TVP Historia Niedziela, 22.01.2023 06:45 BYŁ TAKI DZIEŃ - 22 STYCZNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1863 - wybuch Powstania Styczniowego; 1980 - deportacja Andrieja Sacharowa do Gorkiego; 1983 - konspiracyjne kierownictwo "Solidarności" wydało oświadczenie programowe; 1984 - pierwszy komputer osobisty Macintosh trafił do sprzedaży; 09:05 WOJNA DOMOWA - ODC. 10/15 - ZAGRANICZNY GOŚĆ Serial komediowy, 53 min, Polska 1965 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Maria Zientarowa Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Irena Kwiatkowska, Kazimierz Rudzki, Krzysztof Musiał, Elżbieta Góralczyk, Alina Janowska, Jarema Stępowski, Andrzej Szczepkowski, Kazimierz Brusikiewicz, Marek Gowland, Jacek Fedorowicz, Bogumił Kobiela, Maria Chwalibóg, Jerzy Karaszkiewicz Do państwa Jankowskich przyjeżdża kolega pana Kazimierza z oflagu, równocześnie trwają przygotowania do przyjazdu Rysia - młodego kuzyna z Anglii. Pani Irena poucza Jankowskich o angielskich zwyczajach, podstawowych zwrotach. Na lotnisku okazuje się, że Rysio mówi po polsku, zachowuje się zupełnie inaczej niż sugerowała pani Irena i w ogóle jest zupełnie normalny - nadaje się na kolegę dla Pawła. Jest grudzień - wycieczka po Warszawie się nie udaje, bo przez zamarznięte okna autokaru nic nie widać. Główną atrakcją stają się dla Rysia rozmowy z panią Ireną. Rysio i Paweł jadą do Zakopanego, państwo Jankowscy tymczasem bawią się kupionymi dla Rysia ołowianymi żołnierzykami. Na nartach Rysio łamie rękę i nogę, ale wyjeżdża z Polski szczęśliwy i zaprasza Pawła na wakacje. 10:20 W KOTLE HISTORII - BITWA POD KŁUSZYNEM. SUCHY PROWIANT DO MOSKWY Magazyn, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) 4 lipca 1610 roku pod Kłuszynem - podczas toczącej się od 1609 do 1618 roku wojny polsko - rosyjskiej - doszło do starcia pomiędzy liczącymi około 7 tys. żołnierzy oddziałami polskimi, dowodzonymi przez hetmana polnego koronnego Stanisława Żółkiewskiego, a armią moskiewską pod dowództwem kniazia Dymitra Szujskiego, oraz szwedzkimi posiłkami dowodzonymi przez Jakuba Pontussona De la Gardie. Siły sprzymierzone liczyły około 35 tys. ludzi. Zwycięska bitwa otworzyła hetmanowi Żółkiewskiemu drogę do zajęcia Moskwy. W obliczu klęski bojarzy zdetronizowali cara Wasyla Szujskiego i złożyli przysięgę na wierność królewiczowi Władysławowi, synowi Zygmunta III Wazy. Bitwa pod Kłuszynem to jedno z największych polskich zwycięstw militarnych. Co jadano w okolicy bitwy pod Kłuszynem? O tym opowiada Łukasz Modelski. 11:55 NADMORSKIE MIASTA - ODC. 5 PETERSBURG (CITIES BY THE SEA 5. ST PETERSBURG) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Ilka Franzmann Odcinek 5. Petersburg. To najbardziej reprezentacyjna metropolia nad Bałtykiem. Piotr Wielki uczynił z niej stolicę carskiego imperium. Rosja uzyskała dostęp do Morza Bałtyckiego i okno na Europę. Kiedy Piotr Wielki zainicjował budowę carskiej rezydencji na bagnach Newy, rozpoczął tym samym nową erę. Nie tylko zreformował gospodarkę, administrację i armię, ale zwrócił też swoją uwagę na sztuki piękne. Sprowadził z Włoch mistrzów budownictwa. Ulice i architektura Petersburga stały się źródłem inspiracji