TVP Historia Sobota, 25.02.2023 07:05 KSIĄŻ. KLUCZ DO ŚLĄSKA Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2021 Reżyseria: Maciej Kieres Scenariusz: Daniel Jasiński Zdjęcia: Daniel Jakubczyk, Jerzy Szota, Piotr Marcjasz Opowieść o historii zamku Książ. Przez stulecia zamek wywierał wpływ na otaczającą rzeczywistość. Sprawowano stąd władzę militarną, sądowniczą, gospodarczą i kulturową. Książ jest obecnie jedną z największych atrakcji turystycznych w Polsce. W roku 2017 przyjechało tutaj 500 tysięcy turystów. W zamku odbywają się cykliczne imprezy kulturalne, takie jak Festiwal Kwiatów, Festiwal Tajemnic czy Festiwal Kameralistyki Ensamble im. Księżnej Daisy, a także okazjonalne konferencje, spotkania i wystawy. W zamku działa także odział galerii sztuki współczesnej BWA. Zamek o trudnej historii. Zamek Bolka I, zamek Hochbergów. Najważniejszy zabytek ziemi wałbrzyskiej. 08:10 KUCHNIA JAGIELLONÓW - ODC. 8. MOSKWA, KRYM I KARAIMI Magazyn, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Wykonawcy: Łukasz Modelski (prowadzący) W kolejnym odcinku Łukasz Modelski ugotuje potrawy kuchni karaimskiej. Pierwszą potrawą będą kybyny - rodzaj pierogów z ciasta kruchego faszerowanych mięsem wołowo - baranim. Druga potrawa to jazma - chłodnik biały na bazie kefiru i śmietany. 09:05 SIEDEM ŻYCZEŃ - ODC. 4/7 - DUŻO SZCZĘŚCIA I SŁODYCZY Serial przygodowy, 52 min, Polska 1985 Reżyseria: Janusz Dymek Scenariusz: Andrzej Kotkowski i Maciej Zembaty Muzyka: John Parter Aktorzy: Daniel Kozakiewicz, Izabella Olejnik, Bronisław Pawlik, Witold Dębicki, Zbigniew Buczkowski Urodziny mamy Darka. Chłopiec pragnie, by to święto było dla mamy prawdziwą przyjemnością. Kot Radamenes stara się jak może spełnić życzenia Darka i jest to rzeczywiście dzień pełen niespodzianek. 10:10 CHINY: STARODAWNE KRÓLESTWO PRZYRODY - WSCHÓD CZYLI AZYL (CHINA: NATURE’S ANCIENT KINGDOM) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2020 Reżyseria: Lucinda Axelsson Wykonawcy: Janusz Szydłowski Film dokumentalny o przyrodzie Chin. Odkryjemy zapierającą dech w piersiach przyrodę ukrytą w oszałamiających parkach narodowych Chin. Ta seria rozpoczyna się w górzystych terenach Chin, gdzie lisy, antylopy i lamparty śnieżne żyją w trudnych warunkach. Następnie przeniesiemy się do gęstych lasów, w których żyją niezwykłe małpy o zadartych nosach i kultowe gigantyczne pandy. Wreszcie, na obrzeżach miasta, gdzie ludzie muszą robić miejsce dla natury i znajdować sposób na życie obok zwierząt. 20% Chin zostało wyznaczonych jako obszary chronione, w jaki więc sposób Chińczycy dostosowują się do zasad ochrony swojego środowiska naturalnego? Czy ten przełomowy projekt zainspiruje podobne wyzwania na całym świecie? 12:25 DUNAJ - ODC. 1 OD ŹRÓDEŁ DO LINZU (THE DANUBE - FROM ITS SOURCE TO THE BLACK SEA) Film dokumentalny, 44 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Barbel Jacks Seria dokumentalna o Dunaju i miastach oraz krainach położonych nad tą europejską rzeką. To 2888 kilometrów od źródła w Schwarzwaldzie do ujścia do Morza Czarnego, Dunaj łączy dziesięć krajów o bardzo różnych kulturach. Jest zatem nie tylko drugą najdłuższą rzeką Europy po Wołdze, ale także najbardziej międzynarodową rzeką na świecie. Dunaj był i jest jednym z najważniejszych szlaków handlowych w Europie i stanowi koło ratunkowe dla wielu ludzi. Po drodze przepływa przez wspaniałe krajobrazy, od krasowych gór Jury Szwabskiej, przez aluwialne i bagienne krajobrazy z unikalną florą i fauną, aż po imponujące kaniony Żelaznej Bramy i wreszcie rozległą deltę rzeki u jej ujścia do Morza Czarnego. Nie tylko wielkość Dunaju jest wyjątkowa, ale ma również własną wolę i jest jedyną dużą rzeką w Europie, która płynie z zachodu na wschód. Ta seria filmów przedstawia przyrodę i ludzi nad Dunajem oraz daje wgląd w ich różne życie, które kształtuje rzeka. Odcinki: Odc. 01: Od źródła do Linz; Odc. 02: Z Wachau na Węgry; Odc. 03: Z Budapesztu do Belgradu; Odc. 04: Od Żelaznych Wrót do Morza Czarnego. 