TVP Historia Wtorek, 20.12.2022 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 20 GRUDNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1879 - Thomas Alva Edison zaprezentował żarówkę; 1887 - urodził się Artur Rubinstein; 1917 - Feliks Dzierżyński utworzył Wszechrosyjską Nadzwyczajną Komisją do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem, osławioną CZEKA, protoplastkę równie złowrogich GPU, NKWD, KGB; 1970 - wojsko opuściło Gdańsk, a Gomułka złożył rezygnację, zaś po południu Gierek został nowym I Sekretarzem KC PZPR; 07:00 CZAS HONORU - ODC. 77 "WUJEK Z LASU" Serial wojenny, 45 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Lebiediew jest wściekły na Lewińską, obarcza ją winą za stratę Blachnitzky’ego. Lewińska stawia na nogi cały resort. Sama próbuje odzyskać kontakt z Janiszem, ale bezskutecznie. Rannego Janisza ukrywają konspiratorzy. Lena aresztowana przez UB nie poddaje się. To, co wie o prześladowcy, może być jej chwilową polisą na trudne czasy. Władek decyduje się pozostać w Warszawie do końca procesu Rudej. Obmyśla plan jej uratowania. Postanawia skontaktować się z Lewińską. Tymczasem do mieszkania Emilii przychodzi Karkowski. Rozmawiają o pieniądzach ukrytych przez Woźniaka. Dopiero po chwili Karkowski orientuje się, że nie jest w mieszkaniu sam. Przez podwarszawski las przedziera się wycieńczony i bosy Hans. Maria z Ottem muszą przeprowadzić nagłą, bardzo ważną operację. Zośka przyprowadza do baru Heleny człowieka, który siedział w Oświęcimiu. Konfrontuje go z Tolą. Celina, Władek, Michał i Bronek czekają w kawiarni nieopodal sądu na zakończenie rozprawy Rudej. Oczekiwanie się wydłuża. Karkowski śledzi Wandę. Chce dzięki niej trafić do Bronka. 08:20 HISTORIA POLSKI - NAPIS NA PACZCE PAPIEROSÓW - DO LUDZI STRZELAĆ NIE BĘDĘ Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2020 Reżyseria: Piotr Kuciński Scenariusz: Piotr Kuciński Film będzie próbą przybliżenia tragicznych wydarzeń z grudnia 1970 roku, które miały miejsce w Szczecinie. 17 grudnia 1970 roku w Szczecinie, na wieść o wydarzeniach w Gdańsku (spowodowanych drastyczna podwyżką cen żywności) stoczniowcy wyszli na ulice. Przyłączyli się do nich robotnicy z innych zakładów oraz młodzież. Drogę zagrodziły im oddziały MO, doszło do walk ulicznych, wojsko i milicja użyły broni. 17 grudnia 1970 roku najwięcej ofiar padło pod komendą milicji, na obecnym pl. Solidarności. Następnego dnia, pod stocznią, z serii z wojskowego transportera zginęły kolejne dwie osoby. Łącznie w Szczecinie zginęło 16 osób, a sto zostało rannych od kul. Zabitych chowano po kryjomu, nocami, w asyście milicji i SB. W filmie zostanie też przedstawiona historia żołnierz Stanisława Nadratowskiego, który nie chciał strzelać do stoczniowców i który zginął od dwóch kul z własnego kałasznikowa. Relacje kolegów z oddziału potwierdzają, że 20 - letni Nadratowski wielokrotnie mówił, że nie wykona rozkazu strzelania do robotników. Na paczce papierosów, którą oddał koledze, znaleziono napis: "Do ludzi strzelał nie będę, do aresztu też nie pójdę". W ubiegłym roku szczeciński IPN wszczął postępowanie w sprawie śmierci Stanisława Nadratowskiego. Film zrealizowany w związku z obchodami 50. rocznicy strajków robotników polskich miast portowych z końca 1970. 