TVP Dokument Czwartek, 05.01.2023 06:00 DZIKA POLSKA - BOGATSZE ŻYCIE - UKOCHANA ŻÓŁWICA Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2012 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Co roku młode żółwiki wykluwają się z jaj składanych przez samice w dolinie rzeki Ilanki w nadleśnictwie Rzepin. Z uwagi na wartość przyrodniczą tego miejsca od lat jest ono pod opieką naukowców z Uniwersytetu Zielonogórskiego. Program ochrony żółwi błotnych w woj. lubuskim jest prowadzony przez dr. Bartłomieja Najbara, który jest bohaterem tego odcinka. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.V - ODC. 48 ŚLĄSK NIEOCZYWISTY Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Śląsk to nie tylko węgiel, kopalnie i rolada wołowa z kluskami, ale także niezwykle bogata historycznie kraina. Już samo jej umiejscowienie może być dla wielu sporym zaskoczeniem. Radosław Kotarski rusza śladami mniej znanych śląskich impresji i wydobywa je na światło dzienne. 07:00 NOTACJE - ELŻBIETA TOWARNICKA - NATURSAGER. Z DYPLOMEM Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2017 Elżbieta Towarnicka (rocznik 1950), śpiewaczka operowa. Ukończyła Akademię Muzyczną Krakowie w klasie śpiewu Barbary Walczyńskiej w wieku 28 lat. Już podczas studiów występowała w Operze Krakowskiej. W roku 2000 nagrała pierwszą niefilmową płytę "Ave Maria". Artystka wydała kilkanaście solowych albumów oraz brała udział w nagraniach płyt innych artystów. Wiele jej nieopublikowanych nagrań znajduje się w archiwach Polskiego Radia w Krakowie i Warszawie. 07:15 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 207 JAROCIN Magazyn, 20 min, Polska, 2020 Scenariusz i reżyseria: Barbara Adamczyk Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tym razem odwiedzimy Jarocin. Wędrówkę po mieście rozpoczynamy pod nietuzinkową rzeźbą dumnie reprezentująca Jarocin. To Pomnik Glana, symbol subkultury rockowej i punkowej. Glan to nieodłączny atrybut koncertów, zwłaszcza w latach 80. i 90. Wielki Glan, mierzący 2 metry wysokości, stanął w Jarocinie w 2011 roku. Autorką projektu pomnika była Felicja Pawlicka, miejscowa artystka i animatorka kultury, która nie doczekała realizacji przedsięwzięcia. Zginęła w wypadku samochodowym w 2010 roku. Felicja Pawlicka jest jednak niezmiennie obecna w tym miejscu, gdyż należące do niej sznurówki, wraz z innymi, tworzą te, którymi przewiązany jest but. Historia rockowych festiwali w Jarocinie rozpoczęła się w 1970 roku, gdy zorganizowano tutaj Wielkopolskie Rytmy Młodych, które następnie przeistoczyły się w Przegląd Muzyki Młodej Generacji, a potem w Festiwal Muzyków Rockowych. Impreza spotkała się z olbrzymim zainteresowaniem i weszła do historii polskiej muzyki rozrywkowej. 08:15 NATURA NAS UZDROWI (THE NATURE EFFECT) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Reżyseria: B. Guerrini, P. D’Erm Film dokumentalny o tym, jaki zbawienny wpływ ma na nas środowisko naturalne. Od Japonii po Stany Zjednoczone, przez Szwecję, Niemcy i Kanadę, spotkamy naukowców z najbardziej prestiżowych uniwersytetów (Stanford, University of British Colombia,...) - biologów, neurologów, ekspertów w dziedzinie psychologii środowiskowej - którzy obecnie pokazują, że bliskie obcowanie z naturą stymuluje nieoczekiwane zasoby biologiczne i psychologiczne i stanowi nieograniczone źródło dobrego samopoczucia. Naukowcy ci uważają, że istnieją dzisiaj wystarczające dowody, aby stwierdzić, że nawet krótkotrwałe zanurzenie w środowisku naturalnym, nawet w mieście, prowadzi do regulacji bicia serca, znacznego zmniejszenia kortyzolu / stresu, zmniejszenia zaburzeń sercowo - naczyniowych i poprawy. Nadal jest to znaczący impuls dla naszego naturalnego układu odpornościowego. Ich badania pokazują również, że regularne zanurzanie się w naturze zmniejsza niepokój i zmęczenie psychiczne, poprawia naszą uwagę i funkcje poznawcze, a nawet może pomóc w walce z depresją. 