TVP Dokument Wtorek, 28.11.2023 06:00 DZIKA POLSKA - POLOT TRZMIELA Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2009 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Artur Tabor Nie bąki, nie gzy, nie robaki i nie osy. To najprawdziwsze pszczoły. Taką informację słyszymy o trzmielach od ich badaczy i obrońców, działających w okolicach Spały w samym centrum Polski. Urządzają budki, w których te owady mogą spokojnie urządzać gniazda. Propagują rośliny, zapewniające trzmielom pożytek. Bo też i trzmiele zapewniają byt wielu roślinom, zapylając je. Są wśród nich gatunki, których nie mogą zapylić popularne pszczoły miodne. Często są to rośliny ważne dla naszej gospodarki. Tymczasem trzmiele giną, a nasi bohaterowie szukają sposobów na przywrócenie rodzimej przyrodzie tych pracowitych, a niedocenianych przedstawicieli owadziego świata. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 4 U TATARÓW Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Nie trzeba przemierzyć tysięcy kilometrów i przeznaczyć tysięcy złotych na daleką podróż, aby się znaleźć w zupełnie innym świecie. Wystarczy odwiedzić polskich Tatarów mieszkających do dzisiaj na Podlasiu. Radosław Kotarski korzysta z tej rady i poznaje barwną kulturę, obyczaje i miejsce życia potomków Czyngis - chana, obecnych w Polsce od kilkuset lat. Sprawdza, jak wygląda ich codzienne życie, czym się zajmują i jak przechowują pamięć o przodkach. Ma również okazję ugotować niezwykłą potrawę. 07:10 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 254 KRAŚNIK Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Reżyseria: Ewa Grodzka Scenariusz: Ewa Grodzka Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Ponadczasowa seria podróżnicza, wpisująca się w cykl inicjatyw promujących i popularyzujących Polskę w oparciu o jej potencjał historyczny, kulturowy, przyrodniczy i rekreacyjny. Tomasz Bednarek odwiedza najpiękniejsze i najciekawsze miejsca w wielu zakątkach kraju, wędrując nie tylko szlakiem tłumnie odwiedzanym przez turystów, ale docierając również do miejsc, o których wiedzą nieliczni. 07:40 WETERYNARZE Z SERCEM - /86/ Reality show, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Beata Szymańska Scenariusz: Beata Szymańska Odwiedziliśmy największy ptasi szpital w regionie Warmii i Mazur. Macie więc możliwość przyjrzenia się z bliska przepięknym ptakom. Bielik, żurawie, bociany, a wśród tej gromadki samica kruka - Basia, która osobiście Wam się przedstawi. Ośrodek przyjmuje kilkuset pacjentów rocznie, a połowa z nich wraca na wolność. Na Wydziale Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Warmińsko - Mazurskiego w Olsztynie spotykamy się z doktorem Andrzejem Pomianowskim, który przeprowadza badania słuchu zwierząt. Czy wiecie, że istnieje ścisły związek pomiędzy kolorem sierści i tęczówek a głuchotą? Które rasy są najbardziej podatne? Dzisiejsi pacjenci doktora Pomianowskiego to kociaki o oryginalnej urodzie - Wiktoria i Wenus oraz suczka Lola. 08:15 PIERWSZE ZWIERZĘTA ŚWIATA (FIRST ANIMALS) Film dokumentalny, 52 min, Kanada, 2019 Reżyseria: Andrew Gregg Film dokumentalny o niezwykłych odkryciach paleontologicznych w Kolumbii Brytyjskiej, która była kiedyś dnem starożytnego oceanu. Pięćset milionów lat później odkryto w Burgess niezwykłe skamieliny z łupków, które zmieniły nasze rozumienie ewolucji. Wraz z paleontologiem dr. Jeanem Bernardem Caronem i jego zespołem, zobaczymy jak wydobywano okazy. Te znaleziska z epoki kambryjskiej zostały następnie przeniesione do muzeum, gdzie naukowcy próbują zinterpretować, jak zwierzęta wyglądałyby i jak się zachowywały. Dzięki pomocy komputerów i grafikom w 3D, poznamy ich życie podczas eksplozji kambryjskie. 09:15 DZIKA SRI LANKA - ODC. 2 LASY WŚRÓD CHMUR (WILD SRI LANKA) Cykl dokumentalny, 53 min, Austria, 2015 Reżyseria: Mike Birkhead Trzyczęściowy serial dokumentalny o Sri Lance. Państwo w Azji Południowej, na wyspie Cejlon wraz z mniejszymi przybrzeżnymi wyspami. Oddzielone od Półwyspu Indyjskiego cieśniną i zatoką Manna. Lasy Sri Lanki strzegą swoich tajemnic. W tym żyjącym labiryncie trwa nieustanna walka o przetrwanie. Piękne niczym klejnoty drapieżniki polują na dnie lasu. Tymczasem pośród gałęzi drzew rodzą się nowe pokolenia tutejszych mieszkańców. Każdy poziom lasu to odrębne królestwo, zamieszkane przez charakterystyczne gatunki. W miejscowych lasach także człowiek ma własne miejsce wśród drzew. Przez całe wieki ukryte skarby Sri