TVP Historia Poniedziałek, 09.01.2023 07:10 CZAS HONORU - POWSTANIE - ODC. 12 "WARSZAWA" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2014 Reżyseria: Jan Hryniak Scenariusz: Jarosław Sokół Aktorzy: Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Jakub Wesołowski, Maciej Zakościelny Czas honoru Powstanie Odcinek 12 Warszawa Na Czerniakowie sytuacja staje się krytyczna. Nawet gdy powstańcy otrzymują wsparcie ogniowe z drugiej strony Wisły, uderza ono w pozycje Polaków, a nie w Niemców. Podczas ostrzału Janek zostaje ranny. Władek próbuje wymóc na Siergiejewie kolejny desant berlingowców. Orlicki chwali Michała za złamanie szyfru używanego przez Armię Czerwoną. Niestety, nie traktuje tej informacji poważnie, ponieważ została ona uzyskana od Niemca. Michał ma zgodę na przeniesienie na Czerniaków. Ostatnią noc w Śródmieściu spędza z Halszką. Rainer dostaje rozkaz likwidacji obozu przejściowego. Nakazuje Woźniakowi osobiście nadzorować transport więźniów do innych placówek. W tej chwili interesuje go już tylko archiwum. Władek informuje Bronka, Bolka i Janka o koniecznym odwrocie z Czerniakowa. Część rannych trzeba ewakuować na praską stronę. Pomimo odniesionych ran Janek chce walczyć dalej. Bronek ma przeprawić się na praską stronę z rannymi i tam na terenach kontrolowanych przez Armię Czerwoną organizować polskie podziemie. Gdy zapada zmrok, Siergiejew stara się wyprowadzić grupę rannych powstańców do łodzi, aby przeprawić się na praską stronę Wisły. Podczas próby przedarcia się do rzeki, eskorta zostaje ostrzelana przez Niemców. O świcie niedobitki grupy lądują na drugim brzegu Wisły. Między Bronkiem a Siergiejewem dochodzi do decydującej rozmowy. Na barykadzie ochraniającej właz kanałowy, Ruda i Władek chcą wziąć ślub. Żołnierze z Czerniakowa ewakuują się kanałami do Śródmieścia. 08:25 HISTORIA POLSKI - WSZYSTKIE ROLE STANISŁAWA BAREI Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2021 Reżyseria: Mariusz Cieślik W roku 2020 minęła 40. rocznica premiery jego opus magnum filmu "Miś", wybieranego w plebiscytach polską komedią wszech czasów. W 2021roku minęła 35. rocznica śmierci Stanisława Barei. Jego nazwisko stało się marką. Jak u Barei, zupełny Bareja, Bareja wiecznie żywy - w ten sposób miliony Polaków opisują absurdalne historie. Nikt nie pokazał PRL - u lepiej niż ten właśnie reżyser. Bareja to mistrz groteski i najwybitniejszy polski twórca komedii, ale także bardzo bystry obserwator rzeczywistości. O jego filmach wiemy prawie wszystko, ale ich twórca wciąż pozostaje postacią słabo znaną. Tymczasem był Bareja człowiekiem niebanalnym. Przez lata czynnie wspierał opozycję demokratyczną. W piwnicy segmentu na ulicy Fitelberga na prawie dekadę udzielił gościny drukarzom z podziemia. Przemycił też z Wiednia przez dwie granice (i to w sierpniu 1980 roku) powielacz, który służył później nielegalnej Solidarności. Nie bał się wcale, choć groziła za to kara długoletniego więzienia. Te fakty są opinii publicznej znane słabo albo wręcz wcale, warto więc je przypomnieć. 09:45 SENSACJE XX WIEKU - CZERWONA ORKIESTRA Kameralne i studyjne (widowisko), 49 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Włodzimierz Adamski, Andrzej Szczytko, Zbigniew Paterak, Krzysztof Stelmaszczyk, Jerzy Braszka, Robert Więckiewicz, Sławomir Orzechowski, Andrzej Pściuk, Leon Charewicz, Antoni Ostrouch, Dariusz Krzemiński, Rafał Kuliński, Renata Cichecka, Mariusz Samociuk, Andrzej Bogdański Czerwona Orkiestra to komunistyczna organizacja szpiegowska, która aktywnie zaczęła działać na terenach okupowanych przez Niemców, krótko po ataku Hitlera na Rosję. Twórcą Czerwonej Orkiestry był polski Żyd z Nowego Targu, Leopold Trepper. Siatka, którą Trepper budował od 1938 roku, była najlepiej działającą organizacją szpiegowską drugiej wojny światowej i ogromnym problemem niemieckiej Abwehry. 