TVP Dokument Sobota, 14.01.2023 06:00 DZIKA POLSKA - WPŁYŃ NA WODĘ. DODAĆ SKRZYDEŁ ORLIKOM Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2013 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Orlik krzykliwy należy do mniejszych i mniej popularnych gatunków orłów, jednak skrzydła ma imponujące. Są szersze, niż zasięg rozłożonych ramion dorosłego człowieka. Ostatnio dodały orlikom skrzydeł poświęcone im projekty ochronne. Te do niedawna zagrożone w swej egzystencji ptaki, dzięki projektom, współfinansowanym przez Unię Europejską przy współudziale NFOŚ i Lasów Państwowych, odzyskują swoje dawne środowiska życia. A przede wszystkim śródleśne podmokłe łąki i małe zbiorniki wodne, które je żywiły, ale zaczęły zanikać wraz z dawną, odchodzącą w przeszłość gospodarką rolniczą. Powstaje jednak nowa jej forma, służąca ochronie tych i innych ptaków. Można też obejrzeć transmisję internetową bezpośrednio z gniazd tych rzadkich, tajemniczych orłów. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 4 U TATARÓW Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Nie trzeba przemierzyć tysięcy kilometrów i przeznaczyć tysięcy złotych na daleką podróż, aby się znaleźć w zupełnie innym świecie. Wystarczy odwiedzić polskich Tatarów mieszkających do dzisiaj na Podlasiu. Radosław Kotarski korzysta z tej rady i poznaje barwną kulturę, obyczaje i miejsce życia potomków Czyngis - chana, obecnych w Polsce od kilkuset lat. Sprawdza, jak wygląda ich codzienne życie, czym się zajmują i jak przechowują pamięć o przodkach. Ma również okazję ugotować niezwykłą potrawę. 07:00 NOTACJE - JADWIGA PIETKIEWICZ. MOJE WILNO Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2017 Urodziła się w 1932 roku w Wilnie. Jej rodzicami byli Helena z d. Grodziewicz i Wacław Zykównia. Gdy Jadwiga Pietkiewicz miała pięć lat, jej matka zmarła. Ją i jej siostry na wychowanie wzięły różne ciotki. Przed wojną ukończyła pierwszą klasę szkoły powszechnej. Po wojnie Jadwiga Pietkiewicz uczęszczała do polskiego gimnazjum. W latach 1962 - 1995 pracowała jako opiekunka znajdującego się przy kościele bernardyńskim w Wilnie cmentarza, którego wielokrotnie musiała bronić przed zniszczeniem. W czasach sowieckich wraz z mężem wwoziła na Białoruś polskich księży. Przez wiele lat śpiewała jako solistka w chórze w kościele bernardynów, a następnie św. Piotra i Pawła. Obecnie kieruje chórem. Mieszka w Wilnie. 07:15 ŻUBRY WCZORAJ I DZIŚ Film dokumentalny, 34 min, Polska, 2020 Reżyseria: Bartosz Klamra Scenariusz: Wanda Olech Film dokumentalny, którego głównym bohaterem jest żubr. Każdy żubra zna i wie, jak on wygląda. Jednak znajomość jego potrzeb, zwyczajów, diety czy behawioru nie jest już tak powszechna. Żubry dużo czasu poświęcają na spokojne przeżuwanie, leżąc w lesie, gdzie mniej dokuczają im owady. Żubrom potrzeba przestrzeni, wody, pokarmu i spokoju. Obecnie mamy ponad dwa tysiące żubrów w sześciu wolnych populacjach w całej Polsce. Po I wojnie światowej w kraju nie został ani jeden dziko żyjący żubr. Długi był to proces, żeby odtworzyć populację tych pięknych zwierząt. 07:50 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 216 PRZEWORSK Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Reżyseria: Adam Molak Scenariusz: Barbara Adamczyk Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tym razem odwiedzimy Przeworsk. Mieszkańcy tego miasta mówią o nim, że jest małe, ciche i że dobrze się tu żyje. Zwiedzanie rozpoczniemy od jednego z najważniejszych tutejszych zabytków - Pałacu Lubomirskich. Położony w pięknym parku pałac jest siedzibą Muzeum, w którym możemy dokładnie poznać historię miasta i regionu. Muzeum kryje w sobie atrakcje, które warto zobaczyć. W dawnych stajniach cugowych prezentowana jest historia straży pożarnych z Przeworska i okolicy od drugiej połowy XIX w. do czasów współczesnych. Kolekcja pożarnicza jest różnorodna - od sikawek konnych, hełmów paradnych i bojowych, poprzez sprzęt bojowy, urządzenia sygnalizacyjne, umundurowanie, po odznaczenia strażackie. Uzupełnieniem tej bogatej kolekcji są fotografie oddziałów straży ogniowej z Przeworska i z regionu, strażnic, remiz, dętych orkiestr strażackich oraz zdjęcia z zawodów. 