TVP Dokument Wtorek, 27.12.2022 06:00 DZIKA POLSKA - BOGATSZE ŻYCIE - ICH MALEŃKI MODRASZEK Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2012 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska W odcinku wystąpili dr Marcin Sielezniew i jego żona Izabela Dziekańska. Dr Marcin Sielezniew jest entomologiem, entuzjastą motyli myrmekofilnych, czyli takich, które do swojego rozwoju wykorzystują mrówki. To dla nich przeniósł się z Warszawy do Białegostoku, a w przyszłości planuje zamieszkać na podlaskiej wsi, by mieć jeszcze bliżej do obiektów swych badań modraszków arion. W programie starają się odpowiedzieć na pytanie - Czemu modraszek jest tak niezwykłym motylem? 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.IV - ODC. 39 REGUŁY TEMPLARIUSZY Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Templariusze to zakonnicy nadal obecni w popkulturze, pomimo faktu, że zmierzch ich potęgi miał miejsce 700 lat temu. Radosław Kotarski bada to, co zostało po nich w Polsce i w Niemczech. Przygląda się również codziennemu życiu zakonników i przybliża surową regułę zakonną templariuszy. Zapraszamy w prawdziwą podróż w czasie. 07:05 NOTACJE - ALEKSANDER DOBA. ALBO SAM, ALBO WCALE Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2018 Aleksander Doba - ur. w 1946 r. w Swarzędzu, podróżnik, kajakarz. Trzykrotnie samotnie przepłynął kajakiem Ocean Atlantycki. Jest pierwszym człowiekiem w historii świata, który dokonał tego dzięki wyłącznie sile własnych mięśni. Absolwent Politechniki Poznańskiej, przez wiele lat pracował w Zakładach Chemicznych w Policach. Kajakiem opłynął Morze Bałtyckie i Bajkał. Jako pierwszy kajakarz przepłynął całą Wisłę. Zdobył tytuł Podróżnika Roku 2015 w głosowaniu National Geographic. 07:20 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 198 GDYNIA - MIASTO PORTOWE Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Reżyseria: Ewa Grodzka Scenariusz: Tomasz Malkowski Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tym razem po raz drugi zwiedzamy Gdynię - miasto wybudowane zaledwie w czasie jednego pokolenia. To tu w międzywojniu powstało okno Polski na świat, czyli nowoczesny port. W kilkanaście lat zdobył on znaczącą pozycję w regionie Morza Bałtyckiego i był jednym z największych sukcesów gospodarczych II Rzeczypospolitej. Gdynia nie istniałaby bez portu. Związek z Bałtykiem widoczny jest niemal w każdym zakątku miasta. Jego centrum wręcz wychodzi w morze - główna ulica przechodzi w Skwer Kościuszki i następnie Molo Południowe. W centrum miasta zbudowano przed kilku laty wieżę widokową Gdynia Infobox, która wygląda jak stos kontenerów. Można z jej szczytu podziwiać panoramę śródmieścia z Zatoką Gdańską i Molem Południowym w oddali. Molo to wybudowany w międzywojniu potężny pirs. Tutaj cumują statki pasażerskie i stąd można wyruszyć w rejs na Hel czy do Jastarni. 07:50 PODWODNY RAJ BORNEO - ŚWIĄTYNIE Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2014 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Misiuk Muzyka: Piotr Czubin Wokół pięciu rajskich wysepek, otaczających Borneo, które odwiedzimy, rozsiane są bogate w życie rafy koralowe. Prawdziwą perłą wśród nich jest Sipadan, mekka płetwonurków. Czy jednak można wejść do raju, nie zetknąwszy się wcześniej ze śmiercią? W jaki sposób żywioł oceanu zawłaszcza i wykorzystuje spoczywający na dnie wrak Syreny? Wody Indo - Pacyfiku są pełne fascynujących i groźnych stworzeń. Dokąd prowadzi Aleja Żarłacza? Czy uda nam się odkryć tajemnicę i spenetrować niebezpieczną Jaskinę Żółwia, gdzie śmierć od stuleci zbiera żniwo? Eksplorując wody wokół północno - wschodniego Borneo, nie tylko staniemy oko w oko z rekinami, żółwiami, barrakudami czy płaszczkami, ale także spotkamy Morskich Cyganów. Kim są? Jak żyją? Nie tylko woda kryje w sobie tajemnice. Tropikalny las deszczowy Borneo także pełen jest zagadek. Jak daleko uda się zapuścić w jego głąb, płynąc dziką rzeką Kinabatangan? Podczas fascynującej borneańskiej wyprawy odwiedzimy rezerwaty ginących gatunków: Sepilog, centrum rehabilitacji orangutanów oraz Labuk Bay, jedyne na świecie sanktuarium nosaczy. W niezwykłą podróż zabierze nas Piotr Matejek, doświadczony płetwonurek z 25 - letnim stażem, którego doświadczenie i wiedza przemienią wyprawę w prawdziwą przygodę. Podwodny raj Borneo to seria filmów dokumentalnych o świecie Borneo i zetknięciu z nim człowieka, dla którego podwodny świat jest całym życiem. 