13:35 JOANNA GRYZIK. ŚLĄSKI KOPCIUSZEK Reportaż, 25 min, Polska, 2020 Scenariusz: Anna Popek Zdjęcia: Jakub Jedras, Sławomir Chudowski Wykonawcy: Anna Popek (prowadząca), Marcin Luzer W 2020 roku, w Mauzoleum rodu Schaffgothów, w Kopicach na Dolnym Śląsku została ponownie złożona w rodzinnym grobowcu hrabina Joanna von Schaffgotsch z domu Gryczik von Schomberg - Godula i jej mąż Hans Ulrych. Joanna, która zmarła równo 110 lat temu, spoczęła w mauzoleum rodzinnym w Kopicach. W 1945 roku grobowiec został splądrowany, a zwłoki jej i jej męża porzucone w okolicznym parku. Dzięki staraniom lokalnej społeczności, wolontariuszy, osób pragnących zachować pamięć o tej niezwykłej postaci w 2020 roku odbył się ponowny, uroczysty pochówek. Mauzoleum w Kopicach odrestaurowano dzięki pomocy MKiDN. Uroczystości odbyły się 20 czerwca 2020 roku w Kopicach. Wzięli w nich udział m.in. potomkowie Schaffgotschów, którzy w prostej linii są spadkobiercami piastów śląskich linii legnicko - brzeskiej. To doskonały moment, by opowiedzieć o niezwykłym życiu niezwykłej kobiety jaką była Joanna Gryczik - uboga sierota, która została hrabiną. Historia, która wydarzyła się naprawdę, wydaje się być bajką. Historia w której siła dobra odmieniła życie biednej, małej, osieroconej dziewczynki, przekształcając je w pasmo zaszczytów, splendorów bogactwa i osobistego szczęścia. Czy to możliwe? Tak. Historia ta wydarzyła się w XIX wieku na Górnym Śląsku. Być może splot tak wielu nieprawdopodobnych i korzystnych zdarzeń mógł zaistnieć po to, by szerzyć dobro i aby pokazywać, że życie można przeżyć pięknie i z pożytkiem dla innych. Do dzisiaj na Górnym Śląsku funkcjonują, ufundowane jeszcze przez Joannę szkoły, szpitale i zakłady. Materialne ślady jej aktywnego życia widoczne są w wielu miejscach od Bytomia, przez Rudę Śląską, Chebzie, Zabrze po Gliwice. Ta kobieta zmieniła nie tylko los wielu ludzi, ale także oblicze przemysłowe Górnego Śląska. Historia Śląskiego Kopciuszka, jak nazywano hrabinę Joannę Gryzik von Schomberk - Godula Schaffgotsch, jest historią niezwykłego awansu społecznego ubogiej półsieroty, pochodzącej z gminu, na tle XIX - wiecznego procesu uprzemysławiania Górnego Śląska. Joanna pomnożyła odziedziczony majątek, rozwinęła osady robotnicze, m.in. Rudę Śląską, Chebzie, Orzegów na Górnym Śląsku, dbając o równy rozwój swoich licznych zakładów, jak i o edukację i zabezpieczenie socjalne, pracujących w nich robotników. Wspaniałe dzieła, które pozostawiła po sobie i które możemy oglądać do dziś, wypływały zarówno z jej charakteru, jak i ze sposobu, w jaki została wychowana. 