08:20 PODWODNY RAJ BORNEO - PODWODNA JASKINIA Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2014 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Misiuk Muzyka: Piotr Czubin Wokół pięciu rajskich wysepek, otaczających Borneo, które odwiedzimy, rozsiane są bogate w życie rafy koralowe. Prawdziwą perłą wśród nich jest Sipadan, mekka płetwonurków. Czy jednak można wejść do raju, nie zetknąwszy się wcześniej ze śmiercią? W jaki sposób żywioł oceanu zawłaszcza i wykorzystuje spoczywający na dnie wrak Syreny? Wody Indo - Pacyfiku są pełne fascynujących i groźnych stworzeń. Dokąd prowadzi Aleja Żarłacza? Czy uda nam się odkryć tajemnicę i spenetrować niebezpieczną Jaskinę Żółwia, gdzie śmierć od stuleci zbiera żniwo? Eksplorując wody wokół północno - wschodniego Borneo, nie tylko staniemy oko w oko z rekinami, żółwiami, barrakudami czy płaszczkami, ale także spotkamy Morskich Cyganów. Kim są? Jak żyją? Nie tylko woda kryje w sobie tajemnice. Tropikalny las deszczowy Borneo także pełen jest zagadek. Jak daleko uda się zapuścić w jego głąb, płynąc dziką rzeką Kinabatangan? Podczas fascynującej borneańskiej wyprawy odwiedzimy rezerwaty ginących gatunków: Sepilog, centrum rehabilitacji orangutanów oraz Labuk Bay, jedyne na świecie sanktuarium nosaczy. W niezwykłą podróż zabierze nas Piotr Matejek, doświadczony płetwonurek z 25 - letnim stażem, którego doświadczenie i wiedza przemienią wyprawę w prawdziwą przygodę. Podwodny raj Borneo to seria filmów dokumentalnych o świecie Borneo i zetknięciu z nim człowieka, dla którego podwodny świat jest całym życiem. 08:50 EKSTREMALNE MIASTA - ODC. 4. BANGKOK (EXTREME CITIES / LES VILLES DE L'EXTREME. 4. BANGKOK) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2009 Reżyseria: David Rosanis Cztery ekstremalnie położone miasta - Jakuck, La Paz, Hammerfest i Bangkok - są jednymi z najtrudniejszych miejsc zamieszkania na świecie. Dowiemy się, jak te miasta walczą z najtrudniejszymi warunkami środowiskowymi na naszej planecie, aby zapewnić swoim mieszkańcom akceptowalny poziom egzystencji. W tym odcinku poznamy Bangkok: tonące miasto. Wraz ze śmiertelnymi tajfunami, wzmagającymi się opadami deszczu, podnoszeniem się poziomu morza i osiadaniem ziemi na poziomie 4 cm rocznie, woda stała się największym zagrożeniem dla przetrwania miasta. 09:50 WILD PORTUGAL - DZIKA PORTUGALIA (3/3) OD WYBRZEŻY PO WYSPY (WILD PORTUGAL (3/3) FROM THE COAST TO THE ISLANDS) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2019 Wyprawa na Wybrzeże Portugalii. Jedno z najbardziej zadziwiających środowisk wybrzeży oceanicznych w Europie. Ukształtowane z biegiem wieków przez żywioły, tworzy płynną granicę między lądem a morzem. Prawdziwym wyzwaniem jest przetrwać miejscowe ekstremalne zmiany. Wędrowcy przemierzający tę wspaniałą krainę zdołali się jednak przystosować do trudnego środowiska. Bogate wody przybrzeżne zapewniają przetrwanie wielu organizmom. Każdy z nich ma własną historię. Pośrodku Atlantyku znajduje się imponujący świat. Azory. Piękno tego podwodnego królestwa tkwi w niezwykłej równowadze pomiędzy malowniczym a dziwacznym światem. Portugalia to położony najdalej na zachód kraj Europy i zarazem ostatni fragment lądu przed wielkim Oceanem Atlantyckim. Silna więź łącząca Portugalczyków z morzem jest równie stara jak sam kraj. Przed wiekami ludzie, którzy osiedlili się na wybrzeżu, musieli nauczyć się ujarzmiać hojny, ale i srogi ocean. To dało początek epoce wielkich odkryć geograficznych i wybitnych żeglarzy. Dziś stoją przed nami inne wyzwania. 