08:20 TRIUMF POMIDORA (TRIUMPH OF THE TOMATO) Film dokumentalny, 48 min, Austria, 2014 Reżyseria: Maria - Magdalena Koller Film dokumentalny o pomidorach - ich historii, znaczeniu i tradycjach kulinarnych. Pierwotny peruwiański pomidor, zwany spuchniętym owocem, był żółty, a konkwistadorzy cenili go za jego kwiaty. Ale w Europie pod hiszpańskim słońcem zdziczał, zrobił się zaokrąglony, czerwony, stał się niezbędny. W Austrii nadal nazywają to rajskim owocem, a we Włoszech złotym jabłkiem. To był z pewnością prawdziwy zakazany owoc pierwszego uwodzenia na świecie! Dzisiejsza obsesja na punkcie kształtu, wielkości i długiego okresu przydatności do spożycia sprawiła, że niegdyś wspaniały pomidor stracił smak. Od hodowcy pomidorów Ericha Stekovicsa z 3200 odmianami przechowywanymi w nylonowych pończochach, po carycę pomidora Irinę Zacharias, która uratowała czerwone owoce po upadku komunizmu. Od pizzy, która ożywiła życie seksualne królowej Margarity, po 32 nowe odmiany chińskiego króla pomidora - Li Jingfu i Joe Cockera, który śpiewał o nim serenady. Ten dokument wyciśnie z pomidora dosłownie wszystko, aby pokazać, jaki jest wspaniały. Może zrozumiemy też, dlaczego ludzie szaleją na festiwalach pomidorów w Hiszpanii i we Włoszech. 09:20 BORNEO - PRASTARY RAJ NA ZIEMI (BORNEO: EARTH'S ANCIENT ISLE) Film dokumentalny, 49 min, Austria, 2019 Reżyseria: Matt Hamilton Film dokumentalny o Wyspie Borneo, gdzie przez większość roku panuje tropikalna aura. To niezwykły region na Ziemi - około 120 milionów lat. Przez cały ten czas spójne światło słoneczne, ciepło i deszcz stworzyły krainę pełną dziwacznych gatunków i niezwykłych ekosystemów. Są tu najwyższe na świecie drzewa tropikalne, najcięższe nadrzewne zwierzęta i najmniejsze niedźwiedzie. Borneo wciąż zaskakuje i oferuje nowe odkrycia. Ten film przedstawia zjawiska nigdy wcześniej nieudokumentowane. Historia Borneo to historia wody. Wyspa izolowana przez ciepłe morza tropikalne, przez miliony lat ciągłych opadów deszczu spowodowały intensywną rywalizację o życie. W górach Borneo rośliny mięsożerne używają kropel deszczu, by złapać zdobycz. W lasach deszczowych ogromne samce orangutanów wzywają rywali do walki. Na wybrzeżu roi się od meduz. Ale w jaskiniach Borneo i wokół nich konkurencja o pożywienie jest największa. O zmroku, gdy setki tysięcy nietoperzy opuszczają jaskinię, są ścigane przez drapieżne ptaki. 10:20 LUDZKIE ŚCIEŻKI - ODC. 11 INDIE, SZLAKIEM BUDDY (THE PATH OF MEN EP. 11 INDIA, THE PATH OF BUDDHA) Cykl dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Donat Lefebvre, Jeremie Saint Jean Cykl dokumentalny, który łączy odkrycia geograficzne, historyczne, kulturowe i socjologiczne z mitycznymi drogami eksplorowanymi przez poszukiwaczy przygód lub przez cywilizacje i wędrownych kupców. Przedstawia perspektywę rozwoju cywilizacji na przestrzeni kilkuset lat i odzwierciedla ewolucję przyrody i ludzkości na całym świecie. Odcinek jedenasty to podróż szlakiem Buddy przez Indie. Na północy Indii, między pogórzem Himalajów a doliną Gangesu, żył w VI wieku przed naszą erą wyjątkowy człowiek: Budda. Wyruszamy szlakiem od miejsca urodzin Siddharthy do miejsca śmierci Buddy. Obecnie na wszystkich kontynentach mieszka 500 milionów buddystów. Stanowią 8 % światowej populacji. Co roku w maju obchodzi się na całym świecie narodziny Buddy, które miały miejsce ponad dwa tysiące pięćset lat temu. Podróż rozpoczynamy na południu Nepalu. Kraj ten liczy 30 milionów mieszkańców słynących z gościnności. Nepal ma dwóch wielkich sąsiadów: Chiny i Indie. Królestwo, które od niedawna jest republiką demokratyczną, ostrożnie kroczy w przyszłość, starając się zachować oryginalną kulturę. 11:15 PASZPORTY WOLNOŚCI - BOLESŁAW JABŁOŃSKI ODC. 11 Film dokumentalny, 14 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Sławomir Koehler Zdjęcia: Mariusz Rakowski, Łukasz Dobrowolski, Tomasz Kowalewski, Michał Jarosiński, Maciej Uchmański Muzyka: Marcin Sady Bolesław Jabłoński. Urodzony 14 VII 1937 r. w Poznaniu. Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi (1962 r.), w 1966 r. obronił doktorat. W latach 1962 - 1988 zatrudniony jako pracownik naukowy w Instytucie Zoologii PAN w Warszawie. W latach 1978 - 1981 uczestniczył w trzech wyprawach antarktycznych. W okresie od 1982 r. do 1989 r. był działaczem Grup Oporu Solidarni, współorganizował działalność wydawniczą GOS. Brał czynny udział w akcjach ulotkowych między 1982 r. a 1983 r. W latach 1982 - 1989 kolportował niezależne wydawnictwa: NOWA, CDN, Krąg, Przedświt. Był także związany z Oficyną Wydawniczą Rytm. Jako drukarz, na potrzeby wydawnictwa, udostępnił swoje mieszkanie w Otrębusach (1983 r. - 1989 r.). Od 1985 r. do 1989 r. był członkiem redakcji Kuriera Mazowsza. W roku 1988 został redaktorem i współwydawcą pisma Serwis Ochrony Środowiska, którą to funkcję pełnił do 1994 r. Pracował także w Przedsiębiorstwie Produkcji Artykułów Spożywczych PACZ w Milanówku (1988 r. 1992 r.), a także Przedsiębiorstwie Produkcyjno - Handlowym HAD w Milanówku (1992 r. 1996 r.) oraz Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Młochowie (1997 r. - 1999 r.). Autor licznych publikacji dot. wpływu środowiska na liczebność kręgowców, współautor książki "Ptaki Europy" (1982 r. i nast. wyd.). Odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności (2017 r.) 11:35 OGNISTA PANTERA Reportaż, 16 min, Polska, 1978 Scenariusz: Antoni Dzieduszycki Zdjęcia: Jerzy Augustyński Bohaterem reportażu jest Zbigniew Doubrawski. W 1956 r. opuścił dom rodzinny i wyjechał za granicę, aby spełniać swoje marzenia. Jako znakomity kaskader i konstruktor samochodów był znany prawie na całym świecie. W drugiej połowie lat 50. zwyciężał w wielu wyścigach samochodowych w Europie Zachodniej i Ameryce. Swojej pasji poświęcił całe życie. Po latach wrócił do Malborka, gdzie prowadził warsztat naprawy samochodów zagranicznych i budował kolejny samochód o nazwie Ognista Pantera, którym planował pobić rekord świata prędkości wozów prototypów w Utah. 12:00 EUGENIUSZ BODO - ZA WINY NIEPOPEŁNIONE Film dokumentalny, 51 min, Polska, 1997 Scenariusz i reżyseria: Stanisław Janicki Zdjęcia: Krzysztof Tusiewicz Z jednakim talentem radził sobie na estradzie, w kabarecie, filmie. Nieźle też wypadał jako reżyser i producent filmowy. A piosenki w jego wykonaniu, choć natura nie obdarzyła go świetnym głosem, stawały się przebojami, znanymi zresztą do dziś. U schyłku lat 30. osiągnął szczyty sławy. Miał tłumy wielbicielek. Kobiety jednak co najwyżej lubił, i to na krótko. Nieco na dłużej związał się tylko z ciemnoskórą Tahitanką Reri, którą zatrudnił w filmie. Tak naprawdę kochał jedynie matkę. I swego psa - olbrzymiego doga. Lubił ptysie z kremem i domowe robótki: wyszywał makatki z koralików i obwieszał nimi wszystkie ściany. Niekwestionowany gwiazdor polskiego filmu nie miał w sobie nic z gwiazdora. Miły, otwarty, elokwentny, dowcipny, w gruncie rzeczy był typem samotnika. Taki mniej więcej portret Eugeniusza Bodo wyłania się z godnego gorącego polecenia dokumentalnego filmu Stanisława Janickiego o życiu i tragicznej śmierci Eugeniusza Bogdana Junoda, który w 1920 roku przybrał pseudonim Bodo, utworzony z pierwszych sylab imienia swego i matki - Jadwigi Anny Doroty z Dylewskich. Eugeniusz Bodo urodził się w grudniu 1899 roku w Genewie. Jego ojciec, Teodor Junod, był Szwajcarem, wielbicielem i propagatorem kinematografu. Wkrótce po przyjściu na świat syna opuścił ojczyznę i wraz z żoną i malcem zjeździł niemal całą Rosję, by wreszcie osiąść w Łodzi. W 1903 roku założył tam i prowadził jedno z pierwszych kin w Polsce - "Uranię". Eugeniusz chodził do szkoły elementarno - handlowej. Matka marzyła dla niego o karierze lekarza. Jego pociągała scena i film. By zrealizować swe ambicje, ponoć uciekł z domu. W październiku 1917 roku pojawił się na scenie w Poznaniu. Potem krótko występował w Łodzi, a następnie rodzina przeniosła się do Warszawy, gdzie Eugeniusz zaczął zdobywać popularność na estradzie, w kabaretach, teatrze. Na ekranie zadebiutował w 1925 roku w "Rywalach". Większą rolę zagrał w niemym jeszcze "Człowieku o błękitnej duszy". Potem przyszły wielkie kinowe szlagiery: "Na Sybir", "Głos pustyni", "Jego Ekscelencja Subiekt", "Czarna perła", "Czy Lucyna to dziewczyna", "Piętro wyżej", "Robert i Bertrand", "Paweł i Gaweł", "Strachy". Ostatni film, w którym zagrał i który reżyserował, nosił tytuł "Za winy niepopełnione". Wszedł na ekrany w grudniu 1938 roku. Realizację obrazu "Uwaga, szpieg!" przerwał wybuch wojny. Na początku września 1939 roku Eugeniusz Bodo opuścił Warszawę. Znalazł się w Równem na Wołyniu, potem we Lwowie, dokąd zresztą trafiło wielu aktorów. Zaczął występować na estradzie. Przyłączył się do zespołu Henryka Warsa "Tea Jazz" i ruszył z nim w tournee do Kijowa, Charkowa, Leningradu i Moskwy. Po powrocie do Lwowa zaczął myśleć o wyjeździe do Ameryki. Był rok 1940, coraz więcej Polaków ginęło z rąk NKWD. Bodo jednak miał obywatelstwo szwajcarskie, czuł się więc w miarę bezpieczny. Ale właśnie mniej więcej w tym czasie zaczęły krążyć pierwsze pogłoski o jego śmierci. W końcu pojawiło się aż kilka jej wersji. Autor filmu przytacza je kolejno, a każda brzmi prawdopodobnie. Według pierwszej, Bodo latem 1940 roku usiłował z grupą polskich oficerów przekroczyć granicę rumuńską. Cała grupa wpadła w ręce rosyjskich pograniczników. Schwytanych osadzono w więzieniu w Śnietyniu i tam bestialsko wymordowano. Inne wersje mówiły: że zginął w maju 1941 roku we Lwowie i tam został pochowany; że zastrzelono go w Brzuchowicach, gdzie mieszkał, i pochowano przy leśnej drodze; że został zamordowany w 1941 roku przez NKWD z grupą więźniów i pochowany w zbiorowej mogile; że zastrzelił go patrol uliczny w czerwcu 1941 roku.Kiedy do Lwowa wkroczyli Niemcy, to oni pojawiają się w następnych wersjach jako mordercy aktora. Na koniec Stanisław Janicki przedstawia ponurą prawdę. Eugeniusza Bodo 26 czerwca 1941 roku aresztowało NKWD. Przewieziono go do Moskwy. Skazano na pięć lat ciężkiego wychowawczego obozu jako "element społecznie niebezpieczny". Karę zaczął odbywać w więzieniu na Butyrkach, potem trafił do Ufy, a następnie do obozów w rejonie Archangielska, gdzie