TVP Historia Sobota, 19.11.2022 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 19 LISTOPADA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1828 - zmarł kompozytor Franz Schubert; 1942 - w Drohobyczu został zamordowany przez gestapowca Bruno Schultz; 1950 - Maria Dąbrowska opisuje w "Dziennikach" wygląd Warszawy podczas Światowego Kongresu Pokoju; 06:55 BIBLIA - ABRAHAM CZ. 3 (THE BIBLE - ABRAHAM P. 3) Serial biblijny, 46 min, Niemcy/Włochy/Francja/USA, 1994 Reżyseria: Joseph Sargent. Aktorzy: Maximilian Schell, Barbara Hershey, Vittorio Gassman Cykl filmów o głównych postaciach biblijnych. W tym odcinku opowieść ze Starego Testamentu o Abrahamie i jego wędrówce z Haranu do ziemi Kanaan, którą Bóg obiecał jemu i jego plemieniu. 07:50 WOJOWNICY CZASU - PŁONĄCA GALICJA, CZYLI LUBACZÓW 1918 Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Kiedy w listopadzie 1918 roku zamilkły działa na frontach wielkiej wojny, nowy układ sił w powojennej wyniszczonej Europie dał Polakom szansę, by ich państwo mogło odrodzić się po 123 latach niebytu. Odzyskana wówczas Niepodległość nie została Polakom podana na tacy. Trzeba było jeszcze walczyć o kształt polskich granic wszędzie - także na wschodzie, bowiem, jak wierzono, Polska nie mogła istnieć bez Kresów. W programie "Wojownicy czasu" Grzegorz Gajewski podróżuje przez wieki i epoki, pokazując realia ówczesnego życia dzięki pieczołowicie je odtwarzającym grupom rekonstrukcji historycznej. Dawne historie i współcześni pasjonaci to właśnie wojownicy czasu. 08:25 TULIPAN - ODC. 1/6 Serial obyczajowy, 55 min, Polska, 1986 Reżyseria: Janusz Dymek Scenariusz: Andrzej Swat Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Andrzej Korzyński Aktorzy: Jan Monczka, Maria Pakulnis, Katarzyna Łaniewska, Jacek Strzemżalski, Monika Orłoś, Ewa Ziętek, Mirosława Nyckowska, Maciej Szary Wiosną 1987 roku, kiedy "Tulipan" po raz pierwszy pojawił się na ekranach polskich telewizorów, wybuchł skandal. Na serial posypały się gromy. Protestowały kobiety, duża część prasy, księża. Mówiono, że "Tulipan" propaguje nihilizm, demoralizuje, a postacie takie jak tytułowa powinny raczej zainteresować prokuraturę, a nie twórców filmów. Głównym bohaterem serialu jest Jurek - młody rybak, który zniechęcony swą pracą i zarobkami postanowił spróbować innego życia. Ruszył w Polskę ufny w siłę swego uroku osobistego i przestępczych zdolności. Jego pierwszym krokom w roli uwodziciela, oszusta i złodzieja patronowały prostytutki. One też nadały mu dźwięczny przydomek - Tulipan. Wkrótce niegdysiejszy rybak doszedł w nowym "fachu" do prawdziwego mistrzostwa. Swoje ofiary zaczął liczyć na setki. Historia Tulipana luźno nawiązuje do prawdziwych dziejów Jerzego Kalibabki - słynnego w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych przestępcy, uwodzącego łatwowierne kobiety, by wyłudzić od nich pieniądze i kosztowności. Scenariusz serialu powstał na kanwie głośnych reportaży Leszka Konarskiego drukowanych w "Przeglądzie Tygodniowym", opisujących m. in. niekonwencjonalne metody, którymi posługiwał się Kalibabka. W rezultacie autorzy "Tulipana" stworzyli rzadko spotykaną w dziejach naszego filmu postać niemal jednoznacznie negatywną, typ "faceta patologicznie poszukującego potwierdzenia własnego ja poprzez zdobywanie naiwnych panienek i forsy. Faceta bezwzględnego i