TVP Historia Poniedziałek, 19.12.2022 06:30 BYŁ TAKI DZIEŃ - 19 GRUDNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1963 - Zbigniew Herbert w liście do przyjaciół u upiciu marksisty Schaffa; 1972 - koniec ostatniej, 17. misji Apollo, w której człowiek stanął na Księżycu; 1975 - pierwszy raz zaoferowano do sprzedaży komputer osobisty Altair 8800; 1985 - bracia Zielińscy (Krzysztof 12 lat, Adam 15 lat), uciekinierzy z Polski dostali zgodę na stały pobyt w Szwecji; 06:40 CZAS HONORU - ODC. 76 "WOLNY WYBÓR" Serial wojenny, 46 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Władek wraz z oddziałem szykują się do ataku na tajny ośrodek rządowy. Michał stara się przekonać Janisza do wzięcia udziału w akcji. Janisz jako jedyny może dokładnie opisać budynek, ponieważ sam był w nim więziony. Janisz obawia się reakcji Sowietów na informację, że Władek i jego oddział współpracują z Amerykanami. Emilia informuje Karkowskiego, że Woźniak zdobył pieniądze. Karkowski nie zamierza próżnować. Przypadek sprawia, że Woźniak zaczyna podejrzewać Emilię o bliskie kontakty z Karkowskim. W barze mlecznym Heleny pojawia się mężczyzna, który twierdzi, że znał Tolę za okupacji. Otto dostaje kolejne zadania od Lebiediewa. Dręczy go poczucie winy, że okłamuje Marię. Lewińska ląduje na dywaniku u Lebiediewa. Generał kategorycznie żąda wyników prowadzonych przez nią operacji. UB uważnie przygląda się konspiratorom z Biura Odbudowy Stolicy, gdzie pracują profesor Majerski i Lena. Następuje spektakularny atak na tajny ośrodek rządowy, gdzie są przetrzymywani Blachnitzky i Hans, syn Otta, o czym konspiratorzy nie wiedzą. Max postanawia dogadać się z Rainerem za plecami polskich partyzantów. 08:00 HISTORIA POLSKI - KOPALNIA WUJEK - WERSJA EMISYJNA Film dokumentalny, 53 min, Polska, 1991 Reżyseria: Dariusz Król Scenariusz: Piotr Biernat, Dariusz Król Film, zrealizowany w dziesiątą rocznicę tragedii w kopalni "Wujek" w Katowicach pokazuje cztery dramatyczne dni grudnia 1981 roku: wprowadzenie stanu wojennego, rozpoczęcie strajku w kopalni, podjęcie walki z MO oraz przerwanie strajku. W pierwszej części autorzy starają się tamte zdarzenia, atak na kopanię i walkę, odtworzyć godzina po godzinie. W części drugiej zawarli refleksje uczestników tregedii o sensie walki z obu stron, a także rozważania trzech kobiet, które podczas starć w "Wujku" straciły mężów, o życiu i historii. 09:15 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 10:05 WIDOKI Z RAJU. KULTURA OGRODOWA W ŚWIECIE ISLAMU - ODC. 4. AL - ANDALUS. DZIEDZICTWO MAURÓW (A GLIMPSE OF PARADISE - GARDEN CULTURE IN THE ISLAMIC WORLD) Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Veronika Hofer Pięcioodcinkowy cykl dokumentalny - podróż po świecie islamu. Rozpoczyna się w ogrodach Imperium Perskiego, obejmuje zielone oazy na subkontynencie indyjskim, w Afryce Północnej i południowej Hiszpanii, a kończy refleksją o przyszłości w państwach Zatoki Perskiej. Ogrody są wehikułem do poznania i zrozumienia całego obszaru kulturowego w jego odrębności. Dokument skierowany jest do odbiorców zainteresowanych podróżami i kulturą, ale także do tych, którzy chcą poznać rejony o coraz większym znaczeniu na świecie, ich historię i kulturę. Odcinek 4 - "Al - Andalus". 