zmarł 7 października 1943 roku. Na podstawie art. 3 Ustawy Rosyjskiej Federacji "O rehabilitacji ofiar represji politycznych" z dnia 18 października 1991 roku został zrehabilitowany. Wersja ta raczej nie budzi wątpliwości. Podaje ją prof. Alfred M. Mirek, współtowarzysz niedoli aktora, a potwierdzają dokumenty, które otrzymała z Moskwy kuzynka Boda, Wiera Rudż, i dołączone do nich dwa zdjęcia. Aktor spogląda z nich zgaszonym wzrokiem - postarzały, zarośnięty, smutny. Autor filmu wykorzystał relacje członków rodziny Eugeniusza Bodo, jego znajomych i wielbicieli, historyków, a także archiwalne zdjęcia, listy, dokumenty i fragmenty przedwojennych filmów z udziałem aktora. Stworzył z nich całość, którą ogląda się z niesłabnącym zainteresowaniem. 12:55 DWA ŚWIATY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Maciej Adamek Bohaterką filmu jest 10 - letnia Laura, córka głuchoniemych rodziców. Dziewczynka w odróżnieniu od nich słyszy i mówi. To film o zbyt wczesnym wkraczaniu w dorosłe życie. Laura musi pomagać głuchoniemym rodzicom w wielu sprawach, w których zazwyczaj dzieci w jej wieku nie uczestniczą. Od urodzenia żyje w dwóch światach - w świecie ciszy, który panuje w jej domu, i w świecie osób słyszących - poza domem. Rodzice Laury urodzili się głuchoniemi, nigdy nie mówili i nigdy nie słyszeli. Co dziwniejsze w ich rodzinach wszyscy mówią i słyszą. Aneta - mama Laury - jest głuchoniema z niewiadomych powodów, a Adam - ojciec Laury - po urodzeniu zachorował na ospę. Poznali się na jednej z wycieczek organizowanych przez związek głuchoniemych i szybko pobrali się. Po ślubie zamieszkali z rodzicami Adama na wsi. Kiedy oni wkrótce zmarli, młodzi małżonkowie zostali sami na gospodarce. Dość długo nie mogli się zdecydować na dziecko, bo obawiali się, że też będzie głuchonieme. Tak dzieje się w wielu przypadkach. Laura urodziła się zdrowa. Kiedy córka była mała, rodzice przywiązywali jej sznurek do ręki, w ten sposób wiedzieli, że dziecko płacze lub czegoś potrzebuje. Laura nauczyła się, że może pociągnąć za sznurek, a wtedy rodzice przyjdą. W domu cały czas był włączony telewizor, żeby dziewczynka uczyła się mówić. Dość szybko rodzice zaczęli uczyć ją także języka migowego. W wieku 10 lat Laura perfekcyjnie posługuję się językiem migowym, ale też świetnie mówi i pisze. Dzięki temu jest oknem na świat rodziców. Bez niej ich funkcjonowanie w świecie ludzi słyszących wydaje się praktycznie niemożliwe. Film pokazuje, jak Laura porusza się w obu światach: osób słyszących i głuchoniemych. Konieczność pomagania rodzicom spowodowała, że dziesięciolatka jest o wiele bardziej dojrzała niż jej rówieśnicy. 13:55 SZMARAGDOWA OAZA W BRAZYLII (BRAZIL'S EMERALD OASIS) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Steve Cole Film dokumentalny o największych mokradłach na ziemi. Pantanal leży w sercu Brazylii. Nazwa pochodzi od portugalskiego słowa pantano oznaczającego bagno. Kiedy Portugalczycy dotarli do tych terenów, wzięli je za śródlądowe morze. Teren ten regularnie zalewany jest przez rzekę Paragwaj i jej dopływy. Zajmuje powierzchnię 200 tys. km². Teren ten cechuje się bogactwem i różnorodnością przyrody. To kraina dzikiego kontrastu, rządzona przez dramatyczny cykl suszy i potopów. Ponad 4700 gatunków roślin i zwierząt jest upakowanych na obszarze wielkości Kansas, dzięki czemu jest to miejsce największej koncentracji tropikalnej przyrody w Ameryce Południowej. Gdy deszcze ustają, a wody opadają, zwierzęta stają się jeszcze bardziej zgrupowane wokół rzek i zbiorników wodnych. W czasie pory suchej, kiedy rzeki są zbyt daleko, aby zapewnić komfort, a pobliskie jeziorka zniknęły, istnieje oaza, która nie wysycha. Tajemnicze miejsce, które zawsze oferuje ratunek dla spragnionych. Jezioro jest prawie nie do odróżnienia od reszty zalanego otoczenia. Wraz z nadejściem pory suchej bagna wysychają. 14:55 ZDUMIEWAJĄCE INDIE - CZ. 2 GANGES: RZEKA ŻYCIA (WILDEST INDIA) Film dokumentalny, 52 min, Niderlandy (Holandia), 2011 Reżyseria: Richard Kirby W drugim odcinku filmowcy udają się nad Ganges, najdłuższą rzekę Indii, której źródła biją w najwyższych górach świata. Pokonując drogę ku oceanowi, Ganges przepływa przez pola uprawne i gęste lasy. Zapewnia życie gatunkom, których nie spotkamy nigdzie indziej na świecie i milionom ludzi, mieszkających nad jego brzegami. Wyznawcy hinduizmu widzą w Gangesie boginię. W tej rzece jak w soczewce skupiają się wszystkie kontrasty Indii. Najbardziej kochana, a zarazem najbardziej skażona. Jaka jest prawda o Gangesie? 