09:15 DEMOKRACJA WŚRÓD ZWIERZĄT - ODC. 2 SZEF KONSULTUJE (ANIMAL DEMOCRACY / DÉMOCRATIE ANIMALE EP. 2 LE CHEF CONSULTE) Cykl dokumentalny, 51 min, Francja, 2021 Reżyseria: Emma Baus Liczne zwierzęta żyją pod przywództwem szefa. Okazuje się jednak, że władza przywódców nie jest tak absolutna, jak nam się wydawało. Na dzikich obszarach Afryki współpraca jest koniecznością. Poznajmy przywódców, którzy nim zaczną działać, konsultują się ze swoimi stadami. Społeczności pawianów oliwkowych są zorganizowane hierarchicznie. Zwierzę o najwyższym statucie kontroluje liczne aspekty życia grupy, przyznaje sobie najlepsze pożywienie, najwygodniejsze miejsce odpoczynku. W świecie zwierząt, nawet w społecznościach bardzo zhierarchizowanych, każdy ich członek posiada cząstkę władzy. Przyjrzymy się tej hierarchii społecznej. 10:15 WODA - NASZA PRZYSZŁOŚĆ - ODC. 3 EMSCHER - CUD W ZAGŁĘBIU WĘGLOWYM (WATER IS OUR FUTURE EP. 3 THE EMSCHER THE MIRACLE IN THE COALFIELDS) Cykl dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Michael R. Gartner Pięcioodcinkowy cykl dokumentalny, opowiadający o regionach, które przeszły i nadal przechodzą radykalne zmiany. W niektórych miejscach, gdzie flora i fauna zostały kiedyś wytępione, by zrobić miejsce dla rolnictwa, przemysłu i wydobycia surowców, natura wraca do siebie. Krajobrazy kwitną nowym życiem, bo stare przemysły zostały zlikwidowane, a ludzie doceniają wartość świata przyrody. Na Wielkich Jeziorach Ameryki Północnej, w lasach deszczowych Kostaryki i na silnie zanieczyszczonych rzekach na Łużycach we wschodnich Niemczech rozległe obszary oddane monokulturom i strzeliste hałdy żużlu przekształcają się w bogate gatunkowo cuda natury. Biolodzy tworzą tereny podmokłe z terenów poprzemysłowych, ekolodzy zamieniają pastwiska dla bydła w lasy tropikalne, a dzielnice zniszczone przez wydobycie węgla brunatnego tworzą schronienie dla rzadkich gatunków. Poszczególne, niezależne odcinki serii dokumentują szereg fascynujących projektów, które pokazują, że nawet zniszczenie może zapewnić nowy początek naturze. I że wszyscy możemy pomóc zachować bioróżnorodność naszej planety na przyszłość. Odcinek 3 - "Emscher - cud w zagłębiu węglowym". Ruhra. Rzeka dała nazwę jednemu z największych regionów przemysłowych w Europie. Zagłębie Ruhry w sercu Niemiec słynie z węgla i stali. Przemysł zniszczył jednak kolejną rzekę - Emscher. Ujęta w betonowe koryto niosła toksyczne ścieki z całego Zagłębia Ruhry. Od lat znana jest jako najbardziej zatruty dopływ Renu. W latach 80 - tych podniosły się protesty miejscowej ludności. Powstał niezwykły projekt - odnowa rzeki na długości 350 - ciu kilometrów. Miał ponownie przywrócić Emscher i jej dopływy do naturalnego stanu. Ludzie i przyroda mieli odbić to, co zabrała im industrializacja. Zyskać także miała miejscowa ryba - byczek. Czy taka zmiana krajobrazu jest w ogóle możliwa? 