11:35 SŁUŻYĆ POLSCE Film dokumentalny, 31 min, Polska, 2022 Reżyseria: Michał Baczuń Scenariusz: Michał Baczuń Życie jednostek, ich rodzin składają się na dzieje narodu. Dlatego tak ważne jest, aby słuchać świadków historii, których jest coraz mniej, szybko odchodzą, a przecież to oni są najbardziej wiarygodnym zapisem narodowych dziejów. Bohaterem film SŁUŻYĆ POLSCE jest Zbigniew Zieliński, żołnierz Armii Krajowej, pułkownik Wojska Polskiego, sekretarz stanu w rządach po 1989roku, prezes honorowy leśników kombatantów, inicjator i realizator kilkudziesięciu pomników i tablic upamiętniających zapomnianych bohaterów dwóch okupacji, niemieckiej i sowieckiej, żołnierz konspiracji zbrojnej leśników, świadek zdobycia części rakiety V - 2 w leśniczówce Brzozówki i Brytyjskiej Misji Wojskowej SOE FRESTON w lasach częstochowskich, po wojnie żołnierz Konspiracyjnego Wojska Polskiego, bardzo dzielnego ugrupowania pod dowództwem Stanisława Sojczyńskiego Warszyca. Autor 36 książek i wielu opracowań z dziedziny wojskowości, inżynierii, ochrony środowiska, urbanistyki, architektury i historii I i II wojny światowej. Uhonorowany wieloma odznaczeniami w kraju i za granicą, posiadający pamiątki, dowody uznania z całego świata. Sam mówi zawsze, że najważniejsza dla niego jest służba Polsce. Historia Zbigniewa Zielińskiego i jego rodziny jest niejako obrazem dziejów Polski. 12:10 ZACHODNI SZLAK (THE WAY WEST) Western, 117 min, USA 1967 Reżyseria: Andrew V. McLaglen Scenariusz na podstawie powieści "The Way West" Alfreda Bertrama Guthrie, Jr.: Ben Maddow, Mitchell Lindemann Aktorzy: Kirk Douglas, Robert Mitchum, Richard Widmark, Lola Albright, Michael Witney, Stubby Kaye, Sally Field, Katherine Justice, Michael McGreevey, Connie Sawyer i inni Za podstawę scenariusza posłużyła opublikowana w 1949 roku powieść Alfreda B. Guthrie, za którą autor dostał prestiżową nagrodę Pulitzera. Rozgrywający się w latach 40. XIX wieku western, ze znakomitą obsadą, opowiada o pionierach wędrujących szlakiem na Zachód w poszukiwaniu "ziemi obiecanej". W 1843 roku karawana wozów zaprzężonych w woły rusza z miasteczka Independence w stanie Missouri historycznym szlakiem do Oregonu. Wędrują przez niebezpieczne, niedostępne i dzikie tereny. Wyprawą przewodzi twardy i bezwzględny William J. Tadlock, wdowiec, któremu towarzyszy kilkuletni syn. Wśród pierwszych osadników, którzy wyruszają razem z nim szlakiem na Zachód są m.in.: występujący w roli przewodnika, doświadczony pionier Dick Summers (Robert Mitchum), farmer Lije Evans (Richard Widmark), jego żona Rebecca (Lola Albright) i ich szesnastoletni syn Brownie (Michael McGreevey), a także Johnnie Mack (Michael Witney) wraz ze swą świeżo poślubioną małżonką Amandą (Katherine Justice) oraz rodzina McBee i ich flirtująca młodziutka córka Mercy (Sally Field). Gdy Johnnie zabija syna indiańskiego wodza, biorąc go w ciemnościach za wilka, w obawie przed zemstą Siuksów, Tadlock postanawia na własną rękę wymierzyć sprawiedliwość sprawcy tragedii. Winowajca zostaje powieszony. Śmierć Johnniego opłakuje nie tylko żona, ale również Mercy, która wdała się z nim w romans i nosi w łonie jego dziecko. Dziewczynie proponuje małżeństwo od dawna podkochujący się w niej Brownie. Karawana podąża dalej. Kiedy są już niemal u celu podróży, dochodzi do kolejnej tragedii. 