TVP Dokument Sobota, 19.11.2022 06:00 DZIKA POLSKA - WPŁYŃ NA WODĘ. MEANDRY SALAMANDRY Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2013 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Wygląda, jakby ciągle była mokra, choć unika otwartej wody i nawet nie umie pływać. Jednak w wodzie się rodzi, a potem nie bez trudu gramoli się na ląd. By następnie... zniknąć. Salamandra plamista, najdziwniejszy bodaj z naszych płazów ogoniastych, chowa się przed wrogami w ściółce i próchnie, zaliczając do tych wrogów także słońce, którego unika, bo mogłoby ją zanadto wysuszyć. W ogóle lubi to, czego ludzie zanadto nie lubią: deszcz i skały. W tych ostatnich znajduje schronienie, a w zboczach górskich dróg i jarów znajduje norki, by się w nich ukrywać. Nagle odsłonięta, potrafi przerazić napastnika swym wręcz wyzywającym, czarnym i żółtym rysunkiem. Należy do najbarwniejszych z żyjących u nas zwierząt. Ponieważ przez większość życia tkwi w wilgotnych zakamarkach, trudno ją spotkać. My będziemy mieli okazję spotkać całą rodzinę salamander. Zaprezentują nam ją, jak i w ogóle ten gatunek, dwie kobiety, które poświęcają tym nieledwie egzotycznym płazom znaczną część, a niekiedy wręcz całość swej badawczej inwencji i życiowej energii. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.V - ODC. 54 ZWYKŁA HISTORIA NIEZWYKŁYCH NAZW Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Skąd wzięły się nazwy polskich miast i miasteczek? Jak to się stało, że dzisiaj mieszkamy na terenie zwanym Warszawą, Lublinem czy Szczecinem? Co o tym zdecydowało? Na te pytanie stara się odpowiedzieć Radosław Kotarski. Rusza w podróż po Polsce, aby odkryć historie stojące za nazwami, którymi posługujemy się na co dzień. 07:00 NOTACJE - WOJCIECH FIBAK. YETI, MROŻKA MAMY. YETI, NA SKRZYPCACH GRAMY Cykl dokumentalny, 12 min, Polska, 2020 Wojciech Fibak urodził się w 1952 r. w Poznaniu. Jeden z najlepszych tenisistów w historii świata, finalista ATP Masters w Huston w singlu i czterokrotny ćwierćfinalista turniejów wielkoszlemowych w grze pojedynczej, zwycięzca Australian Open i dwukrotny Mistrz Świata WCT w Kansas City w grze podwójnej. Wygrał 15 turniejów rangi ATP World Tour w singlu i 52 ATP w deblu. W swojej karierze wygrywał z takimi wybitnymi tenisistami jak: Bjorn Borg, Jimmy Connors, John McEnroe, Mats Wilander, Ilie Nastase, Stan Smith, Stefan Edberg, Guillermo Vilas, Artur Ashe, Manuel Orantes, Yannick Noah czy Vitas Gerulaitis. Wygrał ponad 520 meczów ATP w singlu i ponad 500 meczów ATP w deblu, czterokrotny finalista WCT Masters w Dallas w singlu, finalista w: Monte Carlo, Hamburgu, Toronto, Indianapolis, Buenos Aries itp. Deblowy nr 1 rankingu WTC i Grand Prix ATP. W latach90 był prezesem Polskiego Związku Tenisowego. Jako rezydent Monako od 1989 roku pełni tam funkcję konsula honorowego RP. Pierwszy właściciel niezależnej prasy w Polsce po 1989 roku. Znany kolekcjoner sztuki zwłaszcza malarstwa polskiego Ecole de Paris. Stworzył galerię sztuki współczesnej z siedzibą na Krakowski Przedmieściu w Warszawie. 07:20 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 160 GIŻYCKO Magazyn, 21 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Agnieszka Grabarska Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor W Krainie Wielkich Jezior, na przesmyku pomiędzy jeziorami Kisajno i Niegocin leży Giżycko - miasto z historyczną twierdzą i obrotowym mostem, do którego otwarcia wystarczy siła mięśni jednego człowieka. To tu zjeżdżają miłośnicy plażowania, smacznych ryb i głodni wrażeń wodniacy. Zwiedzanie Giżycka warto rozpocząć od atrakcji, która dosłownie dzieli i łączy miasto nazywane Żeglarską Stolicą Polski. XIX - wieczny most obrotowy na Kanale Giżyckim jest unikatem w skali Europy. Na kontynencie są dwie takie przeprawy, ale tylko jedna czynna i to właśnie tutejsza. Każdego dnia wzdłuż kanału przepływają setki łodzi. Swoisty tranzyt wodny przez samo centrum wprowadza pewien rytm w życie mieszkańców. Na tablicach informacyjnych rozmieszonych w przestrzeni miasta można się dowiedzieć, kiedy most będzie otwarty, a kiedy zamknięty. I tak na przykład przegapienie godziny 16.00 skutkować może uwięzieniem na tak zwanej Wyspie Giżyckiej na bagatela, 1, 5 godziny. Przystanek obowiązkowy