Lanki zwabiały wędrowców z całego świata. Przybysze docierali do krainy, w której rozkwitała cywilizacja. Miejscowy świat zwierząt różnorodnością dorównuje kontynentalnemu. Na otoczonej przez potężny ocean wyspie o długości zaledwie 430 kilometrów toczy się zaciekła batalia o przetrwanie. Najgwałtowniej przebiega w środkowej części krainy - w spowitych chmurami lasach. Lasy Sri Lanki wznoszą się ponad resztę kraju jak wyspy ponad poziom morza. Porośnięty drzewami płaskowyż zamieszkują zwierzęta, które nie występują nigdzie indziej na świecie. Lutung białobrody spotykany jest wyłącznie w tutejszych lasach. Ten gatunek żyje jedynie w bujnych lasach deszczowych wyspy. Lutungi rzadko schodzą na ziemię. Rozmnażają się i odżywiają wśród dających większe bezpieczeństwo koron drzew. Gałęzie i liany zapewniają wspaniałe warunki do zabawy. Niektórym z dorastających osobników udziela się nastrój beztroski. Obserwując ich figle, trudno zaprzeczyć, że te małpy urodziły się, by żyć wśród drzew. Ostatnio miejscowi przyrodnicy wytropili w tych lasach nieco odmienne zwierzęta. To jeszcze rzadszy, biały podgatunek lutunga białobrodego. Badacze odkryli te małpy skupione w zaledwie czternastu stadach, na niewielkim skrawku odizolowanej części lasu deszczowego. To może być przykład zachodzącej ewolucji. Zróżnicowany poziom pigmentacji oznacza, że ubarwienie osobników tego gatunku może przybierać formę od plamistej po śnieżnobiałą. 10:15 PODRÓŻE PO BAŁTYKU: LATO NA WODZIE - SZWECJA (CRUISING THE BALTIC SEA - A SUMMER ON THE WATER) Cykl dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Johannes Backes Dokumentalna seria (5 odcinków) podróżnicza. Odc. 1. Szwecja; Odc. 2 Finlandia; Odc. 3 Sankt Petersburg; 4. Estonia; 5. Litwa i Łotwa. Każdego roku do nadmorskich krajobrazów Bałtyku zbliża się nowy rodzaj krzyżowców, tak jak kiedyś łodzie wikingów czy statki Hanzy. Pływają po morzu, aby odkrywać korzenie cywilizacji europejskiej. Od zakończenia zimnej wojny i otwarcia Europy Wschodniej coraz więcej turystów wyrusza w długie rejsy po Bałtyku, jednym z najmłodszych mórz na świecie - powstałym po ostatniej epoce lodowcowej. Fascynują ich dobrze zachowane zamki, malownicze archipelagi, rozległe i dziewicze krajobrazy, marzycielskie wioski, historyczne metropolie handlowe i niekończące się piaszczyste plaże. Seria łączy niezwykłe piękno nadbałtyckich krajobrazów z ekskluzywnymi obrazkami życia na pokładzie statków wycieczkowych. Zobaczymy też atrakcje przyrodnicze i imponujące miasta, spotykając ich mieszkańców, którzy zaproszą nas do swojego domu. Podróż przez Morze Bałtyckie rozpoczyna się w Szwecji i prowadzi przez Finlandię i Sankt Petersburg do krajów bałtyckich. Równolegle do trasy po morzu i do dużych miast portowych widz odkryje ekscytujące przystanki na lądzie. Krajobrazy opowiedzą historię. Usłyszymy też codzienne historie ludzi, którzy tu mieszkają i pracują, sprawiają, że prawdziwa osobliwość tego świata staje się nam bliższa. 11:10 HISTORIA JEDNEGO POMNIKA Film dokumentalny, 31 min, Polska, 1990 Scenariusz: Ewa Kozik Zdjęcia: Jerzy Haida Po wyzwoleniu Rogowa, wsi w województwie śląskim, spod okupacji hitlerowskiej, na przełomie marca i kwietnia 1945 roku, z rąk żołnierzy Armii Czerwonej zginęło czterdziestu mieszkańców wsi. Krasnoarmiejcy wypędzali ludzi z domów, grabili i palili zabudowania. Pijani żołnierze strzelali do siebie. Prawdopodobnie w trakcie wymiany ognia zginął ich dowódca. Z zemsty za śmierć pułkownika, żołnierze rozstrzeliwali Polaków. W 1967 roku ówczesne komunistyczne władze uznały za stosowne wznieść pomnik dowódcy oddziału Armii Radzieckiej. Miejscowa ludność do tego stopnia czuła się zastraszona, że nie protestowała, ale i swojej krzywdy nie chciała upamiętnić. O tamtych tragicznych wydarzeniach opowiadają rodziny ofiar i świadkowie. 11:45 LIZBONY DZIEŃ POWSZEDNI Reportaż, 12 min, Polska, 1972 Scenariusz: Andrzej Żurowski Reportaż podróżniczy o Lizbonie, stolicy i mieście portowym w Portugalii. Życie Lizbończyków, ukazane z perspektywy pracowników portu i rybaków, którzy stanowią w tej społeczności większość. Codzienność ludzi sprzedających różne towary na ulicach. Życie płynie tu wolniej, po wąskich uliczkach przechadzają się turyści, na ulicach sprzedawczynie handlują pamiątkami, chustami, warzywami i owocami. Widoczny jest rozwój miasta, coraz częściej buduje się nowoczesne dzielnice. W Lizbonie nie brakuje też obszarów biedy, gdzie dzieci bawią się samotnie na ulicach, bez opieki rodziców. Kontrast pomiędzy najbogatszymi, a najbiedniejszymi rejonami miasta. Plenery miasta, architektura, natura charakterystyczna dla rejonu południowej Europy. 