TVP Historia Sobota, 21.01.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 21 STYCZNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1793 - zgilotynowano Ludwika XVI; 1950 - śmierć Orwella; 1970 - kuriozalny wyrok w sprawie księdza z Grójca pragnącego wybudować kościół w Zbroszy Dużej; 1980 - Wielki Mur Chiński objęty ochroną UNESCO; 08:10 KUCHNIA JAGIELLONÓW - ODC. 3. W PRZEDEDNIU UNII. PANORAMA KULINARNA KORONY I LITWY. Magazyn, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) Cykl, w którym autorzy przedstawiają czasy dynastii Jagiellonów od strony kuchni. Kuchnia tamtych czasów to nie tylko tłuste mięsiwa suto podlewane miodem. To kuchnia pełna finezji, owoców, warzyw, zup, wypieków. W kolejnym odcinku programu przedstawimy przepis na polewkę piwną z wkładką z białego sera oraz na cebularze. 09:05 WOJNA DOMOWA - ODC. 9/15 - DZIEŃ MATKI Serial komediowy, 38 min, Polska 1965 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Maria Zientarowa Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Irena Kwiatkowska, Kazimierz Rudzki, Krzysztof Musiał, Alina Janowska, Jarema Stępowski, Anna Jaraczówna, Andrzej Szczepkowski, Elżbieta Góralczyk, Mieczysław Czechowicz, Jan Kobuszewski, Marian Kociniak, Jerzy Bielenia, Andrzej Stockinger, Roman Kosiarkiewicz W niedzielę wypada Dzień Matki. Pan Jankowski i Paweł chcą uczcić panią Zofię. Mają precyzyjny plan: śniadanie, kąpiel z olejkiem, spacer, obiad w restauracji, odpoczynek po obiedzie, kino. Przygotowanie śniadania - i to bez sukcesu - trwa bardzo długo, w dodatku pęka rura. Woda zalewa sufit w mieszkaniu Kamieńskich. Ponadto pani Irena nie ma czym zmyć maseczki, nałożonej jej przez Anulę w prezencie na "zastępczy" Dzień Ciotki. Przychodzą trzej hudraulicy, którzy demolują całą kuchnię i łazienkę, po czym przerywają pracę, by spożyć śniadanie i solidnie popić je piwem. Państwo Kamińscy ewakuują się z domu, a pani Zofia zabiera się do sprzątania. O obiedzie i kinie ma ma już mowy. 09:50 MAGURSKI PARK NARODOWY Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2005 Autor: Paweł Hertel Reżyseria: Paweł Hertel Scenariusz: Paweł Hertel, Ryszard Wyrzykowski Zdjęcia: Roman Dębski Wykonawcy: Grzegorz Pawlak Film prezentuje bogactwo fauny i flory szóstego co do wielkości parku narodowego w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem unikatowych gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt i Roślin. Poznajemy zasady i metody ochrony zasobów przyrody, jak również znaczenie parku dla badań naukowych, edukacji ekologicznej i dydaktyki oraz dziedzictwa kulturowego. Film zrealizowano w cyklu rocznym, co pozwoliło na ukazanie walorów krajobrazowych tej części Beskidu Niskiego w każdej porze roku. 10:40 JAK POWSTAWAŁY KONTYNENTY - AUSTRALIA. ODC. 2/4 (RISE OF THE CONTINENTS) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2013 250 milionów lat temu Ziemia wyglądała jak obiekt z innego układu słonecznego. Kontynenty, które znamy dzisiaj, były skoncentrowane w jednym obszarze lądowym - Pangei - otoczonym ogromnym oceanem. Ale około 200 milionów lat temu ten superkontynent zaczął się rozpadać: powstawały nowe baseny oceaniczne, góry wzbiły się w niebo i przez miliony lat powstało siedem nowych mas lądowych, z których każda jest wyjątkowa. To nasze kontynenty. Odc. 2. Australia Australia uznawana jest za kontynent odległy i odizolowany, od zawsze. Tymczasem jej historia jest całkiem inna. Naukowcy zaglądają pod spaloną słońcem powierzchnię pustyni, by poznać przeszłość tego kontynentu, zapisaną w skałach i w ziemi, a nawet w żyjących tu zwierzętach. Te znaleziska mówią o przeszłości, kiedy Australia była całkiem inna, jak też o tym, co zdecydowało o dzisiejszym wyglądzie kontynentu, jego charakterystycznej faunie, wyjątkowych złożach naturalnych oraz o warunkach, które umożliwiły zasiedlenie tej surowej krainy. Powierzchnia Ziemi kształtuje się nieprzerwanie, więc Australia znalazła się o krok od kolejnej wielkiej zmiany. 