TVP Kultura Czwartek, 12.01.2023 07:45 ZAGINIONE - ODNALEZIONE - JACEK MALCZEWSKI "PRZY FORTEPIANIE" Magazyn, 11 min, Polska, 2022 Wykonawcy: Rafał Wiśniewski (prowadzący) Obraz utracony ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie w czasie II wojny światowej, powrócił do MNW w czerwcu 2020 r. Jacek Malczewski jest jednym z najbardziej uznanych polskich artystów. Urodzony 15 lipca 1854 r. w Radomiu, zmarł 8 października 1929 r. w Krakowie. Był malarzem i rysownikiem, najwybitniejszym przedstawicielem symbolizmu w polskim malarstwie przełomu XIX i XX wieku. Obraz Jacka Malczewskiego Przy fortepianie z 1877 roku to wczesne dzieło artysty. Portret dwóch sióstr malarza młodszej Heleny, późniejszej żony Wacława Karczewskiego oraz starszej Bronisławy. W zachowanej literaturze obraz ten był tytułowany również jako Portret sióstr artysty. Zapewne z uwagi na osobisty charakter dzieła, obraz mógł cały czas znajdować się w kolekcji rodzinnej Heleny Karczewskiej i nie był prezentowany na licznych wystawach Jacka Malczewskiego, o czym świadczy brak wzmianek w zachowanych katalogach wystaw artysty. Losy obiektu w czasie II wojny światowej pozostają nieznane. Można jedynie przypuszczać, że obraz pozostał w muzeum aż do wybuchu powstania warszawskiego w 1944 roku. Po upadku powstania, gdy Niemcy niszczyli pozostałości miasta i wypędzali z Warszawy ludność cywilną, wiele ze znajdujących się jeszcze w obrębie miasta zbiorów padło ofiarą grabieży lub uległo zniszczeniu, inne wywieziono do składnic na Dolnym Śląsku, w Austrii i w Niemczech. Obraz Malczewskiego nie widnieje na listach ewakuacyjnych, mógł więc paść ofiarą szabru z budynku muzeum. Od zakończenia II wojny światowej obraz był poszukiwany przez stronę polską. Zarejestrowany został w bazie strat wojennych prowadzonej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego pod nr 6778. Losy obiektu pozostawały nieznane do listopada 2019 r. , kiedy to Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zostało poinformowane, że obraz został wystawiony na sprzedaż w domu aukcyjnym Roseberys w Londynie. Jak się okazało, wcześniej, w 1997 r. dzieło zostało zakupione na licytacji w domu aukcyjnym Christie’s w Nowym Jorku. Natychmiast podjęto działania w celu wycofania dzieła z aukcji. Dom aukcyjny Roseberys przyjął argumenty strony polskiej i zgodził się zatrzymać obiekt do momentu wyjaśnienia sprawy. 24 grudnia 2019 r. MKiDN wysłało do Londynu wniosek restytucyjny, który dom aukcyjny przekazał ówczesnemu posiadaczowi obrazu. Już na początku stycznia 2020 r. z MKiDN skontaktował się mailowo syn posiadacza, informując, że jego ojciec jest gotowy zwrócić dzieło do Polski. W wyniku negocjacji prowadzonych przez ministerstwo bezpośrednio z dotychczasowym posiadaczem, p. Kevinem McCormackiem, podjął on decyzję o dobrowolnym i bezwarunkowym zwrocie obrazu. Za ten gest, rzadko spotykany w praktyce restytucyjnej, p. McCormack został uhonorowany dyplomem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Uroczystość przekazania obrazu do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie odbyła się 22 czerwca 2020 roku. Jest to pierwszy odzyskany obraz autorstwa Jacka Malczewskiego. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego nadal poszukuje ponad 70 obrazów tego wybitnego artysty, będących polskimi stratami wojennymi. Najbardziej znane wśród nich to: Autoportret z ok. 1910 r. , Portret Juliusza Hermana i dr. Brzezińskiego z 1886 r. czy Portret Xawerego Branickiego z 1908 r. 11:00 NA KŁOPOTY... BEDNARSKI - ODC. 2/7 - BURSZTYNOWE SERCE Serial sensacyjny, 50 min, Polska, 1986 Reżyseria: Paweł Pitera Scenariusz: Marek Bahdaj Zdjęcia: Janusz Pawłowski Muzyka: Henryk Kuźniak Aktorzy: Stefan Friedman, Igor Kujawski, Ewa Skibińska, Emil Karewicz, Stanisław Michalski, Wiktor Sadecki, Zdzisław Wardejn, Jan Tesarz, Bronisław Wrocławski Faszyści przygotowują się do objęcia władzy w Wolnym Mieście Gdańsku. Tymczasem duże szanse na objęcie stanowiska burmistrza ma socjaldemokrata Wagner. Faszyści zamierzają zlikwidować Wagnera, a w czasie zdobywania potrzebnej im do tego broni zabijają Groshopfa, starego przyjaciela ojca Bednarskiego. Detektyw rozpoczyna śledztwo. Komisarz Hagemann twierdzi, że zabójcą jest polski student, Leszek Borowski, a jednym z dowodów przeciwko niemu jest bursztynowe serduszko - własność zmarłej matki Leszka. Bednarski stara się wyjaśnić tę sprawę. 