11:20 SIÓDEMKA - MATKA Reportaż, 16 min, Polska, 1977 Autor: Ewa Witulska, Marek Ciszak Zdjęcia: Jerzy Haida Portret starszej kobiety, Ślązaczki, matki synów, którzy zostali górnikami w kopalni "Powstańców Śląskich" w Radzionkowie. Obraz życia jej i męża w jednym z familoków przeplatany jest obrazami z życia jej synów w czasie pracy w kopalni. Kobieta opowiada o sobie i synach, śpiewa stare, śląskie piosenki, wspomina swoje życie, matkę, mówi o pielęgnowaniu śląskich tradycji. Na koniec rodzinne spotkanie przy stole. Synowie wraz z rodzinami odwiedzają rodziców. Mówią o tym, co zawdzięczają matce. 13:55 POWRÓT PTAKÓW NA JEZIORA (BIRDS OF THE LAKES RETURN) Film dokumentalny, 54 min, Słowenia, 2018 Reżyseria: Matej Vranic Dokument o ptakach i ich ochronie, która jest coraz ważniejszym wyzwaniem dla różnorodności biologicznej. Film pokazuje, że dzięki pragmatycznym inicjatywom możliwa jest ponowna naturalizacja obszarów, które zostały zdewastowane przez przemysł. Zadziwiające szczegóły naszych dyskretnych sąsiadów można zaobserwować podczas czterech pór roku, odsłaniając ich tętniącą życiem egzystencję: walkę o przetrwanie w warunkach zimowych; wiosenny powrót migrantów, którzy spędzili zimę na południu; okres gniazdowania i krycia; jesienne migracje i zimowe przygotowania do pobytu. 14:55 MAŁPI GANG - SERIA 2. CZ. 2. CIĘŻKIE CZASY (MONKEY THIEVES - II SERIA (HARD TIMES)) Cykl dokumentalny, 24 min, Niderlandy (Holandia), 2008 W kolejnym odcinku Bipin i członkowie nowo powstałej grupy rozpoczną nowe życie na ulicach miasta. Mieszkańcy Dżajpuru będą puszczać latawce. I choć łapacza małp pochłoną inne sprawy, makaki staną w obliczu jeszcze większego zagrożenia. Na dalekich północnych peryferiach Dżajpuru grupa Devdana budzi się po ciężkiej nocy spędzonej w nowym otoczeniu. Zwierzęta szukają nowego domu po tym, jak zostały wypędzone ze świątyni w Galcie. Są u kresu wytrzymałości. W takich warunkach raczej nie zdołają przetrwać. Wszystkie oczy kierują się na przywódcę - Devdana. Od niego zależy los gangu. Czy Devdan powinien wrócić do Dżajpuru, gdzie czeka już grupa samców, a łapacz małp Dhanna Lal patroluje wszystkie ulice i gdzie trzeba walczyć o każdy kęs posiłku? A może powinien ruszyć na północ, w głąb tajemniczych lasów? Devdan nie ma pojęcia, co może go tam spotkać. To może być najważniejsza decyzja w jego życiu. Tymczasem w odległym lesie, blisko sto kilometrów na północny wschód od Dżajpuru, grupa małp wiedzie szczęśliwy żywot. Tym zdrowo wyglądającym osobnikom nie brak tu chyba pożywienia. Wśród nich żyje rezus o niezwykłym błysku w oku. To Zamir - banita z gangu z Galty. Stanowił wyjątkowo duże zagrożenie dla mieszkańców Dżajpuru. Do lasu nie trafił z własnej woli. Przywiózł go tu łapacz małp. Tak znalazł się w koloni karnej dla małp. Niesforne makaki mają tu rozpocząć nowe życie. W okolicy nie brakuje gospodarstw rolnych. Dla wychowanego w mieście makaka tam, gdzie są ludzie, zwykle jest i coś do jedzenia. Tymczasem w opustoszałej świątyni Devdan podejmuje decyzję. Jego grupa wraca do miasta. Wędrówka do nieznanego lasu jest jednak zbyt ryzykowna. W Dżajpurze przynajmniej wiadomo, czego można się spodziewać. Wkrótce zwierzęta są już na przedmieściach. Znajomy widok kabli wiszących nad ulicami dodaje makakom otuchy. Tito rzuca się na te miejskie pnącza. Reszta idzie jego śladem. Niestety, po powrocie do Dżajpuru makaki z grupy Devdana zjadły jedynie mizerną porcję ryżu. Zwierzęta potrzebują pokarmu, wody i bezpiecznego schronienia. Wszystko to miały, żyjąc w świątyni w Galcie. Devdan nie wie jednak, jak bardzo pogorszyły się warunki w ich starym domu. Jeśli wraz z grupą wróci do świątyni, spotka niegdysiejszych przywódców: Rani i Kamala. A ten rodzinny spór jeszcze nie wygasł. 