TVP Dokument Środa, 29.11.2023 06:00 DZIKA POLSKA - PUSZCZAŃSKIE PSZCZOŁY Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2009 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Pszczoły - znane z uli i miodu - pierwotnie były mieszkankami głuchych puszcz Europy, gdzie zasiedlały dziuple starych drzew. Dziś prawdziwie dzikich pszczół już prawie nie ma, a rozliczne odmiany trzymane w pasiekach mieszają się ze sobą. Ale jest nadzieja na powrót dzikich pszczół, bo do polskich puszcz wracają bartnicy. Naukę pobrali od swych kolegów z Baszkirii, gdzie bartnictwo wciąż kwitnie. Odwiedziliśmy dwóch młodych bartników, którzy mają barcie w lasach nad Pilicą. Powrót pszczelich rojów do lasu to szansa na odizolowanie ich od rodzin sprowadzanych przez pszczelarzy z innych okolic kontynentu, które wprowadzają do organizmu naszych pszczół obce geny, co często oznacza zmniejszenie ich naturalnej odporności chociażby na chłody i utrudniające przezimowanie. Bartnictwo to ochrona pszczół, ale też starych lasów i wiekowych drzew, bo tylko w nich można zakładać barcie. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 5 W STAROPOLSKIEJ ZAGRODZIE Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Gdzie dawniej przechowywano żywność, gdy jeszcze nie było lodówek? Dlaczego stawiano tajemniczą i wysoką konstrukcję na czterech palach obok domu? Jaka potrawa jest naprawdę rdzennie polska? Na te pytania odpowiada Radosław Kotarski, który tym razem odkrywa tajemnice dawnego gospodarstwa wiejskiego. Wciela się w rolę rolnika, sprawdza jak wyrabiano sery i próbuje ustalić, jakie zwierzęta hodowano w staropolskiej zagrodzie. 07:10 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 255 MUSZYNA Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Reżyseria: Ewa Grodzka Scenariusz: Weronika Mliczewska Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Ponadczasowa seria podróżnicza, wpisująca się w cykl inicjatyw promujących i popularyzujących Polskę. Tomasz Bednarek odwiedza najpiękniejsze i najciekawsze miejsca w wielu zakątkach kraju, wędrując nie tylko szlakiem tłumnie odwiedzanym przez turystów, ale docierając również do miejsc, o których wiedzą nieliczni. Tym razem odwiedzimy Muszynę. "Zabiorę Ciebie w Łagodności Krainę, gdzie pachnie różą i lawendą..." tak pisał o tym miejscu Jerzy Harasymowicz. Do tej pory codzienność tego górskiego miasteczka przypomina poezję! To miejsce magii, karmienia zmysłów, mekka wód mineralnych oraz szlaków rowerowych. Można tu szukać skarbów Państwa Muszyńskiego, cieszyć zmysły w ogrodach sensorycznych, karmić kaczki, czy podążać szlakami Łemków lub karpackich rabusiów. A wszystko w otoczeniu górskich krajobrazów. 07:40 WETERYNARZE Z SERCEM - /87/ Reality show, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Beata Szymańska Scenariusz: Beata Szymańska Oczywiste jest dla każdego, że na nadmorskich plażach nad naszym bezpieczeństwem czuwają ratownicy, ale nie tylko! Pokażemy dzisiaj, jak wspierają ich w tym nasi czworonożni przyjaciele. Oto relacja z wizyty na treningu Gdańskiej Sekcji Psów Ratowniczych. Obserwowaliśmy żmudne szkolenia oraz symulowane akcje ratownicze. Znad Bałtyku przeniesiemy się do świata pszczół. Opowiemy o osiągnięciach polskich uczonych w ich ratowaniu, o chorobach tych owadów i tajnikach życia w ulu. 08:10 SŁOŃCE I CZŁOWIEK - CZĘŚĆ 1 (SUN AND MAN) Film dokumentalny, 42 min, Francja, 2018 Reżyseria: Francois Barre Dwuczęściowy film dokumentalny o relacjach człowieka ze Słońcem, które jest naszym światłem, ciepłem, pożywieniem. Wraz z nim powstają ludzie i obawiają się jego zniknięcia. Jesteśmy tak przyzwyczajeni do jego obecności, że zapomnieliśmy, że się kiedyś narodziło i kiedyś umrze. Ale jak dobrze znamy Słońce? Ten film bada podstawowe relacje między człowiekiem a tą fascynującą gwiazdą. Antropolodzy, astrofizycy, historycy i klimatolodzy pomagają nam zrozumieć, w jaki sposób Słońce nas ukształtowało na wiele sposobów od przekonań religijnych po nasz związek z czasem, a nawet kolor naszej skóry czy strukturę naszych włosów. Dzięki postępowi w nauce nauczyliśmy się również używać go w zamian czegoś. Stawiamy Słońce w centrum naszych problemów środowiskowych. Międzynarodowi eksperci i klucze do zrozumienia największego "uzależnienia" człowieka. 