stawiński jest m.in autorem scenariusza do filmu "Kanał", a Munk zdobył wiele nagród w dziedzinie filmu dokumentalnego - ich drogi spotkały się w "Eroice". W filmie tym swoją uwagę skupili na temacie bohaterstwa. W obu nowelach przedstawili bohaterstwo, które właściwie nie przyniosło żadnego konkretnego sukcesu, ale od niego ważniejsze dla autorów stały się pobudki psychiczne kierujące postępowaniem ludzi w trudnych momentach. W ten sposób przedstawili różnorodność charakterów, bogactwo ludzkich typów - studium psychologiczne bohaterów. Film prawie całkowicie zrealizowany został w plenerach, głównie w Warszawie, w Bukowinie i na Śląsku. Jest to także pierwszy polski film szerokoekranowy. 12:10 OSTATNI SWING Film dokumentalny, 57 min, Polska, 2019 Reżyseria: Tomasz Garncarek Scenariusz: Tomasz Garncarek Zdjęcia: Shuxuan Mei Zmarły w 2018 roku Witold Sobociński był niedościgłym mistrzem sztuki operatorskiej, geniuszem światła, współautorem wielu dzieł Andrzeja Wajdy, Wojciecha Jerzego Hasa, Romana Polańskiego. Zamiast klasycznej biografii dostajemy portret bohatera stworzony w dużej mierze z samych filmów. Wspomnienia z planów zdjęciowych przeplatają się z wypowiedziami artysty zarejestrowanymi niedługo przed jego śmiercią. Podczas pracy z młodzieżą czy w otoczeniu rodziny artysta dzieli się tajnikami swojego warsztatu. Dokumentalny portret jednego z najwybitniejszych operatorów XX wieku, twórcy zdjęć do takich obrazów jak m.in. "Wesele", "Śmierć prezydenta", "Wrota Europy", "Szpital przemienienia", "Smuga cienia". 13:30 PRZEPROWADZKI - ODC. 1/10 - KUFER LILIANY Serial obyczajowy, 52 min, 21 odc. , Polska 2000 Reżyseria: Leszek Wosiewicz Scenariusz: Cezary Harasimowicz Zdjęcia: Krzysztof Ptak Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Krzysztof Banaszyk, Artur Janusiak, Małgorzata Kożuchowska, Jan Nowicki, Kinga Preis, Andrzej Mastalerz, Łukasz Nowicki, Sławomira Łozińska, Marta Stebnicka, Andrzej Strzelecki, Józef Fryźlewicz, Waldemar Obłoza, Tomasz Marzecki, Tomasz Preniasz, Tadeusz Hanusek, Jacek Lenartowicz, Karolina Muszalak i inni "Pomysł scenariusza przyszedł mi do głowy podczas własnej przeprowadzki, którą powierzyłem znanej warszawskiej firmie. Pomyślałem, że to świetny filmowy temat. Upewniłem się, kiedy moja mama, widząc wygrzebaną z piwnicy walizkę, popłakała się i opowiedziała historię ucieczki ze Lwowa z tą właśnie walizką. Jej opowieść uświadomiła mi, że historia Polski to historia ciągłych przeprowadzek i towarzyszących im emocji" - mówił w jednym z wywiadów Cezary Harasimowicz. Reżyserem serialu został Leszek Wosiewicz ("Kornblumenblau", "Kroniki domowe"), mimo że do realizacji cykli telewizyjnych odnosił się dotychczas sceptycznie. "Przeprowadzki" ujęły go jednak ciepłem, łagodnym humorem i z lekka ironicznym dystansem do przedstawianych w nich zdarzeń. Serial Harasimowicza i Wosiewicza to oryginalnie ujęta saga rodzinna, odległa klimatem od brazylijskich czy wenezuelskich telenowel. Melodramatyczne efekty ustępują tu miejsca Hrabalowskiej i Munkowskiej z ducha refleksji nad tragikomizmem ludzkiej egzystencji. Akcja cyklu trwa równo sto lat - od sylwestra 1900 do sylwestra 2000. Każdy z odcinków to odrębna fabularna całość, opowiadająca o jakiejś przeprowadzce i zagubionym podczas niej przedmiocie. Jedynym łącznikiem między poszczególnymi częściami jest rodzina Szczygłów, kierująca firmą przewożącą dobytek ludzi zmieniających mieszkanie. Z woli scenarzysty w tle każdej z dwudziestu jeden opowieści rozgrywają się doniosłe wydarzenia historyczne. Nie