12:05 MIECZYSŁAW KARŁOWICZ - SAMOTNA WĘDRÓWKA Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2017 Reżyseria: Tomasz Knittel Film dokumentalny przybliżający postać Mieczysława Karłowicza, wybitnego polskiego kompozytora zmarłego przedwcześnie w wieku 33 lat; zginął tragicznie, pod lawiną, w polskich Tatrach podczas wyprawy wysokogórskiej. Dzięki barwnej, wielowątkowej i zróżnicowanej w zakresie języka filmowego narracji, powstała nowoczesna i intrygująca opowieść o mogłoby się wydawać zapomnianym dziś artyście, skierowana dla szerokiego grona współczesnych odbiorców. Film jest opowieścią o wybitnym twórcy, jakim był Karłowicz, o jego muzyce, inspiracjach, pracy twórczej i podróżach, a także pasji do fotografowania, publicystyki i polskich gór. 13:05 PAŁAC Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2012 Reżyseria: Tomasz Wolski Scenariusz: Tomasz Wolski Zdjęcia: Tomasz Wolski Film o Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie, symbolu komunizmu, który dziś funkcjonuje według zasad rynku kaptalistycznego. To historia opowiedziana poprzez pracowników ochrony, którzy na 37 monitorach kontrolują wszystko, co się dzieje w PKiN - ie. Ekipa dociera z kamerą m.in. do niezwykłego trenera na basenie, do pana Andrzeja, który zarządza pionem technicznym, a jego praca to codzienny spacer hektarami korytarzy i pałacowych pomieszczeń oraz ciągłe rozmowy przez telefon. Oko kamery podpatruje także mieszkańców Warszawy, którzy regularnie przychodzą na sesje Rady Miasta, a także urzędniczkę dokarmiającą piwniczne koty oraz bezdomnych, którzy śpią w krzakach przed Kinoteką. Film jest ciepłą, a zarazem ironiczną metaforą współczesnej historii Polski. To opowieść o miejscu, gdzie przeszłość, już w pewnym sensie muzealna, jest tak bardzo bliska współczesności. A także o czasach, w których każdy nasz krok jest rejestrowany za sprawą permanentnego monitoringu, z czego chyba nie do końca zdajemy sobie sprawę. 14:10 TASMANIA - WYSPA DZIWNA I PIĘKNA (TASMANIA WEIRD AND WONDERFUL) Film dokumentalny, 50 min, Austria, 2017 Reżyseria: Stephen Dunleavy Film dokumentalny o niezwykłej wyspie Tasmanii, położonej ok. 300 km na południe od wybrzeża Australii. Jest górzysta i ma wspólną historię geologiczną z górami we wschodniej części Australii. To świat prastarych lasów, dziewiczych rzek z pięknie dziką linią brzegową. Zwierzęta mieszkające na wyspie są równie niezwykłe co dziwaczne. Pierwsi Europejczycy, którzy badali tasmańskie lasy, twierdzili, że słyszą w nocy wrzaski diabłów. To kraina "czarnych diabłów" i białych walabii Bennetta. Wiele zwierząt to australijskie gatunki, ale ich zwyczaje i sposób życia są zdecydowanie tasmańskie. Wombaty z kontynentu to w większości zwierzęta nocne, ale żerują o każdej porze, zachowując ciepło dzięki gęstej sierści. Muszą wykorzystać wszelkie okazje do wyszukania pożywienia. Tańczą tu światła na niebie Południa i drzewa wznoszą się na sto metrów. Tasmania - dziwna i piękna kraina na końcu świata - jest pełna niespodzianek. To Australia, ale zupełnie inna. Kiedyś była częścią suchego lądu australijskiego. Obecnie wraz z fauną i florą jest całkowicie odcięta od kontynentu. Mimo że leży niedaleko na południu, Tasmania jest odseparowana od świata. Wyspa i jej mieszkańcy zostali odizolowani blisko 12 tysięcy lat temu, gdy po ostatniej epoce lodowcowej podniósł się poziom mórz. Izolacja i chłodniejszy klimat stworzyły sanktuarium niepodobne do żadnego innego regionu Australii. Cykl pór roku sprawił, że życie tu istotnie bardzo się różni. Zima oznacza walkę o przetrwanie. To ostatni ląd przed Antarktyką. W czasie miesięcy zimowych powietrze z południa sprowadza opady śniegu i mroźne temperatury. Bez wątpienia nie ma na Ziemi drugiego takiego miejsca jak Tasmania. 