na trasie wędrówki to Twierdza Boyen - największa gabarytowo atrakcja Giżycka. Ta XIX - wieczna pruska fortyfikacja nigdy nie została zdobyta i do dziś stanowi unikatowy zabytek architektury na skalę Europy. Ruszając na wodę, można przyjrzeć się stolicy polskiego żeglarstwa z odpowiedniej perspektywy. Wzdłuż linii brzegowej jeziora Niegocin rozciąga się największy pasażerski i jachtowy port na Mazurach. Tutejsze jeziora przyciągają nie tylko turystów, ale także ekipy filmowe. W 1962 roku między innymi na jeziorze Kisajno i właśnie w Giżycku Roman Polański nakręcił "Nóż w wodzie". Dostał nominację do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny. 07:45 PRZYRODNIK NA TROPIE - /13/ - RYBITWA RZECZNA Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz i prowadzenie: Łukasz Bożycki W tym odcinku przyjrzymy się sieci powiązań, która jest charakterystyczna dla zwierząt związanych z dużymi rzekami. Jest to tylko mały wycinek ich skomplikowanych relacji. Przetrwanie rybitw żyjących w Polsce jest w pełni uzależnione od działań jakie podejmuje człowiek. Dowiemy się również co łączy rybitwę z człowiekiem i jak połączeni są oni z meszką. 08:15 GIGANTY PRZESTWORZY (EXTRAORDINARY FLIGHTS) Film dokumentalny, 47 min, Francja, 2017 Reżyseria: Francois Barre Film dokumentalny o największych samolotach, jakie istnieją na świecie: Airbus A300 - 600ST Beluga, Airbus A400M, Antonov An - 124, Super Guppy, DC - 10 i Boeing 747 - 400 Large Cargo Freighter. Towary przewożone drogą lotniczą nazywane są frachtem: paczki pocztowe, maszyny, sprzęt elektroniczny, artykuły żywnościowe, pojazdy... Co roku drogą powietrzną przewożonych jest 55 milionów ton towarów. Te powietrzne olbrzymy każdego dnia przewożą najbardziej heteroklityczne, a czasem najbardziej niesamowite towary: zwierzęta, surowce, pojazdy o dużych rozmiarach, a nawet inne samoloty! Każda przesyłka jest inna, każdy proces jest wyjątkowy, każdy lot jest wyjątkowy. Towary wielkogabarytowe są przewożone przez specjalnie do tego przystosowane środki transportu drogowego, kolejowego, a przede wszystkim morskiego. Niektóre jednak transportuje się drogą lotniczą: zwierzęta, ciężkie pojazdy cywilne lub wojskowe, helikoptery, kadłuby samolotów, a nawet wagony. Jak chronione są te ładunki? Jaki sprzęt jest w stanie je unieść? Jak zbudowane są te samoloty? Każdy ładunek jest inny. Nie ma dwóch takich samych lotów. Poznajmy świat frachtu lotniczego i największych samolotów transportowych. 09:15 NIEZWYKŁA ALBANIA - CZĘŚĆ 2 OD LĄDU DO MORZA (AMAZING ALBANIA EP. 2) Film dokumentalny, 42 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Thomas Radler, Antonia Coenen Zdjęcia: Nikolai Von Graeventiz Dwuczęściowy film dokumentalny, który przeniesie widzów do Albanii - wyjątkowego kraju, który choć bliski Włoch - tylko 70 km w linii prostej, a greckie Korfu jest w zasięgu wzroku, leży nieodkryty jak biała plama na mapie południowo - wschodniej Europy. Część I: Z północy do stolicy; Część II: Od lądu do morza. Albania jest biedna, ale też bogata - w różnorodność krajobrazu, florę i faunę oraz kulturę. Po mrocznych dekadach komunistycznej dyktatury, w której wszystkie religie były zakazane, teraz jest to kraj, w którym chrześcijanie i muzułmanie żyją ze sobą w zgodzie. 10:05 PODRÓŻE NA PÓŁNOC EUROPY - ODCINEK 5. ISLANDIA (WONDERS OF NORTHERN EUROPE / VOYAGES EN TERRES DU NORD EPISODE 5 - LAND OF FIRE AND ICE - ICELAND, RAW NATURE) Cykl dokumentalny, 51 min, Francja, 2020 Reżyseria: Xavier Lefebvre Położona na północnym Atlantyku, między Grenlandią a Norwegią, Islandia jest wulkaniczną wyspą o wspaniałej, surowej przyrodzie, unikalną w skali świata. Dlaczego ludzie zdecydowali się skolonizować Islandię? To odległa, zimna wyspa, targana nieustannymi wiatrami i działaniem sił natury, które są burzliwe i często przerażające. To ogrom niezwykłych krajobrazów, jakby wyrzeźbionych przez brutalnego olbrzyma. Majestatyczne pejzaże Islandii są wynikiem intensywnej działalności wulkanicznej. Na wyspie znajduje się prawie 100 aktywnych wulkanów. Islandzka ziemia to w dużej mierze lawa, żużel i popioły. To raj dla wulkanologów, ale piekło dla rolników. Dawna Islandia była żyzna i zalesiona. Największą z plag wyspy pozostaje erozja. Islandczycy