12:05 MIASTO SMOGU (SMOG TOWN) Film dokumentalny, 51 min, Chiny, 2020 Reżyseria: Meng Han Langfang, około 40 kilometrów od Pekinu, jest jednym z najbardziej zanieczyszczonych powietrzem miast w Chinach. W miejscowym biurze ochrony środowiska zastępca szefa Li i jego asystent Hu ciężko pracują, aby to zmienić. Przywództwo w Pekinie jest pod silną presją i potrzebne są dalekosiężne środki, aby zwalczyć mgłę splecioną z dymem i spalinami, które regularnie zakrywają miasto. Huta musi zostać zamknięta, zespoły inspektorów odwiedzają przestępców środowiskowych, a spryskiwacze próbują powstrzymać smog. Ten obserwacyjny dramat filmowy ukazuje sytuację, która jest podobna do globalnego kryzysu ekologicznego: pilna potrzeba rozwiązania problemu jest oczywista, ale kto weźmie na siebie rachunek? Surowa polityka środowiskowa chińskiego rządu, w tym nakładanie sankcji na odpowiedzialnych burmistrzów, stawia pracowników biura ochrony środowiska w trudnej sytuacji. Jak poruszać się między rozbieżnymi interesami rządu, przemysłu i pracowników, których dotyczy polityka? 13:40 PORCELANA W SKŁADZIE SŁONIA Film obyczajowy, satyra, 44 min, Polska 1984 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Czekalski Zdjęcia: Stefan Pindelski Muzyka: Włodzimierz Korcz Aktorzy: Henryk Bista, Artur Barciś, Kalina Jędrusik, Witold Pyrkosz, Leon Niemczyk, Janusz Rewiński, Leon Buczkowski i inni Znakomita satyra na sytuację w Polsce sprzed kilkudziesięciu lat. Któż dziś chce pamiętać czasy, w których krajobraz polskich miast i miasteczek nieodparcie kojarzył się z tasiemcowymi kolejkami, a zdobycie chociażby zwykłej, niebieskiej koperty wymagało nie lada sprytu i nastręczało wiele trudności. A jednak taka była rzeczywistość, choć z drugiej strony wydaje się, że mimo ciężkich warunków, żyło się łatwiej i nie było rzeczy, której nie dałoby się załatwić. O ludziach zmuszonych do radzenia sobie w trudnych czasach opowiada właśnie ta zabawna nowela. Bohaterowie pomagają jeden drugiemu w załatwianiu codziennych, zwykłych spraw, co pociąga za sobą całą lawinę różnych komicznych zdarzeń. Pierwsza scena filmu przedstawia zdezorientowanego kilkuletniego malca, któremu dziadek próbuje opowiedzić historię o kolejkach. W jakimś mieście przed nieokreślonym sklepem ustawiła się gigantyczna kolejka. Na jej koniec posłusznie zmierza główny bohater filmu w szarym prochowcu i czapce (w tej roli Henryk Bista). Nagle przypomina sobie, że musi jeszcze coś załatwić, więc prosi stojącego przed nim kolejkowicza, by zajął mu miejsce. Mężczyzna uprzejmie wyraża zgodę, ale w zamian prosi, by kupił dla niego w kiosku zwykłą kopertę. Oczywiście, dla bohatera to drobnostka, zapewnia, że nie sprawi mu to żadnego kłopotu. Nawet nie podejrzewa, ile osób będzie musiał zaangażować, by wreszcie dostać tę jedną, małą kopertę. Zajęta poprawianiem urody kioskarka odmawia sprzedaży. Chyba że przegoni stojącego od dłuższego czasu na ulicy mężczyznę, który denerwuje kobietę, co utrudnia jej pracę. Sterczący na rogu facet chętnie zgodziłby się zejść z oczu kioskarce, cóż, kiedy musi cierpliwie czekać na taksówkę, którą kazała mu złapać teściowa. Odejdzie, jeżeli bohater znajdzie wolną "taryfę". Taksówka w końcu znajduje się, tyle że zepsuta i trzeba ją dopchać do warsztatu. W zakładzie mechanik nie naprawi auta, jeżeli nie strzeli sobie trzech piwek. W pobliskiej restauracji alkohol podaje się tylko do konsumpcji, ale co robić, kiedy zakąsek brak. Bohater dostanie piwo, jeżeli we własnym zakresie załatwi coś do zjedzenia. Aby zdobyć zakąskę, musi spełnić kolejne żądanie i tak dalej, i tak dalej. W końcu wszyscy zostaną usatysfakcjonowani, jednak nasz bohater niewiele będzie z tego miał. Jego kolejka okazała się wyjątkowo pechowa. 