14:15 CZŁOWIEK Z ZACHODU (MAN OF THE WEST) Western, 95 min, USA 1958 Reżyseria: Anthony Mann Scenariusz na podstawie powieści Willa C. Browna: Reginald Rose Zdjęcia: Ernest Haller Muzyka: Eve Newman Aktorzy: Gary Cooper, Julie London, Lee J. Cobb, Arthur O’Connell, Jack Lord, John Dehner, Royal Dano, Robert Wilke, Jack Williams i inni Anthony Mann zapisał się w historii kina jako jeden z najwybitniejszych twórców westernu. Współpracował też ze znakomitymi aktorami, którzy stali się gwiazdami tego gatunku: Jamesem Stewartem ("Winchester’73", "Zakole rzeki", "Naga ostroga", "Mściciel z Laramie"), Henrym Fondą ("Gwiazda szeryfa") i właśnie Garym Cooperem grającym właśnie główną rolę w "Człowieku z Zachodu". Film ten to dramatyczna opowieść o człowieku, który chce być uczciwy na terenach, gdzie rządzi bezprawie. Akcja rozwija się nieśpiesznie, a gwałtowność reakcji i zachowań bohaterów kontrastuje z sielankowym krajobrazem ukwieconych łąk. Arizona, rok 1874. Link Jones, mieszkaniec maleńkiej osady na Dzikim Zachodzie, udaje się pociągiem do Fort Worth. Ma stamtąd sprowadzić nauczycielkę, która poprowadzi w osadzie szkołę świeżo zbudowaną wysiłkiem wszystkich mieszkańców. Choć żyje się im bardzo biednie, zebrali pieniądze potrzebne na opłacenie nauczycielki. Link, któremu je powierzyli, bardzo chce wywiązać się z zadania. Ale gdy na jednej ze stacji pociąg zatrzymuje się w celu uzupełnienia zapasów wody i drewna do paleniska w lokomotywie, zostaje zaatakowany przez uzbrojoną bandę. Rabusie okradają pasażerów, niektórych ranią lub zabijają. Powierzone mu pieniądze traci również Link. Tymczasem załoga próbuje ratować się, uruchamiając skład i pośpiesznie odjeżdżając. W ogólnym zamieszaniu na torach zostaje troje pasażerów: Link, który uderzony kolbą stracił przytomność, podstarzały szuler karciany Sam Beasley oraz piosenkarka z saloonu, Billie Ellis, która liczyła, że w innym mieście znajdzie więcej szczęścia. Link, który wydaje się najlepiej znać okolicę, zostaje ich przewodnikiem. Pod jego kierunkiem wszyscy troje docierają po kilku godzinach marszu do starej chaty. Jak się okazuje, Link wychował się i przez wiele lat mieszkał w tym domu. Chata nie jest jednak pusta. Stanowi siedzibę bandy, która napadła na pociąg. Niestety, jest już za późno, żeby się wycofać. Dowodzący bandą, mocno już podstarzały Dock Tobin rozpoznaje w przybyszu swego siostrzeńca. Wychodzi na jaw, że Link też kiedyś należał do bandy, napadał i kradł z innymi. W końcu, mając dosyć takiego życia, nagle opuścił swych współtowarzyszy. W odległej osadzie zaczął wszystko od nowa, stał się uczciwym człowiekiem, założył rodzinę. Teraz jednak, bez broni, w dodatku czując się odpowiedzialny za los Beasleya i pięknej Billie, postanawia z konieczności udawać, że wrócił, by znów wkroczyć na drogę przestępstwa. Zgadza się też wziąć udział w napadzie na bank w miasteczku Lassoo. Ale najbardziej zdeprawowany z całej bandy Coaley przez cały czas go prowokuje, a kuzyn Claude nie wierzy w zapewnienia Linka. Podejrzewa, że ten chce ich zdradzić. 16:30 NA TROPACH PREHISTORII - TAJEMNICE PIERZASTYCH SMOKÓW. ODC. 2 (A NEW PREHISTORY) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2015 Reżyseria: Emma Baus Skąd pochodzą owady, ptaki i ssaki? Dzięki nowym technologiom i ostatnim odkryciom naukowcy mogą teraz odtworzyć brakujące gałęzie w genealogicznym drzewie życia. Ta trylogia, prowadzona jak badanie paleontologiczne, oparta jest o ultrarealistyczną grafikę komputerową. 