pozostają one, rzecz jasna, bez wpływu na dzieje rodziny Szczygłów. Zbliża się koniec roku 2000, a zarazem XX wieku. W firmie "Szczygieł - Przeprowadzki. Rok zał. 1901" wybucha pożar. Stanisław Szczygieł, obecny właściciel przedsiębiorstwa, zostaje śmiertelnie ranny. Przed zgonem przekazuje synowi pilnie strzeżoną przez lata tajemnicę. W firmie znajduje się tajny magazyn zagubionych podczas przeprowadzek rzeczy. W ręce Bogusia Szczygła trafia pożółkła ze starości księga, w której opisane są losy tych przedmiotów. Chłopak zaczyna czytać. Pierwsza historia dotyczy "kufra Lilianny" i rozgrywa się w roku 1900 na warszawskim Powiślu. Bracia Mietek i Czesiek Szczygłowie zarabiają na życie, wożąc gnój. Pewnego dnia spotykają piękną pannę, która postanowiła porzucić swą bogatą, bankierską rodzinę i poświęcić się walce o oswobodzenie proletariatu z pazernych rąk kapitalistów. Liliannę, która w swoim kufrze ukrywa rewolucyjną bibułę, ściga ochrana. Dziewczyna musi uciekać z kraju. Emigruje aż do Ameryki. W sylwestrową noc na peron odwozi ją zakochany Czesiek Szczygieł. Przypadek sprawia, że Lilianna odjeżdża bez kuferka, w którym znajduje się teraz tylko elegancka suknia i skromny zestaw niezbędnych do życia rzeczy. Zrozpaczony Czesiek nagle doznaje olśnienia. A może by tak zamiast gnoju wozić ludzi i ich dobytek? Pomysł przedni, tylko skąd wziąć pieniądze na rozkręcenie interesu? I wówczas, jeszcze tej samej nocy, spotyka niejaką Różę Żychniewicz, dzięki której jego życie całkowicie się odmieni. 14:35 PRZEPROWADZKI - ODC. 2/10 - SZKLANA KULA RÓŻY Serial obyczajowy, 55 min, Polska 2000 Reżyseria: Leszek Wosiewicz Scenariusz: Cezary Harasimowicz Zdjęcia: Krzysztof Ptak Muzyka: Michał Lorenc Występują: Krzysztof Banaszyk, Artur Janusiak, Kinga Preis, Leon Charewicz, Łukasz Nowicki, Adam Ferency, Piotr Adamczyk, Maja Ostaszewska, Paweł Wilczak, Andrzej Róg, Stefan Popkowski, Ryszard Pracz, Anna Kękuś, Aleksandra Górska i inni Rok 1901. Czesiek zakochuje się w Róży, nie wiedząc, że durzy się w niej również jego brat Mietek. Obaj chłopcy obserwują dom, w którym mieszka dama ich serca. Wzbudzają jednak niepokój właściciela posesji, Ignacego Żychniewicza, który napuszcza na nich stójkowego. W rezultacie bracia lądują w cyrkule. Czesiek ze szklaną kulą ukochanej, Mietek z głęboką urazą do brata. Tymczasem charakterna Róża, na złość ojcu, ucieka z domu. Pan Ignacy, przekonawszy się o sile uczucia córki, wykupuje chłopców z niewoli i - wprawdzie bez przekonania - zgadza się na mezalians Róży z prostym furmanem. W prezencie ślubnym ofiarowuje młodym pieniądze na założenie własnego interesu. W ten sposób wesele Róży i Cześka zbiega się z otwarciem firmy przewozowej "Szczygieł - przeprowadzki". Kolejnym radosnym wydarzeniem jest pojednanie braci. Mietek bowiem zjawia się na weselu i na znak zgody oddaje skradzioną bratu szklaną kulę Róży. 16:05 LOTNA Dramat wojenny, 82 min, Polska 1959 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz według opowiadania Wojciecha Żukrowskiego: Wojciech Żukrowski, Andrzej Wajda Zdjęcia: Jerzy Lipman Muzyka: Tadeusz Baird Aktorzy: Jerzy Pichelski, Adam Pawlikowski, Jerzy Moes, Mieczysław Łoza, Bożena Kurowska, Bronisław Dardziński, Adam Dzieszyński, Wiesław Gołas, Henryk Hunko, Tadeusz Kosudarski, Artur Młodnicki, Irena Malkiewicz, Karol Rommel, Tadeusz Somogi, Bolesław Woźniak Premiera "Lotnej" stała się wydarzeniem końca lat pięćdziesiątych i wywołała burzliwą dyskusję. O tak gwałtownym przyjęciu zadecydował sposób ujęcia bardzo drażliwej problematyki