nawet dla wyczynów kaskaderskich. Najwspanialsze miejskie budowle niedługo zajaśnieją nowym blaskiem. Przestarzała iluminacja Ermitażu Państwowego zostanie zastąpiona nowoczesnym oświetleniem LED - owym. 12:50 DZIKIE KRAINY AUSTRALII - LASY DESZCZOWE (AUSTRALIA’S WILD PLACES. THE RAINFOREST) cz. 3 Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2013 Reżyseria: Peters Moers, Rory Mcguinness Wielka Rafa Koralowa ciągnie się wzdłuż północno - wschodniego wybrzeża Australii przez prawie trzy tysiące kilometrów. To najdłuższy i najbardziej rozległy system raf koralowych na świecie. Tuż obok od plaży aż po górskie szczyty rosną wspaniałe lasy deszczowe. To powstały w 1981 roku Park Narodowy Daintree. Ochroną objęto wyjątkowy ekosystem, który wiele milionów lat temu ukształtował się w całej północnej części Australii. Wskutek zmian klimatu powierzchnia tropikalnych lasów deszczowych skurczyła się i zajmuje jeden procent obszaru lądowego Australii. W czasach nowożytnych działalność człowieka doprowadziła do dalszego wyniszczenia tej formacji roślinnej. W ciągu ostatnich 150 lat wycięto 80 procent lasów Wiele gatunków roślin i zwierząt, których rozwój sięga początków kontynentu, przetrwało do dziś tylko na terenie Parku Narodowego Daintree. Lasy Daintree to prawdziwy skarb dla biologów i miłośników przyrody. Klasyczny las deszczowy ma niemal zupełnie zamknięte sklepienie, utworzone z koron drzew. Wiele gatunków zaskakuje tu swoją obecnością. Na przykład orły. Lasy namorzynowe rosną wzdłuż brzegów delty rzeki (Daintree). Namorzyny są niezbędne dla całego ekosystemu rafy. Namorzyny nie tylko tworzą ważną strefę buforową rafy. Są także żłobkiem dla wielu gatunków żyjących w tej strefie ryb. Wśród gęstych gałęzi namorzynów żyje wiele gatunków ptaków. W tym niewielkim zakątku Australii żyje jedna piąta gatunków ptaków i ponad jedna trzecia gatunków ssaków całego kontynentu. Liczne tutejsze gatunki wciąż czekają na odkrycie. 13:50 KRYMINALNE ZAGADKI POLSKI - ODC. 6 Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Reżyseria: Bartek Jastrzębowski Scenariusz: Maciej Bardzki Wykonawcy: Wit Kasperek Aktorzy: Katarzyna Cygler, Laura Solongo W tym odcinku badamy historię otrucia Henryka IV Probusa - syna Henryka III Białego i Judyty Mazowieckiej. Próbujemy zrozumieć, kto, jak i dlaczego dokonał tej zbrodni? 14:30 WIERNA RZEKA Dramat historyczny, 66 min, Polska, 1936 Reżyseria: Leonard Buczkowski Scenariusz: Anatol Stern Zdjęcia: Albert Wywerka, Henryk Vlassak Aktorzy: Barbara Orwid, Mieczysław Cybulski, Kazimierz Junosza-Stępowski, Stefan Hnydziński, Antoni Różycki, Michał Halicz, Zygmunt Chmielewski, Bronisław Oranowski, Feliks Dobrowolski, Aleksander Bogusiński Książę Odrowąż (Mieczysław Cybulski) wydostaje się z oblężonego obozowiska powstańców, żeby zgodnie z rozkazem swego poległego dowódcy przekazać ważne dokumenty dyktatorowi powstania styczniowego. W czasie ucieczki przed rosyjską obławą zostaje postrzelony i resztkami sił dociera do majątku Niezdoły. Tu troskliwą opieką otacza go Mija Brynicka (Barbara Orwid), piękna szlachcianka, która wraz ze starym kucharzem Szczepanem (Józef Orwid), pod nieobecność ojca (Jerzy Rygier), który również walczy w powstaniu, zajmuje się dworem. Pomiędzy młodymi rodzi się gorące uczucie. Powstanie toczy się jednak dalej i zakochanych czeka jeszcze wiele ciężkich i bolesnych chwil. 