15:55 NARODZINY OCEANU - CZĘŚĆ 1 (CREATING AN OCEAN) Film dokumentalny, 50 min, Francja, 2020 Reżyseria: Alain Tixier Dwuczęściowy film dokumentalny o tym, jak powstawało gigantyczne oceanarium w Chinach. Jest sanktuarium morskiego życia. To ogromna, szklano - metalowa konstrukcja, która może pomieścić 100 milionów litrów wody. To największe akwarium na świecie zostało właśnie otwarte na wyspie Hengqin, obok Makau. Nie ma takiego drugiego miejsca, które przypominałoby taką wymarzoną konstrukcję pod względem wielkości placu budowy, typu i skali architektonicznej oraz liczby prezentowanych gatunków morskich czy szacowanej liczby odwiedzających. Budowa była prawdziwą łamigłówką inżynierii architektonicznej, wymagała zespołowej pracy ekspertów z całego świata. To gigantyczne akwarium pobiło już kilka rekordów. Zgromadziło największą liczbę rekinów wielorybich i płaszczek olbrzymich w niewoli. Będzie też domem dla nie mniej niż 20 000 ryb i około 5 000 innych gatunków. Ta miniseria pokaże 4 lata wyjątkowej pracy, innowacji, osiągnięć technicznych i najwyższej klasy logistyki. Zobaczymy również, jak każde ze zwierząt zostało wprowadzone do nowego środowiska, a także poznamy niesamowitą pracę osób odpowiedzialnych za opiekę nad zwierzętami, które są tutaj prawdziwymi celebrytami. 17:00 WODA - NASZA PRZYSZŁOŚĆ - ODC. 4 (WATER IS OUR FUTURE EP. 4 THE JORDAN RIVER OF PEACE?) Cykl dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Michael R. Gärtner Pięcioodcinkowy cykl dokumentalny, opowiadający o regionach, które przeszły i nadal przechodzą radykalne zmiany. W niektórych miejscach, gdzie flora i fauna zostały kiedyś wytępione, by zrobić miejsce dla rolnictwa, przemysłu i wydobycia surowców, natura wraca do siebie. Krajobrazy kwitną nowym życiem, bo stare przemysły zostały zlikwidowane, a ludzie doceniają wartość świata przyrody. Na Wielkich Jeziorach Ameryki Północnej, w lasach deszczowych Kostaryki i na silnie zanieczyszczonych rzekach na Łużycach we wschodnich Niemczech rozległe obszary oddane monokulturom i strzeliste hałdy żużlu przekształcają się w bogate gatunkowo cuda natury. Biolodzy tworzą tereny podmokłe z terenów poprzemysłowych, ekolodzy zamieniają pastwiska dla bydła w lasy tropikalne, a dzielnice zniszczone przez wydobycie węgla brunatnego tworzą schronienie dla rzadkich gatunków. Poszczególne, niezależne odcinki serii dokumentują szereg fascynujących projektów, które pokazują, że nawet zniszczenie może zapewnić nowy początek naturze. I że wszyscy możemy pomóc zachować bioróżnorodność naszej planety na przyszłość. 