15:15 KLEJNOTY ALP, WIELKIE JEZIORA WŁOCH - ODC. 5 GARDA (JEWELS OF THE ALPS - ITALY'S GREAT LAKES) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2021 Reżyseria: Mi - Yong Brehm Pięcioodcinkowa seria dokumentalna, opowiadająca o najpiękniejszych alpejskich jeziorach zwanych Klejnotami Alp. W tej serii poznamy pięć największych z nich: jezioro Maggiore, jezioro Como, jezioro Iseo, jezioro Lugano i jezioro Garda. Każdy film przedstawia jedno z nich, ukazując nam wyjątkowe środowisko naturalne w cyklu zmieniających się pór roku oraz przybliżając miejscową ludność ze szczególnym powiązaniem z jeziorem. Wszystkie pięć jezior powstało z lodowców. Są unikalne w Europie jako połączenie dwóch kontrastujących ze sobą światów: miejsca, w którym spotykają się środowiska alpejskie i śródziemnomorskie. Wyrafinowany widok z helikoptera na niezwykłe cechy terenu od alpejskich szczytów po płaską równinę doliny rzeki Pad. Królestwo zwierząt w Górnych Włoszech kryje w sobie wiele niespodzianek. Stado dzikich jeleni nad jeziorem Como, mała salamandra ognista, która jest uderzająco podobna do podwodnego smoka, czy świstaki na warcie przy ujściu ich nory nad jeziorem Garda. Odwiedzamy osoby, których życie jest ściśle związane z jeziorami. Ich historie: autentyczne i nieoczekiwane. Towarzyszymy speleologom w wyprawie do niezbadanej wcześniej wapiennej jaskini nad jeziorem Iseo; spotykamy mężczyznę uprawiającego herbatę nad jeziorem Maggiore; a nad jeziorem Como 94 - letnia Nonna Pupa pokazuje nam, jak zamieniła śmieci w wyjątkowy ogród. Odc. 5 Jezioro Garda jest najpiękniejszym i największym jeziorem we Włoszech, położonym w malowniczych i pełnych słońca górach. Woda w jeziorze Garda należy do najczystszych spośród wszystkich włoskich jezior, a jej kolor przypomina wodę Adriatyku. Wokół jeziora położonych jest kilkanaście typowo włoskich, romantycznych miasteczek z wąskimi uliczkami, tarasami widokowymi na góry oraz jezioro i prawdziwie włoskimi restauracjami. W moim przewodniku dowiesz się, co warto zobaczyć, które plaże i miasteczka są najpiękniejsze i gdzie znaleźć nieoczywiste atrakcje. Jezioro Garda, największe i jedno z najbardziej fascynujących włoskich jezior ma niezliczoną ilość zalet, a główną z nich jest różnorodność. Dolinę obecnie wypełnioną wodami jeziora kształtowały od setek tysięcy lat procesy górotwórcze i zlodowacenia. Pierwotnie tereny dzisiejszej Gardy stanowiły dno ciepłego morza. Następnie owo dno wypiętrzyło się wraz z powstaniem Alp. Wysokie góry spowodowały rozwój lodowców, które tysiącami lat żłobiły dolinę. Szacuje się, że pierwotnie około 400 tysięcy lat temu Garda kończyła się w okolicach dzisiejszej miejscowości Sal, a obecny kształt przybrała dopiero po ostatnim zlodowaceniu, czyli około 12 tysięcy lat temu. Samo jezioro jest największym zbiornikiem słodkiej wody w Italii. 