13:00 SZCZĘŚLIWEGO NOWEGO JORKU Dramat, 91 min, Polska 1997 Reżyseria: Janusz Zaorski Scenariusz: Edward Redliński, Janusz Zaorski Zdjęcia: Paweł Edelman Muzyka: Marek Kościkiewicz Aktorzy: Bogusław Linda, Zbigniew Zamachowski, Janusz Gajos, Cezary Pazura, Katarzyna Figura, Rafał Olbrychski, Tara Leone, Eugeniusz Priwieziencew, Danuta Stenka, Liliana Okowity, Katarzyna Szydłowska, Zygmunt Hobot, Sławomir Pacek, Dorota Dobrowolska - Ferenc, Dorota Chotecka, Małgorzata Rożniatowska, Ilja (Igor) Zmiejew, Andrzej Wasilewicz i inni Janusz Zaorski debiutował w okresie tzw. trzeciego kina. Tym wspólnym mianem krytycy próbowali połączyć reżyserów, których pierwsze samodzielne filmy powstały na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Zaorski był w tej grupie najmłodszy. Szybko jednak ujawnił swój talent i swobodę poruszania się w różnych tematach i gatunkach, od groteski przez moralitet, kameralny dramat psychologiczny, po klasyczne kino akcji. Z sukcesem przenosił na ekran dzieła pisarzy tak różnych, jak Edward Redliński ("Awans"), Stanisław Grochowiak ("Partita na instrument drewniany"), Stanisław Dygat ("Jezioro Bodeńskie"), Kazimierz Brandys ("Matka Królów"), czy Maria Nurowska ("Panny i wdowy"). Jest laureatem licznych nagród, zarówno polskich, jak i zagranicznych. Są wśród nich tak prestiżowe, jak Srebrny i Złoty Lampart oraz Srebrny Niedźwiedź i gdyńskie Złote Lwy. "Szczęśliwego Nowego Jorku" to kolejna adaptacja literackiego utworu Edwarda Redlińskiego. Tym razem Janusz Zaorski wziął na warsztat dramat "Cud na Greenpoincie", w którym autor "Konopielki" zawarł szereg gorzkich refleksji związanych ze swym pobytem w USA. Głównymi bohaterami filmu jest sześcioro polskich emigrantów, wywodzących się z różnych środowisk. Niegdyś wyruszyli za ocean pełni wiary w poprawę własnego losu, lecz na miejscu rzeczywistość okazała się rażąco odmienna od mitu "amerykańskiego snu". Oderwanie od tradycji i kulturowych korzeni, nieznajomość języka i realiów nowojorskiego życia powodują postępującą izolację przybyszów z Polski. Większość z nich żyje na granicy ubóstwa, z trudem ciuła grosz do grosza, haruje od świtu do nocy. Do Polski zaś wszyscy wysyłają kasety wideo, na których rejestrują fałszywy obraz własnej prosperity. Akcja filmu toczy się w trzy kolejne niedziele przed świętami Bożego Narodzenia. Dzień Wigilii stanie się punktem zwrotnym w życiu wszystkich sześciorga bohaterów. Obraz polskiej emigracji w filmie Zaorskiego nie różni się zbytnio od tego, jaki zarejestrowali w swych sztukach m. in. Sławomir Mrożek i Janusz Głowacki, a w kinie Jerzy Skolimowski ("Fucha", "Najlepszą zemstą jest sukces"). Opowiadając o powikłanych perypetiach Azbesta, Potejty, Terizy, Profesora i innych, Zaorski "nie odkrył więc Ameryki". Film jednak został dostrzeżony przez krytykę i odniósł sukces frekwencyjny (ok. pół miliona widzów). Nie bez znaczenia był tu z pewnością udział wielu gwiazd rodzimego ekranu (Cezary Pazura, Bogusław Linda, Janusz Gajos, Katarzyna Figura, Zbigniew Zamachowski, Daniel Olbrychski). Recenzenci chwalili także reżyserską sprawność i wrażliwość, wartkie tempo narracji, dobre zdjęcia, zgrabne łączenie elementów komediowych z tragicznymi oraz efektownie wplecione w fabułę fragmenty muzyczne. Nagroda za reżyserię dla Janusza Zaorskiego na FPFF w Gdańsku - Gdyni (1997), Złoty Bilet na Targach "Film Pro Expo" w Krakowie (1997). 16:35 PRZESTRZEŃ PAMIĘCI - MUZEUM KS. JERZEGO POPIEŁUSZKI Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Muzeum Księdza Jerzego Popiełuszki powstało niedługo po jego męczeńskiej śmierci. W salach dolnego kościoła założył je ówczesny proboszcz, ksiądz prałat Teofil Bogucki. Znajdowały się tam pamiątki po księdzu Jerzym, których wiele pozostało na terenie parafii. W 2004 roku, staraniem kolejnego proboszcza, księdza Zygmunta Malackiego, muzeum otrzymało nowoczesną, multimedialną formę. W dziewięciu salach muzealnych znajduje się kilka tysięcy eksponatów, w tym przedmioty osobiste księdza Jerzego, przedmioty związane z jego męczeńską śmiercią, zdjęcia, prezentacje filmowe i dźwiękowe. 