16:00 W KRAINIE STRUDLA (THE STRUDEL A PUFF OF PASTRY / VOM STRUDEL EIN HAUCH VON TEIG) Film dokumentalny, 51 min, Austria, 2020 Reżyseria: Anita Lackenberger Film dokumentalny o tym, jak powstaje i czym jest strudel. Wielką sztuką jest rozciągnięcie ciasta tak cienko, aby można było przez nie czytać gazetę. Prawie nikt nie jest już w stanie opanować tej sztuki, a przynajmniej prawie nikt nie poświęca tyle czasu, aby samodzielnie robić ciasto na strudle. To ciasto powstaje z długotrwałego, gorliwego wyrabiania i kilku prostych składników: mąki, wody, oleju oraz - w zależności od przepisu - jajka i szczypty soli. Ważne jest, aby używać mąki o dobrych właściwościach klejących. Strudel z jabłkami i twarogiem to klasyka kuchni wiedeńskiej, ale często występuję też strudel z serkiem śmietankowym. Warianty kwaśne to Luftstrudel do zup czy smaczny strudel z kapustą. Ciasto strudla pochodzi z Imperium Osmańskiego. Film podąża kulinarnym tropem powstania i wykorzystywania ciasta na Bałkanach, gdzie spotyka się kulinarna przeszłość Wschodu i Zachodu. Słodka baklawa i kwaśny börek zawijane są właśnie w ciasto strudla. To prawdziwa historia kultury, która bardziej łączy niż dzieli ludzi. 17:00 LUDZKIE ŚCIEŻKI - ODC. 12 INDIE, SZLAKIEM WARANASI (THE PATH OF MEN EP. 12 INDIA, ON ROUTE TO MYSTICAL VARANASI) Cykl dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Donat Lefebvre, Jeremie Saint Jean Seria dokumentalna, która łączy odkrycia geograficzne, historyczne, kulturowe i socjologiczne z mitycznymi drogami eksplorowanymi przez poszukiwaczy przygód lub przez cywilizacje i wędrownych kupców. Przedstawia perspektywę rozwoju cywilizacji na przestrzeni kilkuset lat i odzwierciedla ewolucję przyrody i ludzkości na całym świecie. W odcinku dwunastym odwiedzimy Waranasi, to jedno z najbardziej niezwykłych miejsc w Indiach. Nie można pozostać wobec niego obojętnym. Budzi skrajne emocje - w tej samej chwili pragnie się jak najszybciej je opuścić i jednocześnie zostać jak najdłużej. Jest odstraszające i zachwycające. Leżące nad Gangesem Waranasi uważane jest za najstarsze zamieszkane miasto na świecie. Jest też jednym z siedmiu świętych miast hinduizmu. To stolica duchowa i kulturalna Indii. Brahma - hinduistyczny bóg stworzenia - rzekł: Musiałem po wielokroć tworzyć świat, ale Waranasi jest inne, zostało stworzone osobiście przez Śiwę. Gdy nadejdzie apokalipsa i wszystko zniszczy, Waranasi przetrwa. O świcie na osiemdziesięciu ośmiu gathach wierni dokonują ablucji i modlą się. Wędrowny asceta sadhu udziela pierwszych nauk. Sadhu Ganga jest boginią. Zapewnia utrzymanie tysiącom ludzi. Daje im długie życie. Bierze swoje źródła w Gangotri w Himalajach. Wypływa z głowy Śiwy pana świata, potężnego boga o wielkich mocach. Następnie spływa do stanu Bengal, a potem wpada do morza. Ganges jest absolutnie cudowny. Gdy raz go zobaczysz, nigdy o nim nie zapomnisz. Jest taki cenny! Można stać się shadu, ofiarować swe życie Śiwie i codziennie dziękować mu za wszystko. Dzięki głowie Śiwy dokonuje się tyle cudów. Ale też dzięki Gangesowi, żonie Śiwy, Parwati i dzięki jego synowi Ganeszy. Trzeba wielbić Śiwę, pana wszechświata, zwłaszcza podczas miesiąca shravan. Teraz mamy shravan, najświętszy miesiąc całego roku. To ważny miesiąc poświęcony Śiwie... 18:05 ZAGADKOWE KATASTROFY MORSKIE - ODC. 6. PORZUCENI NA MORZU (SOS VESSEL IN DISTRESS! 6. ABANDONED AT SEA) Film dokumentalny, 49 min, Francja, 2018 Reżyseria: Antoine Laura, Herl Jouon Odc. 6 - "Porzuceni na morzu". Mówi się, że kapitan na statku jest pierwszy po Bogu. To znaczy wydaje rozkazy i w razie potrzeby organizuje ratunek pasażerów oraz załogi. Pradawna zasada nakazuje, by ostatni opuszczał statek. Tymczasem nie zawsze tak jest, o czym świadczą dwa dramatyczne przykłady. W 1816 roku francuska fregata Meduza tonie u wybrzeży Afryki. Kapitan w szalupie płynie na brzeg, porzucając 150 osób na tratwie, która przeszła do legendy. W kilka dni sytuacja na tratwie Meduzy zamienia się w prawdziwy koszmar. Rozbitkowie wpadają w szał i zaczynają się pożerać. W styczniu 2012 roku kapitan Costii Concordii ucieka z tonącego wycieczkowca, porzucając 4000 pasażerów. Gdyby kapitan pozostał na pokładzie, aby z nami współpracować, na pewno wszyscy zostaliby uratowani. Oto historia dwóch katastrof morskich, w których kapitanowie pozostawili pasażerów na pastwę losu. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - HAWANA. KARAIBSKA PIĘKNOŚĆ (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ten niezwykły serial dokumentalny pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. 20:10 INDIE MODIEGO (MODI’S INDIA: DEMOCRACY OR DICTATORSHIP?) Film dokumentalny, 54 min, Francja, 2022 Reżyseria: Emmanuelle Beaujard Film dokumentalny. Premier Narendry Modi został nazwany ultranacjonalistycznym dyktatorem, który dzieli kraj. Jego kontrowersyjne antymuzułmańskie reformy obywatelskie pozbawiły miliony ludzi ich praw, a wszelka krytyka jego rządu jest szybko uciszana. Ale co ukształtowało jego poglądy polityczne i ideologię? W kraju Modiego krowy są lepiej traktowane niż ludzie. Stały się bóstwami na czterech nogach. Zaraz po dojściu do władzy jego rząd wydał miliony euro na ich dobrostan. Godzinę drogi od New Delhi, znajduje się "goszala" - luksusowy ośrodek dla krów. W Indiach istnieje 5 tysięcy takich farm, dotowanych przez rząd i sektor prywatny. W Indiach Modiego zaleca się pić krowi mocz, smarować się krowim łajnem i myć się krowim mlekiem, ale można zginąć za zjedzenie wołowiny. W tym filmie uzyskaliśmy dostęp do tajnego ruchu RSS, potężnej frakcji promującej wzrost hinduskiego nacjonalizmu, i zbadaliśmy, co dzieje się z marzeniem Gandhiego o zjednoczonym narodzie. 