prymitywnego, dającego sobie radę w każdej sytuacji, a jednocześnie ujmującego czarusia". Recezentom podobał się natomiast Jan Monczka, kreujący tytułowego bohatera. Ten Polak z Zaolzia potrafił dobrze wykorzystać nie tylko osobisty wdzięk, udało mu się także przekonująco pokazać tęsknotę Tulipana za "normalnym" życiem u boku żony i dzieci. Uruchomiwszy machinę wielokrotnego oszustwa, nie potrafił się z niej wyzwolić. Zgubiła go rutyna. Dopóki miał do czynienia tylko z kobietami - wygrywał. Kiedy do akcji zdecydowanie wkroczył brat jednej z ofiar - ograne do znudzenia chwyty zawiodły. W pierwszym odcinku obserwujemy "narodziny" tej postaci. Jurek opuszcza rodzinny dom, od znajomego właściciela salonu gier pożycza pieniądze, wybiera się do dyskoteki. Poznaje młodą Niemkę, Karin, w towarzystwie dziewczyny i jej siostry spędza kilka beztroskich dni w luksusowym hotelu. Sielankę przerywa wyjazd dziewcząt. Jurek nie chce już jednak wracać do swego poprzedniego życia. Wyrusza autostopem do dużego miasta, poznaje Tinę, Yoko i Izę, trzy prostytutki, które zatrudniają go jako alfonsa. Jurek przeistacza się w zblazowanego elegancika, w garniturze, z ulizanymi włosami. Jednak król miejscowego półświatka, Glaca, nie zamierza tolerować na swoim terenie konkurencji. Tulipan popada w poważne tarapaty. 10:25 KROMDRAAI. KOLEBKA LUDZKOŚCI (KROMDRAAI: CHILDREN FROM THE CRADLE OF HUMANKIND) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Reżyseria: Cedric Robion Scenariusz: Cedric Robion Jak powstała ludzkość? W Kromdraai, w Południowej Afryce, paleoantropolog Jos Braga odkrył szczątki dwojga dzieci - najstarsze znalezione kiedykolwiek. Pochodzą sprzed 2, 5 miliona lat. Te znaleziska być może pozwolą wreszcie ujawnić pochodzenie naszego rodzaju. 12:35 PODRÓŻE NA PÓŁNOC EUROPY - ODCINEK 5. ISLANDIA (WONDERS OF NORTHERN EUROPE / VOYAGES EN TERRES DU NORD EPISODE 5 - LAND OF FIRE AND ICE - ICELAND, RAW NATURE) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2020 Reżyseria: Xavier Lefebvre Położona na północnym Atlantyku, między Grenlandią a Norwegią, Islandia jest wulkaniczną wyspą o wspaniałej, surowej przyrodzie, unikalną w skali świata. Dlaczego ludzie zdecydowali się skolonizować Islandię? To odległa, zimna wyspa, targana nieustannymi wiatrami i działaniem sił natury, które są burzliwe i często przerażające. To ogrom niezwykłych krajobrazów, jakby wyrzeźbionych przez brutalnego olbrzyma. Majestatyczne pejzaże Islandii są wynikiem intensywnej działalności wulkanicznej. Na wyspie znajduje się prawie 100 aktywnych wulkanów. Islandzka ziemia to w dużej mierze lawa, żużel i popioły. To raj dla wulkanologów, ale piekło dla rolników. Dawna Islandia była żyzna i zalesiona. Największą z plag wyspy pozostaje erozja. Islandczycy wiedzą, że ich wyjątkowa przyroda jest cennym darem, dlatego starają się nie eksploatować nadmiernie jej zasobów. Islandia jest klejnotem natury, który ludzie powinni chronić za wszelką cenę. 14:05 MOBY DICK (MOBY DICK) Dramat przygodowy, 110 min, USA, 1956 Autor: Herman Melville Reżyseria: John Huston Scenariusz: John Huston, Ray Bradbury Aktorzy: Richard Basehart, Gregory Peck, Leo Genn, James Robertson Justice Rok 1841. Marynarz Ismael zaciąga się w porcie New Bedford na statek wielorybniczy kapitana Ahaba. Statek kieruje się ku Azorom. Kapitan Ahab wyjawia marynarzom cel wyprawy: za wszelką cenę muszą schwytać białego wieloryba - olbrzyma. 