09:05 NIL - CZĘŚĆ 1 (CZ. 1) Serial dokumentalny, 49 min, Austria, 2014 Dokumentalna opowieść o rzece Nil. Ponad 6 tysięcy kilometrów podróży i obserwacji. Zapierające dech krajobrazy, wspaniałe zwierzęta i ekosystemy. Etiopia, Sudan, Rwanda, Uganda. Na brzegach Nilu leży stolica Egiptu. Kair jest otoczony pustynią, co czyni Nil główną arterią życia w jednym z największych miast na świecie. Mieszka tu 25 milionów ludzi i wszyscy są zależni od wód Nilu. Skąd się bierze ta fantastyczna rzeka? Gdy budowano piramidy 5 tysięcy lat temu, Egipcjanie wierzyli, że Nil jest darem bogów. Kair jest położony koło delty Nilu, zaledwie 120 km od wybrzeży Morza Śródziemnego. Niemniej główne źródła rzeki są blisko 7 tysięcy km na południe od delty, w Afryce Wschodniej. Między Jeziorem Wiktorii i jego dopływami a górami zachodniej części Wielkich Rowów Afrykańskich - wypływa niezliczona liczba źródeł. Dolina jest otoczona tajemniczym łańcuchem górskim Ruwenzori. Lodowce tych gór stanowią jedne z najważniejszych źródeł wody na kontynencie. Nawet starożytni Grecy znali ośnieżone szczyty górskie w sercu Afryki. Na najwcześniejszych mapach świata nazywano je Górami Księżycowymi. Łańcuch Ruwenzori leży na granicy Ugandy z Kongiem. Góry zatrzymują wilgotne powietrze z Kotliny Konga, zmieniając krople w śnieg i zmarzniętą wodę. Tereny zamieszkuje lud Batori - a słowo ruwenzori znaczy zaklinacz deszczu. Kolebkę Nilu otocza magiczny las. Cały obszar jest parkiem narodowym rezerwatem rozciągającym się aż do tropikalnych dolin, bogatych w faunę i florę. Nil jest rzeką tropików i pustyni, ale czerpie siłę z chłodnych stron. Tu rośliny muszą sobie radzić z temperaturami poniżej zera. Każda kropla wody z gór Ruwenzori należy do Nilu. Woda parująca z rzeki jest wyłapywana w skroplonej postaci przez góry. Opady deszczów tworzą tysiące strumyczków. W końcu wody z wyższych regionów spływają do górskich lasów. Poniżej 4000 metrów brzegi górskich strumieni obrastają drzewa z porostami i mchem. Krajobraz jest pokryty wrzosem. To niezwykły wrzos ze specjalnej rodziny. Na całym świecie wrzosowiska występują powszechnie, ale w górach Ruwenzori są naprawdę zjawiskowe. Wrzos rośnie tu jak drzewa do wysokości 15 metrów, tworząc iście bajkowy las. W tych górach można również spotkać rzadkiego kameleona kinyongia xenorhina, który jest gatunkiem występującym jedynie w Ruwenzori. Najgłośniejszym zwierzęciem w dżungli jest turak zwany również szyszakiem. Łatwo go usłyszeć trudniej zobaczyć, ponieważ żyje w koronach drzew. Turaki olbrzymie występują licznie w lasach Ugandy. W przeciwieństwie do turaków z Ruwenzori, te jeszcze trudniej zobaczyć, ze względu na ciemne upierzenie. Turaki z Ruwenzori żyją w pojedynkę lub w parach. Wody z Ruwenzori płyną przez lasy i zbierają się w rzekach i jeziorach u podnóży gór. Największym jeziorem jest Jezioro Edwarda, będące częścią Parku Narodowego Królowej Elżbiety. Bogate trawiaste tereny parku to dom licznych stad bawołów. Tymczasem Park Narodowy Nyungwe to siedziba cennych i rzadkich gatunków flory i fauny. Gerezy są niezwykle zwinnymi akrobatami. Unikają schodzenia na ziemię i zamieszkują korony drzew. Przemieszczają się zawsze w stadach, a w Nyungwe stada są bardzo liczne, dochodzą do 400 osobników. W Rwandzie dziewiczy las otaczają plantacje herbaty. Każdy metr kwadratowy jest uprawiany. Rwanda jest bardzo gęsto zaludnionym krajem. Park Narodowy to wyspa, bastion dżungli w morzu gruntów ornych. Naczelne takie jak gerezy angolańskie nie przetrwałyby, poza parkiem. Park narodowy jest domem dla 13 gatunków naczelnych w tym koczkodana askaniusa. Szczególnie ten koczkodan to niezwykły charakterek o niewiarygodnej historii. Koczkodany askaniusy często żyją w zgodzie z gerezami, dzieląc się terytorium. Nil wypływa z lasu Nyungwe spokojnie, małymi strumieniami, pozostawiając mech i urokliwe rzeki. Po wielu zwrotach i meandrach wody Nilu wreszcie zostawiają wschód Wielkich Rowów Afrykańskich. Rzeka Kagera przepływa graniczne regiony między Rwandą, Tanzanią i Ugandą, zanim zniknie w ogromnym jeziorze Wiktorii. To największe jezioro Afryki i rezerwuar Nilu. Zasilane przez tysiące strumieni i rzek ogromne jezioro żywi 30 milionów ludzi żyjących na brzegach i wyspach. Jezioro Wiktorii jest wielkości Irlandii, to cud przyrody odkryty dopiero w latach 30. XX wieku. Na północno zachodniej stronie jeziora Wiktorii, Nil w drodze na północ wybucha życiem w postaci kaskad i wodospadów. Stąd ta wyjątkowa, bezkresna rzeka zaczyna podróż do serca jednego z ostatnich nieujarzmionych krajobrazów w Afryce. 