16:15 GIGANCI NAUKI - JERZY RUDLICKI Film dokumentalny, 12 min, Polska, 2021 Reżyseria: Alina Czerniakowska Scenariusz: Alina Czerniakowska Kto jest twórcą terminu witamina? Dlaczego każdy ma przy sobie monokryształ stworzony metodą Czochralskiego? Kto był nazywany Edisonem metalurgii? Wynalazek, którego z Gigantów nauki był umieszczony na wieży Eiffla? Do czego wykorzystywany był polon? Kto opracował oznaczenia grup krwi? Jak nazywał się twórca pierwszej skutecznej szczepionki na tyfus? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziemy w minicyklu "Giganci nauki". Są wśród nich polscy odkrywcy, wynalazcy, konstruktorzy i projektanci. Przedstawimy ich największe osiągnięcia, wyjaśniając równocześnie wagę poszczególnych innowacji oraz ich wykorzystanie. Zaproponowane postacie to przedstawiciele nauk medycznych, fizyki, chemii oraz matematyki. 17:00 CZAS HONORU - ODC. 77 "WUJEK Z LASU" Serial wojenny, 45 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Lebiediew jest wściekły na Lewińską, obarcza ją winą za stratę Blachnitzky’ego. Lewińska stawia na nogi cały resort. Sama próbuje odzyskać kontakt z Janiszem, ale bezskutecznie. Rannego Janisza ukrywają konspiratorzy. Lena aresztowana przez UB nie poddaje się. To, co wie o prześladowcy, może być jej chwilową polisą na trudne czasy. Władek decyduje się pozostać w Warszawie do końca procesu Rudej. Obmyśla plan jej uratowania. Postanawia skontaktować się z Lewińską. Tymczasem do mieszkania Emilii przychodzi Karkowski. Rozmawiają o pieniądzach ukrytych przez Woźniaka. Dopiero po chwili Karkowski orientuje się, że nie jest w mieszkaniu sam. Przez podwarszawski las przedziera się wycieńczony i bosy Hans. Maria z Ottem muszą przeprowadzić nagłą, bardzo ważną operację. Zośka przyprowadza do baru Heleny człowieka, który siedział w Oświęcimiu. Konfrontuje go z Tolą. Celina, Władek, Michał i Bronek czekają w kawiarni nieopodal sądu na zakończenie rozprawy Rudej. Oczekiwanie się wydłuża. Karkowski śledzi Wandę. Chce dzięki niej trafić do Bronka. 18:20 SPÓR O HISTORIĘ - KRWAWE GODY. GRUDZIEŃ '70 Dysk./wywiad/debata, 32 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) 12 grudnia 1970 roku Władysław Gomułka, pierwszy sekretarz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, w przemówieniu radiowo - telewizyjnym ogłosił drastyczną podwyżkę cen żywności. Nazajutrz w Stoczni Gdańskiej wybuchł strajk. Fala protestów objęła wkrótce większość Wybrzeża. Doszło do strać manifestantów z oddziałami milicji i wojska. 15 grudnia władze nakazały użycie broni palnej do tłumienia protestów. Do najtragiczniejszych wydarzeń doszło 17 grudnia w Gdyni, kiedy to na wezwanie wicepremiera Stanisława Kociołka, gdyńscy stoczniowcy udawali się do pracy. Tłumy wysypywały się z kolejek dojazdowych na stacji "Gdynia - Stocznia". Nieopodal stoczniowcy natrafili na wojskową blokadę. Przed godziną szóstą zostali zmasakrowani przez wojsko. Zginęło 11 osób, a rany - w tym ciężkie - odniosło około 30. Później na ulicach miasta od strzałów milicji zginęło jeszcze 7 osób, a wiele było rannych. Tego samego dnia protesty rozpoczęły się w Szczecinie oraz Elblągu. Byli kolejni zabici i ranni. Według oficjalnych danych na Wybrzeżu w grudniu 1970 roku zginęło 45 osób. 1 165 odniosło rany, około 3 tys. zostało aresztowanych, wielu z nich bestialsko pobitych. Jaki był ówczesny układ sił [grupy] na szczytach władzy w PZPR? Z którą ekipą był związany Stanisław