15:10 NIL - CZĘŚĆ 1 (CZ. 1) Serial dokumentalny, 49 min, Austria, 2014 Dokumentalna opowieść o rzece Nil. Ponad 6 tysięcy kilometrów podróży i obserwacji. Zapierające dech krajobrazy, wspaniałe zwierzęta i ekosystemy. Etiopia, Sudan, Rwanda, Uganda. Na brzegach Nilu leży stolica Egiptu. Kair jest otoczony pustynią, co czyni Nil główną arterią życia w jednym z największych miast na świecie. Mieszka tu 25 milionów ludzi i wszyscy są zależni od wód Nilu. Skąd się bierze ta fantastyczna rzeka? Gdy budowano piramidy 5 tysięcy lat temu, Egipcjanie wierzyli, że Nil jest darem bogów. Kair jest położony koło delty Nilu, zaledwie 120 km od wybrzeży Morza Śródziemnego. Niemniej główne źródła rzeki są blisko 7 tysięcy km na południe od delty, w Afryce Wschodniej. Między Jeziorem Wiktorii i jego dopływami a górami zachodniej części Wielkich Rowów Afrykańskich - wypływa niezliczona liczba źródeł. Dolina jest otoczona tajemniczym łańcuchem górskim Ruwenzori. Lodowce tych gór stanowią jedne z najważniejszych źródeł wody na kontynencie. Nawet starożytni Grecy znali ośnieżone szczyty górskie w sercu Afryki. Na najwcześniejszych mapach świata nazywano je Górami Księżycowymi. Łańcuch Ruwenzori leży na granicy Ugandy z Kongiem. Góry zatrzymują wilgotne powietrze z Kotliny Konga, zmieniając krople w śnieg i zmarzniętą wodę. Tereny zamieszkuje lud Batori - a słowo ruwenzori znaczy zaklinacz deszczu. Kolebkę Nilu otocza magiczny las. Cały obszar jest parkiem narodowym rezerwatem rozciągającym się aż do tropikalnych dolin, bogatych w faunę i florę. Nil jest rzeką tropików i pustyni, ale czerpie siłę z chłodnych stron. Tu rośliny muszą sobie radzić z temperaturami poniżej zera. Każda kropla wody z gór Ruwenzori należy do Nilu. Woda parująca z rzeki jest wyłapywana w skroplonej postaci przez góry. Opady deszczów tworzą tysiące strumyczków. W końcu wody z wyższych regionów spływają do górskich lasów. Poniżej 4000 metrów brzegi górskich strumieni obrastają drzewa z porostami i mchem. Krajobraz jest pokryty wrzosem. To niezwykły wrzos ze specjalnej rodziny. Na całym świecie wrzosowiska występują powszechnie, ale w górach Ruwenzori są naprawdę zjawiskowe. Wrzos rośnie tu jak drzewa do wysokości 15 metrów, tworząc iście bajkowy las. W tych górach można również spotkać rzadkiego kameleona kinyongia xenorhina, który jest gatunkiem występującym jedynie w Ruwenzori. Najgłośniejszym zwierzęciem w dżungli jest turak zwany również szyszakiem. Łatwo go usłyszeć trudniej zobaczyć, ponieważ żyje w koronach drzew. Turaki olbrzymie występują licznie w lasach Ugandy. W przeciwieństwie do turaków z Ruwenzori, te jeszcze trudniej zobaczyć, ze względu na ciemne upierzenie. Turaki z Ruwenzori żyją w pojedynkę lub w parach. Wody z Ruwenzori płyną przez lasy i zbierają się w rzekach i jeziorach u podnóży gór. Największym jeziorem jest Jezioro Edwarda, będące częścią Parku Narodowego Królowej Elżbiety. Bogate trawiaste tereny parku to dom licznych stad bawołów. Tymczasem Park Narodowy Nyungwe to siedziba cennych i rzadkich gatunków flory i fauny. Gerezy są niezwykle zwinnymi akrobatami. Unikają schodzenia na ziemię i zamieszkują korony drzew. Przemieszczają się zawsze w stadach, a w Nyungwe stada są bardzo liczne, dochodzą do 400 osobników. W Rwandzie dziewiczy las otaczają plantacje herbaty. Każdy metr kwadratowy jest uprawiany. Rwanda jest bardzo gęsto zaludnionym krajem. Park Narodowy to wyspa, bastion dżungli w morzu gruntów ornych. Naczelne takie jak gerezy angolańskie nie przetrwałyby, poza parkiem. Park narodowy jest domem dla 13 gatunków naczelnych w tym koczkodana askaniusa. Szczególnie ten koczkodan to niezwykły charakterek o niewiarygodnej historii. Koczkodany askaniusy często żyją w zgodzie z gerezami, dzieląc się terytorium. Nil wypływa z lasu Nyungwe spokojnie, małymi strumieniami, pozostawiając mech i urokliwe rzeki. Po wielu zwrotach i meandrach wody Nilu wreszcie zostawiają wschód Wielkich Rowów Afrykańskich. Rzeka Kagera przepływa graniczne regiony między Rwandą, Tanzanią i Ugandą, zanim zniknie w ogromnym jeziorze Wiktorii. To największe jezioro Afryki i rezerwuar Nilu. Zasilane przez tysiące strumieni i rzek ogromne jezioro żywi 30 milionów ludzi żyjących na brzegach i wyspach. Jezioro Wiktorii jest wielkości Irlandii, to cud przyrody odkryty dopiero w latach 30. XX wieku. Na północno zachodniej stronie jeziora Wiktorii, Nil w drodze na północ wybucha życiem w postaci kaskad i wodospadów. Stąd ta wyjątkowa, bezkresna rzeka zaczyna podróż do serca jednego z ostatnich nieujarzmionych krajobrazów w Afryce. 