21:25 KATALOŃSKI SEN Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2020 Scenariusz i reżyseria: Weronika Mliczewska Zdjęcia: Mikael Lypinski W październiku 2017 roku na terenie Katalonii zorganizowano, nieuznane przez władze w Madrycie, referendum na temat niepodległości regionu. Ponad dwa lata od tamtego wydarzenia temperatura sporów i dyskusji na temat przyszłości Katalonii pozostaje wysoka. Skąd wzięła się kwestia katalońskiego separatyzmu? Jakie jest podłoże społeczne i kulturowe tych ruchów? I jak Hiszpania może zechcieć bronić swojej integralności terytorialnej? 22:20 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA HARLEYOWCA NA UKRAINIE Cykl reportaży, 25 min, TVP 2004 Scenariusz i realizacja: Barbara Włodarczyk Każdy z cyklu reportaży Barbary Włodarczyk przedstawia jeden dzień z życia wybranego mieszkańca Rosji lub państwa, które powstało po rozpadzie Związku Radzieckiego. Tym razem jest to reportaż o kijowskich harleyowcach. Ich kluby zaczęły powstawać na Ukrainie dopiero kilka lat temu, gdyż w czasach radzieckich istnienie jakichkolwiek grup nieformalnych było niemożliwe. Bohater reportażu ma 38 lat. Z wykształcenia jest filologiem, prowadzi własną firmę poligraficzną, ale większość czasu poświęca klubowi, bo bycie tzw. bikerem oznacza styl życia, a nie tylko zamiłowanie do szybkich motocykli. Członkowie klubu żyją według ściśle określonych zasad (także moralnych - bardzo konserwatywnych i prawicowych) i są bezwzględnie podporządkowani szefowi organizacji (dyscyplina jest jedną z czołowych zasad). Tworzą swój zamknięty świat, do którego wpuszczają tylko osoby wybrane przez siebie. Jak sami mówią, klub stanowi namiastkę społeczności zbudowanej według zasad i ideałów, które im odpowiadają (w odróżnieniu od państwa, na które - jak twierdzą - nie mają wpływu). Kamera towarzyszy bohaterowi w domu, w czasie spotkań z innymi harleyowcami, na cmentarzu, gdzie leżą koledzy, którzy zginęli w czasie wypadków, w cerkwi i w łaźni. 22:55 BIRMA: ANATOMIA DYKTATURY (ON THE INSIDE OF A MILITARY DICTATORSHIP) Film dokumentalny, 54 min, Niderlandy (Holandia), 2019 Reżyseria: Karen Stokkendal Poulsen Dokument przedstawia współczesną historię i obecną sytuację w Birmie, którą zapamiętano jako kraj zarządzany przez dyktaturę wojskową przez 50 lat, i w którym łamano prawa człowieka. Kiedy władzę przejęła Aung San Suu Kyi, wszyscy mięli nadzieje, że wszystko się zmieni. Okazało się jednak, że w tym kraju nie jest to takie proste. Rok po objęciu przez nią władzy okazało sie, że broniła czystek etnicznych i odizolowała się od społeczeństwa. Brutalna birmańska operacja wojskowa przeciwko muzułmańskim Rohingom może przerodzić się w czystki etniczne. ONZ twierdzi, że od początku operacji z kraju uciekło prawie 150 000 Rohingów. Ten film wyjaśnia przyczyny, a to głównie dzięki możliwości zbadania sytuacji od środka. To opowieść o tym, jak toczą się walki o władzę i jak wrogowie polityczni mogą być bliżsi niż ci, o których twierdzą, że walczą: ludzie. Świat Rohingów ginie. Zabiegi społeczności międzynarodowej nie dały oczekiwanych rezultatów. Historia nigdy się nie kończy. Ale ta opowieść, niestety, znalazła tragiczne zakończenie. Film nagrodzony na festiwalach: CPH: DOX, HotDocs, Prix Europe, Festiwal Filmowy w Zurychu, FIFDH (Grand Reportage). 24:00 BOSMAN PŁONKA Reportaż, 12 min, Polska, 1972 Scenariusz: Jerzy Ringer Zdjęcia: Jerzy Augustyński Uroczystość wręczenia nagrody starszemu bosmanowi Pawłowi Płonce na V Festiwalu Filmów Morskich w Szczecinie. Bosman pracował na okręcie ORP Błyskawica. Był też filmowcem amatorem w czasie II wojny światowej. Laureat wspomina swoje początki w roli filmowca, po tym, jak generał Sikorski podjął decyzję o założeniu sekcji fotograficznej. Opowiada o nagrywaniu bitew i konwojów na morzach całego świata m.in. walk pod Narwikiem i Dunkierką. Mówi o rejsach i swoich misjach, niebezpieczeństwie. Wypowiedzi bosmana ilustrowane są zdjęciami jego autorstwa. 00:20 NOTACJE - ALEKSANDER DOBA. KAJAKIEM PRZEZ OCEAN Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2018 Aleksander Doba (rocznik 1946), podróżnik, kajakarz. Trzykrotnie samotnie przepłynął kajakiem Ocean Atlantycki. Jest pierwszym człowiekiem w historii świata, który dokonał tego wyłącznie dzięki sile własnych mięśni. Kajakiem opłynął Morze Bałtyckie i Bajkał, jako pierwszy kajakarz przepłynął całą Wisłę. Zdobył tytuł Podróżnika Roku 2015 w głosowaniu National Geographic. 