17:05 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 1/13 Serial wojenno - sensacyjny, 45 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabński Scenariusz na podstawie własnej książki: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński Zrealizowany z rozmachem i dbałością o szczegóły historyczne 13 - odcinkowy serial wojenno - sensacyjny z gwiazdorską obsadą. Scenariusz napisał Bogusław Wołoszański na podstawie własnej powieści "Twierdza szyfrów". Tytułowa twierdza to dolnośląski zamek Czocha. Zdjęcia kręcono także w zamkach: Książ, Bolków i Pszczyna. Serial ten to pierwsza produkcja TVP nakręcona techniką HD. Osią akcji są działania wywiadów amerykańskiego i radzieckiego gorączkowo poszukujących w ostatnich miesiącach wojny tajemniczej niemieckiej maszyny określanej jako "ryba - miecz". Miała ona odczytywać radzieckie szyfry jednorazowe uważane za niemożliwe do złamania. Niemiecka maszyna prawdopodobnie działała w tajnym ośrodku Pers Z w Jeleniej Górze, który został stamtąd ewakuowany w lutym 1945 r. 12 kwietnia 1945 r. amerykańska grupa TICOM, kierowana przez komandora Howarda Compaigne'a, odnalazła "rybę - miecz" w niemieckim mieście Rosenheim. Urządzenie to przewieziono do USA, gdzie użyto go do odczytywania radzieckich depesz dyplomatycznych. Jest marzec 1945 r. Kpt. Johann Jorg (Paweł Małaszyński), agent polskiego wywiadu, działający w tajnym ośrodku kryptologicznym Pers Z w Jeleniej Górze (Hirschbergu), fotografuje transport rakiety nowego typu. Jeszcze nie zdaje sobie sprawy z wagi odkrycia. Ścigany przez żołnierzy z konwoju ratuje się desperackim skokiem do jeziora. Ranny dociera do mieszkania swojej łączniczki Natalii (Karolina Gruszka), której przekazuje rolkę z filmem. Dziewczyna jest zakochana w przystojnym oficerze, ale nie śmie wyjawić swojego uczucia. Fotografie docierają do Londynu i Waszyngtonu i wywołują tam prawdziwy alarm. Płk Hayes (Marek Barbasiewicz), szef Agencji Bezpieczeństwa Armii, ostrzega prezydenta Franklina D. Roosevelta, wizytującego tajny ośrodek Site Y w Nowym Meksyku, że szpiedzy radzieccy działający w amerykańskich laboratoriach atomowych dotarli do najważniejszych tajemnic. Z tej wiedzy korzystają też naukowcy niemieccy, którzy odczytują radzieckie depesze, przechwytywane przez nasłuch radiowy, za pomocą maszyny deszyfrującej nazywanej Aparat. Prezydent rozkazuje zdobyć tę maszynę. Rozpoczyna się prawdziwy wyścig, najbliższy celu wydaje się Jorg. Na wieść, że istnienie Aparatu przestało być tajemnicą, Niemcy decydują się ewakuować maszynę z Jeleniej Góry do bezpieczniejszego miejsca - podziemi zamku Czocha. Zostaje tam również oddelegowany Johann Jorg. W zamku o tajemnicę niezwykłego urządzenia dba Obersturmbannführer Hans Jacob Globcke (Jan Frycz), wspomagany przez bezwzględnego Matheasa Beera (Borys Szyc). Globcke, absolwent prawa uniwersytetu monachijskiego, człowiek przebiegły i cyniczny, szybko orientuje się, kim jest Jorg, stając się tym samym jego najgroźniejszym przeciwnikiem. W zamku Jorg spotyka tajemniczą, piękną dziewczynę. Jej obecność w ponurej twierdzy opanowanej przez SS wydaje się dość zaskakująca. 18:20 SPÓR O HISTORIĘ - GRANICE POLSKI PO 1945 ROKU Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Polscy sojusznicy już od 17 września 1939 roku zakładali, że Polska utraci tereny wschodnie na rzecz Związku Sowieckiego. Ale nie uznali za właściwe informować o tym rząd polski. W Teheranie już wprost uzgodnili to ze Stalinem. 