09:30 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 2 (ENIGMA CZ. 2) Dokument fabularyzowany, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jakub Wesołowski, Modest Ruciński, Lesław Żurek, Maciej Mikołajczyk, Michał Czernecki, Ireneusz Czop, Tomasz Borkowski, Piotr Kaźmierczak, Mariusz Zaniewski, Krzysztof Warunek, Waldemar Obłoza, Wojciech Błach, Mirosław Zbrojewicz, Arkadiusz Janiczek Druga część czteroodcinkowego widowiska, przedstawiającego okoliczności złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy. Wszyscy uznali bowiem, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 10:25 TAJEMNICE ASTRONOMII KOPERNIKA Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2019 Reżyseria: Michał Juszczakiewicz Scenariusz: Michał Juszczakiewiecz, Robert Szaj Film dokumentalny z elementami fabularyzowanymi. Podróż śladami Mikołaja Kopernika i starożytnych badaczy Kosmosu. Twórcy filmu, podróżując w czasie do starożytnej Aleksandrię, Bagdadu, Wenecji, Rzymu i Watykanu, a także odwiedzając Frombork, Lubawę i Olsztyn próbują odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób genialny polski astronom dokonał swojego wielkiego odkrycia. Gdzie znajdowało się legendarne obserwatorium - pavimentum Kopernika? Czym obserwował? Gdzie znajduje się jedyny instrument Kopernika, który dotrwał do naszych czasów? Czym zajmował się Kopernik podczas studiów we Włoszech? Czy na renesansowych dziełach Rafaela w Watykanie, czy Giorgione w Wiedniu znajdują się wizerunki Mikołaja Kopernika? 11:55 GRUDZIEŃ 70. INTERESY WŁADZY Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2010 Reżyseria: Sławomir Koehler, Mieczysław Vogt Scenariusz: Sławomir Koehler, Mieczysław Vogt Zdjęcia: Tomasz Samosionek Film Sławomira Koehlera i Mieczysława B. Vogta "Grudzień 70. Interesy władzy" pokazuje, co działo się na szczytach władzy w czasie wydarzeń na Wybrzeżu. Autorzy podejmują próbę odpowiedzi na pytania stawiane od 40 lat, obalając tym samym liczne mity. Czy społeczny bunt przeciwko podwyżkom cen był spontaniczny, czy został sprowokowany i był manipulowany przez służby specjalne? Czy walka frakcyjna wewnątrz aparatu partyjno państwowego miała na to wpływ? Czy obalenie Władysława Gomułki było efektem spisku i czy mieliśmy wtedy do czynienia z elementami zamachu stanu? Dlaczego Moskwa była zainteresowana zmianą na stanowisku I sekretarza? Dlaczego doszło do rozlewu krwi i kto jest za to odpowiedzialny? W filmie wypowiadają się m. in.: syn Władysława Gomułki, Ryszard Strzelecki - Gomułka, gen. Wojciech Jaruzelski, gen. Czesław Kiszczak, Stanisław Kania, Stanisław Kociołek, Józef Tejchma, Jan Ptasiński, Lech Wałęsa, Andrzej Gwiazda, ponadto profesorowie: Antoni Dudek, Jerzy Eisler, Andrzej Friszke, Jadwiga Staniszkis, a także uczestnicy tamtych wydarzeń i rodziny ofiar. 12:55 TRAGICZNY LOS BLIŹNIAKA TITANICA - KATASTROFA BRITANNICA (TITANIC'S TRAGIC TWIN: THE BRITANNIC DISASTER) Film dokumentalny, 59 min, Wielka Brytania, 2021 Po wybuchu I wojny światowej bliźniak Titanica, Britannic, został przekształcony z największego liniowca w największy statek szpitalny na świecie. Pomimo że był większy, a jego konstrukcja dopracowana podczas szóstego rejsu, wpadł na niemiecką minę i zatonął w Morzu Egejskim. Na szczęście woda była ciepła, szalup ratunkowych nie brakowało i pomoc przyszła szybko. Skończył się jednak sen o panowaniu Wielkiej Brytanii na morzach i oceanach. Dokument zrealizowano w setną rocznicę katastrofy, która nie gościła długo na pierwszych stronach gazet, bo na froncie zachodnim dziennie ginęły wówczas tysiące żołnierzy. Historia Britannica jest dziś praktycznie nieznana. Prezenterzy, gwiazda BBC Kate Humble i doświadczony nurek Andy Torbet, poszukują odpowiedzi na pytanie, co spowodowało katastrofę Britannica. 