00:40 SZAFA POLSKA 1945 - 89 Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2006 Scenariusz i reżyseria: Katarzyna Kościelak, Joanna Jaworska Zdjęcia: Wojciech Kozłowski Pełna humoru i anegdot historia mody w PRL. Opowieść o ludziach, zarówno twórcach, jak i "konsumentach" mody, którzy w ogólnej szarości próbowali zrobić coś z niczego, żebyśmy wyglądali ładniej, bardziej elegancko i na czasie, choćby na naszą skromną, socjalistyczną miarę. Film pokazuje, jak z każdą dekadą - od zakończenia wojny w 1945 roku do upadku ustroju komunistycznego w roku 1989 - zmieniały się w Polsce moda, trendy i pomysły zaradnych Polaków. Wyłania się z tego obraz zmieniającej się Polski widzianej "od strony szafy". "Projektanci i producenci towarów nie są jedynymi twórcami mody. Tylko to bowiem jest modą, co zostało zaakceptowane przez społeczeństwo". Tę oczywistą prawdę od zawsze pojmowała "ulica", gorzej było z decydentami, którzy wszystko próbowali ujmować w sztywne ramy zarządzeń, przepisów i planów 5 - letnich. A tymczasem ledwo zakończyła się wojna i cały naród przystąpił do odbudowy kraju, a już panie, ale też i panowie zaczęli myśleć o tym, jakby się tu modnie ubrać. Początkowo obowiązywała moda "partyzancka" - oficerki, płaszcze z dużymi klapami, przerabiane z mundurów wojskowych kostiumy. Na tym tle wyróżniały się przywożone lub przysyłane z Zachodu amerykańskie kurtki. Tam, gdzie cudem ocalała zawartość przedwojennych szaf, przerabiano według nowego kroju dawne jedwabie i koronki. Ale standardem były raczej bluzki szyte ze... spadochronów. Bo nawet podczas odgruzowywania miast dziewczyny chciały atrakcyjnie wyglądać. Lata 50. przyniosły obraz kobiety jako zaangażowanej ZMP - ówki w koszuli i czerwonym krawacie i równie obowiązkowej jak ów krawat trwałej ondulacji. Jednocześnie zaczęły się pojawiać piękne, kobiece, kwieciste suknie na szerokich halkach. Odbywający się w 1955 r. w Warszawie Międzynarodowy Festiwal Młodzieży był nie tylko okazją do spotkania się z rówieśnikami z innych krajów, ale również podpatrzenia, co i jak nosi się na świecie. Nowym strojom towarzyszyła nowa muzyka: zakazany oficjalnie jazz i rock and roll. Na ulicach "szpanowali" tymczasem bikiniarze, obowiązkowo z włosami w "plerezę", w kolorowych skarpetkach, butach na słoninie i krawatach z motywem palmy lub nagiej panienki, choć za taki "wywrotowy" wizerunek własnej osoby można było nawet trafić za kratki. Szczególnie spragnieni modnych strojów zaopatrywali się w nie na "ciuchach", nie bacząc na wysokie ceny. W latach 50. znana projektantka Jadwiga Grabowska, zwana "polską Coco Chanel", założyła "Modę Polską" (powstał wtedy również dom mody "Telimena"), organizowała pokazy, prezentując nad Wisłą to, co nosiło się w Paryżu, Mediolanie czy Londynie. Niestety, od pomysłu do przemysłu droga daleka: na pokazach modele do produkcji wybierały specjalne komisje, niekoniecznie znające się na modzie, dlatego w sklepach ze świecą można było szukać cudownych kreacji z wybiegów. "Moda Polska" ubierała elity, w tym przedstawicieli naszego korpusu dyplomatycznego. Zwykłe panie Kowalskie radziły sobie jak mogły, m. in. korzystając z wykrojów zamieszczanych w niektórych czasopismach lub podpatrując gwiazdy upowszechniającej się stopniowo telewizji. Nadeszły słodkie lata 60. , a wraz z nimi pojawiły się skutery, mini, tapirowane koki, makijaż z grubą, czarną kreską na górnej powiece. Szczytem marzeń były obcisłe dżinsy z bazaru lub komisu, buty "beatlesówki", ortalionowe płaszcze i wąskie krawaty typu "śledź". Młodzież tańczyła twista, a milicja, nauczyciele i co surowsi rodzice tępili z zapałem godnym lepszej sprawy noszenie długich włosów. Zachodnie wzory przełamywano akcentami ludowymi - haftami, góralskimi sprzączkami, żeby całość wyglądała bardziej swojsko. Pod koniec dekady młodzi ludzie coraz częściej chcieli wyglądać po hipisowsku. Lata 70. to okres tzw. małej stabilizacji i luksusowych dóbr kupowanych za bony w Peweksach. Z Zachodu dotarła do nas moda na kremplinę - wytłaczany, nieprzepuszczający powietrza koszmarek, a Maryla Rodowicz lansowała spódnice bananówki. Gdy w 1972 r. otwarto granicę Polski z NRD, przywożono stamtąd najmodniejsze odzieżowe i buciane rarytasy. Sukienki i spódnice wydłużyły się, obowiązywało maxi, nosiło się dzianiny, tweedy, rzeczy robione szydełkiem i na drutach (ze zdobytej spod lady włóczki były nawet kostiumy kąpielowe), buty na platformach i spodnie dzwony. Trwały polowania na szczególnie pożądane "odrzuty z eksportu". Kryzysowe lata 80. przyniosły modę "podziemną" w stylu francuskiej nowej fali i okresu kontestacji. Młodzież zaczęła masowo nosić chlebaki i plecaki, tajniacy - tzw. pederastki, w których łatwo można było ukryć radiotelefon. W stanie wojennym znów obudziła się w narodzie dawna pomysłowość i zaradność - szyto sukienki z pieluch tetrowych, koszule z prześcieradeł. To, czego nie można było wystać w kilometrowych kolejkach w sklepie, było dostępne na Stadionie X - lecia, w dodatku stosunkowo tanio. Dzisiaj ubrań, butów, dodatków jest aż nadto. Jedyny problem to co wybrać i ewentualnie za co kupić. Ale i tak wszystko pochodzi z Chin. O losach polskiej mody opowiadają w filmie: projektanci Grażyna Hase, Barbara Hoff i Jerzy Antkowiak, scenografowie Xymena Zaniewska i Mariusz Chwedczuk, redaktor Hanna Gajos, fotograf Tadeusz Rolke, dziennikarze Mirosław Pęczak i Janusz Weiss, reżyser Stanisław Manturzewski, piosenkarki Halina Frąckowiak i Magda Umer oraz modelki Małgorzata Niemen i Katarzyna Butowtt. 01:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 220 Z PIWNICY W PRZESTWORZA Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 02:15 KOCHAĆ CZY NIENAWIDZIĆ Film dokumentalny, 47 min, Polska 2008 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Domaradzki Zdjęcia: Kamil Domaradzki Muzyka: Wojciech Konikiewicz W latach 1947 - 1952 do Australii przybyło ok. 65 tys. polskich emigrantów - byłych żołnierzy, którzy walczyli na różnych frontach: tych z II Korpusu gen. Andersa spod Monte Cassino, z I Brygady Spadochronowej gen. Sosabowskiego spod Arnhem, I Dywizji Pancernej gen. Maczka walczącej w Holandii, lotnicy RAF - u ze słynnych Dywizjonów 301 i 303 uczestniczący w bitwie o Anglię, żołnierze Samodzielnej Brygady Karpackiej i Brygady Strzelców Karpackich, którzy wsławili się pod Tobrukiem, żołnierzy AK, a także zesłańców syberyjskich i robotników przymusowych wywiezionych do Niemiec. Koniec wojny zastał ich na zachodzie Europy. Chcieli wracać do Polski, ale z kraju, za którym bardzo tęsknili, dochodziły niepokojące wieści o poczynaniach nowej, komunistycznej władzy, traktującej przybyszy z Zachodu jak szpiegów i wrogów. Nawet najbliżsi odradzali zdemobilizowanym żołnierzom powrót do kraju, choć wiedzieli, że może to oznaczać, iż więcej ich już nie zobaczą. Tysiące młodych mężczyzn, niedawnych bohaterów i wyzwolicieli, musiało więc poszukać sobie nowej ojczyzny, zwłaszcza że rząd polski odebrał im obywatelstwo. Wielka Brytania i Francja nie były w stanie wszystkich wchłonąć, Stany Zjednoczone stawiały emigrantom wysokie wymagania dotyczące wykształcenia, zawodu, znajomości języka, których ci często jeszcze bardzo młodzi ludzie nie byli w stanie spełnić. Kanada żądała zaproszeń. Pozostawała Australia kusząca ogłoszeniami, że potrzebuje rąk do pracy przy budowie zapór, kolei, dróg. Tym sposobem tysiące Polaków trafiły na antypody. Australia, o której właściwie nic nie wiedzieli, okazała się piękna, egzotyczna, ale też dała im ostrą szkołę życia. Emigrantów wysłano do obozów na Tasmanii, gdzie w prymitywnych warunkach, w surowym klimacie, harując po 10 i więcej godzin dziennie, musieli odpracować przynajmniej dwa lata, żeby móc ubiegać się o prawo stałego pobytu. Ciężkie warunki i osamotnienie z dala od domu silnie integrowało przybyłych tam Polaków. Te mocne więzi i zawarte wówczas przyjaźnie przetrwały także później, gdy z nowymi dokumentami mogli już osiedlać się w dowolnym miejscu, zakładać rodziny, budować domy. Z tamtych czasów przetrwały tam do dziś zwarte skupiska polonijne kultywujące ojczyste tradycje, język, zwyczaje. Zresztą polscy emigranci - jak sami opowiadają przed kamerą, wspominając swe australijskie początki - długo nie mogli się oswoić z nowym miejscem, żyli na walizkach, z myślą o powrocie. Dopiero po 1953 r. uświadomili sobie, że czas wreszcie zapuścić w Australii korzenie. Mimo to dla sędziwych już dziś kombatantów ich ojczyzną pozostaje Polska, a Australia jest tylko "wygodnym miejscem pobytu", które nie wiadomo - kochać czy nienawidzić. Bo przecież przygarnęła tułaczy, ale drugą Polską stać się nie może. Znacznie lepiej odnajduje się na antypodach drugie i trzecie pokolenie Polaków, nieobciążone doświadczeniami historycznymi, dużo lepiej wykształcone, w pełni zintegrowane. Co nie znaczy, że ci młodsi zapomnieli o kraju ojców. Obecnie do polskich korzeni przyznaje się ponad 130 tys. obywateli australijskich. 03:10 JEDNO SŁOWO Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2008 Scenariusz i reżyseria: Beata Hyży-Czołpińska Zdjęcia: Roman Wasiluk W 1858 roku do Kanady przypłynęło statkami 16 rodzin z polskich Kaszub. Wygnani przez biedę z kraju, zakontraktowani zostali do wyrębu lasu na trasie Opeongo Road, by po wykarczowaniu sobie 2 akrów ziemi i zbudowaniu na niej prymitywnych chat dostać te ziemie na własność. Film pokazuje nieznaną historię Polaków w Kanadzie oraz życie kanadyjskiej Polonii, potomków dawnych, biednych emigrantów kaszubskich, tych przybyłych tu po zawierusze II wojny światowej i tych z czasów Solidarności. Wszystkich ich łączy to, co najcenniejsze - miłość do ojczystej ziemi, szacunek do polskiej tradycji i kultury oraz kultywowanie jej najlepszych wzorców.