17:30 SPÓR O HISTORIĘ - POLSKIE ZWYCIĘSTWA. KIRCHOLM 1605 Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2022 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Polskie zwycięstwa. Kircholm 1605. "Bitwa zaś kircholmska, dzieło to wśród rąk boskich, a potem męstwa dzielności i sławy jego na wszystkie narody i na wszystkie wieki, dziwowisko jakieś i komuż jest w Rzeczpospolitej tajną. Dziwują się po dziś dzień cudzoziemscy hetmani, pełne są ich zamorskie kroniki. Kilkanaście tysięcy ludzi zbrojnych znieść od internectionem tak małą garścią ludzi, z tak swoją szkodą; bardziej mu się potomne wieki dziwować aniżeli wierzyć będą" - mówił Jakub Sobieski podczas pogrzebu hetmana Jana Karola Chodkiewicza, szesnaście lat po zwycięstwie nad Szwedami. Jak doszło do tej batalii, uznawanej za jedno z największych zwycięstw Rzeczpospolitej Obojga Narodów? Goście: prof. Dariusz Kupisz, prof. Mirosław Nagielski i dr Przemysław Gawron. 18:10 CHŁOPI - ODC. 13/13 - ZEMSTA Serial obyczajowy, 51 min, Polska 1972 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Jan Rybkowski, Ryszard Kosiński Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Władysław Hańcza, Emilia Krakowska, Ignacy Gogolewski, Krystyna Królówna, Tadeusz Fijewski, August Kowalczyk, Magda Wołłejko, Jadwiga Chojnacka, Kazimierz Wichniarz, Mieczysław Czechowicz, Bronisław Pawlik, Irena Karel, Barbara Ludwiżanka, Wanda Łuczycka Żandarmi poszukują Rocha. Znajdują w obejściu Boryny ulotki, ale nikogo nie aresztują. Roch opuszcza Lipce. Jagna otwarcie uwodzi kleryka. We wsi narasta nienawiść wobec wszetecznicy. Jednak młody mężczyzna nie umie opanować fizycznego pociągu do pięknej kobiety i zaczyna się z nią spotykać. Jego matka podburza wieśniaczki przeciw niej. Żony buntują mężów. Na ogólnym spotkaniu mieszkańców wsi zapada decyzja o wygnaniu Jagny. Broni jej tylko Mateusz. Jagna zostaje wywieziona poza wieś i porzucona na drodze. 19:00 GIGANCI HISTORII - UNIE POLSKO - LITEWSKIE Teleturniej, 44 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Od luźnego sojuszu do zapędów inkorporacyjnych i całkowitego złączenia, które jednak nie przetrwało. Historia relacji polsko - litewskich pełna jest wielkich wizji politycznych, przemyślanych strategii i bardzo osobistych interesów. Przez cztery wieki Polska i Litwa zbliżały się i oddalały od siebie. Związek łączył czasem tylko król, bywały wspólne ważne instytucje, przekazywano sobie ziemie i przywileje. Były wspólne interesy, a kiedy się kończyły, to zdarzały się i ostre konflikty. W historii unii polsko - litewskich jak w soczewce skupia się słowiańskie braterstwo i słowiańska zapalczywość. Ten odcinek teleturnieju przybliży nam tamte czasy i temat unii polsko - litewskich. 19:50 KALENDARIUM POWSTANIA STYCZNIOWEGO 1863 - ODC. 8 Felieton, 5 min, Polska, 2022 Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Celem cyklu Kalendarium Powstania Styczniowego 1863 jest przypomnienie współczesnym Polakom wydarzeń, jakie miały miejsce 160 lat temu. Powstanie Styczniowe było największym i najdłużej trwającym zrywem niepodległościowym Polaków, jaki miał miejsce w okresie zaborów. Jego wybuch 22 stycznia 1863 r. wywołało ogłoszenie branki, czyli poboru do wojska rosyjskiego. Choć powstanie zakończyło się klęską, pamięć o nim trwała w narodzie do końca zaborów. Doświadczenie tajnego państwa z okresu powstania było wzorem dla państwa podziemnego z czasu okupacji niemieckiej i sowieckiej. Jego herb Orzeł Biały, Pogoń i św. Michał Archanioł przypominał niezrealizowaną ideę Rzeczpospolitej trojga narodów. Z doświadczenia Powstania Styczniowego czerpał Piłsudski, planując walkę o odzyskanie niepodległości. Powiedział m.in. Dla nas, żołnierzy wolnej Polski, powstańcy 1863 roku są i pozostaną ostatnimi żołnierzami Polski, walczącej o swą swobodę, pozostaną wzorem wielu cnót