15:50 PODRÓŻ SENTYMENTALNA Film dokumentalny, 46 min, Polska, 1981 Scenariusz: Bohdan Rączkowski Zdjęcia: Andrzej Dmoch, Andrzej Mirski, Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Artur Rubinstein Ostatnia podróż Artura Rubinsteina do Polski w 1979 roku. Pianista przyjechał z francuską ekipą filmową. Zwiedzał Warszawę, Łódź, Karolin, opowiadał o swojej młodości. W filmie wykorzystane zostały telewizyjne zdjęcia archiwalne, m. in. z wykonania Poloneza As - dur granego przez Rubinsteina w Łodzi w 1976 roku. 16:35 KSIĘŻA WOLNOŚCI 1914 - 1981 - ABP BRONISŁAW DĄBROWSKI Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2022 Scenariusz: Tadeusz Płużański Abp Bronisław Dąbrowski urodził się 2 listopada 1917 r. w Grodźcu. Pozostając pod wielkim wrażeniem Alojzego Jana Orione, włoskiego założyciela zgromadzenia Małego Dzieła Boskiej Opatrzności (orionistów), sam został członkiem zgromadzenia. 10 czerwca 1945 r. jako kleryk otrzymał święcenia kapłańskie w Rokitnie pod Warszawą z rąk biskupa Antoniego Szlagowskiego. W 1961 r. został mianowany biskupem pomocniczym archidiecezji warszawskiej. 25 marca 1962 r. otrzymał sakrę biskupią w katedrze warszawskiej z rąk kardynała Stefana Wyszyńskiego, biskupa Franciszka Korszyńskiego i biskupa Zygmunta Choromańskiego. W 1964 r. brał udział w III sesji soboru watykańskiego II. W latach 1969 - 1993 jako sekretarz Konferencji Episkopatu Polski angażował się w polskie życie polityczne. Uczestniczył w rozmowach w Magdalence, rozmowach przy Okrągłym Stole, negocjacjach między przedstawicielami komunistycznych władz a Solidarnością. Przyjmowany przez kolejnych papieży na comiesięcznych audiencjach ponad 250 razy, w trakcie których informował o bieżącej sytuacji Kościoła w Polsce. 12 grudnia 1981 r. był inicjatorem powołania Prymasowskiej Rady Społecznej. 16 grudnia 1981 r. skierował list do Wojciecha Jaruzelskiego, w którym potępił stan wojenny, szczególnie art. 26 dekretu (możliwość użycia broni palnej przez dowódców oddziałów), który uznał za rażący i prowokujący rozlew krwi. Tego samego dnia doszło do pacyfikacji KWK Wujek, w wyniku której śmierć poniosło 9 górników. W czerwcu 1982 r. Jan Paweł II mianował go arcybiskupem tytularnym. 27 lutego 1993 r. przeszedł na emeryturę. Został pochowany 29 grudnia 1997 r. w grobowcu biskupów pomocniczych warszawskich na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. 17:05 CZAS HONORU - ODC. 78 "PRZYSIĘGA I ROZKAZ" Serial wojenny, 47 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Michał z trudem dochodzi do siebie po śmierci Celiny. Maria namawia synów, by wyjechali na Zachód, robi to z tym większym zapałem, że w szpitalu pojawił się pacjent, który może być bardzo pomocny. Janisz jest w stanie krytycznym. Michał odnajduje list Janisza, który ma przeczytać po jego ewentualnej śmierci. Władek musi odbić z więzienia Rudą. Bronek przekonuje przyjaciela, by walczył o Rudą w obcy im do tej pory sposób - bez żadnych zasad. Władek decyduje się na brutalną zagrywkę. Niespodziewanie okazuje się, że to ważnym osobom ze szczytów władzy zależy teraz na uwolnieniu Rudej. Sprawa jest jednak znacznie trudniejsza, niż można się było spodziewać. Rainer uwalnia Woźniaka. Liczy na to, że ten w podzięce za umożliwienie mu zemsty na Karkowskim i niewiernej Emilii, podzieli się dolarami. Uwolniony Woźniak spotyka się z Bronkiem, mają teraz wspólny cel. Michał idzie na cmentarz po pieniądze, które przywiózł z Niemiec dla podziemia. Dopiero teraz odkrywa, że plecak zniknął... Krupski, podwładny Woźniaka, rozpoczyna serię aresztowań. Lista nazwisk jest zaskakująca. Okazuje się, że zatrzymania są wynikiem zeznań jednej osoby. Zrezygnowany po śmierci syna Otto, rozważa dramatyczny krok. Władek, Bronek i Michał przygotowują zasadzkę na konwój, który transportuje Rudą. 18:00 GIGANCI NAUKI - RUDOLF WEIGL Film dokumentalny, 20 min, Polska, 2021 Reżyseria: Alina Czerniakowska Scenariusz: Alina Czerniakowska Kto jest twórcą terminu witamina? Dlaczego każdy ma przy sobie monokryształ stworzony metodą Czochralskiego? Kto był nazywany Edisonem metalurgii? Wynalazek, którego z Gigantów nauki był umieszczony na wieży Eiffla? Do czego wykorzystywany był polon? Kto opracował oznaczenia grup krwi? Jak nazywał się twórca pierwszej skutecznej szczepionki na tyfus? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziemy w minicyklu "Giganci nauki". Są wśród nich polscy odkrywcy, wynalazcy, konstruktorzy i projektanci. Przedstawimy ich największe osiągnięcia, wyjaśniając równocześnie wagę poszczególnych innowacji oraz ich wykorzystanie. Zaproponowane postacie to przedstawiciele nauk medycznych, fizyki, chemii oraz matematyki. 19:05 HISTORIA POLSKI - GRUDZIEŃ 70. INTERESY WŁADZY Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2010 Reżyseria: Sławomir Koehler, Mieczysław Vogt Scenariusz: Sławomir Koehler, Mieczysław Vogt Zdjęcia: Tomasz Samosionek Film Sławomira Koehlera i Mieczysława B. Vogta "Grudzień 70. Interesy władzy" pokazuje, co działo się na szczytach władzy w czasie wydarzeń na Wybrzeżu. Autorzy podejmują próbę odpowiedzi na pytania stawiane od 40 lat, obalając tym samym liczne mity. Czy społeczny bunt przeciwko podwyżkom cen był spontaniczny, czy został sprowokowany i był manipulowany przez służby specjalne? Czy walka frakcyjna wewnątrz aparatu partyjno państwowego miała na to wpływ? Czy obalenie Władysława Gomułki było efektem spisku i czy mieliśmy wtedy do czynienia z elementami zamachu stanu? Dlaczego Moskwa była zainteresowana zmianą na stanowisku I sekretarza? Dlaczego doszło do rozlewu krwi i kto jest za to odpowiedzialny? W filmie wypowiadają się m. in.: syn Władysława Gomułki, Ryszard Strzelecki - Gomułka, gen. Wojciech Jaruzelski, gen. Czesław Kiszczak, Stanisław Kania, Stanisław Kociołek, Józef Tejchma, Jan Ptasiński, Lech Wałęsa, Andrzej Gwiazda, ponadto profesorowie: Antoni Dudek, Jerzy Eisler, Andrzej Friszke, Jadwiga Staniszkis, a także uczestnicy tamtych wydarzeń i rodziny ofiar. 20:10 UPADEK. JAK UKRAIŃCY ZNISZCZYLI IMPERIUM ZŁA - ODCINEK 7 (THE СOLLAPSE: HOW UKRAINIANS DESTROYED THE EVIL EMPIRE / KOLAPS. JAK UKRAJINCI ZRUJNUWAŁY IMPERIJU ZŁA) Film dokumentalny, 50 min, Ukraina, 2020 Reżyseria: Sergij Łysenko Dokładna i jak dotąd najpełniejsza opowieść o tym, jak deklaracja niepodległości Ukrainy umożliwiła ostateczny upadek ZSRR. W cyklu dokumentalnym widzowie zobaczą nigdy wcześniej nieprezentowane tajne dokumenty CIA i KGB; zeznania uczestników i świadków wydarzeń czy wypowiedzi amerykańskich, ukraińskich, rosyjskich oraz polskich polityków i historyków, po raz pierwszy omawiających tak szczegółowo wydarzenia z 1991 roku. 30 lat po upadku imperium zła mamy dostęp do tajnych niegdyś dokumentów CIA i KGB, wspomnień ludzi, którzy podejmowali decyzje oraz bezpośrednich świadków i uczestników masowych procesów w całym ZSRR. Obecnie nie ma ani jednej książki czy filmu, które w sposób całościowy i pełny przedstawiałyby upadek ZSRR. Opisy ówczesnych wydarzeń koncentrują się wokół Moskwy, pozostawiając w cieniu kluczowe procesy, które rozgrywały się poza nią i które faktycznie doprowadziły do upadku imperium zła. 22:00 PSY WOJNY (THE DOGS OF WAR) Film sensacyjny, 100 min, Wielka Brytania/USA 1981 Reżyseria: John Irvin Scenariusz na podstawie powieści Fredericka Forsytha: Gary DeVore, George Malko Wykonawcy: Christopher Walken, Tom Berenger, Colin Blakely, Hugh Millais, Paul Freeman, Jean-Francois Stevenin, JoBeth Williams, Robert Urquhart, Ed O'Neill i inni "Psy wojny", trzecia - po "Dniu Szakala" i "Aktach Odessy" - głośna powieść Fredericka Forsytha, ukazała się w 1974 r. Książka opowiadała o najemniku, który organizował zwycięską akcję obalenia dyktatora w fikcyjnym afrykańskim państewku Zangaro. Publikację poprzedziła głośna kampania reklamowa niedwuznacznie sugerująca, że autor osobiście zebrał materiał dowodowy