10:05 PODRÓŻE PO BAŁTYKU: LATO NA WODZIE - FINLANDIA (CRUISING THE BALTIC SEA - A SUMMER ON THE WATER) Cykl dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Johannes Backes Dokumentalna seria (5 odcinków) podróżnicza. Każdego roku do nadmorskich krajobrazów Bałtyku zbliża się nowy rodzaj krzyżowców, tak jak kiedyś łodzie wikingów czy statki Hanzy. Pływają po morzu, aby odkrywać korzenie cywilizacji europejskiej. Od zakończenia zimnej wojny i otwarcia Europy Wschodniej coraz więcej turystów wyrusza w długie rejsy po Bałtyku, jednym z najmłodszych mórz na świecie - powstałym po ostatniej epoce lodowcowej. Fascynują ich dobrze zachowane zamki, malownicze archipelagi, rozległe i dziewicze krajobrazy, marzycielskie wioski, historyczne metropolie handlowe i niekończące się piaszczyste plaże. Seria łączy niezwykłe piękno nadbałtyckich krajobrazów z ekskluzywnymi obrazkami życia na pokładzie statków wycieczkowych. Zobaczymy też atrakcje przyrodnicze i imponujące miasta, spotykając ich mieszkańców, którzy zaproszą nas do swojego domu. Podróż przez Morze Bałtyckie rozpoczyna się w Szwecji i prowadzi przez Finlandię i Sankt Petersburg do krajów bałtyckich. Równolegle do trasy po morzu i do dużych miast portowych widz odkryje ekscytujące przystanki na lądzie. Krajobrazy opowiedzą historię. Usłyszymy też codzienne historie ludzi, którzy tu mieszkają i pracują, sprawiają, że prawdziwa osobliwość tego świata staje się nam bliższa. 11:00 ŻYCIE LASU. GRZYBY Film dokumentalny, 37 min, Polska, 2020 Reżyseria: Michał Ogrodowczyk Scenariusz: Tomasz Leski, Marcin Pietras Grzyby, czyli przedstawiciele jednego z pięciu królestw świata organizmów żywych, odgrywają niezwykle istotną, często niezauważalną lub niedocenianą, rolę w funkcjonowaniu wszystkich ekosystemów, w tym również ekosystemów leśnych. Jest to także jedna z najbogatszych pod względem gatunkowym grup organizmów obecnych na kuli ziemskiej. Szacuje się, że na naszej planecie może występować nawet ponad 5 milionów gatunków grzybów. 11:45 NOGAT 15 min, Polska, 1978 Zdjęcia: Jerzy Augustyński, Piotr Wojtczyk Reportaż podejmuje problem zanieczyszczenia rzeki Nogat. Rzeka jest o wschodnim ramieniem ujściowym Wisły, od drugiego z ramion, rzeki Leniwki oddzielona jest śluzą w Białej Górze, licznymi odnogami uchodzi do Zalewu Wiślanego, tworząc niewielką deltę. Z każdym rokiem problem zanieczyszczenia rzeki narasta. W Nowym Stawie i Malborku nie było oczyszczalni, a wszelkie nieczystości trafiały do Nogatu. Wypowiedź rybaka na temat zanieczyszczenia rzeki i związanego z tym spadku ilości złowionych ryb. Sytuacja przełożyła się na życie mieszkańców pobliskiej wioski. Kiedyś rybołówstwem zajmowały się tu cztery rodziny rybackie, obecnie dwie, ale nadal nie mogą utrzymać się z połowu ryb. Wypowiedź wojewody, który wyraża nadzieję, że sytuacja ulegnie poprawie i rzeka Nogat będzie służyła żegludze i turystom. 12:10 MÓJ OJCIEC STAŚ Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2014 Reżyseria: Andrzej Dudziński, Magdalena Dygat - Dudzińska Scenariusz: Magdalena Dygat - Dudzińska Subiektywna biografia Stanisława Dygata. Subiektywna, bo opowiedziana przez córkę pisarza, która podąża śladami ojca, starając się do niego zbliżyć i zrozumieć motywy jego postępowania. Magda Dygat przez całe swoje dorosłe życie prowadzi z ojcem artystyczny dialog. Szuka tych momentów i chwil, które miały szczególne znaczenie dla niego i jego twórczości. W filmowej podróży jego śladami spróbuje dotknąć mistycznej klamry spinającej karierę pisarską Dygata. To, jej zdaniem, symboliczne Jezioro Bodeńskie. Właśnie tam, podczas internowania w 1941 roku w obozie dla cudzoziemców narodził się pomysł jego debiutanckiej powieści, która przyniosła mu rozgłos i ugruntowała zawodową pozycję. W filmie Magda Dygat odwiedza miejsca związane z życiem i twórczością pisarza. Poza wykorzystaniem materiałów archiwalnych, kilka epizodów historycznych jest ukazanych inscenizacyjnie. 13:10 W POGONI ZA NIEŚMIERTELNOŚCIĄ (LOOKING FOR IMMORTALITY) Film dokumentalny, 51 min, Szwajcaria, 2020 Istota doskonała, jak ze snu Leonarda da Vinci. Silniejsza, inteligentniejsza, wolna od kalectwa, chorób i śmierci. Marzenie stare jak ludzkość. Wobec błyskawicznego postępu nauki i technologii może się spełnić. By żyć lepiej i dłużej, niektórzy gotowi są na wiele. Wynalazki, które ułatwiają codzienne życie, mogą prowadzić do piekła. To dotyczy nas wszystkich. Czy nieodwracalna przemiana już się rozpoczęła? Czy chcielibyśmy żyć wiecznie? Wraz z pionierami nauki i medycyny poszukującymi nieśmiertelności poznamy ostatnie postępy w nauce, medycynie i robotyce. Jednak dążenie przemysłu technologicznego do odwrócenia starzenia się spotkało się ze sceptycyzmem. Leki przeciwstarzeniowe to tak naprawdę quasi - utopijny sen - mówi pewien geriatra. Czy życie lepsze, zdrowsze i dłuższe jest tym, co nauka i technika szykują dla nas na krótką metę? Google namówiło najlepszych naukowców na świecie, aby położyli kres chorobom związanym ze starzeniem się. W międzyczasie mnóstwo firm testuje nowe sposoby i leki, które mogą uczynić nas bardziej długowiecznymi. Czy w czasach, gdy medycyna przeciwstarzeniowa zyskuje na popularności, starość może stać się pewnego dnia chorobą uleczalną? 