12:50 MUMIE STAROŻYTNEGO EGIPTU - SPISEK KRZYCZĄCEJ MUMII. ODC. 2/6 (MUMMIES UNWRAPPED) Film dokumentalny, 44 min, Wielka Brytania, 2019 Międzynarodowa grupa ekspertów wykorzystuje najnowsze technologie i techniki kryminalistyczne do rozwiązywania intrygujących zagadek starożytnych Egipcjan. W Muzeum Egipskim w Kairze znajdują się setki mumii. To największa kolekcja mumii na świecie. Te zachowane od czasów starożytności ciała kryją często wstrząsające tajemnice, opowieści o zdradzie, przemocy, a nawet morderstwach. Międzynarodowy zespół ekspertów ponownie zajmuje się sześcioma z tych liczących trzy tysiące lat przypadków, aby ujawnić ich szokujące historie. Wykorzystując najnowocześniejsze techniki śledcze i najnowsze metody analizy kryminalistycznej, żmudnie rozszyfrowuje prawdę o tym, co wydarzyło się w kuluarach władzy starożytnych egipskich królów. 13:50 KRYMINALNE ZAGADKI POLSKI - ODC. 5 Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Reżyseria: Bartek Jastrzębowski Scenariusz: Maciej Bardzki Wykonawcy: Wit Kasperek Aktorzy: Katarzyna Cygler, Laura Solongo W tym odcinku badamy historię uwięzienia i torturowania Henryka V Brzuchatego, syna księcia legnickiego Bolesława Rogatki. Kto i dlaczego go uwięził, i jakie były tego konsekwencje? 14:30 WIELKI WÓZ Film wojenny, 78 min, Polska 1987 Scenariusz i reżyseria: Marek Wortman Zdjęcia: Michał Bukojemski Scenografia: Wojciech Szpotakowski, Olimpiusz Olszewski Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Karol Strasburger, Kazimierz Wysota, Jan Piechociński, Mieczysław Hryniewicz, Jerzy Frydrych, Grzegorz Pawłowski, Henryk Talar, Tadeusz Szaniecki i inni Scenariusz "Wielkiego wozu" napisało życie. Na przełomie lat 1942/43 grupa więźniów podjęła desperacką próbę ucieczki z oflagu Murnau. Reżyser Marek Wortman wziął to wydarzenie za kanwę filmowej opowieści o grupie śmiałków, którzy przez blisko rok kopali podziemny tunel, by wydostać się z obozu jenieckiego. Przygotowania do ucieczki - zdobywanie cywilnych ubrań, dokumentów, żywności - stały się pretekstem do ukazania obozowej codzienności. Wątłość intrygi Wortman starał się zrekompensować, pokazując moralne rozterki bohaterów (ich ucieczka spowoduje wysłanie pozostałych więźniów do obozu koncentracyjnego), nadając filmowi uniwersalne, szlachetne przesłanie. Szczególnie wyraziste jest ono w końcowych sekwencjach, które są peanem na cześć ludzkiej solidarności i lojalności, nawet w najtrudniejszych chwilach. 16:30 NEANDERTALCZYCY. POZNAJ SWOICH PRZODKÓW - POZNAJ SWOICH PRZODKÓW. ODC. 1/2 (NEANDERTHALS: MEET YOUR ANCESTORS) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2018 Wykonawcy: Andy Serkis Neandertalczycy. Przywykliśmy myśleć o nich jako o prymitywach i małpoludach, jak o nieudanym prototypie nowoczesnego człowieka. Najnowsze badania jednak wykazują, że neandertalczycy wcale nie zniknęli. Wciąż żyją. W nas. Według naukowców większość dzisiejszych mieszkańców planety nosi w DNA geny neandertalczyków. Można to wytłumaczyć tylko w jeden sposób. Gdzieś, kiedyś neandertalczycy i praprzodkowie człowieka współczesnego musieli mieć wspólne dzieci. Co więcej, neandertalskie dziedzictwo wciąż daje o sobie znać. Wpływa na naszą skórę, układ odpornościowy, ryzyko zachorowania na raka. W filmie autorzy