Września. Andrzej Wajda i Wojciech Żukrowski jako autorzy scenariusza potraktowali pierwowzór literacki filmu bardzo umownie. "Nie traktuję tego filmu jako rozrachunku z przeszłością. Pragnę jedynie wzruszyć widzów, pokazać im zderzenie wojny z jesienią, tą najpiękniejszą u nas porą roku, gdy ludzie zbierają plony swej pracy. I chciałbym tym filmem pożegnać piękną narodową tradycję" - mówił Andrzej Wajda. Szwadron kawalerii jest symbolem świata, który choć już odszedł, przetrwał w świadomości narodowej. Grupka bohaterów mimo wojny i nieubłaganie zbliżającego się końca pewnej, romantycznej w gruncie rzeczy epoki, tworzy odrębny, zamknięty świat. Historia zdaje się toczyć gdzieś z boku. W warstwie fabularnej film składa sie z pięciu sekwencji, tak przez samego reżysera opisanych - "Pierwsza, to prezentacja szwadronu w jesiennym plenerze i przybycie kawalerzystów do pałacu. Lotna zostaje przekazana rotmistrzowi przez właściciela miejscowych włości. Sekwencja druga przedstawia popas w dworku szlacheckim i pobliskiej wsi, trzecia zawiera osławioną szarżę na czołgi, śmierć rotmistrza, powrót do wsi, ślub podchorążego Jerzego z nauczycielką Ewą. Sekwencja następna obejmuje marszrutę szwadronu przez zatłoczone drogi, popas w lesie, bombardowanie, śmierć Jerzego. Sekwencja ostatnia pełni wyraźnie funkcję symbolu - śmierć Lotnej i złamanie szabli przed żołnierską tułaczką przez jednego z ocalałych ułanów szwadronu." 17:40 KTÓRĘDY PO SZTUKĘ - ALEXANDER KANOLDT Magazyn, 5 min, Polska, 2022 Reżyseria: Anna Zakrzewska, Tomasz Filiks Scenariusz: Anna Zakrzewska, Tomasz Filiks Sztuka Aleksandra Kanoldta, malarza związanego z Wrocławiem, przez niemiecki hitlerowski aparat władzy została uznana za zdegenerowaną. Malarz zaczynał od impresjonizmu, założył nowe zrzeszenie artystów w Monachium, z którego wyłoniła się redakcja słynnego czasopisma Der Blauer Reirter. Po pierwszej wojnie światowej uznany za jednego z głównychprzedstawicieli Nowej Rzeczowości w obrębie, której reprezentował kierunek zachowawczy. Malowane przez niego martwe natury, pejzaże, portrety ukazują wyrazisty, uproszczony rysunek. Trójwymiarowe formy utrzymane są w nasyconym, kontrastowym kolorycie. O obrazie Martwa Natura nr 11 z kolekcji Muzeum Narodowego we Wrocławiu opowiada Magdalena Szafkowska. 17:50 PRZESTRZEŃ PAMIĘCI - MUZEUM UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO COLLEGIUM MAIUS Magazyn, 26 min, Polska, 2021 Znakomita większość najsławniejszych europejskich uniwersytetów ma średniowieczny rodowód. Najstarszy powstał w Bolonii. Za datę jego powstania przyjmuje się rok 1088. Swoje przywileje otrzymał zaś w roku 1155 z rąk cesarza Fryderyka I Barbarossy. Po nim pojawiły się uniwersytety w Paryżu, Oksfordzie i Cambridge. To na nich wzorowały się późniejsze uczelnie, jak chociażby te, które powstawały w XIV wieku w Europie środkowej. Jako pierwszy ukonstytuował się tu w 1348 roku dzięki fundacji Karola IV, uniwersytet praski. Potrzebę posiadania uniwersytetu widział także Kazimierz Wielki. Już w 1364 roku założył Uniwersytet w Krakowie. Po śmierci króla "ta nauk przemożna perła, która miała wydawać męże dojrzałością rady znakomite, ozdobą cnót świetne i w różnych umiejętnościach biegłe" upadła. Dzieła odnowy podjęła się królowa Jadwiga. Niestety, nie doczekała wznowienia Uniwersytetu. W testamencie poczyniła zapis na rzecz jego odnowienia. Pozwolił on jej małżonkowi, Władysławowi Jagielle, na dokończenie dzieła. 