14:10 AMUR NAJWIĘKSZA RZEKA AZJI - AMUR. AMAZONKA AZJI. DALEKI WSCHÓD (AMUR ASIA’S AMAZON. THE FAR EAST) Serial dokumentalny, 52 min, Austria, 2015 Reżyseria: Franz Hafner, Klaus Feichtenberger Film dokumentalny o rzece Amur, jednej z najpotężniejszych na Ziemi. Powierzchnia dorzecza to prawie dwa tysiące kilometrów kwadratowych, długość rzeki wynosi 2824 km. To rzeczna granica pomiędzy Rosją a Chinami. Jedna z największych rzek świata wciąż kryje w sobie wiele tajemnic. Płynąc z głębi kontynentu azjatyckiego do Pacyfiku, rozdziela dwa supermocarstwa. Ale jej liczne dopływy łączą zróżnicowane krainy. Najrozleglejsze obszary trawiaste na Ziemi. Dziewicze lasy pełne dzikich zwierząt. Ukształtowane przez wulkany tereny o księżycowym krajobrazie. Parne wilgotne lasy. Bezkresne równiny zalewowe i dzikie tereny podmokłe. Wszystkie te środowiska zasilają jedno z najbogatszych północnych mórz, które w zamian sprowadza deszcze spadające na dorzecze o powierzchni blisko dwóch tysięcy kilometrów kwadratowych. To nie tylko rzeka, ale rozległa sieć strumieni, jezior i bagien, pełen wód krajobraz na miarę kontynentu. Nie sposób określić, gdzie kończy się rzeka, a zaczyna morze. Amur wpływa do Oceanu Spokojnego w nieustannie powtarzającym się tańcu rzeki, morza i nieba. Amur wpada do Cieśniny Tatarskiej, która łączy Morze Japońskie z Morzem Ochockim - jednym z największych łowisk na świecie. U wybrzeży skalistej zatoki słodkie wody potężnego Amuru mieszają się ze słoną wodą morską w miejscu, gdzie spotykają się oceaniczne prądy podzwrotnikowe i polarne. Powstałe w związku z tym mgły - postrach żeglarzy - wprowadzają masy wilgoci w głąb lądu. 15:10 NIL - CZĘŚĆ 2 (NILE THE ULTIMATE RIVER) Serial dokumentalny, 49 min, Austria, 2014 Płynąc na północny wschód wody Nilu tworzą największe jezioro Afryki. Z jeziora Wiktoria rzeka już na dobre rozpoczyna swoją legendarną podróż. Nil spływa po serii progów. Nawet miejscowi kajakarze uważają te zdradzieckie skały i wodospady za śmiałe wyzwanie. Nigdzie indziej Nil nie jest tak bezlitosny i przerażający. Na wiele kilometrów przed Parkiem Narodowym Wodospadu Murchisona, zmienia się w rwącą rzekę. Młody i dziki Nil Wiktorii tworzy spienione progi i wodospady. Z zachodniego brzegu Jeziora Wiktorii rzeka kieruje się na północ przez Jezioro Kyoga i zakola do Parku Narodowego Wodospadu Murchisona. Płynie łagodnie przez największy park narodowy w Ugandzie. Kontynuuje swój bieg przez ostatnią w Afryce nieujarzmioną krainę. Nil wpływa na teren Sudanu Południowego, tworząc największy afrykański obszar bagienny - Sudd. Ponad milion antylop kryje się sezonowo w wodnym labiryncie Suddu. Największym ptakiem w Suddzie jest czapla olbrzymia. Osiąga półtora metra wysokości. Prawdziwym skarbem bagien jest jednak inny pierzasty olbrzym. Trzewikodziób jest rzadki, płochliwy i nieczęsto można go spotkać. To kuzyn pelikana, ale poluje jak czapla z pozycji stojącej. W Suddzie żyje kilka tysięcy trzewikodziobów o wiele więcej niż gdzie indziej w Afryce. Od źródeł w Afryce Wschodniej do sudańskich pustyń, Nil płynie przez szeroki pas najdzikszej natury. Żyjące tu hipopotamy są jak Nil - powolne, wytrwałe i nieprzewidywalne. To jedne z najniebezpieczniejszych zwierząt w Afryce. Ale od zarania dziejów to krokodyl nilowy jestsymbolem rzeki. Dla starożytnych Egipcjan był czczonym bóstwem. Park Narodowy Wodospadu Murchisona jest habitatem jednych z największych krokodyli w Afryce. Wiele z nich osiąga długość 5 metrów i więcej. Wzdłuż Nilu Wiktorii rozmnaża się i poluje ponad 400 gatunków ptaków. Migrujące po całym kontynencie brzytwodzioby afrykańskie, tu się zatrzymują na odpoczynek i żerowanie. Polują na ryby. Dolna część dzioba ptaka jest dłuższa i ptak używa jej jak łyżki do zagarniania małych rybek z wody. W gęstwinie wysokich papirusów kryje się unikalny i rzadki gatunek - trzewikodziób. Jego habitat to zaledwie kilka afrykańskich obszarów bagiennych. Żyjące tu bociany białobrzuche są blisko spokrewnione z bocianami europejskimi. W czasie pory suchej na terenach trawiastych szukają wody olbrzymie słonie. Nil wręcz trzyma je przy życiu. Każdego popołudnia słoń płynie do małej wysepki, by się popaść na podmokłych trawach. Zanim zacznie, skrupulatnie obmywa się z błota. Na północ od Nilu zwraca uwagę pagórkowata sawanna. To dom rzadkiego gatunku antylop: kobusa. W porze suchej wszystkie duże stada - kobusów i słoni trzymają się blisko Nilu. Buszboki to zwierzęta żyjące samotnie i na ogół kryją się w gęstwinie roślin. Te płochliwe ssaki schodzą do wody tylko we wczesnych godzinach porannych. Biolodzy zajmujący się badaniem rozwoju populacji tutejszej fauny, jak Tutilo Mutumba oraz jego asystentka Sophie, pracują dla WCS amerykańskiego Towarzystwa Ochrony Dzikich Zwierząt. Obserwują jak stada lwów polują