wiedzą, że ich wyjątkowa przyroda jest cennym darem, dlatego starają się nie eksploatować nadmiernie jej zasobów. Islandia jest klejnotem natury, który ludzie powinni chronić za wszelką cenę. 11:05 WOKÓŁ MÓRZ II - ODC. 8 OSTATNI REJS AMOCO CADIZ (AROUND THE SEA II EP. 8 LE DERNIER VOYAGE DE L AMOCO CADIZ) Serial dokumentalny, 22 min, Francja, 2018 Reżyseria: Herle Jouon Kontynuacja opowieści o krajach, miastach i ludziach, których życie związane jest z wodą. Ocean Spokojny, Karaiby, wybrzeże Francji, Ocean Polarny czy wybrzeże Afryki - będziemy podróżować, żeglować i dowiadywać się wszystkiego o świecie widzianym oczami mieszkańców, którzy żyją i pracują wokół tych niezwykłych miejsc. Raj dla jednych, a dla innych ekologiczne cierpienie. W tym odcinku o katastrofie, która odcisnęła piętno na pamięci zbiorowej Bretończyków. Tankowiec rozbił się przy wejściu do małego portu w Finistre. Czterdzieści lat po wypadku po Amoco Cadiz został już tylko zatopiony kadłub. Na tankowcu doszło do awarii steru. Wysłany na ratunek holownik dotarł zbyt późno. Statek rozbił się o skały. Zebrał się sztab kryzysowy do spraw zagrożeń ekologicznych. Mieszkańcy wybrzeża byli zrozpaczeni. Domagali się podpalenia statku. Amoco Cadiz miał za sobą długi rejs zanim rozbił się o przybrzeżne skały Bretanii. Na początku lutego 1978 roku tankowiec napełnił cysterny w Zatoce Perskiej. Trafiło do nich dwieście dwadzieścia tysięcy ton ropy. Miała zostać przewieziona do portu w Rotterdamie. Piętnastego marca 1978 roku Amoco Cadiz wpłynął do Kanału La Manche. Trwał silny sztorm. Szesnastego rano Pasquale Bardari, włoski kapitan tankowca, mierzył się z silnym wiatrem i wysoką falą. O dziewiątej czterdzieści pięć ster zaczął odmawiać posłuszeństwa. Bardari zszedł z mostka do maszynowni, gdzie dowiedział się o awarii. 11:30 PORTRETY DOKUMENTALNE. S.II - ALINA MROWIŃSKA Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2022 Panorama polskiego dokumentu - filmowe portrety twórców, ich drogi artystycznej i twórczości na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterem odcinka jest Alina Mrowińska. 12:00 PRZERWANA PODRÓŻ Film dokumentalny, 79 min, Polska, 2019 Reżyseria: Robert Kaczmarek Zbigniew Seifert (1946 - 1979) - postać niezwykła w polskim jazzie. Żył niespełna 33 lata. Pomimo skromnego dorobku muzycznego, jego wartość artystyczna do dziś dzień wprawia w podziw. Obecność Seiferta w polskim życiu jazzowym lat 60 - tych i 70 - tych ma wiele znamion anielskości. Wielki i już w dużej mierze spełniony talent (jak chcą niektórzy geniusz) w połączeniu z pięknem duszy, krystalicznym charakterem, dobrocią, życzliwością, bezinteresownością i skromnością. "Man of the Light" ("Człowiek ze światła"), to tytuł jednej z jego płyt, który odnosi się do amerykańskiego pianisty, McCoy Tynera, lecz pasuje jak ulał do samego Seiferta. Nagle tuż przed trzydziestką wyrok: choroba nowotworowa, która pozostawi mu jeszcze tylko trzy lata życia. Te trzy lata to nie tylko walka z chorobą, ale i wyścig z czasem o jak najpełniejszą realizację twórczą i paradoksalnie najbardziej płodny okres w życiu artysty. Gorzkim paradoksem jest także moment śmierci: po nagraniu autorskiej płyty z najwybitniejszymi amerykańskimi jazzmanami, która byłaby zapewne początkiem poważnej światowej kariery. Tragiczna biografia artysty przywodzi na myśl żywoty Mozarta, Byrona, Chopina czy Van Gogha. Nasz film opowie o tej biografii poprzez rozmowy z jej świadkami (żona, siostra, nauczyciele w Luceum Muzycznym i w PWSM, przyjaciele, koledzy - muzycy /dwie ostatnie grupy w znacznej mierze pokrywają się/, znawcy jazzu, lekarze), archiwalne materiały filmowe (m. in. z koncertów) i fotograficzne, radiowe wywiady z Bohaterem, współczesne obrazy miejsc dla tej biografii istotnych. W filmie użyjemy także narracji animowanej jako wideoklipów do najistotniejszych utworów oraz ilustracji najbardziej dramatycznych momentów biografii. 13:25 BASIA BĘDZIE ZDROWA Film dokumentalny, 12 min, Polska, 1955 Reżyseria: Jerzy Popiel - Popiołek Zdjęcia: Jerzy Gaus Familijny film oświatowy ukazuje przyczyny, rozwój i leczenie gośćca u dzieci. Na przykładzie tytułowej Basi ukazywane są objawy, wizyta w szpitalu, opieka medyczna oraz pobyt w sanatorium. 