15:40 JOANNA GRYZIK. ŚLĄSKI KOPCIUSZEK Reportaż, 25 min, Polska, 2020 Scenariusz: Anna Popek Zdjęcia: Jakub Jedras, Sławomir Chudowski Wykonawcy: Anna Popek (prowadząca), Marcin Luzer W 2020 roku, w Mauzoleum rodu Schaffgothów, w Kopicach na Dolnym Śląsku została ponownie złożona w rodzinnym grobowcu hrabina Joanna von Schaffgotsch z domu Gryczik von Schomberg - Godula i jej mąż Hans Ulrych. Joanna, która zmarła równo 110 lat temu, spoczęła w mauzoleum rodzinnym w Kopicach. W 1945 roku grobowiec został splądrowany, a zwłoki jej i jej męża porzucone w okolicznym parku. Dzięki staraniom lokalnej społeczności, wolontariuszy, osób pragnących zachować pamięć o tej niezwykłej postaci w 2020 roku odbył się ponowny, uroczysty pochówek. Mauzoleum w Kopicach odrestaurowano dzięki pomocy MKiDN. Uroczystości odbyły się 20 czerwca 2020 roku w Kopicach. Wzięli w nich udział m.in. potomkowie Schaffgotschów, którzy w prostej linii są spadkobiercami piastów śląskich linii legnicko - brzeskiej. To doskonały moment, by opowiedzieć o niezwykłym życiu niezwykłej kobiety jaką była Joanna Gryczik - uboga sierota, która została hrabiną. Historia, która wydarzyła się naprawdę, wydaje się być bajką. Historia w której siła dobra odmieniła życie biednej, małej, osieroconej dziewczynki, przekształcając je w pasmo zaszczytów, splendorów bogactwa i osobistego szczęścia. Czy to możliwe? Tak. Historia ta wydarzyła się w XIX wieku na Górnym Śląsku. Być może splot tak wielu nieprawdopodobnych i korzystnych zdarzeń mógł zaistnieć po to, by szerzyć dobro i aby pokazywać, że życie można przeżyć pięknie i z pożytkiem dla innych. Do dzisiaj na Górnym Śląsku funkcjonują, ufundowane jeszcze przez Joannę szkoły, szpitale i zakłady. Materialne ślady jej aktywnego życia widoczne są w wielu miejscach od Bytomia, przez Rudę Śląską, Chebzie, Zabrze po Gliwice. Ta kobieta zmieniła nie tylko los wielu ludzi, ale także oblicze przemysłowe Górnego Śląska. Historia Śląskiego Kopciuszka, jak nazywano hrabinę Joannę Gryzik von Schomberk - Godula Schaffgotsch, jest historią niezwykłego awansu społecznego ubogiej półsieroty, pochodzącej z gminu, na tle XIX - wiecznego procesu uprzemysławiania Górnego Śląska. Joanna pomnożyła odziedziczony majątek, rozwinęła osady robotnicze, m.in. Rudę Śląską, Chebzie, Orzegów na Górnym Śląsku, dbając o równy rozwój swoich licznych zakładów, jak i o edukację i zabezpieczenie socjalne, pracujących w nich robotników. Wspaniałe dzieła, które pozostawiła po sobie i które możemy oglądać do dziś, wypływały zarówno z jej charakteru, jak i ze sposobu, w jaki została wychowana. 