16:35 JAPOŃSKA WYPRAWA JOANNY LUMLEY - ODC. 3 (JOANNA LUMLEY'S JAPAN) Film dokumentalny, 45 min, Wielka Brytania, 2020 Reżyseria: Ewen Thomson, Neil Ferguson Gwiazda serialu "Absolutnie fantastyczne", Joanna Lumley, przemierza Japonię od lodowatych syberyjskich mórz na północy po subtropikalne wyspy na południu. Jej podróż rozpoczyna się w ujemnych temperaturach na Hokkaido, gdzie żyją najpiękniejsze i najbardziej zagrożone dzikie zwierzęta Japonii. Wędrując na południe, Joanna odwiedza Tokio, starożytną stolicę Kioto z zachwycającymi świątyniami oraz Nagasaki, miasto o tragicznej przeszłości. Jej epicka podróż kończy się na sielskich plażach Kohamy, jednej z najodleglejszych pacyficznych wysp Japonii, gdzie mieszkają dziewczyny z girlsbandu, których średnia wieku wynosi 84 lata. 17:30 SPÓR O HISTORIĘ - UTRATA ŚLĄSKA Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2022 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Mieszko I włączył Śląsk do swego państwa. W 1138 roku Śląsk objął Władysław, najstarszy syn Bolesława Krzywoustego. 9 lutego 1339 roku król Kazimierz Wielki wystawił w Krakowie dokument, w którym stwierdzał, że nie ma żadnych praw do wyliczonych imiennie Książąt Śląskich, wasali króla czeskiego. Równocześnie obiecał, że nie będzie nigdy w przyszłości żadnych praw do tych księstw dochodził. Jakie okoliczności zdecydowały, że Śląsk przestał być częścią Korony Polskiej? 18:10 OGNIEM I MIECZEM - ODC. 2/4 Serial historyczny, przygodowy, 49 min, Polska 2000 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Hoffman Zdjęcia: Grzegorz Kędzierski Muzyka: Krzesimir Dębski Aktorzy: Izabella Scorupco, Michał Żebrowski, Aleksander Domogarow, Krzysztof Kowalewski, Bohdan Stupka, Zbigniew Zamachowski, Wiktor Zborowski, Daniel Olbrychski, Ewa Wiśniewska, Andrzej Seweryn, Wojciech Malajkat, Rusłana Pysanka, Marek Kondrat, Gustaw Holoubek, Andrzej Kopiczyński, Maciej Kozłowski, Adam Ferency, Gustaw Lutkiewicz, Dymitr Mirogrodskij, Jerzy Bończak i inni Ranny Skrzetuski, uwolniony dzięki listowi żelaznemu, rusza na poszukiwanie Jeremiego Wiśniowieckiego i wojsk polskich. Tymczasem Bohun przechwytuje pismo, które przewoził Rzędzian i odkrywa, że kniahini złamała dane mu słowo. Żądny zemsty przybywa do Rozłogów, morduje Kurcewiczową i jej synów. Na szczęście, Helenie udaje się ciec. Dzięki Zagłobie znajduje schronienie w Barze. Książę Wiśniowiecki uroczyście zobowiązuje się stłumić powstanie na Ukrainie. Skrzetuski, pełen niepokoju o ukochaną, przybywa do Rozłogów, lecz jego oczom ukazują się jedynie zgliszcza. Pewne pocieszenie stanowi fakt, że spotyka wreszcie wojska Wiśniowieckiego, a wraz z nimi swoich przyjaciół. 20:05 CZŁOWIEK Z ZACHODU (MAN OF THE WEST) Western, 95 min, USA, 1958 Reżyseria: Anthony Mann Scenariusz: Reginald Rose Zdjęcia: Ernest Haller Muzyka: Eve Newman Aktorzy: Gary Cooper, Julie London, Lee J. Cobb, Arthur O’Connell, Jack Lord, John Dehner, Royal Dano, Robert Wilke, Jack Williams i inni Anthony Mann zapisał się w historii kina jako jeden z najwybitniejszych twórców westernu. Współpracował też ze znakomitymi aktorami, którzy stali się gwiazdami tego gatunku: Jamesem Stewartem ("Winchester’73", "Zakole rzeki", "Naga ostroga", "Mściciel z Laramie"), Henrym Fondą ("Gwiazda szeryfa") i właśnie Garym Cooperem