13:40 WSZYSCY CHCEMY WIDZIEĆ Film dokumentalny, 18 min, Polska, 1948 Reżyseria: Janusz Star Film oświatowy poświęcony zagadnieniu jaglicy jako głównej przyczyny ślepoty. Wielu niewidomych to ofiary wojny i nieszczęśliwych wypadków, są wśród nich ofiary własnej lekkomyślności, jednak znaczna część straciła wzrok wskutek nieleczonej jaglicy. Nieświadomość to największa przeszkoda do walki z zakażeniem. Twórcy koncentrują się na ukazaniu sposobów zapobiegania i leczenia choroby. Przedstawiony został ogólnopolski plan zwalczania jaglicy w poszczególnych województwach państwa, z ogólnodostępnymi przychodniami i wyspecjalizowaną opieką lekarską. Niezbędne są masowe badania społeczne dzieci w szkołach, czy przy poborze do wojska, a także odpowiednie programy edukacyjne. Na przykładzie wiejskiej rodziny i codziennego sposobu życia jej członków widzimy, co należy czynić, aby uniknąć zapalenia rogówki i spojówek oczu. Choroba szerzy się poprzez kontakt z zakażoną wydzieliną spojówek, między innymi wskutek używania brudnych ręczników i pościeli. Twórcy ukazują również pracę medyczną dla dzieci z domów dziecka z całej Polski w zakładzie przeciwjagliczym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Witkowicach pod Krakowem. 14:05 MADAGASKAR - ODCINEK 1 WYSPA CUDÓW (MADAGASKAR EPISODE 1 - ISLAND OF MARVELS) Cykl dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2011 Leżący w pobliżu wybrzeży Afryki Madagaskar to jeden z najbardziej tajemniczych lądów świata. Są tu wspaniałe góry, pustynie i lasy deszczowe. Opowieść o tej wyspie cudów, jak nazywany jest Madagaskar, zaczyna się wiele milionów lat temu, kiedy to ogromna płyta lądowa rozdzieliła się, tworząc znane nam dzisiaj kontynenty. Z jednej strony Afrykę, z drugiej - przyszły subkontynent indyjski. Od płyty oderwał się niewielki fragment lądu, który ostatecznie przemieścił się setki kilometrów od najbliższego kontynentu. Ten kawałek lądu to właśnie Madagaskar najstarsza wyspa świata. Na jej brzeg fale morskie wyrzuciły grupę osobliwych rozbitków. To prehistoryczne zwierzęta. Trafiły tu przypadkowo z lądu odległego o setki kilometrów. Odcięte od reszty świata, zawładnęły wyspą, stopniowo ewoluując do postaci osobliwych i jedynych w swoim rodzaju. Przyroda Madagaskaru kształtowała się w kompletnej izolacji od przyrody pozostałych lądów. Dlatego jest tak wyjątkowa. Aż 80 procent spotykanych tu gatunków nie występuje nigdzie indziej na świecie. A żyją tu lemury, owocożerne małpiatki, tenreki będące dalekimi kuzynami jeżów, kameleony doskonale przystosowane do życia na drzewach, drapieżne fossy, skaczące z drzewa na drzewo sifaki, białe i czerwone muchodławki, i będące ich postrachem dziwożony. Żyją tu też najpiękniejsze na świecie żółwie. Na całej długości Madagaskaru ciągnie się masyw górski, dzielący wyspę na dwie części, z których każda ma inny charakter. Zachodnią część pokrywają olbrzymie lasy porośnięte dziwacznymi, potężnymi drzewami o napęczniałych pniach. Zupełnie inny krajobraz dominuje na południu wyspy. Wśród spalonego słońcem piaszczystego pustkowia leży wielkie słone jezioro, wokół którego rosną poskręcane, kolczaste drzewa. Zaś wschodnią część wyspy porasta bujny deszczowy las tropikalny. Pierwsi ludzie przybyli na Madagaskar dwa tysiące lat temu. Niedługo po ich przybyciu wyginęły żyjące na wyspie olbrzymie epiornisy nielotne ptaki z rodziny mamutaków. Trudno powiedzieć, czy ludzie przyczynili się do tego. Wiadomo jednak, że spożywali jaja epiornisów. Na plażach Madagaskaru można znaleźć pozostałości po tych ptakach: szkielety i resztki skorup. Trzyodcinkowa seria opowiada o niezwykłym i wciąż tajemniczym świecie, który ze względu na niszczącą działalność człowieka może wkrótce zaginąć. 