i bronią swoich terytoriów. Podążając za czterema stadami, których terytoria są w bezpośrednim sąsiedztwie Nilu, wyliczyli, że w Narodowym Parku Wodospadu Murchisona żyje blisko 130 lwów. To ostatni bastion tych ssaków w Ugandzie. Biolodzy Sophie i Tutilo tropią także innych nocnych myśliwych w parku. Nad Nilem osiedliła się wataha hien. Tutilo używa fortelu, by je zwabić i policzyć. Puszcza nagranie z wołaniem cielaka bawołu. Okazuje się, że populacja hien jest niewielka i Tutilo bada przyczynę. Dalej na zachód rzeka rozlewa się szerzej, tworząc granicę Narodowego Parku Wodospadu Murchisona. Tylko na pierwszy rzut oka brzegi Nilu poza parkiem wydają się zamieszkane jedynie przez zwierzęta. Od wieków jednak ptaki wodne dzielą Nil z rybakami i rolnikami, dla których ta rzeka jest pralnią, miejscem spotkań rodzin i całych wiosek. Obecnie na brzegach Nilui żyją miliony ludzi, przyczyniając się do dewastacji przyrody. Granica parku właściwie nie jest strzeżona. Nie ma zakazu łowienia ryb, łodzie są wszędzie, a w nocy kłusownicy przekraczają rzekę i dokonują inwazji na park. Sidła zakłada się tu na antylopy, ale wpadają w nie wszystkie zwierzęta. Tutilo Mutumba zniszczył dziesiątki wnyków, ale też rozumie kłusowników. Ludzie są bezrobotni, więc rybołówstwo i polowanie to jedyne sposoby na zdobycie pożywienia. W Narodowym Parku Wodospadu Murchisona również słonie nieustannie padają łupem kłusowników i handlarzy kością słoniową. Na szczęście jednak ich populacja rośnie. We wczesnych latach 90. zaledwie trzysta słoni pozostało w parku. Dziś jest ich ponad tysiąc. Na zachód od parku, gdzie Jezioro Alberta dołącza do Nilu Wiktorii, rozciąga się delta pokryta ciborą papirusową. Daje to przedsmak obrazu bezkresnej dzikości stron, które Nil będzie przepływał w drodze na północ. Po minięciu progów, Nil wpływa na ziemię najmłodszego państwa Afryki: Sudanu Południowego. Państwo to było uwikłane w straszliwą wojnę domową, trwającą dziesiątki lat. Sudan Południowy uzyskał niepodległość w 2011 roku, ale pokój jeszcze tu na dobre nie zagościł. 1000 km w górę Nilu zaczyna się inny świat. To Chartum, stolica Sudanu, tętniąca życiem metropolia. Tu Nil Błękitny łączy się z główną rzeką Nilem Białym. Największy dopływ Nilu kończy się w centrum cywilizacji, ale jego początki biorą się wśród stromych, dzikich skał i wodospadów. Surowe, samotne skały tworzą wyżyny Etiopii. Tu zbierają się wody, zasilające Nil Błękitny i zaczyna się śmiały spływ rzeki na równiny sudańskie. 16:10 SŁOŃCE I CZŁOWIEK - CZĘŚĆ 2 (SUN AND MAN) Cykl dokumentalny, 46 min, Francja, 2018 Reżyseria: Francois Barre Dwuczęściowy film dokumentalny o relacjach człowieka ze Słońcem, które jest naszym światłem, ciepłem, pożywieniem. Wraz z nim powstają ludzie i obawiają się jego zniknięcia. Jesteśmy tak przyzwyczajeni do jego obecności, że zapomnieliśmy, że się kiedyś narodziło i kiedyś umrze. Ale jak dobrze znamy Słońce? Ten film bada podstawowe relacje między człowiekiem a tą fascynującą gwiazdą. Antropolodzy, astrofizycy, historycy i klimatolodzy pomagają nam zrozumieć, w jaki sposób Słońce nas ukształtowało na wiele sposobów od przekonań religijnych po nasz związek z czasem, a nawet kolor naszej skóry czy strukturę naszych włosów. Dzięki postępowi w nauce nauczyliśmy się również używać go w zamian czegoś. Stawiamy Słońce w centrum naszych problemów środowiskowych. Międzynarodowi eksperci i klucze do zrozumienia największego "uzależnienia" człowieka. 17:05 PODRÓŻE PO BAŁTYKU: LATO NA WODZIE - ESTONIA (CRUISING THE BALTIC SEA - A SUMMER ON THE WATER) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Johannes Backes Dokumentalna seria (5 odcinków) podróżnicza. Każdego roku do nadmorskich krajobrazów Bałtyku zbliża się nowy rodzaj krzyżowców, tak jak kiedyś łodzie wikingów czy statki Hanzy. Pływają po morzu, aby odkrywać korzenie cywilizacji europejskiej. Od zakończenia zimnej wojny i otwarcia Europy Wschodniej coraz więcej turystów wyrusza w długie rejsy po Bałtyku, jednym z najmłodszych mórz na świecie, powstałym po ostatniej epoce lodowcowej. Fascynują ich dobrze zachowane zamki, malownicze archipelagi, rozległe i dziewicze krajobrazy, marzycielskie wioski, historyczne metropolie handlowe i niekończące się piaszczyste plaże. Ta seria łączy niezwykłe piękno nadbałtyckich krajobrazów z obrazkami życia na pokładzie statków wycieczkowych. Zobaczymy też atrakcje przyrodnicze i imponujące miasta, spotykając ich mieszkańców, którzy zaproszą nas do swojego domu. Podróż przez Morze Bałtyckie rozpoczyna się w Szwecji i prowadzi przez Finlandię i Sankt Petersburg do krajów bałtyckich. Równolegle do trasy po morzu i do dużych miast portowych widz odkryje ekscytujące przystanki na lądzie. Krajobrazy opowiedzą historię. Usłyszymy też codzienne historie ludzi, którzy tu mieszkają i pracują, sprawiają, że prawdziwa osobliwość tego świata staje się nam bliższa. 