16:10 SŁOŃCE I CZŁOWIEK - CZĘŚĆ 1 (SUN AND MAN) Film dokumentalny, 42 min, Francja, 2018 Reżyseria: Francois Barre Dwuczęściowy film dokumentalny o relacjach człowieka ze Słońcem, które jest naszym światłem, ciepłem, pożywieniem. Wraz z nim powstają ludzie i obawiają się jego zniknięcia. Jesteśmy tak przyzwyczajeni do jego obecności, że zapomnieliśmy, że się kiedyś narodziło i kiedyś umrze. Ale jak dobrze znamy Słońce? Ten film bada podstawowe relacje między człowiekiem a tą fascynującą gwiazdą. Antropolodzy, astrofizycy, historycy i klimatolodzy pomagają nam zrozumieć, w jaki sposób Słońce nas ukształtowało na wiele sposobów od przekonań religijnych po nasz związek z czasem, a nawet kolor naszej skóry czy strukturę naszych włosów. Dzięki postępowi w nauce nauczyliśmy się również używać go w zamian czegoś. Stawiamy Słońce w centrum naszych problemów środowiskowych. Międzynarodowi eksperci i klucze do zrozumienia największego "uzależnienia" człowieka. 17:00 PODRÓŻE PO BAŁTYKU: LATO NA WODZIE - FINLANDIA (CRUISING THE BALTIC SEA - A SUMMER ON THE WATER) Cykl dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Johannes Backes Dokumentalna seria (5 odcinków) podróżnicza. Każdego roku do nadmorskich krajobrazów Bałtyku zbliża się nowy rodzaj krzyżowców, tak jak kiedyś łodzie wikingów czy statki Hanzy. Pływają po morzu, aby odkrywać korzenie cywilizacji europejskiej. Od zakończenia zimnej wojny i otwarcia Europy Wschodniej coraz więcej turystów wyrusza w długie rejsy po Bałtyku, jednym z najmłodszych mórz na świecie - powstałym po ostatniej epoce lodowcowej. Fascynują ich dobrze zachowane zamki, malownicze archipelagi, rozległe i dziewicze krajobrazy, marzycielskie wioski, historyczne metropolie handlowe i niekończące się piaszczyste plaże. Seria łączy niezwykłe piękno nadbałtyckich krajobrazów z ekskluzywnymi obrazkami życia na pokładzie statków wycieczkowych. Zobaczymy też atrakcje przyrodnicze i imponujące miasta, spotykając ich mieszkańców, którzy zaproszą nas do swojego domu. Podróż przez Morze Bałtyckie rozpoczyna się w Szwecji i prowadzi przez Finlandię i Sankt Petersburg do krajów bałtyckich. Równolegle do trasy po morzu i do dużych miast portowych widz odkryje ekscytujące przystanki na lądzie. Krajobrazy opowiedzą historię. Usłyszymy też codzienne historie ludzi, którzy tu mieszkają i pracują, sprawiają, że prawdziwa osobliwość tego świata staje się nam bliższa. 18:05 TAJEMNICE CYWILIZACJI - ODC. 1 KONIEC EPOKI BRĄZU (THE SECRETS TO CIVILIZATION) Serial dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Jonathan Drake, Rosalind Bain Trzyodcinkowa seria dokumentalna o tym, jak najnowocześniejsze nauki o Ziemi zmieniają sposób, w jaki rozumiemy starożytną przeszłość, przywracając środowisku naturalnemu jego miejsce jako kluczowego czynnika napędzającego historię ludzkości. Ta przełomowa seria wykorzystuje nową naukę, aby dotrzeć do sedna tego, co naprawdę napędza powstawanie cywilizacji: jak się rozwijają i jak radzą sobie z upadkiem. Zobaczymy, jak zmieniająca się planeta może pomóc cywilizacjom lub odegrać rolę w ich wyginięciu. Od starożytnego Egiptu po upadek Rzymu, za pomocą technik filmowych i CGI, stworzono wspaniałe wizualizacje pokazujące sekrety cywilizacji. Odc. 1 - "Koniec epoki brązu". Późna epoka brązu to czas rozkwitu królestw i imperiów. Niektóre z nich miały już dwutysięczną historię. Jednak kiedy naszedł koniec, wszystko potoczyło się szybko. Dlaczego pierwsze cywilizacje upadły w tym samym czasie? Od ponad wieku badacze próbują ustalić, co spowodowało tę katastrofę. W jaki sposób doszło do upadku cywilizacji epoki brązu? Kluczowe dowody przekazał nam wielki ocalały z tej katastrofy Egipt. Historia Egiptu sięga samych początków cywilizacji. Faraon, który ocalił Egipt, ostatecznie został zamordowany we własnym pałacu. Upadek cywilizacji epoki brązu pogrążył świat w trwającym całe wieki mroku. Jednak z popiołów zaczęły wyłaniać się nowe społeczeństwa. Nasza opowieść o końcu cywilizacji odkrywa niewygodną prawdę - człowiek jest zdany na łaskę natury. 19:10 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - LIBAN. ULUBIENIEC BLISKIEGO WSCHODU (FLAVORS) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Liban to kraj wielu różnic. Swoje niezwykłe pejzaże zawdzięcza wyjątkowemu położeniu geograficznemu. Zaznał czasów wojny i pokoju, wolności i okupacji, wielkości i upadku. Z tych doświadczeń zrodziła się jego wyjątkowa energia, legendarna gościnność oraz różnorodność kulturowa i religijna, oscylująca między Wschodem a Zachodem. Warto odwiedzić ten kraj, by sprawdzić, czym jest życie w libańskim stylu. 