15:05 LABORATORIUM LUDZKICH ZACHOWAŃ CZĘŚĆ 5 (MEET THE HUMANS EP. CULTURE OF FEAR) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Michael Mosley Cykl filmów dokumentalnych, stawiających ludzkie zachowania pod lupą. Pewien wiejski dom zostaje wyposażony w kamery monitorujące grupę nieświadomych badanych, zaproszonych do wzięcia udziału w różnych zajęciach grupowych, od nocy dla samotnych po niezręczny weekend integracyjny. Z wnętrza sekretnego pokoju obserwacyjnego prezenter Michael Mosley i eksperci analizują każdy ruch uczestników. W piątym, ostatnim odcinku, zajmiemy się strachem, który jest jedną z podstawowych ludzkich emocji. Kiedyś chronił nas przed dzikimi zwierzętami. Dzisiaj świat jest znacznie bezpieczniejszy. Ale ciągle żyjemy w niepokoju. Dlaczego tak się dzieje? Przyjrzymy się dziś biologicznym przyczynom strachu i lęku we współczesnym świecie. Żeby przeprowadzić badania, zmienimy naszą wiejską posiadłość w nawiedzony dom. Naszą przykrywką jest zmyślona firma organizująca straszne wyjazdy integracyjne. Mamy nawet jednookiego lokaja. 16:00 PRAWDZIWA HISTORIA FANTASTYKI NAUKOWEJ ODC. 4 (THE REAL HISTORY OF SCIENCE FICTION (MY GOD IT'S FULL OF STARS)) Film dokumentalny, 43 min, Wielka Brytania, 2014 Reżyseria: Ben Southwell Czteroczęściowy dokument o historii science fiction, obejmujący wszystkie jej formy, od podróży w czasie po sztuczną inteligencję, od eksploracji kosmosu po spotkania z kosmitami. Ten niezwykle wciągający serial przedstawia filmowców, pisarzy, aktorów i grafików, których obsesja i wyobraźnia przeniosły w nieznane i których kreacje urzekły publiczność na całym świecie. Zbadawszy przyszłość, przeszłość, wszechświaty równoległe i odległe galaktyki, współautorzy - w tym aktorzy William Shatner, Nichelle Nichols, Rutger Hauer, Zoe Saldana, Nathan Fillion, Richard Dreyfuss, David Tennant, Peter Weller, Christopher Lloyd, Keir Dullea i Edward James Olmos; twórcy filmowi: John Carpenter, Douglas Trumbull, Paul Verhoeven, John Landis; scenarzysta i producent wykonawczy Steven Moffat; autorzy Ursula K. Le Guin, Neil Gaiman i William Gibson - opowiadają o swoich doświadczeniach. Z pomocą profesorów Briana Coxa i Stephena Hawkinga seria bada również kluczowe koncepcje naukowe leżące u podstaw historii science fiction. 16:55 NIEZWYKŁE MIASTA - LIZBONA ODC. 1/3 (SECRET CITIES SERIA 2) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2018 Prowadzenie: Janina Ramirez, Alastair Sooke Eksperci sztuki Janina Ramirez i Alastair Sooke przybliżają tajemnice sztuki trzech pięknych miast - Baku, Bejrutu i Lizbony. Razem odkrywają fundamenty kultur, które ukształtowały te miasta w przeszłości. Robią to dzięki spotkaniom z lokalnymi artystami i mieszkańcami, którzy pomagają im odnaleźć artystyczne atrakcje i mało znane skarby. W Lizbonie odkrywają starożytne nadmorskie miasto ukształtowane przez kultury: rzymską, arabską i krzyżowców. W Bejrucie zobaczą, jak Paryż Bliskiego Wschodu wznosi się z ruin wojny domowej. A w Baku w Azerbejdżanie podczas poszukiwania skarbów sztuki dostrzegają, że miasto znajduje się na skrzyżowaniu kultur. Seria maluje prowokujące portrety najbardziej fascynujących metropolii świata. 18:00 POLSKIE DZIEDZICTWO S.II - SEZON 2 ODC. 9 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2022 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Tomasz Kępski, Bartosz Kucharski, Kamil Szymański W drugim sezonie programu "Polskie Dziedzictwo" przybliżona zostanie widzom zapomniana historia polskiej spuścizny na Litwie, Łotwie oraz w Estonii. W tym odcinku wybierzemy się między innymi do Solecznik i Miednik Królewskich. 18:35 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 3 NA STRAŻY GDAŃSKA Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Posiadanie Gdańska jest ważniejsze od wszystkich pieniędzy - tak mawiał dawniej pruski książę Karl August von Hardenberg. Historia pokazała, że nie pomylił się w tej ocenie ani trochę. Co jeszcze ciekawsze, aby bronić tego niezwykle ważnego miasta, wybudowano jeden z najbardziej tajemniczych i najpiękniejszych obiektów obronnych w Europie - Twierdzę Wisłoujście. Jak wyglądało życie dawnego obrońcy Gdańska? Co jadł? Jak spędzał czas wolny? Radosław Kotarski jedzie na miejsce, aby odpowiedzieć na te pytania i zrekonstruować dawne życie, jedzenie oraz sposoby obrony Gdańska. W tym celu uruchamia czynną armatę! 