18:05 TAJEMNICE CYWILIZACJI - ODC. 2 MIASTA I IMPERIA (THE SECRETS TO CIVILIZATION) Serial dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Rosalind Bain, Jonathan Drake Trzyodcinkowa seria dokumentalna o tym, jak najnowocześniejsze nauki o Ziemi zmieniają sposób, w jaki rozumiemy starożytną przeszłość, przywracając środowisku naturalnemu jego miejsce jako kluczowego czynnika napędzającego historię ludzkości. Ta przełomowa seria wykorzystuje nową naukę, aby dotrzeć do sedna tego, co naprawdę napędza powstawanie cywilizacji: jak się rozwijają i jak radzą sobie z upadkiem. Zobaczymy, jak zmieniająca się planeta może pomóc cywilizacjom lub odegrać rolę w ich wyginięciu. Od starożytnego Egiptu po upadek Rzymu, za pomocą technik filmowych i CGI, stworzono wspaniałe wizualizacje pokazujące sekrety cywilizacji. Odc. 2 - "Miasta i imperia". Nowa era kwitnącej cywilizacji zmieniła sposób naszego życia. W epoce żelaza powstaje wiele ważnych miast. Jak powstało pierwsze w historii supermocarstwo? Pierwsze tysiąclecie przed naszą erą to początek współczesnego świata. Upadek Egiptu na rzecz Rzymu trwał tysiąc lat. W jaki sposób w basenie Morza Śródziemnego narodziła się nowa epoka - świat miast i imperiów? Powstanie Rzymu było prawdopodobnie najbardziej niezwykłym wydarzeniem na planecie Ziemia przed epoką nowożytną. 19:10 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - BALI. AZJATYCKA LEGENDA (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Pod koniec lutego na Bali hucznie witany jest Nowy Rok. W obchodach uczestniczą podróżni z całego świata. My także odwiedzimy wyspę Bali w tym wyjątkowym momencie i poznamy jej autentyczne oblicze. Wielu turystów poznaje na Bali wyłącznie słynne, przeludnione plaże Kuty, pełne barów i ośrodków dla surferów. Są to najdłuższe i najliczniej odwiedzane plaże na wyspie. Trudno znaleźć tu spokój, sprzyjający odpoczynkowi. 20:15 LOKALSI Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Wojciech Klimala Serial dokumentalny "Lokalsi" podejmuje temat społeczności lokalnych. Pokazuje ludzi, którzy potrafią dla swoich "małych ojczyzn" działać, poświęcać się i oddolnie je zmieniać po to, by wszystkim żyło się lepiej. To osoby pochodzące z małych miasteczek i wsi, które tworzą, działają i na co dzień podejmują ryzyko, by zmienić rodzinne domy i ich okolice, a przede wszystkim uszczęśliwić sąsiadów. To często drobne inicjatywy, ale bardzo potrzebne. W serialu pokazano także problem migracji młodych ludzi do dużych miast. Jednak nie z perspektywy osób migrujących, lecz tych, które postanowiły zostać w swoich małych miejscowościach, a także tych, którzy wyjechali w świat i następnie postanowili wrócić w rodzinne strony. Bohaterami odcinków są ludzie zwykli i niezwykli zarazem, które poprzez swoją pasję, upór i wizjonerstwo wpływają na otaczającą ich prowincjonalną społeczność. Czym kierują się tytułowi "lokalsi" w kwestii swych życiowych wyborów? Dlaczego postanowili zostać lub wyjechać by wraz z zebranym doświadczeniem wrócić do domu? Jak postrzegają zjawisko migracji młodych pokoleń? Co kochają i w co wierzą? Te i wiele innych ważnych pytań autorzy stawiają bohaterom serialu, by wraz z widzem móc zrozumieć postawę obydwu stron. Cykl ma formułę "jeden odcinek, jeden bohater". Jedno miejsce na mapie Polski, o którym wiedzą nieliczni lub tylko ci, którzy są związani z regionem. Z każdą osobistą historią twórcy odkrywają niezwykłość miejsc, w których żyją bohaterowie. Ich niecodzienne pasje, tradycje, zwyczaje czy rytuały. Zaglądają pod strzechy domów artystów, przedsiębiorców, rolników czy "wolnych duchów". Dziś marzymy o dalekich podróżach: Tajlandia, Ameryka Łacińska, USA, Dubaj, a skarby i egzotyka to często kultura Wschodniej Polski, góralszczyzna, Śląsk, język kaszubski i wiele, wiele innych wspaniałych zjawisk kulturowych nieraz pomijanych przez mainstream. Warto więc odkrywać Polskę na nowo. Na nowo zobaczyć jej koloryt. Traktowany dosłownie jak i w przenośni. "Lokalsi" są pewnego rodzaju portretem humanistycznym, dalekim od epatowania problemami, szarą rzeczywistością czy patologią. Serial pokazuje z miłością to, co prowincja ma do zaoferowania najpiękniejszego, inspiruje do świadomego, lokalnego patriotyzmu. 