10:50 LEGENDY EUROPY ODC. 5 GRECJA (LEGENDS OF EUROPE MYSTICAL AND FANTASY TALES 5. GREECE) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: John Hudson Seria przedstawia nowe, niemal magiczne spojrzenie na europejskie dziedzictwo. Inspirowane nowo odkrytym zainteresowaniem odwiecznymi legendami. Czy przerażające, czy zaskakujące, te historie, inspirowane naturalnymi wspaniałościami, są jednocześnie mistycznymi i niejasnymi zagadkami do rozszyfrowania. Piraci, bestie, zaczarowane lasy, skamieniali pasterze, zaczarowane jeziora, dziwaczne potwory lub uwięzione księżniczki to bohaterowie tej serii, która z północy na południe i ze wschodu na zachód na nowo odkryje Europę. Dziś wyruszymy w podróż po... Grecji. Tutaj ważniejsze od powietrza jest światło. Dla starożytnych Greków umrzeć nie znaczyło przestać oddychać, tylko nie widzieć światła. Zaczynamy od południowych krańców półwyspu, gdzie wartkie rzeki wpadają do głębokich zatok. To Peloponez, kolebka trzech wielkich idei: igrzysk olimpijskich, niepodległości oraz mitu arkadyjskiego, czyli wiary w to, że prostota i łagodność pozwalają osiągnąć szczęście. Mimo to... Człowiekowi daleko do prostoty, łagodności i szczęścia. Tu, na tej skale kiedyś stała cytadela. Ile konfliktów, które rozdarły Europę, wybuchło na greckiej ziemi? A równocześnie jest to kraj, gdzie nawet gdy posiejesz kamień, zbierzesz opowieść. Usiądźmy więc pod tym drzewem oliwnym. Posłuchajmy legend, które będzie nam szeptał do ucha wiatr: o ludziach i o bogach, którzy w swej naiwności sądzili, że posiedli wszystko. Zanim powstali bogowie, zanim Adriatyk i Morze Egejskie wzięły w objęcia Peloponez, nie było nic. Ani wojen, ani ludzi, ani bogów. 11:45 WOKÓŁ MÓRZ II - ODC. 20 NURKOWANIE Z NIEDŹWIEDZIAMI (AROUND THE SEA II) Serial dokumentalny, 22 min, Francja, 2018 Reżyseria: Christian Lamontagne Kontynuacja opowieści o krajach, miastach i ludziach, których życie związane jest z wodą. W tym odcinku Wyspy Magdaleny - niewielki archipelag w kanadyjskiej Zatoce Świętego Wawrzyńca. Większość mieszkańców ceni je ze względu na piękne plaże i niezwykłe widoki. Na dnie morskim wokół Wysp Magdaleny spoczywa mnóstwo wraków. Nikt nie zna ich dokładnej liczby. To olbrzymie cmentarzysko. Mario urodził się na Wyspach Magdaleny. Morza i oceany to jego żywioł. Mario nurkuje od wczesnej młodości. Gdy był nastolatkiem, poświęcał tej pasji każdą wolną chwilę. Później uczynił z niej swój zawód i zdobył międzynarodowe uznanie. Zobaczymy go w akcji. 12:10 PORTRETY DOKUMENTALNE. S.I - ELIZA KUBARSKA Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 2021 Scenariusz: Agnieszka Wąsikowska Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski Seria rozmów z wybitnymi filmowcami zajmującymi się sztuką dokumentu. Bohaterami poszczególnych odcinków są zarówno uznani twórcy tego gatunku, jak i przedstawiciele młodego pokolenia filmowców - dokumentalistów. Cykl ma na celu stworzenie panoramy polskiego dokumentu poprzez realizację filmowych portretów opowiadających o danym twórcy, jego drodze i przekrojowo opisujących jego twórczość na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterką tego odcinka jest Eliza Kubarska. 12:45 FRANK SINATRA GŁOS AMERYKI (FRANK SINATRA: THE VOICE OF AMERICA) Film dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2015 Reżyseria: Annette Baumeister Film dokumentalny o Franku Sinatrze, amerykańskim piosenkarzu i aktorze pochodzenia włoskiego. Tańczył, śpiewał, grał w filmach zawsze z nieodłącznym, zwycięskim uśmiechem. Ten dokument odsłania kulisy sławy, przedstawia historię człowieka nazywanego The Voice. Jego muzyka jest uznawana za ponadczasową, zaś on sam za najwybitniejszego amerykańskiego piosenkarza XX wieku. Szacowany nakład ze sprzedaży wszystkich jego wydawnictw na całym świecie wynosi ponad 150 milionów egzemplarzy, co czyni go jednym z artystów z największą liczbą sprzedanych albumów muzycznych w dziejach. Kim był Francis Albert Sinatra i jaki był klucz do jego sukcesu? Dlaczego stał się ikoną i bohaterem, mimo że cierpiał na wiele traum, które wpłynęły na całą epokę. Sinatra kontynuował swoją karierę muzyczną aż do lat 90. Według legendy Sinatra został pochowany z piersiówką whisky Jack Daniel’s oraz garścią dziesięciocentówek. Sinatra zmienił oblicze muzyki popularnej, sprawił że dawne, zapomniane piosenki stały się na nowo przebojami (Night and Day czy I've Got You Under My Skin). Wizerunek sceniczny, sposób bycia i skomplikowane życie prywatne uczyniły z Sinatry prekursora gwiazd muzyki, idola tłumów. 