Kociołek, autor tragicznego w skutkach komunikatu? Jaką rolę w wydarzeniach w Gdyni odegrał gen. Franciszek Szlachcic z MSW? Czy istotnie, jak sam mówił, zależało mu na ograniczeniu liczby ofiar, czy też jego działania miały inny, ukryty sens? Czy apel Kociołka i masakra na Wybrzeżu to tylko wynik chaosu decyzyjnego w szeregach partii i wojska, czy też starannie zaplanowanej prowokacji w walce o władzę na szczytach PZPR? Jak doszło do użycia broni? Dlaczego wojskowe rozkazy nie nakazywały raczej strzelania w górę, ponad głowami ludzi? Bilans "czarnego czwartku". Co działo się w Szczecinie? Kiedy tu robotnicy rozpoczęli strajk? Jakie mieli postulaty? "Republika szczecińska" - określenie Szydlaka. Strajki i starcia w Elblągu. Strajki w innych miastach. Jakie wnioski z wydarzeń Grudnia '70 wyciągnęła władza, a jakie robotnicy? Czy byłby Sierpień '80 bez Grudnia '70? Dlaczego to właśnie Edward Gierek zastąpił Gomułkę na stanowisku I sekretarza PZPR? 19:00 HISTORIA POLSKI - NAPIS NA PACZCE PAPIEROSÓW - DO LUDZI STRZELAĆ NIE BĘDĘ Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2020 Reżyseria: Piotr Kuciński Scenariusz: Piotr Kuciński Film będzie próbą przybliżenia tragicznych wydarzeń z grudnia 1970 roku, które miały miejsce w Szczecinie. 17 grudnia 1970 roku w Szczecinie, na wieść o wydarzeniach w Gdańsku (spowodowanych drastyczna podwyżką cen żywności) stoczniowcy wyszli na ulice. Przyłączyli się do nich robotnicy z innych zakładów oraz młodzież. Drogę zagrodziły im oddziały MO, doszło do walk ulicznych, wojsko i milicja użyły broni. 17 grudnia 1970 roku najwięcej ofiar padło pod komendą milicji, na obecnym pl. Solidarności. Następnego dnia, pod stocznią, z serii z wojskowego transportera zginęły kolejne dwie osoby. Łącznie w Szczecinie zginęło 16 osób, a sto zostało rannych od kul. Zabitych chowano po kryjomu, nocami, w asyście milicji i SB. W filmie zostanie też przedstawiona historia żołnierz Stanisława Nadratowskiego, który nie chciał strzelać do stoczniowców i który zginął od dwóch kul z własnego kałasznikowa. Relacje kolegów z oddziału potwierdzają, że 20 - letni Nadratowski wielokrotnie mówił, że nie wykona rozkazu strzelania do robotników. Na paczce papierosów, którą oddał koledze, znaleziono napis: "Do ludzi strzelał nie będę, do aresztu też nie pójdę". W ubiegłym roku szczeciński IPN wszczął postępowanie w sprawie śmierci Stanisława Nadratowskiego. Film zrealizowany w związku z obchodami 50. rocznicy strajków robotników polskich miast portowych z końca 1970. 22:55 LOTNICTWO W PIERWSZEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ (AVIATION, FIRST WWI’S LEGACY) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2017 Oprócz strat i zniszczeń wojennych I wojna światowa przyniosła więcej innowacji, niż sądzimy, i była czasem przełomu technologicznego. Odkryj inżynierów lotnictwa z I wojny światowej i legendarnych pilotów, takich jak Roland Garros, Adolphe Pgoud, Ren Fonck, Czerwony Baron, którzy stali się ikonami swoich czasów. 01:15 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 02:05 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - KURSK CZ. 1 Magazyn, 23 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego bitwie o Kursk.