20:55 ZAKŁADNICY SS - ZAKŁADNICY SS. NA OSTRZU NOŻA (HOSTAGES OF THE SS. ON RAZORS EDGE / WIR GEISELN DES SS AUF MESSERS SCHNIEDE) Serial dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2015 Reżyseria: Christian Frey Scenariusz: Carsten Gutschmidt Film dokumentalny opowiadający o losach zakładników - jeńców SS pod koniec II wojny światowej, wiosną 1945 roku. Część druga to kontynuacja tułaczki pozostałych przy życiu członków ruchu oporu, razem z prominentnymi przeciwnikami Hitlera z całej Europy. W filmie śledzimy przedzieranie się uciekinierów przez Alpy pod koniec II wojny światowej. W góry uciekało również wielu członków dowództwa SS, którzy zamierzali wykorzystywać cywilów jako kartę przetargową w negocjacjach, bardziej żeby ratować własne życie niż dla dobra nazistowskiego państwa. 29 kwietnia 1945 roku armia amerykańska wyzwoliła obóz koncentracyjny w Dachau i zajęła Monachium. Radio niemieckie przekazało narodowi niemieckiemu wiadomość, że Adolf Hitler nie żyje. 2 maja Wehrmacht i SS skapitulowały we Włoszech. Włoskiego dyktatora Mussoliniego i jego kochankę zlinczowano kilka dni wcześniej. Wojna we Włoszech skończyła się prawie o tydzień wcześniej niż w pozostałej części Europy. Armia amerykańska bez przeszkód przedostała się przez przełęcz Brenner. Jedynie niektórzy fanatyczni esesmani i zaślepieni członkowie Hitlerjugend stawiali opór. Kapitulacja niemieckich sił zbrojnych we Włoszech oznaczała także koniec koszmaru aliantów, tak zwanej Alpejskiej Twierdzy, reduty nacjonalizmu. 4 maja pierwsze jednostki amerykańskie dotarły do jeziora Braies w Dolomitach w południowym Tyrolu. Nadszedł wytęskniony dzień wolności. 22:00 SIÓDME POKOLENIE. STUDIUM ODWAGI Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2021 Reżyseria: Arkadiusz Biedrzycki Dokumentalna opowieść o człowieku, który trzykrotnie umknął zabójcom wynajętym przez bezpiekę, i który swoją działalnością skoncentrował na sobie uwagę wywiadu nie tylko sowieckiego, ale i peerelowskiego, enerdowskiego oraz czechosłowackiego. To również historia ludzi wynajętych do brudnej roboty: oficera wywiadu, który przez 8 lat jako jezuita inwigilował otoczenie Jana Pawła II, oraz młodego alpinisty, który planował porwanie Jeglińskiego do Polski, co skończyłoby się jego osądzeniem za szpiegostwo i najpewniej wyrokiem śmierci. Czym Piotr Jegliński tak bardzo naraził się bezpiece? Otóż w Paryżu propagował polską kulturę, skupiał wokół siebie środowiska opozycjonistów, którym udało się uciec z PRL-u, ale przede wszystkim narażając własne życie przemycał przez granicę całe wydawnictwa zakazane przez reżim. Do dziś uznawany jest za legendę tamtych czasów. 23:05 WETERYNARZE Z SERCEM - /73/ 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Beata Szymańska Scenariusz: Beata Szymańska Program prezentuje przypadki pacjentów pojawiających się w klinikach weterynaryjnych, pracę i opiekę medyczną nad zwierzętami w ogrodach zoologicznych i innych placówkach działających na rzecz zwierząt. Odwiedzamy ośrodki rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami i placówki wykorzystujące w swej pracy zwierzęta, np. policja czy służby celne. Zobaczymy także mniej popularne zwierzęta domowe, jak gryzonie czy zwierzęta egzotyczne. Program wskazuje, jak postępować ze zwierzętami i uczy empatii w stosunku do nich. 23:40 OSTATNI POSTERUNEK Film dokumentalny, 25 min, Polska, 1989 Scenariusz: Michał Dąbrowski Zdjęcia: Roman Farat Hołd weteranów, angielskich lotników, którzy przylecieli do Polski, aby upamiętnić czasy II wojny światowej, poległych kolegów i pobyt w obozie jenieckim. Powitanie i dekoracja lotników, którzy pomogli Polakom w czasie II wojny światowej. Weterani składają wieńce przy pomniku Nike w Warszawie. Wspomnienia lotników o trudnych lotach oraz o czasie pobytu w obozie jenieckim, gdzie Niemcy zmuszali ich do bardzo ciężkich prac. Grupa brytyjska przybyła do Polski, aby pożegnać tych, którzy nie przeżyli. Poddają w wątpliwość zasadność ich śmierci w obliczu tego, że świat nadal niczego się nie nauczył. Ostatni posterunek jest wyrazem hołdu poległym. 00:10 NOTACJE - ZOFIA ŻUKOWSKA. SULAMIT CZYLI ZOSIA Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2010 Autor: Maria Nockowska Zofia Żukowska (rocznik 1936), urodzona w Warszawie, pochodzi z zasymilowanej rodziny żydowskiej. Wieloletnia dziennikarka telewizyjna, związana z telewizją od 1959 r, w której pracowała przez 45 lat. Realizowała programy dotyczące nauk ścisłych, przyrodniczych, medycznych. Przez wiele lat kierowała redakcją nauk ścisłych i przyrodniczych w Redakcji Programów Oświatowych, a potem w Telewizji Edukacyjnej. Pomysłodawczyni cyklu programów Sonda. 