16 sierpnia 1945 roku, w Moskwie, Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podpisał umowę graniczną między Polską a Związkiem Sowieckim. Ponad połowa obszaru Polski, zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego, stała się częścią innego państwa. W 1948 roku przebieg granicy skorygowano. Do największej poprawki granicy doszło w 1951 roku. W zamian za bogate w węgiel tzw. kolano Bugu, dostaliśmy wyczerpane z zasobów ropy naftowej tereny w Bieszczadach. Granica z Czechosłowacją powróciła do stanu sprzed 1938 roku. Konflikt o Kotlinę Kłodzką został rozstrzygnięty po myśli Polski. Ale układ graniczny z Czechosłowacją został podpisany dopiero w 1958 roku. Po zakończeniu drugiej wojny światowej formalnie nieuregulowana była kwestia granicy zachodniej. Alianci odrzucali granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej. Ostatecznie o przebiegu granicy zdecydował Stalin. Ale w 1945 roku linia graniczna na Odrze nie została przez aliantów uznana za zachodnią granicę Polski. Dlaczego tak się stało? 18:55 HISTORIA POLSKI - MOJA SOLIDARNOŚĆ CZ 1. NASZE NADZIEJE. Dokument fabularyzowany, 52 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Sławomir Koehler Wykonawcy: Andrzej Michałowski (prowadzący) część 1. Nasze nadzieje. Pierwsza część filmu dokumentalnego poświęconego działaczom gdańskiej Solidarności. Bazując na życiorysie Andrzeja Michałowskiego, współorganizatora strajków w Porcie Gdańskim, autorzy tego dokumentu starają się przybliżyć widzom kulisy życia w solidarnościowym podziemiu w latach 80. Główny bohater przez kilka lat ukrywał się przed bezpieką i nadal brał aktywny udział w antykomunistycznej konspiracji. Film opiera się nie tylko na wspomnieniach uczestników tamtych wydarzeń, ale również jest wzbogacony licznymi inscenizacjami, które podkreślają dramaturgię i specyficzny charakter zwycięstwa i zdrady. część 2. Zwycięstwa i zdrady. Druga cześć filmu dokumentalnego poświęconego działaczom gdańskiej Solidarności. Główny bohater dokumentu, Andrzej Michałowski, po latach ukrywania się przed bezpieką, trafia do więzienia. Jego niepodległościowa działalność odbija się na nim, jak i na jego bliskich. Funkcjonariusze SB starają się rozbić gdańską Solidarność i utrudnić życie jej działaczom. Film pokazuje zarówno ich gry operacyjne, jak i walkę uczestników solidarnościowej konspiracji z komunistyczną władzą. 20:00 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - ARCYKSIĄŻĘ FRANCISZEK FERDYNAND (ARCHDUKE FRANZ FERDINAND OF AUSTRIA) Film dokumentalny, 105 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel W tym odcinku: życie i działalność arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, bratanka cesarza Franciszka Józefa, następcy cesarskiego tronu. Franciszek Ferdynand był światowcem, podróżnikiem, oddanym rodzinie mężem i ojcem. Zginął 24 czerwca 1914 roku z rąk serbskiego zamachowca, który nie tylko śmiertelnie go zranił, ale także zabił w tym samym czasie, żonę arcyksięcia, Zofię. To wydarzenie stało się zaczynem wybuchu I wojny światowej, co w konsekwencji spowodowało rozpad dotychczasowego porządku politycznego Europy. Film nie tylko podejmuje temat jego śmierci, ale cofa nas do czasów miedzy innymi jego dzieciństwa, ukazując relacje panujące na dworze cesarskim. Podejmuje też temat ożenku z Zofią, która nie pochodziła z książęcego rodu, a to do końca życia rzucało cień na relacje Ferdynanda ze stryjem, cesarzem Austro - Węgier. Dzięki realizatorom filmu zaglądamy do wnętrz najpiękniejszych pałaców Wiednia, Pragi oraz zamku w Konopiszte, w którym znajduje się imponująca kolekcja broni. 