13:40 W TUNDRACH ARKTYKI Film dokumentalny, 8 min, Polska, 1959 Reżyseria: Włodzimierz Puchalski Film ukazuje flora i faunę Arktyki. Jeden z pięciu filmów, będących plonem pierwszej dwuetapowej (1957, 1958) polarnej wyprawy Włodzimierza Puchalskiego, poświęconych faunie i florze podbiegunowej. Obrazy te w pełni podporządkowują się konstrukcji klasycznego filmu przyrodniczego, w którym obserwacja trudnodostępnych zjawisk przyrody jest podstawowym atutem atrakcyjności. Na tle pozornie martwego i pustego krajobrazu Spitsbergenu ukazane zostały żyjące tu zwierzęta i ptaki: foka, lis polarny, rybitwy polarne, wydrzyki i dzikie gęsi. Ich obyczaje i zachowanie. 13:50 WŚRÓD ŁĄK I WÓD Film dokumentalny, 18 min, Polska, 1974 Reżyseria: Włodzimierz Puchalski Dokument przyrodniczy, wprowadza widza w środowisko podmokłych łąk i moczarów. Pierwsze obrazy filmu rejestrują budzące się wiosną życie roślin i zwierząt. Reżyser skupia swoja uwagę przede wszystkim na zwierzętach. Wnikliwa kamera prowadzona ręką filmowca - przyrodnika utrwala na taśmie żabie gody, przyloty wiosenne ptaków, zaloty ptasich samców, zakładanie gniazd, czuwanie nad bezpieczeństwem wykluwających się piskląt, pierwsze ich spacery wśród ukwieconych łąk i pierwsze nieśmiałe jeszcze loty. Bekasy - krzyki, bataliony, remizy, łyski, dwuczube perkozy, kurki wodne, bączki, reprezentanci fauny, jakich obserwację umożliwia nam realizator. Szybko przemija lato, w jesiennym krajobrazie obserwujemy szykujące się do odlotu ptaki, gromady bocianów na łąkach formujące swe szyki żurawie. Rozpięte nad łąkami mgły zwiastują, że zima już blisko. 14:15 MACIERZYŃSTWO W ŚWIECIE ZWIERZĄT - ODC. 2 DORASTANIE (ANIMAL MUMS. TODDLERS) Serial dokumentalny, 45 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Alice Keens - Soper Serial BBC Worldwide prezentuje matki i macierzyństwo w świecie zwierząt. Matki, najbardziej niezwykłe istoty na ziemi. Niezastąpione w życiu każdego z nas. Wśród zwierząt odgrywają równie wyjątkową rolę. Przed nami opowieść o najsilniejszej więzi w świecie przyrody. Od narodzin młodych do osiągnięcia przez nie samodzielności. Poznamy najbardziej niesamowite matki w świecie zwierząt. Widzieliśmy już, jak powstaje więź między matką a noworodkiem, jak samica karmi młode i pomaga mu stawiać pierwsze kroki. Tym razem zobaczymy, jak matki radzą sobie z dorastającymi dziećmi, ich napadami złości; co robią z domorosłymi tyranami i jakie stosują metody wychowawcze. Noworodki z czasem zaczynają chodzić i przemawiać własnym głosem. Nie są to już bezradne płaczące maleństwa. Osiągają prawdziwe mistrzostwo w komunikowaniu się z mamą. Wydają rozmaite dźwięki. Krótkie, przerywane beczenie - oznaka spokoju - pojawia się, kiedy są blisko siebie. Dłuższe dźwięki - kiedy się nawzajem szukają. Będziemy obserwować, jak zwierzęce matki prowadzą swoje młode ku dorosłości, jak wyznaczają czas na posiłek, zabawę i sen, jak eliminują podwórkowe sprzeczki i rozpieszczają młode. Zobaczymy, jak przygotowują potomstwo do samodzielnego życia. Jak gepardy uczą swoje młode polować, a klacze trenują źrebięta w biegu i jak zastępcze matki wprowadzają osierocone wydry morskie w nowy, nieznany świat. 15:10 LABORATORIUM LUDZKICH ZACHOWAŃ - CZĘŚĆ 2 (MEET THE HUMANS EP. BASIC INSTINCTS) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Michael Mosley Cykl filmów dokumentalnych, stawiających ludzkie zachowania pod lupą. Pewien wiejski dom zostaje wyposażony w kamery monitorujące grupę nieświadomych badanych, zaproszonych do wzięcia udziału w różnych zajęciach grupowych, od nocy dla samotnych po niezręczny weekend integracyjny. Z wnętrza sekretnego pokoju obserwacyjnego prezenter Michael Mosley i eksperci analizują każdy ruch uczestników. W drugim odcinku zajmiemy się podstawowymi instynktami człowieka. Ludzi motywuje wiele rzeczy. Jedną z najważniejszych jest seks. W teorii chodzi o posiadanie