26 lipca 1400 roku biskup Piotr Wysz wygłosił na krakowskiej alma mater inaugurujący wykład z prawa kanonicznego. Dwa dni wcześniej rozpoczęły się wpisy studentów. Pierwszy na honorowej liście wpisał się król Władysław Jagiełło. 20:00 NA WSCHÓD OD HOLLYWOOD - DZIECI SZCZĘŚCIA (THE CHILDREN OF CHANCE) Dramat wojenny, 91 min, Francja, 2016 Reżyseria: Malik Chibane Scenariusz: Malik Chibane Aktorzy: Philippe Torreton, Pauline Cheviller, Camille Loubens Francja pod nazistowską okupacją, rok 1942. Przewieziony do szpitala za złamaną nogę dwunastoletni Maurice Gutman cudem unika śmierci podczas masowej obławy, w której ginie cała jego rodzina. W szpitalu dr Daviel diagnozuje u chłopca gruźlicę i kieruje go na długie leczenie. W ten sposób zapobiega jego deportacji. Przez dwa lata Maurice wraz z ośmioma innymi młodymi pensjonariuszami, mieszkając z personelem szpitala, doświadcza przyjaźni, solidarności i niezwykłej odwagi. To są dzieci szczęścia. 21:50 MISTRZ I MAŁGORZATA - ODC. 10 (MASTIER I MARGARITA) Serial fantasy z elementami groteski, 45 min, Rosja 2005 Scenariusz i reżyseria: Władimir Bortko Aktorzy: Oleg Basiłaszwili, Kirił Lawrow, Siergiej Biezrykow, Władysław Załkin, Aleksandr Abdułow, Oleg Sorokin, Stanisław Sokołow Za zgodą Wolanda Asasello zabiera Mistrza i jego ukochaną z ich małej sutereny, by mogli żyć z dala od problemów codzienności i wieść życie pełne spokoju. Oboje wypijają wino, za sprawą którego przenoszą się w inny wymiar, a w realnym świecie zwyczajnie umierają. Odchodząc, Mistrz żegna się jeszcze z poetą Bezdomnym, swoim sąsiadem z zakładu dla obłąkanych, który zrozumiał wreszcie sens i istotę wydarzeń, których był świadkiem. Mistrz dokonuje symbolicznego aktu zakończenia swojej wielkiej powieści, uwalniając tym samym siebie samego i pośrednio bohatera swego wielkiego dzieła - Poncjusza Piłata. 23:30 WIĘCEJ NIŻ FIKCJA - MROCZNE OBLICZE HOLLYWOOD - "CHCIWOŚĆ" ODC. 1 (THE DARK SIDE OF HOLLYWOOD - "GREED" EP. 1) Film dokumentalny, 53 min, Francja, 2020 Reżyseria: Claudia Collao Scenariusz: Claudia Collao Muzyka: Guillaume Tunzini Są filmy, które osiągają status kultowych. Zdarzają się też takie, które stają się największymi porażkami kasowymi, a później również osiągają status kultowych. Niektóre filmy nigdy nie zostały ukończone lub są nadmiernie skrócone, ale z perspektywy czasu uznawane są za świetne. Claudia Collao w swojej czteroczęściowej serii "Mroczne oblicze Hollywood" przygląda się kilku filmom cenionym dziś, ale ponoszącym kasową klęskę w momencie premiery lub zrealizowanym w formie zupełnie nieodpowiadającej wizji ich twórców. Pierwsza część tej miniserii dotyczy "Chciwości" Ericha von Stroheima, filmu, który towarzyszył narodzinom wytworni Metro - Goldwyn - Mayer, a przede wszystkim początkom systemu studyjnego. Przekroczył on znacznie budżet, a Stroheim zrealizował ostatecznie trwający dziewięć i pół godziny film, który został drastycznie okrojony przez producenta. Był to jeden z pierwszych przykładów zredukowania przez studio twórczego talentu reżysera do roli zwykłego pracownika. Dziś "Chciwość" jest uznawana za arcydzieło niemego kina. Kolejne odcinki to "Zdobywca" Dicka Powella, "Kleopatra" Josepha L. Mankiewicza i "Wrota niebios" Michaela Cimino. 00:40 TOMASZ STAŃKO QUARTET "SOUL OF THINGS" Koncert, 49 min, Polska, 2003 Zdjęcia: Jan Bebel Wykonawcy: Tomasz Stańko, Michał Miśkiewicz, Marcin Wasilewski, Sławomir Kurkiewicz, Simple Acoustic Trio Koncert zarejestrowany w lutym 2003 w Poznańskiej Filharmonii. W programie znalazły się utwory pochodzące z płyty "Soul of things", która jest rodzajem medytacji rozpisanej na instrumenty muzyczne.