19:10 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 160 GIŻYCKO Magazyn, 21 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Agnieszka Grabarska Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor W Krainie Wielkich Jezior, na przesmyku pomiędzy jeziorami Kisajno i Niegocin leży Giżycko - miasto z historyczną twierdzą i obrotowym mostem, do którego otwarcia wystarczy siła mięśni jednego człowieka. To tu zjeżdżają miłośnicy plażowania, smacznych ryb i głodni wrażeń wodniacy. Zwiedzanie Giżycka warto rozpocząć od atrakcji, która dosłownie dzieli i łączy miasto nazywane Żeglarską Stolicą Polski. XIX - wieczny most obrotowy na Kanale Giżyckim jest unikatem w skali Europy. Na kontynencie są dwie takie przeprawy, ale tylko jedna czynna i to właśnie tutejsza. Każdego dnia wzdłuż kanału przepływają setki łodzi. Swoisty tranzyt wodny przez samo centrum wprowadza pewien rytm w życie mieszkańców. Na tablicach informacyjnych rozmieszonych w przestrzeni miasta można się dowiedzieć, kiedy most będzie otwarty, a kiedy zamknięty. I tak na przykład przegapienie godziny 16.00 skutkować może uwięzieniem na tak zwanej Wyspie Giżyckiej na bagatela, 1, 5 godziny. Przystanek obowiązkowy na trasie wędrówki to Twierdza Boyen - największa gabarytowo atrakcja Giżycka. Ta XIX - wieczna pruska fortyfikacja nigdy nie została zdobyta i do dziś stanowi unikatowy zabytek architektury na skalę Europy. Ruszając na wodę, można przyjrzeć się stolicy polskiego żeglarstwa z odpowiedniej perspektywy. Wzdłuż linii brzegowej jeziora Niegocin rozciąga się największy pasażerski i jachtowy port na Mazurach. Tutejsze jeziora przyciągają nie tylko turystów, ale także ekipy filmowe. W 1962 roku między innymi na jeziorze Kisajno i właśnie w Giżycku Roman Polański nakręcił "Nóż w wodzie". Dostał nominację do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny. 19:40 HISTORIE WILEŃSKIE - ODC. 4 Serial dokumentalny, 24 min, Polska/Litwa, 2021 Reżyseria: Wojciech Klimala, Ewa Wołkanowska-Kołodziej Scenariusz: Wojciech Klimala Zdjęcia: Bartosz Frątczak Muzyka: Joanna Fidos Jolanta i Robert Blujowie pochodzą z Wilna, ale nie udało im się odnaleźć w mieście "tego czegoś". Tego, co sprawia, że życie daje radość. Wyprowadzili się więc do lasu, w sam środek Parku Regionalnego Rzeki Wilii. Dzisiaj oni oraz ich 28 psów są jedynymi mieszkańcami wsi Žalgiris, gdzie założyli "Akademię przygód". Dzieci i dorośli przyjeżdżają tu na wędrówkę, zabawę i naukę jazdy psimi zaprzęgami - sportu, którego Blujowie są na Litwie prekursorami. Czy są szczęśliwi? Czy rzeczywiście przeprowadzka na wieś sprawiła, że odnaleźli spokój ducha? 20:15 GWIAZDY PRZEDWOJENNEGO KINA ALBO FILM DŹWIĘKOWY W II RP Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2020 Reżyseria: Jacek Papis Zdjęcia: Jan Klima Ubrani we fraki muzycy Jazz Bandu zaczynają grać. Ich koncert stanowi muzyczny podkład i leitmotiv filmu. Eksperci przeprowadzają nas przez etapy rozwoju polskiego kina przedwojennego, koncentrując się na wybitnych osobowościach, gwiazdach aktorskich i reżyserskich. Materiał ilustrowany fotosami z epoki i fragmentami najstarszego zachowanego filmu polskiego "Pruska kultura". Małgorzata Hendrykowska opowiada jak odnalazła ten film w 2000 roku. W etap kina niemego wprowadza nas Stanisław Janicki ("W starym kinie"). Kolejni eksperci przywołują sylwetki pierwszych rodzimych gwiazd filmowych - Jadwigi Smosarskiej, Eugeniusza Bodo, Adolfa Dymszy. Śledzimy ich kariery, przywołując najciekawsze fragmenty filmów z ich udziałem. Dowiadujemy się, jakim wyzwaniem było dla nich pojawienie się dźwięku w filmie, co prowadzi nas w stronę piosenki, która w przedwojennym polskim kinie stanowiła niemal nieodzowny element filmu (czego dowodem jest kariera Hanki Ordonówny). Dowiadujemy się jak postrzegane były ówczesne gwiazdy, jaki był ich status społeczny, jak wyglądało ich życie prywatne. Spośród aktorów tamtych czasów, dwoje zrobiło międzynarodową: Pola Negri, która grała m.in. w Hollywood oraz śpiewak Jan Kiepura. Opowiadamy o meandrach ich losów zawodowych i prywatnych. Życiorysy przedstawianych bohaterów miały jeden wspólny mianownik: ich świetnie zapowiadające się kariery przerwała wojna. Kto z nich odznaczył się bohaterstwem? Komu udało się przeżyć i dalej występować w filmach? Przy pomocy ekspertów próbujemy dokonać całościowej oceny przedwojennej kinematografii, rozważając popularną opinię, że przed wojną mieliśmy znakomitych aktorów, ale filmy nie dorastały do ich poziomu. Próbujemy zweryfikować to stwierdzenie, szukając w tamtych filmach ponadczasowych wartości. 