jak największej liczby dzieci i przekazywanie genów. W praktyce to bardziej skomplikowane. Obecnie w znalezieniu partnera pomaga nam technologia. Przesuwamy palcem po ekranie i kierujemy się prawie wyłącznie wyglądem. Ale chcemy wrócić do korzeni i spróbować zupełnie innego podejścia do łączenia się w pary. 16:05 PRAWDZIWA HISTORIA FANTASTYKI NAUKOWEJ - ODC. 2 (THE REAL HISTORY OF SCIENCE FICTION (MY GOD IT'S FULL OF STARS)) Film dokumentalny, 43 min, Wielka Brytania, 2014 Reżyseria: Ben Southwell Czteroczęściowy dokument o historii science fiction, obejmujący wszystkie jej formy, od podróży w czasie po sztuczną inteligencję, od eksploracji kosmosu po spotkania z kosmitami. Ten niezwykle wciągający serial przedstawia filmowców, pisarzy, aktorów i grafików, których obsesja i wyobraźnia przeniosły w nieznane i których kreacje urzekły publiczność na całym świecie. Zbadawszy przyszłość, przeszłość, wszechświaty równoległe i odległe galaktyki, współautorzy - w tym aktorzy William Shatner, Nichelle Nichols, Rutger Hauer, Zoe Saldana, Nathan Fillion, Richard Dreyfuss, David Tennant, Peter Weller, Christopher Lloyd, Keir Dullea i Edward James Olmos; twórcy filmowi: John Carpenter, Douglas Trumbull, Paul Verhoeven, John Landis; scenarzysta i producent wykonawczy Steven Moffat; autorzy Ursula K. Le Guin, Neil Gaiman i William Gibson - opowiadają o swoich doświadczeniach. Z pomocą profesorów Briana Coxa i Stephena Hawkinga seria bada również kluczowe koncepcje naukowe leżące u podstaw historii science fiction. 17:00 CHIŃSKI NOWY ROK - NAJWIĘKSZE ŚWIĘTO ŚWIATA ODC. 2 (CHINESE NEW YEAR - THE GREATEST CELEBRATION ON EARTH - EP. 2) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Sarah Sarkhel Trzyczęściowy dokument opowiadający o Chińskim Nowym Roku - jednym z największych wydarzeń na świecie. Każdego roku jedna szósta ludności świata podróżuje do domów, aby świętować z rodzinami. To największa sezonowa migracja ludności. Zobaczymy, jak Chińczycy obchodzą najważniejsze święto w roku; opowiemy o jego roli w bogatej, chińskiej kulturze; prześledzimy przygotowania do uroczystości oraz ich przebieg. 18:00 WYBUDZENI - OLA JANCZARSKA Telenowela dokumentalna, 24 min, Polska, 2022 Reżyseria: Alina Mrowińska, Krystian Orzeszko Scenariusz: Alina Mrowińska Zdjęcia: Michał Jarosiński Prowadzenie: Ewa Błaszczyk Życie Oli, Jaśka, Pawła, Sebastiana zmieniło się kiedyś w sekundy wypadek komunikacyjny, podtopienie, zakrztuszenie, nagłe zatrzymanie krążenia. Zapadli w śpiączkę na kilka, kilkanaście miesięcy albo kilkanaście lat. Czas się zatrzymał. Znany świat zamienił się w świat snu. Wybudzeni to 10. odcinkowy serial dokumentalnych o ludziach, którzy przeżyli śpiączkę, wrócili do życia i naszego świata. Klaudia, pierwsza wybudzona w Klinice Budzik dla dzieci, wyszła za mąż i urodziła zdrową córeczkę, Jagoda jest uczennicą liceum, Krzysiek w tym roku będzie zdawał maturę. Jak śpiączka przewartościowała ich życie, co teraz jest dla nich najważniejsze o tym mówią Wybudzeni i ich bliscy. Jak sobie radzić z cierpieniem, jak nie tracić nadziei i walczyć do końca. Ola Janczarska, córka Ewy Błaszczyk i bohaterka pierwszego odcinka "Wybudzonych", od kilku lat jest w stanie minimalnej świadomości. Czasem rozumie co się do niej mówi, ma rozluźnioną twarz, a czasem jest gdzieś w swoim świecie. Gdyby nie Ola nie byłoby Budzika dla dzieci i dorosłych, programu dla ludzi w śpiączce, nie powstałaby Fundacja Akogo?. Nic by się nie wydarzyło. Ola ma dziś 27 lat. W majowe popołudnie 22 lata temu zakrztusiła się popijając tabletkę, doszło do niedotlenienia mózgu. Współczesna medycyna niewiele może jej zaproponować - mówi Ewa Błaszczyk - Są dwie drogi jak myślę o przyszłości - utrzymać Olę w jak najlepszej kondycji, żeby była gotowa na coś, co się objawi nowego w nauce, medycynie albo tak zwany cud. 18:35 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 13 PIĘKNO WYKUTE W STALI Serial dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Jak trudne było wykuwanie dawnych przedmiotów w stali? Radosław Kotarski wciela się w rolę kowala (miecznika), który używa tradycyjnych metod rzemieślniczych, aby stworzyć własny miecz. Poznaje również trud pracy dawnych rzemieślników i sprawdza, co z ich fachu pozostało do dzisiaj. Poza tym wyjaśnia, jakie słowa i stwierdzenia zawdzięczamy kowalom. Czy uda mu się wykuć miecz? Odpowiedź na to pytanie w najnowszych "Podróżach z historią". 