grającym właśnie główną rolę w "Człowieku z Zachodu". Film ten to dramatyczna opowieść o człowieku, który chce być uczciwy na terenach, gdzie rządzi bezprawie. Akcja rozwija się nieśpiesznie, a gwałtowność reakcji i zachowań bohaterów kontrastuje z sielankowym krajobrazem ukwieconych łąk. Arizona, rok 1874. Link Jones, mieszkaniec maleńkiej osady na Dzikim Zachodzie, udaje się pociągiem do Fort Worth. Ma stamtąd sprowadzić nauczycielkę, która poprowadzi w osadzie szkołę świeżo zbudowaną wysiłkiem wszystkich mieszkańców. Choć żyje się im bardzo biednie, zebrali pieniądze potrzebne na opłacenie nauczycielki. Link, któremu je powierzyli, bardzo chce wywiązać się z zadania. Ale gdy na jednej ze stacji pociąg zatrzymuje się w celu uzupełnienia zapasów wody i drewna do paleniska w lokomotywie, zostaje zaatakowany przez uzbrojoną bandę. Rabusie okradają pasażerów, niektórych ranią lub zabijają. Powierzone mu pieniądze traci również Link. Tymczasem załoga próbuje ratować się, uruchamiając skład i pośpiesznie odjeżdżając. W ogólnym zamieszaniu na torach zostaje troje pasażerów: Link, który uderzony kolbą stracił przytomność, podstarzały szuler karciany Sam Beasley oraz piosenkarka z saloonu, Billie Ellis, która liczyła, że w innym mieście znajdzie więcej szczęścia. Link, który wydaje się najlepiej znać okolicę, zostaje ich przewodnikiem. Pod jego kierunkiem wszyscy troje docierają po kilku godzinach marszu do starej chaty. Jak się okazuje, Link wychował się i przez wiele lat mieszkał w tym domu. Chata nie jest jednak pusta. Stanowi siedzibę bandy, która napadła na pociąg. Niestety, jest już za późno, żeby się wycofać. Dowodzący bandą, mocno już podstarzały Dock Tobin rozpoznaje w przybyszu swego siostrzeńca. Wychodzi na jaw, że Link też kiedyś należał do bandy, napadał i kradł z innymi. W końcu, mając dosyć takiego życia, nagle opuścił swych współtowarzyszy. W odległej osadzie zaczął wszystko od nowa, stał się uczciwym człowiekiem, założył rodzinę. Teraz jednak, bez broni, w dodatku czując się odpowiedzialny za los Beasleya i pięknej Billie, postanawia z konieczności udawać, że wrócił, by znów wkroczyć na drogę przestępstwa. Zgadza się też wziąć udział w napadzie na bank w miasteczku Lassoo. Ale najbardziej zdeprawowany z całej bandy Coaley przez cały czas go prowokuje, a kuzyn Claude nie wierzy w zapewnienia Linka. Podejrzewa, że ten chce ich zdradzić. 23:50 PLUTON (PLATOON) Dramat wojenny, 115 min, USA 1986 Scenariusz i reżyseria: Oliver Stone Zdjęcia: Robert Richardson Muzyka: Samuel Barber Występują: Charlie Sheen, Tom Berenger, Willem Dafoe, Forest Whitaker, Francesco Quinn, John C. McGinley, Richard Edson, Kevin Dillon, Reggie Johnson, Keith David, Johnny Depp, David Neidorf, Oliver Stone i inni Zrealizowane bardzo skromnymi środkami (6, 5 miliona dolarów) dzieło Olivera Stone'a odniosło olbrzymi sukces komercyjny i artystyczny (wpływy z dystrybucji przekroczyły 120 milionów). Krytyka uznała "Pluton" za jeden z najbardziej realistycznych wojennych filmów w historii kina. Akademia Filmowa wprost obsypała go Oscarami, wręczając słynne statuetki za najlepszy film, reżyserię, montaż i dźwięk. Ponadto nominacje przypadły w udziale aktorom Willemowi Dafoe i Tomowi Berengerowi oraz scenarzyście i autorowi zdjęć. Oliver Stone został również uhonorowany Złotymi Globami (za film i reżyserię) oraz Srebrnym Niedźwiedziem na festiwalu w Berlinie. "Pluton" jest autobiograficznym filmem reżysera, który brał udział w wojnie wietnamskiej. 