22:00 POKÓJ I DOBRO. POLACY W PERU Film dokumentalny, 42 min, Polska, 2021 Reżyseria: Błażej Pyrka Scenariusz: Nina Pyrka Zdjęcia: Błażej Pyrka, Marcin Ziółkowski Wykonawcy: Maciej Gudowski, Agnieszka Grankowska W 1991 roku członkowie terrorystycznej organizacji Świetlisty Szlak zamordowali w Pariacoto, małej wiosce na północy Peru, dwóch polskich misjonarzy - o. Michała Tomaszka i o. Zbigniewa Strzałkowskiego. Jak z perspektywy 30 lat oceniać można skutki tej zbrodni? Jak dziś wygląda polska działalność misyjna w Peru? Co przeciętnemu Peruwiańczykowi mówią nazwiska, takie jak Ernest Malinowski czy Edward Habich i jak u podnóża Andów postrzegana jest Polska? 22:55 TAJNE AKTA III RZESZY - ODC. 1/6 NARKOTYKI W ARMII HITLERA (ODC. 1/6) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Sam Taplin, Paul Jenkins, Sid Bennett Jak to było możliwe, że żołnierze niemieccy potrafili bez snu i odpoczynku atakować przez trzy dni z rzędu pozycje aliantów? Doping? Dopalacze? A może narkotyki? Tylko dzięki wspomagającej farmakologii był możliwy nadludzki wysiłek fizyczny żołnierzy wermachtu. Narkotyki zażywane przez niemieckich żołnierzy nie tylko ich pobudzały do działania, ale też wyzwalały niespotykaną agresję. Dopiero teraz historycy zaczynają w pełni rozumieć barbarzyństwo II wojny światowej. Rola metamfetaminy, stosowanego powszechnie w armii Hitlera narkotyku, w czasie tamtego globalnego konfliktu, jest niepodważalna. Wpływała na działania pojedynczych żołnierzy oraz ich przywódców, w wyniku decyzji których życie straciły miliony ludzi. 23:55 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA BEZDOMNEGO CHŁOPCA W MOSKWIE Reportaż, 25 min, Polska, 2000 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow W tym wydaniu jeden dzień z życia dwunastoletniego bezdomnego chłopca Wasji w Moskwie, który razem z rodziną od ośmiu lat mieszka na dworcu. Wasja urodził się na Syberii i po tym, jak jego matka straciła pracę, zasilił rzeszę moskiewskich bezdomnych. Jego życie niewiele różni się od życia innych bezdomnych dzieci: nie chodzi do szkoły, koczuje na dworcu, żebrze, pali papierosy, pije alkohol, jest zdeprawowany i nie wie, co to znaczy tzw. normalne życie. Wstrząsające zdjęcia ukazują tragiczny los bezdomnych dzieci. 00:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - SZKIC DO PORTRETU OJCA Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Szkic do portretu ojca Kiedy w Europie umilkły pomruki wojny, setki tysięcy polskich rodzin zaczęło stawiać pytania o losy swoich najbliższych. Jednym udawało się zdobyć strzępy informacji, inni stawali bezradni wobec mroku historii. Najwytrwalsi nie ustali do dziś. Do naszej redakcji zwrócił się listowanie pan Julian Szczerbiński. Opowiemy dziś historię jego ojca, niezwykłego człowieka służącego w niezwykłej jednostce 201. Pułku Piechoty jednostki rezerwowej, zmobilizowanej w sierpniu 1939 r. , a w kampanii wrześniowej walczącej w składzie Armii Kraków. W dziesiątym dniu wojny znaczne siły Armii Kraków stanęły przed realną groźbą zamknięcia w potrzasku. W takich sytuacjach dowódcy i żołnierze zdają najsurowszy egzamin. 01:00 SENSACJE XX WIEKU - CZERWONA ORKIESTRA Kameralne i studyjne (widowisko), 49 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Włodzimierz Adamski, Andrzej Szczytko, Zbigniew Paterak, Krzysztof Stelmaszczyk, Jerzy Braszka, Robert Więckiewicz, Sławomir Orzechowski, Andrzej Pściuk, Leon Charewicz, Antoni Ostrouch, Dariusz Krzemiński, Rafał Kuliński, Renata Cichecka, Mariusz Samociuk, Andrzej Bogdański Czerwona Orkiestra to komunistyczna organizacja szpiegowska, która aktywnie zaczęła działać na terenach okupowanych przez Niemców, krótko po ataku Hitlera na Rosję. Twórcą Czerwonej Orkiestry był polski Żyd z Nowego Targu, Leopold Trepper. Siatka, którą Trepper budował od 1938 roku, była najlepiej działającą organizacją szpiegowską drugiej wojny światowej i ogromnym problemem niemieckiej Abwehry. 01:55 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - KURSK CZ. 2 Magazyn, 24 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Druga część odcinka poświęconego bitwie o Kursk.