19:10 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 172 TARNOWSKIE GÓRY Magazyn, 21 min, Polska, 2020 Reżyseria: Rafał Samborski Scenariusz: Julia Groszek Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tym razem odwiedzamy Tarnowskie Góry, miasto, którego historia nierozerwalnie jest związana z górnictwem. Już na początku XVI wieku gwarkowie wydobywali tutaj rudy srebra, ołowiu, a później również cynku. Z górnictwem związanych jest tu aż 28 zabytków, które w 2017 roku zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Główną i wyjątkową atrakcją jest Zabytkowa Kopalnia Srebra, którą można zwiedzać na odcinku 1740 metrów. Inny obiekt związany z górniczym dziedzictwem miasta to Dzwonnica Gwarków. Zanim stanęła na Placu Gwarków, służyła pracownikom kopalni dolomitu w pobliskich Bobrownikach Śląskich. XIX - wieczny dzwonek, zawieszony na drewnianej wieży przez lata wzywał gwarków na kolejne szychty do kopalni. Zwiedzając miasto nie sposób pominąć rynku, gdzie można zobaczyć kamienicę Sedlaczek, w której mieści się muzeum oraz najstarsza winiarnia w mieście. Na szczególną uwagę zasługuje budynek ratusza. Ta neorenesansowo - neogotycka budowla uważana za jeden z najpiękniejszych ratuszy w regionie. Wykończony czerwoną cegłą klinkierową, z elementami granitu śląskiego i piaskowca, wyróżnia się na tle panoramy rynku. Ratusz wzniesiono pod koniec XIX wieku, a kamienna figura gwarka, wkomponowana w fasadę, podkreśla związek miasta z górnictwem. Obok zabytków industrialnych coś dla siebie znajdą też miłośnicy architektury i pięknych wnętrz. W Tarnowicach Starych, dzielnicy Tarnowskich Gór, znajduje się odrestaurowany renesansowy zamek z XVI wieku. 19:45 HISTORIE WILEŃSKIE - ODC. 10 Serial dokumentalny, 25 min, Litwa/Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Klimala Zdjęcia: Bartosz Frątczak Muzyka: Joanna Fidos Paweł Bełous na Wileńszczyźnie znany głównie jako Didżej Pablo. Jedyny na Litwie wodzirej, który potrafi poprowadzić wesele w pięciu językach. Równocześnie. Poza tym komponuje, prowadzi program muzyczny w telewizji, gra. Mówi, że na parkiet wyciągnie każdego: zakompleksionego menedżera, sfrustrowaną nastolatkę czy seniora, który nie tańczył od lat. 20:15 NOWY JORK NA PIECHOTĘ (THE WORLD BEFORE YOUR FEET) Film dokumentalny, 91 min, USA, 2018 Reżyseria: Jeremy Workman Bohaterem filmu jest człowiek, który przemierzył Nowy Jork na piechotę. Ulica po ulicy. Przez ponad sześć lat i z powodów, których nie potrafi wyjaśnić, 37 - letni Matt Green przemierzył każdą przecznicę, na każdej ulicy w Nowym Jorku, pokonując ponad 8 000 mil. Film opowiada historię niezwykłych, osobistych poszukiwań jednego człowieka i nieoczekiwanej podróży odkrywczej i pełnej zachwytu. 21:55 GOOGLE I ELEKTRONICZNY MÓZG ŚWIATA (GOOGLE AND THE WORLD BRAIN) Film dokumentalny, 88 min, Wielka Brytania/Niemcy/Hiszpania, 2013 Reżyseria: Ben Lewis Zdjęcia: Frank-Peter Lehmann Muzyka: Lucas Ariel Vallejos W 1937 roku Herbert George Wells, angielski pisarz, przepowiedział stworzenie biblioteki, która zawierałaby całą wiedzę świata i prowadziłaby do stworzenia sztucznej inteligencji. 70 lat później Google zaczęło skanować miliony książek do bazy Google Books. Pisarze z całego świata rozpoczęli kampanię by temu zapobiec. Film opowiada o zagrożeniach, jakie niesie ze sobą Internet. 23:35 DWORZEC Film dokumentalny, 11 min, Polska, 1980 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Kieślowski Zdjęcia: Witold Stok Rozziew pomiędzy propagandowym a rzeczywistym obrazem warszawskiego Dworca Centralnego, sztandarowej inwestycji gierkowskiej dekady. 