21-letni młodzieniec wyruszył do Wietnamu, jako ochotnik, uznając swą decyzję za patriotyczny obowiązek. Gotów był nawet umrzeć za swój kraj, jak powiedział w jednym z wywiadów. Kiedy po kilkunastu miesiącach służby wrócił do domu, nie mógł znaleźć sobie miejsca. Był wstrząśnięty bezsensem wojny i obojętnością ludzi wobec wietnamskiego koszmaru. Włóczył się, zmieniał pracę, trafił nawet do więzienia za narkotyki (skończyło się na szczęście na niewielkim wyroku). Po ukończeniu kursu filmowego w Nowym Jorku (jego profesorem był Martin Scorsese) zaczął pisać scenariusze, jednak długo nie otrzymywał żadnej oferty. Zniechęcony pierwszymi niepowodzeniami podjął pracę taksówkarza, próbował też innych zawodów. Scenariusz do "Plutonu" napisał w lipcu 1976 roku, jednak nikt nie podjął się jego realizacji, uznając go za zbyt pesymistyczny i brutalny. Stone zawarł w nim osobiste wspomnienia oraz straszliwe przeżycia i obserwacje. Dopiero po dziesięciu latach udało mu się zgromadzić dostateczne fundusze. Zdjęcia kręcono na Filipinach w ciągu zaledwie 54 dni. Zanim jednak przystąpiono do realizacji, aktorzy zostali poddani ciężkiej próbie. Pod okiem Dale'a Dye, przeniesionego do rezerwy kapitana marines, przeszli 14-dniowe szkolenie w filipińskiej dżungli, w spartańskich warunkach, bez hoteli, samochodów i normalnych posiłków. "Pluton" rozpoczyna się sceną, w której w Wietnamie na polowym lotnisku lądują młodzi, niedoświadczeni żołnierze. Wśród nich jest bohater filmu (odtwarzający samego Stone'a), 18-letni ochotnik Chris Taylor (Charlie Sheen), który rzucił wszystko, by walczyć w Wietnamie. Już pierwsze zetknięcie z wojną wywołuje u nowicjusza wstrząs. Na lądowisku mija innych żołnierzy powracających do kraju w plastikowych workach. 02:00 PERYSKOP GUNDLACHA. OCZY ALIANCKICH CZOŁGÓW Film dokumentalny, 35 min, Polska, 2021 Reżyseria: Norbert Rudaś Scenariusz: Norbert Rudaś Peryskop odwracalny opracowany przez polskiego inżyniera Rudolfa Gundlacha, peryskop umożliwiający obserwację w zakresie 360 bez odwracania głowy czy zmiany pozycji obserwatora. Używany w czołgach, okrętach podwodnych oraz wozach bojowych. W odróżnieniu od ówczesnych peryskopów czołgowych, dzięki dodatkowej przystawce pryzmatycznej umożliwiał on obserwację dookólną. Po próbach i doskonaleniu konstrukcji został 14 czerwca 1935 roku przyjęty na uzbrojenie Wojska Polskiego pod oznaczeniem: peryskop odwracalny G wz. 34. Peryskop został opatentowany 3 stycznia 1936 roku. Od roku 1936 produkowano go we Lwowie, a po raz pierwszy został zastosowany w polskich tankietkach TKS i czołgach 7TP, a następnie, po sprzedaży patentu firmie Vickers - Armstrong, produkowany jako Tank periscope Mk IV był stosowany w większości czołgów angielskich Crusader, Churchill, Valentine, Cromwell. Dał też początek podobnym rozwiązaniom amerykańskim (peryskop M6 w czołgach M3/M5 Stuart, M4 Sherman i innych). Po skopiowaniu w ZSRR masowo stosowany w radzieckich czołgach, włączając T - 34 oraz T - 70, a także w pojazdach niemieckich używanych przez Wehrmacht. Po zakończeniu wojny znalazł się w wyposażeniu Ludowego Wojska Polskiego jako peryskop obserwacyjny MK - 4 i jest do dnia dzisiejszego używany w czołgach oraz wozach bojowych.