16:30 GIGANCI HISTORII - POWSTANIE STYCZNIOWE Teleturniej, 44 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Nie było większej manifestacji woli Polaków dla odzyskania niepodległości niż Powstanie Styczniowe. Chociaż z dwustu tysięcy rodaków wcielonych do rosyjskiej armii po Powstaniu Listopadowym, do domu wrócił zaledwie co dziesiąty, to mobilizacja do walki była ogromna. Bo i nadzieja była wielka. Rosja była osłabiona po przegranej na Krymie z Francuzami, Brytyjczykami i Turkami. Do walki stanęło trzysta pięćdziesiąt tysięcy powstańców. Przez półtora roku walczyli z Rosjanami, licząc na poparcie państw zachodnich. Zginęły dziesiątki tysięcy, w walce lub straconych przez zaborcę, około czterdziestu tysięcy zesłano na Syberię, powszechne były konfiskaty mienia i intensywna rusyfikacja. Jednak walka powstańców wpłynęła na postawy niepodległościowe kolejnych pokoleń, które doczekały wolnej Polski. Zryw przegrany, okupiony tysiącami ofiar, który po latach stał się mitem i inspiracją dla kolejnych pokoleń. Miało w sobie nieznaną wielkość - twierdził Józef Piłsudski. Powstanie styczniowe to temat tego odcinka "Gigantów historii". 17:20 CHŁOPI - ODC. 4/13 - WESELE Serial obyczajowy, 51 min, Polska, 1972 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Jan Rybkowski, Ryszard Kosiński Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Władysław Hańcza, Emilia Krakowska, Ignacy Gogolewski, Krystyna Królówna, Tadeusz Fijewski, Jadwiga Chojnacka, August Kowalczyk, Aleksander Fogiel, Lech Ordon, Mieczysław Czechowicz, Bronisław Pawlik, Irena Karel, Barbara Ludwiżanka, Wanda Łuczycka Boryna żeni się z Jagną, w Lipcach odbywa się huczne i długie wesele. Wśród gości brakuje tylko Antka i Hanki, którzy mieszkają teraz w nędznej chałupie jej ojca. Józka, siostra Antka, przynosi im coś do jedzenia. Antek wyrzuca ją, nie chce nic z ojcowskiego stołu. Tymczasem w stodole dogorywa postrzelony Kuba. Próbując odciąć sobie siekierą nogę przeżartą gangreną, traci resztki sił i umiera. 18:25 PORTRETY WOJENNE - ORP ORZEŁ - JAN GRUDZIŃSKI Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2014 Reżyseria: Cezary Iber Scenariusz: Wojciech Kasperski Zdjęcia: Jacek Kościuszko Muzyka: Łukasz Mrozik Aktorzy: Maciej Brzoska, Mariusz Drężek, Mirosław Haniszewski, Mateusz Kowalczyk, Wiesław Tośka, Kamil Matusiak, Tomasz Samul Podczas kampanii wrześniowej ORP Orzeł był na morzu, jednak na okręcie panowała dość napięta sytuacja. Kiedy polska jednostka zawinęła do portu w Tallinie, aby wysadzić na ląd komandora Kłoczkowskiego, okręt bezprawnie internowano. Dowodzenie objął Jan Grudziński. Dowódca był jednym z inicjatorów próby ucieczki, która powiodła się 17 września i ORP Orzeł wyszedł na pełne morze. Na okręcie nie było map i przyrządów nawigacyjnych. Po wyczerpaniu możliwości działań, dowództwo postanowiło przejść przez Cieśniny Duńskie do Wielkiej Brytanii. 7 października ORP Orzeł rozpoczął swój rejs do Anglii, który zakończył się dokładnie po tygodniu, szczęśliwym podejściem do szkockiego wybrzeża. 20:55 MOSSAD OD ŚRODKA - ODCINEK 3: TEATR ŻYCIA (INSIDE THE MOSSAD (TV SERIES) EPISODE 3 THE THEATER OF LIFE) Film dokumentalny, 50 min, Izrael, 2017 Reżyseria: Duki Dror Scenariusz: Yossi Melman, Chen Shelach Odcinek 3: Teatr życia. W sposób podobny jak w produkcji hollywoodzkiej Mossad powierza swoim agentom role, które wymagają znacznego aktorskiego talentu. Ludzie ci muszą się przełączać i zmieniać jak między historiami i bohaterami z okładek czy filmów, próbując wrócić do swojej prawdziwej tożsamości w domu. To bardzo trudna praca i misja, w której