23:55 SIEDEM KOBIET W RÓŻNYM WIEKU Film dokumentalny, 15 min, Polska, 1978 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Kieślowski Zdjęcia: Witold Stok Subtelne szkice do portretu siedmiu kobiet, tancerek w wieku od kilku do kilkudziesięciu. 00:15 BRUDNA BANKOWOŚĆ (DIRTY BANKING / UPPDRAG GRANSKNING: SWEDBANK OCH PENNINGTVÄTTEN) Film dokumentalny, 56 min, Szwecja, 2019 Reżyseria: Per Agerman Zdjęcia: Markus Junghard Swedbank mógł być używany do szeroko zakrojonego, systematycznego prania pieniędzy przez prawie dekadę. 50 klientów banku przelało łącznie 5, 8 miliarda dolarów między rachunkami w Swedbank i Danske Bank w krajach bałtyckich. W krajach bałtyckich ujawniono największą aferę prania brudnych pieniędzy. Setki miliardów koron od rosyjskich oligarchów, mafii i skorumpowanych polityków płynęło przez Estonię, Łotwę i Litwę. Trzeba było zamknąć miejscowe oddziały banków. Danske Bank wycofał się z Estonii. Zwolniono jego dyrektora. Ten film to dziennikarskie śledztwo. Reporterzy chcą się dowiedzieć jak najwięcej o skradzionych pieniądzach, najbardziej rozległych oszustwach podatkowych, transakcjach bankowych pokazujących, że były przewodniczący kampanii Trumpa, Paul Manafort, otrzymał za pośrednictwem Swedbank prawie milion dolarów "czarnych" pieniędzy. Dochodzenie w ramach misji śledczej było szeroko zakrojone i prezentowane zarówno w szwedzkich, jak i międzynarodowych mediach. Kapitalizacja rynkowa Swedbanku spadła o 32 procent, a bank wszczął własne wewnętrzne dochodzenie. Prezes i dyrektor generalny Swedbank, Birgitte Bonnesen została odwołana, a prezes Lars Idermark złożył rezygnację. Dyrektor generalny i dyrektor finansowy zarządu Swedbank Estonia zostali zawieszeni w wyniku trwającego wewnętrznego dochodzenia banku. Bank jest również przedmiotem dochodzenia prowadzonego przez organy nadzoru sektora finansowego w Szwecji i Estonii oraz Departamentu Usług Finansowych Stanu Nowy Jork w USA. 01:25 PONARY. ODMIANA PRZEZ PRZYPADKI Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2022 Dokument "Ponary. Odmiana przez przypadki" to próba chronologicznego przedstawienia wydarzeń w Ponarach w latach 1941 - 1944. Punktem wyjścia do opowieści jest zestawienie kilku podobnych miejsc zbrodni, w których Niemcy przy pomocy lokalnej ludności przeprowadzali czystki narodowościowe. Sposób działania niemieckiego okupanta w wielu miejscach II RP był podobny, a procesy zachodzące podczas wydarzeń były niemal identyczne. Sposób selekcji ofiar, logistyka, wreszcie egzekucje i zacieranie śladów. Tak było w bydgoskim Fordonie, Mniszku niedaleko Grudziądza i Piaśnicy na Kaszubach. Takie podejście do tematu, krótkie skatalogowanie podobnych miejsc i podobnych działań zbrodniarzy niemieckich, pozwoli w sposób uczciwy ocenić skalę zbrodni i niejako stłumić litewską winę. Nie zapominajmy, że wykonawcami egzekucji w Ponarach byli przede wszystkim członkowie litewskiej formacji kolaboracyjnej Ypatingasis burys, ale w wielu podobnych miejscach zbrodni egzekucji dokonywali miejscowi, którym obiecywano rozmaite korzyści, np.: możliwość przejmowania majątków, ziemi, uczestniczenia w sprawowaniu władzy na zajętych terenach. Jak dowodzą badania historyczne niemieccy zbrodniarze traktowali takie miejsca jak Ponary w sposób projektowy, testując metody gromadzenia ludzi, metody zabijania, zarządzania lokalnymi animozjami pomiędzy narodami. Te doświadczenia okupanci wykorzystali na wielką skalę przy tworzeniu obozów koncentracyjnych. 02:15 HENRYK SŁAWIK. POLSKI WALLENBERG Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2004 Scenariusz i reżyseria: Grzegorz Łubczyk, Marek Maldis "Miał tu, na Śląsku, ulicę swego imienia - wspomina córka Sławika. Przez trzy dni. Potem miejscowe władze zorientowały się, że patron nie wywodzi się z kręgu socjalistów tych komunizujących, właściwych, i szybko zmieniły nazwę ulicy na Zbarską... Ocalił życie tysiącom ludzi. Za swą odwagę i poświęcenie zapłacił najwyższą cenę, taką samą, jak Raoul Wallenberg. Ale, w przeciwieństwie do znanej w świecie misji szwedzkiego przemysłowca i dyplomaty, dzieło Henryka