14:40 WIELKI BIEG Dramat, 99 min, Polska 1981 Reżyseria: Jerzy Domaradzki Scenariusz: Feliks Falk Zdjęcia: Ryszard Lenczewski Muzyka: Jerzy Matula Aktorzy: Tadeusz Bradecki, Jarosław Kopaczewski, Leon Niemczyk, Krzysztof Pieczyński, Tadeusz Chudecki, Tomasz Dedek, Cezary Harasimowicz, Ryszard Jabloński, Edward Żentara, Piotr Dejmek, Magdalena Jarosz, Ryszard Kotys, Jan Jurewicz Słynny film Jerzego Domaradzkiego aż sześć lat czekał na swoją kinową premierę, która odbyła się dopiero w grudniu 1987 r. Środowiskowi złośliwcy właśnie tym tłumaczyli przyznanie mu nagrody na XI FPFF w Gdańsku: miała to być rekompensata za długie "leżakowanie". Większość krytyków uznała jednak "Wielki bieg" za jeden z najważniejszych - obok "Matki Królów" - polskich filmów należących do tzw. nurtu rozliczeniowego. Znakomity scenariusz Feliksa Falka sytuuje akcję "Wielkiego biegu" w 1952 roku podczas "Biegu Pokoju" - jednej z tak charakterystycznych dla tamtej epoki imprez masowych. Przez kilka dni biorą w niej udział wyróżniający się zetempowcy z całego kraju. Bohaterowie mają po 17 - 20 lat, są pełni zapału, ambitni, każdy z nich myśli o zwycięstwie, choć różne są powody, dla których chcą wygrać. Jeden z nich, Radek, chłopak z Nowej Huty, marzy o motocyklu "Jawa" - głównej nagrodzie zawodów. Inny - Stefan Budny - wierzy, że zwycięstwo da mu szansę dotarcia do zasiadającego na trybunie prezydenta Bieruta i wręczenia mu petycji w sprawie ojca, skądinąd starego komunisty, oskarżonego niesłusznie w procesie politycznym. Nad przebiegiem imprezy czuwają jednak działacze, dla których ważne jest tylko to, by wszystko poszło po ich myśli, by żaden incydent nie przyćmił kolejnego sukcesu propagandowego. O zamiarach Stefana dowiadują się oni już w trakcie zawodów i postanawiają nie dopuścić do jego zwycięstwa. Tymczasem na kilometr przed metą na czele grupy biegaczy znajdują się dwaj zawodnicy - właśnie Radek i Stefan. 18:15 UMBERTO D. (UMBERTO D.) Dramat obyczajowy, 85 min, Włochy, 1952 Reżyseria: Vittorio De Sica Zdjęcia: Aldo Graziati Muzyka: Alessandro Cicognini Aktorzy: Carlo Battisti, Maria - Pia Casilio, Lina Gennari, Ileana Simova Umberto D. jest samotnym emerytem, którego jedynym przyjacielem jest pies. Nie stać go na to, by opłacać ponury sublokatorski pokój, w którym dotąd mieszkał i zostaje wyrzucony na ulicę. Próbuje żebrać, ale w ostatniej chwili cofa wyciągniętą rękę. Pozostaje mu tylko jedno wyjście, a ponieważ nie stać go na oddanie psa do schroniska, zwierzę ma podzielić los swego pana. Instynkt życia sprawia jednak, że pies ucieka z torów, do których ma być przywiązany, by zginąć ze swoim panem. Umberto podąża za nim, a odzyskanie zaufania jedynego przyjaciela zwiąże go na nowo z życiem. Film jest arcydziełem filmowego realizmu, a jego głęboki tragizm i żarliwa wymowa zrodziły się z obiektywizmu, niemal oschłości filmowania. Twórcy filmu zostali zaatakowani przez obóz konserwatywny za oczernianie kraju i wyjaskrawianie nędzy, ale to właściwie nie nędza, lecz jej przeżywanie i doznawanie było istotną treścią dzieła. [Filmoteka Narodowa] 20:00 PRZYBYWA JEŹDZIEC (COMES A HORSEMAN) Western, 114 min, USA 1978 Reżyseria: Alan J. Pakula Scenariusz: Dennis Lynton Clark Aktorzy: James Caan, Jane Fonda, Jason Robards, George Grizzard, Richard Farnsworth, Jim Davis, Mark Harmon, Macon McCalman i inni Nostalgiczny, wręcz poetycki western Alana J. Pakuli, twórcy takich głośnych dzieł, jak "Klute", "Syndykat zbrodni", "Wszyscy ludzie prezydenta", "Wybór Zofii" czy "Raport Pelikana". Ukazuje konflikt między tradycją i nieubłaganymi prawami współczesności wdzierającej się na dziewicze prerie, gdzie dotąd królowali hodowcy bydła i koni. Teraz z zielonych dolin chcą ich wyprzeć poszukiwacze ropy naftowej, którzy "niszczą ziemię", burzą dotychczasowy porządek, styl życia mieszkańców Dzikiego Zachodu, ich zwyczaje. To starcie anachronicznego świata z nowoczesnością nakłada się na charakterystyczny dla westernowego gatunku wątek walki między bogatymi i ubogimi ranczerami, tutaj pogłębiony dodatkowo przez zderzenie charakterów i rodzinne zaszłości bohaterów. Nawiązujący do biblijnej Apokalipsy tytuł oznacza koniec pewnej epoki w historii Dzikiego Zachodu, koniec tradycyjnych westernowych wartości i wreszcie koniec pewnych typów ludzkich. Ostatnie tygodnie II wojny światowej, której losy są już przesądzone. Dla amerykańskich farmerów, do których docierały tylko jej odległe echa, nie oznacza to jednak nic dobrego. Kończą się bowiem dostawy dla wojska, spada cena mięsa wołowego. Co gorsza, pojawiają się przypuszczenia, że rozległe, bardzo słabo zaludnione tereny Środkowego Zachodu kryją złoża ropy naftowej. Ranny na froncie żołnierz Frank Athearn zostaje wcześniej zwolniony do cywila. Przybywa do Montany, gdzie kupuje kawałek ziemi od Elli Connors, farmerki, która ledwo wiąże koniec z końcem. Niestety, już pierwszego wieczoru nieznany napastnik zabija współtowarzysza Franka. On sam, chociaż ranny, morduje w odwecie zabójcę. Nieprzytomnego Franka znajduje stary kowboj Dodger, który od lat pomaga Elli w pracy na ranczu. Przy okazji odkrywa, że zabójcą był człowiek nasłany przez niejakiego Ewinga, największego hodowcę bydła z okolicy. Wprawdzie Ewing niedawno pochował syna, ale nadal ma wielkie ambicje i plany. Z uporem dąży do wyrugowania Elli z jej ziemi, nie bacząc na dawne więzi, jakie łączyły go z jej nieżyjącym już ojcem i z nią samą. Gdy Frank wraca do zdrowia, proponuje dziewczynie pomoc w pracy na ranczu. Ella, wychowana przez ojca jak chłopak, samodzielna i szorstka w obyciu, niechętnie wyraża zgodę. Frank okazuje się lojalnym, pracowitym i bardzo zręcznym pomocnikiem, jakby urodzonym do życia na farmie, a po śmierci starego Dodgera wręcz nieocenionym. Ich współpraca przeradza się z czasem w miłość. Ewing patrzy na to złym okiem. Jego plany niweczy jednak przede wszystkim finansista Neil Atkinson, który chce na tych terenach rozpocząć wiercenia w poszukiwaniu ropy. Ponieważ Ewing nie jest w stanie spłacić Atkinsonowi długów, ten bez skrupułów zajmuje jego ziemie, czyniąc z Ewinga jedynie nominalnego właściciela rancza. W odwecie Ewing, wespół ze swymi dwoma oddanymi pomocnikami - Blockerem i Colem, powoduje katastrofę samolotu, którym podróżował Atkinson. Morduje również jego pełnomocnika, bankiera Virgila Hovertona. Teraz musi się jeszcze pozbyć Elli i jej ukochanego Franka. 22:25 PAN NA KSIĘŻYCU Film dokumentalny, 60 min, Polska, 1993 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Jan Sosiński, Krzysztof Czechowicz Zdjęcia: Jacek Siwecki Film dokumentalny przybliżający sylwetkę Andrzeja Zauchy, tragicznie zmarłego wokalisty jazzowego i piosenkarza. O życiu i twórczości artysty opowiadają jego znajomi i przyjaciele, a ich wspomnienia ilustrowane są fragmentami utworów muzycznych, materiałów filmowych i spektakli teatralnych. 01:20 THE METROPOLITAN OPERA - RUSAŁKA (THE METROPOLITAN OPERA - RUSALKA) Film muzyczny, opera, 167 min, USA, 2017 Reżyseria: Mary Zimmerman Wykonawcy: Kristine Opolais, Brandon Jovanovich, Jamie Barton, Eric Owens, Mark Elder, Met Orchestra, Met Choir Rusałka Antonina Dvoraka pod dyrekcją Sir Marka Eldera w uznanej przez krytyków inscenizacji Mary Zimmerman w The Metropolitan Opera. Główną partię wykonuje znakomita śpiewaczka Kristine Opolais.