21:20 BELMONDO WSPANIAŁY (BELMONDO LE MAGNIFIQUE) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2017 Reżyseria: Bruno Sevaistre Film dokumentalny, którego bohaterem jest Jean - Paul Charles Belmondo. Dzięki ponad 70 filmom i 160 milionom sprzedanych biletów aktor był największą gwiazdą francuskiego kina. W wieku 17 lat zaczął grać na scenie. Filmy przyniosły mu sławę i pieniądze, lecz jego pasją pozostał teatr. Gdyby w tym czasie istniało słowo bankowość, miałoby ono zastosowanie w jego przypadku. Osoby poniżej 30 roku życia nie wiedzą, że grał u wszystkich reżyserów Nowej Fali, takich jak: Jean - Luc Godard, Jean - Pierre Melville, Claude Sautet, Louis Malle, Alain Resnais i Claude Chabrol. Osoby powyżej 50. roku życia nie mogą zapomnieć o jego żarliwości, pokazie siły i wyczynach, które sam wykonał. Jedni nazywali go Belmondo, inni Bebel. 22 sierpnia 2001 roku wyszedł z paryskiego szpitala, w którym przebywał dwa tygodnie z powodu udaru mózgu. W 2021 roku, w kwietniu aktor obchodził 88. urodziny. 22:20 POD NIEBEM Film dokumentalny, 12 min, Polska, 2019 Reżyseria: Marta Skiba Mężczyzna u schyłku życia tęskni za swoją największą pasją lataniem. Na co dzień chodzi z głową w chmurach i nie chce zejść na ziemię. Twarze dawnych znajomych i wydarzenia z przeszłości bledną, jednak jedno spojrzenie w górę przywraca emocje tamtych chwil do życia. Kiedyś as przestworzy, dziś zostały mu już tylko resztki wspomnień. 22:45 WOJNY GANGÓW W SALWADORZE (EL SALVADOR: MS - 13 VS BARRIO 18) Film dokumentalny, 58 min, Francja, 2021 Reżyseria: Vincent Prado Z piaszczystymi plażami, hiszpańską architekturą kolonialną, wulkanicznymi jeziorami i z restauracjami, Salwador ma wszystkie atuty wymarzonego miejsca turystycznego. Jednak zagraniczni goście są rzadkością. Powód: ten maleńki kraj w Ameryce Środkowej jest najniebezpieczniejszy na świecie. Każdego roku mordowanych jest od 3000 do 6000 osób. W Salwadorze od trzydziestu lat toczą się wojny gangów, które pochłonęły już 60 tysięcy ofiar. Gangi terroryzują ludność, pobierają haracze i mordują wszystkich, którzy nie chcą współpracować. Od lat 90. kraj jest rozdzierany przez brutalną wojnę gangów. Członkowie MS - 13 i Barrio 18 toczą krwawą wojnę o kontrolę nad dzielnicami. Julio, jeden z liderów Barrio 18, decyduje się wystąpić w filmie, sfilmować brutalną ceremonię wprowadzenia nowego członka. Spotykamy także Zorro, zabójcę, który popełnił jedne z najgorszych okrucieństw. Patolog sądowy, Riccardo, specjalizuje się w najtrudniejszych miejscach zbrodni. Bada trzy poćwiartowane i pozbawione głowy ciała, które właśnie znaleziono w wąwozie. Jego kolega Israel Ticas, kryminolog sądowy, pracuje nad masowym grobem, w którym około 15 lat temu pochowano 26 ciał. Wśród ofiar jest policjant i żołnierze rozstrzelani przez gangi. W tym dokumencie rząd Salwadoru upoważnił filmowców do wejścia do więzienia o zaostrzonym rygorze w San Francisco Gotera. Wewnątrz 1700 członków gangów jest przetrzymywanych w opłakanych warunkach higienicznych i przeludnieniu. Od rana do wieczora więźniowie poddawani są prawdziwie ewangelicznym uwarunkowaniom religijnym, a zaprzysięgli wrogowie rywalizujących gangów muszą nauczyć się współżyć w tych samych celach. Każdego roku z powodu przemocy w Salwadorze ginie 3 tysiące ludzi. To proporcjonalnie 40 razy więcej niż we Francji. 23:50 WERKA Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2014 Scenariusz i reżyseria: Paweł Łoziński Skąd się bierze ludzkie poświęcenie? I gdzie są jego granice? Życie bohaterki dokumentu nie jest usłane różami. Od świtu do nocy jej dzień wypełniają kolejne obowiązki, pośród których praca w fabryce zapałek to tylko epizod. Kobieta pragnie naprawić błędy przeszłości. Wraz z mężem decydują się zaopiekować niepełnosprawną Weroniką. Kameralnie, cicho, z dala od wielkich słów, rozgrywa się codzienna walka wymagająca prawdziwego poświęcenia. 