18:00 LISTY BEETHOVENA (THE BEETHOVEN FILES) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2013 Reżyseria: Hedwig Schmutte, Ralf Pleger Dzieło Ludwiga van Beethovena jest legendarne i było nim jeszcze za jego życia. Jest znany na całym świecie, a o warunkach, w jakich powstawała jego muzyka, niewiele wiadomo. Jedno jest pewne: większość swoich arcydzieł skomponował po zdiagnozowaniu głuchoty. Wiedeń, 26 Marca, 1827r. We wczesnych godzinach porannych, Ludwig van Beethoven umiera w swoim mieszkaniu przy Schwarzspanierstrasse. Ma 56 lat. W ciągu kilku godzin przeprowadzona jest autopsja. Wedle zapisów historycznych, kości z ucha wewnętrznego zostają usunięte i zachowane. Powód dla którego zostało to zrobione, daje nam wskazówka z listu umarłego. Jego testamentu. Cztery strony napisane jako list pożegnalny w miejscowości Heiligenstadt, nieopodal Wiednia, datowane na 6 października 1802r. Beethoven musiał go trzymać w ukryciu przez wiele lat. Kiedy skomponował swoją słynną IX symfonię, nie był w stanie nic usłyszeć! Głuchy kompozytor? Jak to możliwe? Niemal 200 lat po śmierci Beethovena ten dokument rzuca światło na jedną z największych tajemnic historii muzyki. Po śmierci Beethoven pozostawił po sobie dwa dokumenty: Heiligenstädter Testament, list pożegnalny, który napisał w 1801 roku 26 lat przed faktyczną śmiercią. W nim bardzo szczegółowo opisuje objawy swojej choroby. Błaga o wybaczenie za swoje niekontrolowane zachowanie, prosząc przyszłe pokolenia o ustalenie przyczyny jego choroby. Drugim dokumentem, który lekarze znajdują w jego pokoju śmierci, jest list adresowany do nieśmiertelnej ukochanej. Beethoven nosił przy sobie ten list miłosny aż do śmierci i nigdy go nie wysłał. Do dziś pozostaje tajemnicą, kim może być ukochana. Znawcy na nowo badają dziedzictwo Beethovena. Biograf Jan Caeyers daje wgląd w maniakalną wściekłość Beethovena w pracy jego reakcję na początek głuchoty. Pianista Lars Vogt i dyrygent Simone Young odkrywają geniusz kompozycji Beethovena. Wiedeński naukowiec medycyny sądowej i profesor uniwersytecki, dr Christian Reiter, bada włosy Beethovena, szukając wskazówek wskazujących na przyczynę jego choroby i śmierci. W misternie zainscenizowanych scenach aktorskich odkrywamy Beethovena jako osobę prywatną. Lars Eidinger wciela się w rolę młodego kompozytora. Animacje ilustrują dokumentację medyczną i bolesne procedury, przez które przeszedł Beethoven, zawsze mając nadzieję na cudowne uzdrowienie. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - OMAN - MORZE I KADZIDŁO (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. 23:50 KOWALSKI POWINIEN WYPOCZĄĆ. EXPRES NARTY Felieton, 21 min, Polska, 1973 Scenariusz: Antoni Dzieduszycki, Mariusz Jeliński Zdjęcia: Romuald Klonowski, Jan Peltz, Marek Worsztynowicz, Piotr Varanka Fabularyzowany felieton filmowy, promujący narciarstwo jako świetny sposób spędzenia wolnego czasu - aktywnie i na wesoło. Państwo Kowalscy wyjeżdżają na weekend na narty w Góry Orlickie (Sudety Wschodnie). Wśród tłumu innych narciarzy docierają na stok, gdzie uczą się jeździć. Choć pan Kowalski niezbyt dobrze radzi sobie w tym sporcie, doskonale się przy tym bawi. Obserwując narciarzy na stoku, poznajemy ówczesny sprzęt narciarski, techniki jazdy, stroje. Państwo Kowalscy uczestniczą w zawodach o puchar Orlicy, wieczornych zabawach przy ognisku, jeździe na nartach z pochodniami. Całość opowiedziana jest w sposób humorystyczny, a liczne kadry z gór ukazano na tle muzyki. 00:20 NOTACJE - ANDRZEJ SIKOROWSKI. WYZNANIA KRAKAUERA Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2017 Andrzej Sikorowski (urodzony 1949 r. w Krakowie), piosenkarz, kompozytor, gitarzysta, autor tekstów. Od 1977 r. w krakowskiej grupie Pod Budą. Autor przebojów: "Ballada o ciotce Matyldzie", "Ballada o drugim brzegu", "Bardzo smutna piosenka retro" (znana też jako "Kap, kap płyną łzy"), "Kraków, Piwna 7".