nie wszystkim się udaje wytrwać. W tej pracy człowiek odczuwa ciągłą potrzebę chronienia siebie, nieujawniania się. W klasycznym znaczeniu tego słowa. W tym systemie ludzie odgrywają swoje role. Każdy dokładnie wie, co ma robić. Na odegranie takiej roli ma się tylko jedną okazję. Trzeba być pewnym, że odpowiednia gra we właściwym czasie w połączeniu z właściwym tekstem ostatecznie odnosi pożądany skutek i publiczność zaczyna klaskać. Oczywiście w cudzysłowie. Dopiero wtedy można się ukłonić. 22:00 TAJEMNICE POCZĄTKÓW POLSKI - OD POPIELA DO PIASTA Film dokumentalny, 59 min, Polska, 2021 Reżyseria: Zdzisław Cozac Scenariusz: Zdzisław Cozac Zdjęcia: Zdzisław Cozac, Mariusz Gala, Paweł Załuska Pierwszym historycznym władcą Polski był Mieszko I. A co przed państwem Mieszka? Przyjęło się, że chrzest Mieszka I w 966 roku wyznacza datę początkową państwa polskiego. Jednak zręby naszego państwa powstały wcześniej. Najstarsza znana nam kronika mówi o trzech poprzednikach Mieszka I. Czy to znaczy, że dzieje Polski piastowskiej zaczęły się trzy generacje wstecz? Ten opis początków dynastii, która założyła Polskę, powstał niemal 120 lat po śmierci Mieszka I. Jego autor nie podpisał się pod swoim dziełem. Kronikarza tego nazwano Gallem Anonimem, bo przypuszczano, że pochodził z Galii. Z najnowszych badań wynika, że raczej był rodem z Wenecji. Przybył do nas z Węgier w orszaku Bolesława Krzywoustego, który zlecił mu napisanie historii swojej piastowskiej dynastii. Dziejopis nie przekazał żadnych innych informacji o przodkach Mieszka I ani o czasach, w których żyli. Dziś te okryte tajemnicą czasy budzą wielką ciekawość: co faktycznie działo się w czasach, gdy czczono u nas "bałwany", gdzie, kiedy i jak Piastowie mogli dojść do władzy? Tym tropem za naukowcami będą podążać widzowie filmu. 23:10 SYBERIADA POLSKA Dramat historyczny, 127 min, Polska 2013 Reżyseria: Janusz Zaorski Scenariusz: Michał Komar, Maciej Dutkiewicz Zdjęcia: Andrzej Wolf Muzyka: Krzesimir Dębski Aktorzy: Urszula Grabowska, Adam Woronowicz, Paweł Krusz, Lera Guliaieva, Igor Gniezdilov, Jan Peszek, Agnieszka Więdłocha, Natalia Rybicka, Andrij Zhurba, Dmytro Sova, Marcin Walewski Zima 1940 roku. Jan Dolina, gospodarujący na kresowej wsi były kapral Wojska Polskiego, zostaje wraz z rodziną wywieziony na Syberię. Czy uda im się przetrwać w skrajnie niesprzyjających warunkach i wrócić do ojczyzny? "Moim marzeniem i wielkim wyzwaniem była realizacja filmu o losach Polaków deportowanych przez radzieckie NKWD w roku 1940 na Syberię" - mówił w jednym z wywiadów Janusz Zaorski. Inspiracją, która owemu marzeniu pomogła przybrać realny kształt, stała się książka Zbigniewa Domino "Syberiada polska". Jest ona pierwszą częścią trylogii powieściowej o żyjących na kresach II Rzeczypospolitej ludziach (głównie Polakach, choć nie tylko), wywiezionych po 17 września 1939 roku na "nieludzką ziemię". Domino opowiedział ich losy z dużym realizmem i wyczuciem psychologicznym, na co z pewnością wpłynął fakt, że sam jako młody chłopak został wraz z najbliższymi zesłany na Sybir. Nie przeszkodziło mu to wprawdzie w czasach stalinowskich robić kariery w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej, co - zdaniem części krytyki - rzuca pewien cień na patriotyczną wymowę jego książek napisanych po upadku komunizmu. Tak czy owak to właśnie nawiązująca w tytule do głośnego filmu Andrieja Konczałowskiego "Syberiada polska" sprawiła, że autor "Matki Królów" i "Jeziora Bodeńskiego" po siedmiu latach znowu chwycił za kamerę. Scenariusz autorstwa Michała Komara i Macieja Dutkiewicza nie zawsze ściśle trzymał się literackiego pierwowzoru, podążając raczej za wizją Zaorskiego, wedle której trudno w filmie wskazać głównego bohatera. Jest nim bowiem cała społeczność wysiedleńców, zróżnicowana pod względem biografii, charakterów i narodowości. Ich powikłane, nierzadko dramatyczne i pełne trudnych wyborów moralnych losy ukazano na tle zdumiewającej pięknem, surowej syberyjskiej przyrody, stanowiącej wstrząsający kontrast wobec cierpienia ludzi, będących - w pewnym sensie - jej więźniami, a często i ofiarami. Inną zaletą dzieła Zaorskiego jest pochwała wierności nakazom sumienia, które często nic sobie nie robi z podziałów etnicznych i politycznych, każąc narażać bezpieczeństwo, a nawet życie w imię miłości, czy choćby zwykłego współczucia dla człowieka z przeciwnej strony ideologicznej lub religijnej barykady. W znakomitej, międzynarodowej obsadzie aktorskiej szczególne opinie zebrała Sonia Bohosiewicz w roli matki trojga dzieci, która chcąc zapewnić im przetrwanie, nie waha się zostać kochanką bezwzględnego zastępcy komendanta obozu pracy. Akcja "Syberiady polskiej" rozpoczyna się 1 września 1939 roku, w chwili agresji nazistowskich Niemiec na Polskę. Po siedemnastu dniach od wschodu "cios w plecy" zadaje II Rzeczypospolitej sowiecka Rosja. We wsi, w której mieszka rodzina Jana Doliny rozpoczyna się komunistyczna agitacja. Mieszkańcy są jednak na nią najwyraźniej zbyt odporni, w związku z czym już w lutym 1940 roku Sowieci postanawiają wywieźć ich w bydlęcych wagonach na Syberię. Tam, w położonym na odludziu obozie, zostają skazani na katorżniczą pracę przy wyrębie drzewa. Szczególnie trudno jest zimą, kiedy temperatura spada kilkadziesiąt stopni poniżej zera. Do paraliżującego zimna dochodzi głód. Jakby tego było mało komendantem obozu jest sadystyczny kapitan NKWD Sawin, pałający nienawiścią do Polaków, gdyż w czasie wojny z 1920 roku został sierotą. Teraz, będąc panem i władcą kilkudziesięciu obywateli II Rzeczypospolitej, może się mścić do woli. Niestety, za ulubiony cel rozlicznych złośliwości i psychicznych tortur obiera sobie Jana Dolinę, który niegdyś służył w polskim wojsku. Perfidia Sawina osiąga apogeum w chwili, gdy wysyła Jana na kilkutygodniowy spływ drewna, podczas gdy jego żona ciężko choruje na tyfus. 01:30 ZDRAJCA - ODC. 2 (TRAITOR, EP 2) Serial sensacyjny, szpiegowski, 57 min, Estonia, 2018 Reżyseria: Ergo Kuld Aktorzy: Eva Koldits, Margo Mitt, Mart Nurk, Tambet Tuisk, Veiko Porkanen Serial inspirowany aferami szpiegowskimi współczesnej Estonii. Alfred Vint zostaje zatrudniony w Ministerstwie Obrony, gdzie ma dostęp do tajnych dokumentów. Trudna sytuacja finansowa i żądza zysku skłaniają go do współpracy z rosyjskim wywiadem. Sytuacja z łotewskim szpiegiem się komplikuje. Rosjanie postanawiają go zlikwidować.