00:45 ONI Film dokumentalny, 60 min, Polska, 1999 Scenariusz i reżyseria: Ewa Borzęcka Zdjęcia: Mikołaj Nesterowicz, Alex Pavlovic, Sławomir Leśniewski Opracowanie dźwięku, muzyki i efekty: Sławomir Piernik Na ukwieconej łące tańczy wtulona w siebie para. Z tranzystora płynie piosenka o białym misiu. Kobieta i mężczyna wydają się szczęśliwi. To jednak tylko złudzenie. Już po chwili Ewa Borzęcka odsłania prawdę o swoich bohaterach: to mieszkańcy kanału ciepłowniczego zniszczeni twardą, toczoną od kilku lat na śmietnikach, walką o byt i podłym alkoholem. Oni - wypchnięci na margines społeczeństwa, staczający się coraz niżej. Oni - widywani na ulicach, dworcach i w pobliżu śmietników, wyciągający ręce pod kościołami, pukający do drzwi z prośbą o wsparcie. Oni - okaleczeni emocjonalnie i psychicznie przez najbliższych, borykający się z rzeczywistością być może tuż za ścianą. Oni - bezradni lokatorzy rozpadających się baraków, zrezygnowani rodzice dorosłych o mentalności dzieci, starzy, wpędzeni nieszczęściem w chorobę. Oni - ofiary transformacji. Bezdomi, bezrobotni, żebracy, niezaradni, kalecy, upośledzeni umysłowo. O których większość społeczeństwa nie chce wiedzieć. Od których odwraca się wzrok. Których przybywa. Borzęcka wyławia z tłumu kilkoro z nich. Wędruje z nimi do kanałów, piwnic, baraków, śmietników, na dworzec, w ruiny, do przepełnionej noclegowni i na wysypisko śmieci, a także do biednych, zagraconych mieszkań. Pokazuje obrazy z ich życia. Rejestruje zwierzenia. Próbuje szukać przyczyn ich nędzy i nieszczęścia. Odnajduje je w pozbawionym miłości i troski dzieciństwie, odtrąceniu, niezawinionym upośledzeniu, braku przygotowania do życia wyniesionym z domu dziecka, tragicznych zbiegach okoliczności, nieudanych małżeństwach pozbawiających dachu nad głową, bezrobociu, z którego nie można wyjść bez stałego zameldowania w dowodzie... Borzęcka pokazuje rozpaczliwe próby utrzymania się na powierzchni. Chwile żebraczego szczęścia. Pragnienie zachowania godności. Samopodpalenie w desperackim akcie protestu przeciw takiej rzeczywistości. Solidarność kanalarzy i mieszkańców dworca. Po "Trzynastce", a zwłaszcza głośnej "Arizonie", nazwano autorkę "sumieniem mediów". "Oni" utrzymani są w tym samym duchu. Ten film budzi przerażenie, wstrząsa do głębi. Realizatorka, pokazując to, czego syci zazwyczaj nie chcą oglądać i o czym nie chcą wiedzieć, dotyka zbyt wielu bolesnych spraw, by mogło być inaczej. 01:50 TAKA HISTORIA Film dokumentalny, 58 min, Polska, 1999 Scenariusz, reżyseria i zdjęcia: Paweł Łoziński Pan Wiesio mieszka w jednym z ocalałych sprzed wojny domów na warszawskim Powiślu. Były dozorca gnieździ się w ciasnym pomieszczeniu koło bramy, w czym towarzyszy mu Żabcia, suczka, którą przygarnął, i gdzie często zagląda jego przyjaciółka, a właściwie prawie żona, Ania, wdowa po przedwcześnie zmarłym koledze. Pan Wiesio ma też zaprzyjaźnionego sąsiada, pana Zdzisia. Schludny staruszek, przedwojenny fryzjer, który czesał wiele sław, między innymi samą Mieczysławę Ćwiklińską, chętnie gawędzi z panem Wiesiem. Wspomina przy tym swoją ukochaną, zmarłą żonę, spędzone z nią szczęśliwe chwile i dawne dobre czasy, a wywody krasi często powiedzonkiem "taka historia". Obaj panowie marzą o wspólnej wyprawie na ryby lub grzyby. Mimo nienajlepszego samopoczucia pan Wiesio nierozsądnie nie stroni od kielicha, żyje zaś z tego, co znajdzie w śmietnikach, które nazywa "peweksami". W codziennych poszukiwaniach przydatnych jeszcze rzeczy, nadających się do spieniężenia na bazarze lub do własnego użytku, asystuje mu nieodmiennie spodziewająca się potomstwa Żabcia. Podczas tych wypraw spotykają trudniącego się takim samym zajęciem pana Miecia, byłego kierowcę, co bywa okazją do pogawędek i wymiany uwag o niewesołej rzeczywistości. Panowie Wiesio i Zdzisław to sąsiedzi Pawła Łozińskiego, z tego samego podwórka. Autor filmu towarzyszył im z kamerą od bardzo wczesnej wiosny do sylwestra. Zapisał na taśmie krótką historię z ich życia, budzącą chwilami nieodparty śmiech, lecz również wzruszającą i skłaniającą do refleksji nad samotnością, upływem czasu i śmiercią. Los bowiem sprawił, że ciężko chory pan Wiesio, a rozwój jego choroby widać nieomal z każdym kadrem, trafił na długo do szpitala. Kiedy wreszcie powrócił, dramatycznie odmieniony, nie zastał już pana Zdzisia. Fryzjer, jak tego gorąco pragnął, połączył się już z ukochaną żoną. Nie pojadą więc już nigdy ani na grzyby, ani na ryby. Zresztą były dozorca chyba przestał o tym marzyć. Na 32. Ogólnopolskim Festiwalu Filmów Dokumentalnych i Krótkometrażowych w Krakowie film Pawła Łozińskiego został uhonorowany nagrodą główną - Złotym Lajkonikiem.