przedstawiony w książce, wykorzystując swoje kontakty z okresu, gdy pracował w brytyjskim wywiadzie. W Polsce książka ukazała się w 1977 r. i znalazła szerokie grono czytelników, choć przyznawano, że nie dorównuje wcześniejszym dziełom tego autora. Na ekran przeniósł "Psy wojny" w 1981 r. debiutujący wówczas na dużym ekranie reżyser telewizyjny John Irvin, zmieniając zasadniczo proporcje powieściowej akcji. Podczas gdy Forsyth położył szczególny nacisk na etap przygotowawczy, dając perfekcyjny opis metod działania międzynarodowej siatki handlarzy i przemytników broni, Irvin skoncentrował się na samej operacji wojskowej w stolicy Zangaro, pokazanej z rozmachem i precyzją. Zdjęcia do filmu kręcono w Nowym Jorku, Paryżu, Londynie, plenerach Hiszpanii i Belize. Amerykański najemnik Jamie Shannon otrzymuje interesującą, choć niebezpieczną propozycję: ma się udać jako fotograf do afrykańskiego państwa Zangaro i na miejscu zbadać sytuację społeczno- polityczną i militarną. W Zangaro sprawuje dyktatorską władzę półobłąkany sadysta, pułkownik Kimba. Shannon na własnej skórze doświadcza metod stosowanych przez ludzi Kimby, ale udaje mu się ujść z życiem i wywieźć film, na którym utrwalił sytuację w stolicy Zangaro, Clarence. Z jego raportu wynika, że do obalenia dyktatora wystarczy zaatakować i zniszczyć pałac prezydencki mieszczący się w kompleksie koszar gwardii. Po powrocie do USA Shannon przekazuje raport swemu mocodawcy, Endeanowi, działającemu na polecenie pewnego multimilionera, który usiłuje zawładnąć bogatymi złożami platyny w Zangaro. Ich istnienie okryte jest jednak tajemnicą. Shannon dostaje propozycję zorganizowania wyprawy wojskowej do Clarence, zdobycia koszar i zamordowania pułkownika Kimby. Sterowany przez wielki koncern zamach stanu ma zapewnić konsorcjum pierwszeństwo w eksploatacji bogactw naturalnych państewka. Po krótkim wahaniu Shannon przyjmuje ofertę i kompletuje oddział. Angażuje do niego swych dawnych towarzyszy broni. Uczestnicy ekspedycji kupują broń oraz statek i drogą morską, omijając kontrole celne, docierają do Zangaro. 00:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - LARUM DLA BYCZYNY Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Larum dla Byczyny Udajemy się na pole bitwy pod Byczyną. Ta miejscowość, podobnie jak Grunwald, wywołuje u nas ogromne emocje. Byczyna to miejsce wielkiego tryumfu Jana Zamoyskiego i zarazem tryumfu oręża polskiego, a jednak bitwa pod Byczyną nie jest tak znana, jak - zdaje się - powinna być. Sprowadziła nas tu alarmująca wiadomość od miejscowych regionalistów - miejsce bitwy pod Byczyną, dziewiczy teren nietknięty od czterech wieków ludzką ręką ma być zurbanizowany, są plany poprowadzenia tędy drogi ekspresowej. Plany budowniczych dróg stają zatem w kolizji z pamiątką historyczną. Czy uda się pogodzić interesy obu stron, tak by nie dokonywać jednoznacznego wyboru pomiędzy przeszłością a przyszłością? 00:35 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 2 (ENIGMA CZ. 2) Dokument fabularyzowany, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jakub Wesołowski, Modest Ruciński, Lesław Żurek, Maciej Mikołajczyk, Michał Czernecki, Ireneusz Czop, Tomasz Borkowski, Piotr Kaźmierczak, Mariusz Zaniewski, Krzysztof Warunek, Waldemar Obłoza, Wojciech Błach, Mirosław Zbrojewicz, Arkadiusz Janiczek Druga część czteroodcinkowego widowiska, przedstawiającego okoliczności złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy. Wszyscy uznali bowiem, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 01:25 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - KURSK CZ. 2 Magazyn, 24 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Druga część odcinka poświęconego bitwie o Kursk.