20:15 ROHINGOWIE, W PUŁAPCE WYGNANIA (THE ROHINGYAS: TRAPPED IN EXILE) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2022 Reżyseria: Mathilde Cusin, Alban Alvarez Film dokumentalny o sytuacji Rohingya, społeczeństwa które po masakrach dokonanych przez armię birmańską w 2017 r. uciekło masowo do sąsiedniego Bangladeszu, a ten zamknął ich w obozie dla uchodźców Cox’s Bazar. Ten zaś stał się najgęściej zaludnionym obozem dla uchodźców na świecie i zarazem najniebezpieczniejszym, zagrożonym powodziami, pożarami i wojnami gangów. W obozie panuje nędza, ale może być jeszcze gorzej. Dwa lata temu rząd Bangladeszu postanowił przenieść część uchodźców na odizolowaną wyspę Bhasan Char w Zatoce Bengalskiej. Ta baza wojskowa, nazywana wyspą więzienną, została przekształcona w obóz recepcyjny dla Rohingya. Już 23 000 ludzi zostało przeniesionych, a łącznie ma tu ich być 100 000. Po raz pierwszy od otwarcia obozu w grudniu 2020 roku Bangladesz zezwolił na wizytę ekipy filmowej. Zdjęcia lotnicze są uderzające: horyzont identycznych baraków, który nieuchronnie przywołuje na myśl obóz koncentracyjny. Wyspa jest narażona na cyklony i nie ma pewności, czy zbudowana tama wystarczy do ochrony jej mieszkańców. Po przybyciu na wyspę rodzinom zostaje przydzielona przestrzeń osobista, ale nie ma możliwości pracy, edukacji, prawa do wyjazdu. 21:25 CAŁA NADZIEJA W ATOMIE (ATOMIC HOPE INSIDE THE PRO - NUCLEAR MOVEMENT) Film dokumentalny, 51 min, Francja/Irlandia, 2022 Reżyseria: Frankie Fenton Film dokumentalny podąża za globalnym ruchem zwolenników wykorzystania energii nuklearnej. Mocno wierzą, że potrzebujemy energii jądrowej w celu dekarbonizacji naszych systemów energetycznych, zanim nastąpi katastrofalna zmiana klimatu. Kamera towarzyszyła im przez 10 lat. Pochodzą z całego świata; od Japonii po Szwajcarię, od Ameryki po Australię. Na każdym kroku spotykają się ze starciami i sprzeciwem. Śmieci jądrowe, koszty, obawy przed promieniowaniem i odpady nuklearne to tylko niektóre z bardzo poważnych problemów, które tradycyjni ekolodzy mają przeciwko tej technologii. Więc kto ma rację? W obliczu bardzo realnego kryzysu klimatycznego, gdy czas ucieka i następują nieodwracalne zmiany klimatu czy nadszedł czas, aby ludzie na całym świecie zatrzymali się, trzeźwo spojrzeli na naukę, powstrzymali masowe zamykanie elektrowni jądrowych i rozważyli wykorzystanie energii jądrowej jako realnego rozwiązania nadchodzącej katastrofy? 22:30 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA CYGANÓW W MOŁDAWII Reportaż, 25 min, Polska, 2002 Autor: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow Ten odcinek przybliży widzom środowisko kibiców ukraińskiego klubu piłkarskiego Dynamo Kijów. Oglądamy je oczyma jednego z nich, 23 - letniego Żeni - magistra ekonomii i jednego z przywódców tzw. Żylety. "Szalikowcy" pojawili się na Ukrainie już w latach 80. , ale wtedy nikt o nich nie słyszał, bo radziecka propaganda skrzętnie ten fakt skrywała. Odkąd zmienił się system, działają jawnie i jest ich coraz więcej, choć nie tak dużo jak w Polsce. Są na wszystkich meczach swojej drużyny. Dla jednych rozróby stanowią sposób na rozładowanie frustracji, dla innych - sens życia. 23:10 MONACOGATE Film dokumentalny, 49 min, Francja, 2019 Reżyseria: Pascal Henry Dokument o meandrach politycznych związanych z Monaco. Na początku sprawy odkrycie telefonicznych wiadomości tekstowych w telefonie prawnika rosyjskiego miliardera. Główny bohater Dimitry Rybolovlev jest bliskim przyjacielem księcia Alberta i właścicielem klubu piłkarskiego Monako. Potajemnie przygotowywał aresztowania rywala biznesowego z pomocą wysokich władz i wyższych rangą funkcjonariuszy policji. To śledztwo rozwija się, ujawniając siatkę korupcji na dużą skalę w tym wysoce tajemniczym świecie ludzi bardzo bogatych i wpływowych. 00:10 NOGAT 15 min, Polska, 1978 Zdjęcia: Jerzy Augustyński, Piotr Wojtczyk Reportaż podejmuje problem zanieczyszczenia rzeki Nogat. Rzeka jest o wschodnim ramieniem ujściowym Wisły, od drugiego z ramion, rzeki Leniwki oddzielona jest śluzą w Białej Górze, licznymi odnogami uchodzi do Zalewu Wiślanego, tworząc niewielką deltę. Z każdym rokiem problem zanieczyszczenia rzeki narasta. W Nowym Stawie i Malborku nie było oczyszczalni, a wszelkie nieczystości trafiały do Nogatu. Wypowiedź rybaka na temat zanieczyszczenia rzeki i związanego z tym spadku ilości złowionych ryb. Sytuacja przełożyła się na życie mieszkańców pobliskiej wioski. Kiedyś rybołówstwem zajmowały się tu cztery rodziny rybackie, obecnie dwie, ale nadal nie mogą utrzymać się z połowu ryb. Wypowiedź wojewody, który wyraża nadzieję, że sytuacja ulegnie poprawie i rzeka Nogat będzie służyła żegludze i turystom. 