Sławika pozostaje mało znane, nawet wśród jego rodaków. Twórcy dokumentalnego filmu TVP pragną widzom przybliżyć postać bohatera. Dziennikarz i wydawca, naczelny redaktor"Gazety Robotniczej", prezes Syndykatu Dziennikarzy Śląskich, poseł na Sejm Śląski. Wystarczyłoby tych tytułów i funkcji, by zapewnić sobie poczesne miejsce na listach osób poszukiwanych przez niemieckie ograny policyjne. Henryk Sławik był też śląskim powstańcem. Dlatego, ratując się przed niechybnym aresztowaniem, we wrześniu 1939 roku opuścił ojczyznę i przedostał się na Węgry. Było już tam wielu Polaków, zarówno żołnierzy, jak i cywilów. Sławik brał czynny udział w tworzeniu Komitetu Obywatelskiego ds Opieki nad Uchodźcami Polskimi - agendy Rządu RP. Dzięki staraniom Komitetu i przychylności węgierskich przyjaciół, od września roku 1939 do czerwca 1940 na Zachód wyjechało około pięćdziesięciu tysięcy internowanych polskich żołnierzy. Następnie Sławik wraz ze współpracownikami zajął się losem polskich Żydów przebywających na Węgrzech. Otrzymywali nowe, fałszywe dane personalne umieszczone w nowych, jak najbardziej legalnych papierach - i tym samym możliwość wyjazdu na Zachód. Ta akcja miała coraz więcej przeciwników w miejscowych, coraz bardziej zdominowanych przez Rzeszę kręgach centralnej administracji i armii. Dla polskich ogranizacji nadchodziły ciężkie czasy. A jednak jeszcze w 1943 roku około pięciu tysięcy uciekinierów z likwidowanych w okupowanej Polsce gett zyskało szansę ucieczki przed Zagładą. To był najwyższy czas. W marcu roku 1944 na Węgry wkroczyły niemieckie wojska okupacyjne. Kilka miesięcy później Henryk Sławik, prezes Komitetu Obywatelskiego ds. Opieki nad Uchodźcami Polskimi na Węgrzech, został aresztowany przez gestapo. Zginął 25 lub 26 sierpnia roku 1944, rozstrzelany w obozie koncentracyjnym Mauthausen. 03:10 RIESE - TAJEMNICE WYKUTE W SKALE Dokument fabularyzowany, 59 min, Polska, 2012 Reżyseria: Wojciech Malinowski, Maciej Kieres Scenariusz: Wojciech Malinowski Zdjęcia: Piotr Sędzikowski, Marcin Grobelny, Artur Stoiński Dokument fabularyzowany o kompleksie "Riese" (Olbrzym) w Górach Sowich to projekt filmowo - edukacyjny, który przybliża widzowi niezwykłą historię podziemnego miasta i wspaniałego zamku. Akcja filmu rozpoczyna się w roku 1941, kiedy to Niemcy hitlerowskie, wskutek nasilających się nalotów alianckich, przeniosły dużą część produkcji zbrojeniowej w rejon Sudetów i Gór Harzu. Wówczas to powstał projekt zakładający wydrążenie w skałach Gór Sowich potężnych bunkrów i podziemnych budowli oraz przekształcenie Zamku Książ w kwaterę główną Hitlera. Plany zakładały potężne prace: utworzenie wielkich przestrzeni wydrążonych pod zamkiem, budowę olbrzymich tuneli i sal podziemnych w kilku miejscach w Górach Sowich, przekształcenie całej siatki okolicznych dróg, a także połączenie całości siecią kolei wąskotorowej. Nadzór nad budowami prowadziły dwie organizacje: od jesieni 1943 r. była to spółka Industriegemeinschaft Schlesien AG, a od kwietnia 1944 r. - organizacja Todt. Do ich dyspozycji przekazano kilkadziesiąt tysięcy więźniów oraz jeńców wojennych, którzy pracowali dzień i noc, w nieludzkich warunkach, by jak najszybciej ukończyć prace. Film ma pokazać nie tylko rozmach przedsięwzięcia, ciekawą historię, ale również martyrologiczny aspekt tych wydarzeń, poprzez wspomnienia i wypowiedzi więźniów z całej Europy wykonujących tu niewolniczą pracę. Była to najkosztowniejsza budowa kwater wojskowych i obiektów strategicznych ówczesnych Niemiec. Rozmach budowlano - inżynierski był na najwyższym wówczas dostępnym poziomie. Wedle danych z września 1944 roku produkcja tych schronów (wraz ze schronami w Wilczym Szańcu i w Pullach pod Monachium) obejmowała 257 tysięcy m3; betonu zbrojonego stalą, 213 tysięcy m3; tuneli, 58 km dróg z sześcioma mostami, 100 km rurociągów. Prace zostały wykonane tylko w części, gdyż przerwało je wkroczenie Armii Czerwonej. Wiele podziemnych konstrukcji zostało wtedy zniszczonych, do dziś jednak zachowały się prowadzące do nich tunele.