żołnierskich, które naśladować będziemy. Kalendarium Powstania Styczniowego 1863 będzie zawierać cotygodniowy przegląd wydarzeń na ziemiach polskich, ale także reakcji świata na wybuch powstania, biogramy postaci, przegląd prasy powstańczej i rosyjskiej. W każdym odcinku znakomici polscy historycy tj. Włodzimierz Suleja, Janusz Odziemkowski, Andrzej Nowak, Wojciech Karwat, Michał Kopczyński, Mariusz Wołos opowiedzą o jednym, najważniejszym wydarzeniu z danego tygodnia bądź przypomną ważną, a często zapomnianą postać z okresu powstania. Cykl będzie ilustrowany archiwaliami pochodzącymi z zasobów TVP oraz archiwów polskich i zagranicznych. 22:15 AMERYKA, OJCZYZNA PRZYBYSZÓW - ODC. 2/2 (HOW THE WORLD MADE AMERICA) Film dokumentalny, 99 min, USA, 2017 Dokument opowiada historię Stanów Zjednoczonych i ludzi, którzy je stworzyli i ukształtowali. Jest kroniką imigracji grup etnicznych z różnych stron świata, przybliża związane z tym wydarzenia historyczne, takie jak holenderski handel futrami, stworzenie znaczka pocztowego przez irlandzkich imigrantów, kalifornijska gorączka złota, masowa imigracja Niemców na pomoc armii Unii podczas wojny secesyjnej, wielka migracja Afroamerykanów na północ i zachód Stanów oraz budowa Kolei Transkontynentalnej, która skróciła czas podróży ze wschodu na zachód Ameryki z sześciu miesięcy do jednego tygodnia. Dzięki wywiadom z potomkami imigrantów, których opowieści ubarwiają narrację, oraz mapom prezentującym etapy zaludnienia Stanów, ta niezwykle barwna seria dokumentalna pokazuje, że imigracja nie tylko zmieniła Stany Zjednoczone, ona jest wpisana w ich historię. 00:05 ZŁOTE KOŁO Film kryminalny, 99 min, Polska 1971 Reżyseria: Stanisław Wohl Scenariusz: Aleksander Ścibor - Rylski Zdjęcia: Mikołaj Sprudin Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Występują: Tadeusz Janczar, Janusz Bukowski, Zdzisław Maklakiewicz, Teresa Lipowska, Ryszard Pietruski, Kazimierz Wichniarz, Katarzyna Łaniewska, Jerzy Trela Znakomicie utrzymany klimat początku lat 70. i zawikłana intryga w kryminale, do którego scenariusz napisał sam Aleksander Ścibor - Rylski. Uwagę zwraca świetna obsada z Tadeuszem Janczarem i Zdzisławem Maklakiewiczem na czele. W filmie zagrał syn Janczara, Krzysztof, którego widzowie pamiętali jeszcze z roli w niezwykle popularnym serialu telewizyjnym "Wojna domowa" (1965). "Złote Koło" gloryfikuje profesjonalizm i humanitaryzm oficerów milicji, równocześnie jest kryminałem spełniającym wszelkie wymagania gatunku. Na ulicy Złote Koło znaleziono nieprzytomnego nastolatka z raną zadaną w głowę. Nieznany mężczyzna przywiózł chłopca do szpitala i natychmiast się oddalił, nie pozostawiając żadnych danych o sobie. Wkrótce nastolatek umiera, a lekarze podejrzewają, że nie był to zwykły wypadek. Policja prowadzi śledztwo w tej tajemniczej sprawie. Szczególnie jest nią zainteresowany kapitan milicji Budny. Denat był w wieku jego syna, miał przecież całe życie przed sobą. Biorący udział w dochodzeniu funkcjonariusze próbują ustalić presonalia chłopca, który nie miał przy sobie żadnych dokumentów. Sprawa przyjmuje kryptonim "Złote Koło". Okazuje się, że ofiarą był siedemnastoletni Janusz Kruk, sierota, do niedwana uczeń technikum. Głównym podejrzanym o dokonanie zabójstwa staje się lokalny pijaczek. Śledztwo wykazuje, że chłopiec mógł mieć powiązania z członkami bandy wyrostków, mających sporo na sumieniu. Ten fakt i inne ujawnione okoliczności kierują dochodzenie na zupełnie inne tory.