00:40 WARSZAWA DO WZIĘCIA Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2008 Reżyseria: Karolina Bielawska, Julia Ruszkiewicz Scenariusz: Karolina Bielawska, Julia Ruszkiewicz Zdjęcia: Dominik Zadęcki, Bartosz Piotrowski, Kacper Czubak, Dominik Danilczyk, Tomasz Woźniczka Warszawa - ziemia obiecana, symbol lepszego, ciekawszego życia i szans na karierę. Tak stolica wygląda z perspektywy głębokiej prowincji i do mieszkanek tejże prowincji adresowana była oferta Agencji Nieruchomości Rolnych - program aktywizacji zawodowej młodych kobiet z terenów popegeerowskich. Wymagania były niewielkie: wiek 18 - 25 lat i udokumentowana praca rodziców lub dziadków w PGR. W zamian zapewniano półroczne zakwaterowanie w bursie Caritasu zwanej "Przystanią na skarpie", opiekę pedagoga i doradcy zawodowego, zajęcia z savoir - vivre’u, pomoc w napisaniu CV. W tym czasie dziewczyny miały znaleźć sobie pracę i jakieś zakwaterowanie, słowem usamodzielnić się. W ciągu 6 lat trwania programu, między 2002 i 2008 rokiem, w programie wzięło udział niemal 900 dziewczyn. 479 ukończyło go i znalazło pracę. Ile z nich nadal przebywa w stolicy, nie wiadomo. Tak radykalna zmiana sposobu życia okazuje się bowiem trudniejsza, niż mogły przypuszczać. Przekonują się o tym trzy bohaterki filmu: 18 - letnia Ania z Głodowa, która pragnie być fryzjerką, 19 - letnia Gosia z Zalesia, mająca jeszcze 8 braci, oraz 21 - letnia Ilona, samotna matka 4 - letniego synka, która marzy o znalezieniu porządnego męża i założeniu rodziny. Do Warszawy przybywają pociągami, ciekawe nowego życia, ale jednocześnie bardzo niepewne tego, co je czeka. Nie mają jednak nic do stracenia, a w rodzinnych stronach mogą co najwyżej powielić schemat życia bezrobotnych rodziców czy starszego rodzeństwa. Warszawa je rozczarowuje: "jest bardziej szara niż w telewizji" - stwierdza Ania. Gosia dochodzi nawet do wniosku, że "to taka sama wiocha, tylko dużo większa", a Ilona uważa wręcz, że to straszne miejsce i nie pojmuje, jak ludzie w ogóle mogą tu żyć. Z kolei mieszkanie w bursie przypomina im pobyt w internacie: obowiązują ściśle określone zasady, ustalone godziny powrotów i porządek w pokojach kontrolowany przez wymagającą wychowawczynię. Dziewczyny piszą CV i podania o pracę, poznają miasto, na zajęciach z savoir - vivre’u zdobywają odrobinę ogłady. Ania wytrzymuje najkrócej: ku wielkiemu niezadowoleniu matki, nie mogącej się pochwalić przed sąsiadkami "miastową" córką, już po dwóch dniach wraca do domu gnana tęsknotą do rodzinnych stron i ukochanego Andrzeja, który pracował w Londynie, a teraz remontuje na wsi własne mieszkanie i jest gotowy związać się z Anią na stałe. A miłość potrafi wyznać nawet w kilku językach. Dla niego Ania powoli żegna się z marzeniami o własnym salonie fryzjerskim. Wystarczy jej, że kupiła sobie na raty pralkę Franię. Ilona od początku zamierzała pobyć w Warszawie nie dłużej niż cztery miesiące. W stolicy czuje się bardzo samotna, rozpaczliwie tęskni za synkiem i domem. Chociaż podczas rozmowy z ewentualnym pracodawcą szczerze wyznaje, że z poprzedniej pracy ją wyrzucono, bo nie spełniała wymogów kasjerskich, zostaje w końcu zatrudniona w delikatesach, gdzie ma się zapoznać z asortymentem towarów z całego świata. Ją jednak najbardziej interesuje, czy będzie mogła jeździć na weekendy do domu. Z pierwszej wizyty wraca do stolicy ze łzami w oczach. Po kolejnej nie zjawia się w pracy na czas i zostaje wyrzucona. Ale nawet specjalnie nie żałuje. Po co jej takie życie, w którym jest nieszczęśliwa? Zdecydowana, odważna i wygadana Gosia wydaje się mieć największe szanse na zakotwiczenie w Warszawie. Już po pierwszej rozmowie dostaje pracę hostessy w Złotych Tarasach. Koleżanka, która dłużej mieszka w stolicy, roztacza przed nią bajeczne perspektywy: będzie wydawała dużo na ciuchy, chodziła do solarium, robiła sobie tipsy i farbowała włosy nawet co dwa tygodnie. Gosia chętnie tego słucha. Z hostessy staje się wkrótce ochroniarką, potem pracuje na zmywaku, wreszcie w barze. Z bursy przeprowadza się do wynajętego na spółkę z koleżanką pokoju na mieście. Po raz pierwszy czuje się szczęśliwa, ma namiastkę bycia na swoim. W końcu poznaje Konrada pracującego na budowie, zamieszkuje z nim. Zarzeka się, że nie wróci do Zalesia. Ale dwa miesiące później, po rozstaniu z chłopakiem, i ona się poddaje. Warszawa może i jest do wzięcia, ale nie dla nich. 