spróbują rozwikłać niektóre zagadki tajemniczych przodków ludzi. Na podstawie zachowanych szczątków stworzą najwierniejszy w historii komputerowy portret neandertalczyka. Zbadają ich siłę, umiejętności adaptacyjne i inteligencję, a nawet mowę. Następnie poproszą Andy’ego Serkisa, hollywoodzkiego eksperta od nowoczesnych technologii filmowych, by wyczarował cyfrowego neandertalczyka, przenosząc widzów o tysiąclecia wstecz. Z pierwszej części widzowie dowiedzą się, jak wyglądał, neandertalczyk, jak się poruszał i czemu zawdzięczał swoją nadzwyczajną siłę. 18:10 CHŁOPI - ODC. 3/13 - ZRĘKOWINY Serial obyczajowy, 51 min, Polska, 1972 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Jan Rybkowski, Ryszard Kosiński Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Władysław Hańcza, Jadwiga Chojnacka, Ignacy Gogolewski, August Kowalczyk, Aleksander Fogiel, Tadeusz Fijewski, Magda Wołłejko, Tadeusz Janczar, Bronisław Pawlik, Franciszek Pieczka, Barbara Burska, Irena Karel, Józef Nowak, Emilia Krakowska, Krystyna Królówna Maciej Boryna stara się o rękę pięknej Jagny. Zgodnie ze zwyczajem wysyła swatów do domu Dominikowej. Nie wie, że jego przyszła żona spotyka się wieczorami z Antkiem. Tymczasem rodzina Boryny, zaniepokojona pojawieniem się dodatkowej osoby do podziału majątku, zaczyna domagać się swoich praw. Rozwścieczony ojciec wypędza z domu Antka wraz z żoną i dziećmi. 19:00 GIGANCI HISTORII - STEFAN BATORY I JEGO CZASY Teleturniej, 44 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) Z bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, kijowski, wołyński, podlaski, inflancki, a także książę siedmiogrodzki - - Stefan Batory. Prawdziwy gigant jest bohaterem dzisiejszego odcinka. Świetny wojskowy, zręczny polityk, poliglota. Pojawił się w Polsce, kiedy po okresie bezkrólewia wybrano na tron Annę - niemłodą córkę Zygmunta Starego. Obiecał po ślubie i koronacji odbić ziemie zagrabione przez Rosję i słowa dotrzymał. Stefan Batory dbał o rozwój gospodarki i kultury, ale do historii przeszedł głównie jako pogromca cara Iwana IV Groźnego, którego pozbawił planów dostępu do Bałtyku. Zmarł przygotowując się do następnej wojny z Rosją. Stefan Batory i jego czasy to temat tego odcinka programu. 19:50 KALENDARIUM POWSTANIA STYCZNIOWEGO 1863 - ODC. 3 Felieton, 5 min, Polska, 2022 Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Celem cyklu Kalendarium powstania styczniowego 1863 jest przypomnienie współczesnym Polakom wydarzeń, do jakich doszło 160 lat temu. Powstanie styczniowe było największym i najdłużej trwającym zrywem niepodległościowym Polaków, jaki miał miejsce w okresie zaborów. Jego wybuch 22 stycznia 1863 r. wywołało ogłoszenie branki, czyli poboru do wojska rosyjskiego. Choć powstanie zakończyło się klęską, pamięć o nim trwała w narodzie do końca zaborów. Doświadczenie tajnego państwa z okresu powstania było wzorem dla państwa podziemnego z czasu okupacji niemieckiej i sowieckiej. Jego herb Orzeł Biały, Pogoń i św. Michał Archanioł przypominał niezrealizowaną ideę Rzeczpospolitej trojga narodów. Z doświadczenia powstania styczniowego czerpał Piłsudski, planując walkę o odzyskanie niepodległości. Powiedział m.in. Dla nas, żołnierzy wolnej Polski, powstańcy 1863 roku są i pozostaną ostatnimi żołnierzami Polski, walczącej o swą swobodę, pozostaną wzorem wielu cnót żołnierskich, które naśladować będziemy. Kalendarium powstania styczniowego 1863 będzie zawierać cotygodniowy przegląd wydarzeń na ziemiach polskich, ale także reakcji świata na wybuch powstania, biogramy postaci, przegląd prasy powstańczej i rosyjskiej. W każdym odcinku znakomici polscy historycy tj. Włodzimierz Suleja, Janusz Odziemkowski, Andrzej Nowak, Wojciech Karwat, Michał Kopczyński, Mariusz Wołos opowiedzą o jednym, najważniejszym wydarzeniu z danego tygodnia, bądź przypomną ważną, a często zapomnianą postać z okresu powstania. Cykl będzie ilustrowany archiwaliami pochodzącymi z zasobów TVP oraz archiwów polskich i zagranicznych. 