00:30 NIE TYLKO GUSTLIK Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2013 Reżyseria: Adam Kraśnicki Scenariusz: Adam Kraśnicki Zdjęcia: Sławomir Chudowski, Tomasz Smolorz, Mieczyslaw Herba Wykonawcy: Franciszek Pieczka Franciszek Pieczka, jeden z najwybitniejszych polskich aktorów filmowych i teatralnych. Należy do najbardziej lubianych i popularnych aktorów kształtujących trzy pokolenia współczesnych Polaków. Sceniczne emploi, role teatralne i filmowe (od debiutu w 1954r.) oddają niezwykłą skalę jego talentu. Urodził się w 1928 r. w Godowie na ziemi wodzisławskiej, wychował na Śląsku w rodzinie o tradycjach górniczych. Jest jedną z ikon współczesnej kultury śląskiej. Film składa się z sekwencji - rozdziałów: prywatność aktora (dom rodzinny koło Warszawy), młodość - pierwsze aktorskie próby i studia w Akademii Teatralnej w Warszawie, praca w Teatrze Powszechnym w Warszawie od początku istnienia tej sceny, udział w serialu "Ranczo" (rola Stanisława Japycza), praca w Teatrze Polskiego Radia, miejsca rodzinne w Godowie (szkoła, parafia). Portret aktora uzupełniają archiwalia filmowe z zasobów TVP i Filmoteki Narodowej. 01:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - I ZNOWU ZABRZMIĄ DZWONY ODC. 272 Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2022 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Latem 2021 roku w sanktuarium św. Jana z Dukli udało nam się odnaleźć dzwon, ukryty przez zakonników we wrześniu 1939 roku. Konserwacji podjęła się najstarsza i najsłynniejsza polska ludwisarnia Braci Felczyńskich w Przemyślu. Obecnie prace są skończone, a efekt zechcemy naszym widzom pokazać. Dodatkowo przemyscy ludwisarze obiecali odlanie podobnego dzwonu, bowiem pierwotnie u św. Jana dzwoniły trzy. Jeden ocalał, drugi został zakopany i przez nas odnaleziony, trzeci zabrali Niemcy, by przetopić na cele wojenne. Teraz wszystkie powrócą na swoje miejsce. Ponieważ okazja to wyjątkowa, zechcemy pokazać widzom sam proces odlewania dzwonów i opowiedzieć o zakładzie funkcjonującym nieprzerwanie od 1805 roku. 02:05 KOCHANI RECYDYWIŚCI Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2012 Reżyseria: Ireana Morawska, Jerzy Morawski Scenariusz: Irena Morawska Bohaterki tego dokumentu to wolne kobiety uwikłane w związki z więźniami recydywistami. Kochają przebywających za kratkami mężczyzn, tęsknią, piszą listy, chodzą na widzenia, chcą mieć dziecko, decydują się nawet na małżeństwo, choć zdają sobie sprawę, że przyszły mąż nieprędko wyjdzie na wolność. Dlaczego wikłają się w takie związki, konsekwentnie brną w sytuacje bez wyjścia? Przeżywają rozstania i powroty, przechodzą piekło, odchodzą od zmysłów i nie rezygnują. Bohaterki szukają pomocy u pani psycholog Anny. Kiedyś pracowała z młodzieżą z patologicznych rodzin, teraz zajmuje się dorosłymi, którzy są w związkach z osobami ze środowisk przestępczych. Udziela im wsparcia kierując się zawodowym doświadczeniem, ale także życiową wiedzą. Okazuje się bowiem, że pani psycholog sama jest w takim związku. Mówi o tym otwarcie, dokonała takiego wyboru i nie żałuje swej decyzji, choć nie zawsze jest łatwo. Przeszła piekło, zanim zrozumiała, jak trzeba postępować z recydywistami. Teraz podtrzymuje na duchu swoje pacjentki, które nie potrafią wybrnąć z trudnych sytuacji, odnaleźć się w okrutnej czasem rzeczywistości. Lubi pomagać takim kobietom, rozumie ich problemy, wątpliwości i rozterki. Nigdy jednak nie daje im konkretnych rad, nie zniechęca, ale też nie nalega, chce tylko, by przy jej pomocy same spróbowały rozwiązywać swoje problemy i decydować o swoim życiu i przyszłości. Jedna z bohaterek o imieniu Ania wzięła ślub z więźniem Mirkiem w 2001 roku. Z tego związku urodziło się dwoje dzieci, Daniel i Patrycja. Wierzyła, że jej się uda, że go zmieni, że przy niej ukochany stanie się innym człowiekiem. Zawiodła się, przeżyła załamanie, ich dzieci trafiły do domu opieki, ale nie zrezygnowała z walki o męża. Inna bohaterka, Magda, wyprowadziła się z rodzinnego domu w wieku 16 lat. Kiedy poznała Tomasza, chłopak stał się jej największą miłością. On wyjdzie jednak na wolność dopiero za siedem lat. I choć przychodzi jej to z wielkim trudem, bo ukochany wielokrotnie zawiódł jej zaufanie, młoda dziewczyna decyduje się na ślub, który odbywa się na terenie zakładu karnego. Nie mniej burzliwy związek łączy Marinę - pisarkę, działaczkę społeczną, wolontariuszkę - ze Zbyszkiem, który ciągle obiecuje poprawę i ciągle wraca za kratki. Jej coraz bardziej brakuje sił do walki, ale i ona wciąż trwa przy swoim kochanym recydywiście. 03:00 ŚLADAMI SINGERA Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2013 Reżyseria: Natasza Ziółkowska - Kurczuk Scenariusz: Natasza Ziółkowska-Kurczuk Zdjęcia: Jacek Grzelak Film dokumentalny opowiadający o Lublinie i miasteczkach Lubelszczyzny, znajdujących się na trasie festiwalu "Śladami Singera". Kamera podąża za artystami i woluntariuszami z całej Europy, którzy ruszają w niezwykłą, artystyczną podróż śladami "Sztukmistrza z Lublina" z powieści I. B. Singera. W filmie pokazano przenikanie się kultur i przestrzeni.