01:40 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - EPITAFIUM DLA KARASIA ODC. 271 Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2022 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 02:10 DROGA PRZEZ AMERYKĘ Film dokumentalny, 29 min, Polska, 2008 Reżyseria: Elżbieta Rutkowska Scenariusz: Elżbieta Rutkowska Film opowiada o grupie polskich harleyowców mieszkających w USA i podróżujących przez wielkie przestrzenie Ameryki. Ich wyprawie przyświeca słowo wolność, które można odczytać podczas całej drogi. Jest ona widoczna zarówno w stylu życia Polaków, którzy wybrali pobyt w USA, jak też ich filozofii życia codziennego. Drugim wątkiem filmu są osobiste opowieści i historie naszych bohaterów. Jak i dlaczego wyjechali z Polski, kim są teraz? Wszystkie osoby są bardzo barwnymi postaciami nie tylko ze względu na ich wygląd (skóry, tatuaże), ale też na ciekawe życiorysy. Film pokazuje grupę zwariowanych, ale odważnych Polaków, którzy realizują swoje marzenia na Dzikim Zachodzie. 02:45 TWÓRCY NASZEJ TRADYCJI - HRABIA HENRYK Film dokumentalny, 50 min, Polska, 1997 Reżyseria: Mariusz Malinowski Scenariusz: Mariusz Wituski Zdjęcia: Jacek Mierosławski Muzyka: Robert Obcowski Aktorzy: Andrzej Chyra, Leszek Teleszyński, Katarzyna Łochowska, Agnieszka Wagner, Sławomir Orzechowski, Dariusz Jakubowski, Sławomira Łozińska, Ewa Florczak, Krzysztof Stelmaszyk, Zbigniew Korepta, Stanisław Biczysko, Katarzyna Gajdarska, Karol Stępkowski Wykonawcy: Borys Jaziński, Paweł Dolewski Film o życiu i twórczości romantycznego poety, autora "Nie - Boskiej komedii". Wydarzenia związane z jego osobą widziane są i komentowane słowami samego pisarza, zaczerpniętymi z listów do najbliższych. Wszystkie teksty są autentyczne, nawet te ułożone w dialogi, toczone przez przyjaciół, partnerów, członków rodziny. W programie wykorzystano także fragmenty "Nie - Boskiej komedii". Osią dramatu są przede wszystkim niezwykle emocjonalne stosunki z ojcem, hrabią Wincentym, niegdyś mężnym uczestnikiem wojen napoleońskich, później ugodowym politykiem Królestwa Kongresowego, który haniebnie wsławił się w czasie powstania listopadowego. Postawa polityczna ojca zaciążyła na życiu i twórczości syna. Zygmunt Krasiński urodził się w 1812 roku w Paryżu. Był synem hrabiego Krasińskiego i księżniczki Radziwiłłówny. Ojcem chrzestnym chłopca był sam Napoleon - imię cesarza nosił jako drugie obok imienia Zygmunt. Syn żywił w stosunku do ojca bezgraniczne uwielbienie, ale jego miłość i szacunek wielokrotnie wystawiane były na próbę. Wincenty Krasiński w sprawach społecznych i politycznych reprezentował stanowisko przeciwne opiniom większości rodaków. Kiedy umarł senator Piotr Bieliński, a jego pogrzeb nabrał znaczenia manifestacji patriotycznej, generał nakazał synowi złamać solidarność z kolegami i pójść na wykłady. Zygmunt został obrzucony wyzwiskami, a nawet czynnie znieważony i w rezultacie opuścił uniwersytet. Wspomnienie owej tragedii towarzyszyło mu do końca życia. Młody Krasiński wyjechał na studia do Genewy. Poznał tam Adama Mickiewicza, umocnił się także jego kosmopolityzm. Szczycił się swą polskością i znaczeniem przodków w dziejach narodu, ale język francuski na równi z polskim odczuwał jako rodzinny. Kiedy wybuchło powstanie listopadowe, chciał wrócić do kraju i wziąć w nim udział, jednak stać go było jedynie na gorące pragnienie i patetyczny list do ojca. Długo sobie wyrzucał, że podróżuje po Europie, podczas gdy jego rodacy walczą i giną za ojczyznę. Chorowity od dziecka Zygmunt zaczął mieć problemy ze wzrokiem, groziła mu ślepota. Nękany cierpieniami fizycznymi i brzemieniem swych przemyśleń, dojrzał do sformułowania wizji dziejów Europy. To, co w twórczości Krasińskiego jest najbardziej interesujące i nowatorskie, to jego stosunek do historii i roli jednostki w dziejach świata. Wydana w 1835 roku "Nie - Boska komedia" zawiera stwierdzenie logicznej konieczności, przesądzającej o nieuchronnej zagładzie ustroju XIX - wiecznej Europy. Dramat ten jest rezultatem zarówno osobistych przeżyć, jak i obserwacji stosunków panujących wówczas na kontynencie. Dla romantycznych poetów cierpienia były źródłem natchnienia. Krasiński cierpiał, gdyż uświadamiał sobie rozdźwięk między tworzeniem fikcji artystycznej a rzeczywistym kreowaniem dziejów. Wyrazem skrajnego pesymizmu jest właśnie "Nie - Boska komedia" - dokonał w niej sądu nad sobą: człowiekiem i poetą romantycznym oraz współczesnym mu światem.