21:50 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - KAROL V HABSBURG, TWÓRCA IMPERIUM (CHARLES V) Film dokumentalny, 94 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel Historia żyjącego w XVI wieku w Hiszpanii, cesarza Karola V - syna austriackiego cesarza Maksymiliana I z rodu Habsburgów i burgundzkiej księżniczki Joanny. Posiadłości cesarza Karola były tak rozległe, że mówiono: słońce nigdy nie zachodzi nad jego imperium. Rządził Hiszpanią, Holandią, Cesarstwem Niemieckim, ale także królestwem Neapolu i Sycylii oraz nowo zdobytymi terytoriami w Ameryce. Lwią część swego panowania spędził, podróżując po Europie - z jednego terytorium na drugie, próbując skutecznie administrować swym imperium. Miał wielu zwolenników, ale i licznych wrogów, do których zaliczali się: Franciszek I cesarz Francji i Sulejman Wspaniały władca turecki. Pod koniec życia, chory i zmęczony sprawowaniem władzy, abdykował i osiadł w malowniczym klasztorze San Jeronimo de Yuste w Hiszpanii, gdzie zmarł na malarię w 1556 roku. Program zabiera nas w podróż do miejsc związanych z życiem cesarza: do pałacu Alhambra w Granadzie, czy do klasztoru El Escorial w pobliżu Madrytu. Historie epoki przybliżają nam profesorowie francuskich uniwersytetów oraz hiszpańscy i francuscy historycy i pisarze, specjalizujący się w tej epoce. 23:40 STEPY (BEYOND THE STEPPES) Dramat, 79 min, Polska/Belgia, 2010 Reżyseria: Vanja D'Alcantara Scenariusz: Vanja D'Alcantara Zdjęcia: Ruben Impens Muzyka: Eric Bribosia Aktorzy: Agnieszka Grochowska, Aleksandra Justa, Borys Szyc, Tatiana Tarskaja, Ahan Zolanbinek Poruszająca historia młodej matki, którą wraz z nowo narodzonym dzieckiem wojenne losy rzuciły w głąb stepów Azji Środkowej. Film pokazuje ogromną determinację, z jaką kobieta walczy o przetrwanie. Pierwsze lata II wojny światowej przyniosły najazd Związku Radzieckiego na Polskę. W latach 1940 - 1941 duża liczba cywilów została zesłana na Syberię i do Azji Środkowej. Taki właśnie los spotkał bohaterkę filmu, Ninę, żonę polskiego oficera. Kiedy jej mąż, po krótkim spotkaniu z rodziną, wraca na front, rankiem kobietę budzi łomot do drzwi. Celujący do niej z karabinu sołdat, pogania wystraszoną Ninę, oświadczając, że natychmiast wyrusza w daleką podróż. Wraz z maleńkim synkiem Antosiem i innymi wygnańcami w samym środku mroźnej zimy bohaterka przemierza na piechotę surowe i niedostępne stepy. Kobiety zostają przydzielone do ciężkiej pracy w sowchozie, pod nadzorem NKWD. Mieszkają w fatalnych warunkach w barakach, dostają niewielkie porcje żywności. Choć wszyscy wiedzą, że stąd nie ma ucieczki, Nina marzy, że na wiosnę uda się jej wyrwać z koszmaru i odnaleźć ukochanego Romana. Kiedy jednak okazuje się, że mały Antoś ma czerwonkę, wszystko inne staje się nieważne. Matka za wszelką cenę próbuje dostać się do szpitala po lekarstwa. Musi najpierw zdobyć pozwolenie na opuszczenie obozu pracy, co wcale nie jest takie łatwe. Więźniarki mogą bowiem poruszać się jedynie po określonym terytorium. Tymczasem szpital znajduje się w innym obwodzie. Belgijska reżyserka i autorka scenariusza "Stepów", Vanja d’Alcantara, zrealizowała film zainspirowana przeżyciami z czasów wojny swojej babci Haliny Czarnockiej, poświęcając to dzieło właśnie jej pamięci.