TVP Historia Środa, 01.03.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 1 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1933 - otwarcie magistrali kolejowej łączącej Górny Śląsk z Gdynią; 1936 - pierwsza audycja dla zagranicy Polskiego Radia; 1945 - MBP przeniesiono z Lublina do Warszawy, a Aleje Ujazdowskie przemianowano na al. Stalina; 1963 - pierwszy przeszczep wątroby; 07:10 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 24 (OST.) Serial historyczno-sensacyjny, 58 min, Polska, 1991 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Zdjęcia: Antoni Wojtowicz Aktorzy: Olaf Lubaszenko, Cezary Pazura, Jan Pęczek, Lech Łotocki, Sławomir Matczak, Stanisław Jaskułka, Marian Glinka, Miłogost Reczek, Piotr Krukowski, Jarosław Tyrański, Andrzej Jakubas, Grażyna Jakubecka, Krystyna Chmielewska, Iwona Słoczyńska, Zbigniew Buczkowski Rok 1939. W imieniu wywiadów polskiego i niemieckiego Czarek i Relke uzgadniają wymianę agentów. Polacy chcą wydostać Ewę i "Georga". Na prośbę Relkego Czarek wiezie go do matki, z którą nie widział się przez dwadzieścia lat. Widok syna wzrusza ją, ale nie chce go spotkać nigdy więcej. Ewa ma zaawansowaną gruźlicę. Jerzy już na granicy zostaje przez Polaków aresztowany jako podejrzany o współpracę z Abwehrą. Rozkaz ten wydano bez wiedzy Kalety i Czarka, pewnych niewinności Jerzego. Zbuntowany Czarek ma zostać zawieszony, ale pułkownik Kaleta grozi zwierzchnictwu swoją dymisją. Meldunki polskich wywiadowców są jednoznaczne: wojna jest przesądzona. Czarek rozdaje współpracownikom fałszywe paszporty, żegna się z rodzicami. Ma przydział do armii "Poznań" generała Kutrzeby. Gdy Schleswig-Holstein atakuje Westerplatte, Relke z Voraczkiem piją w Gdańsku szampana. Szpital zawiadamia Czarka o śmierci Ewy. Na Warszawę nadciąga pierwszy nalot. 08:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 222 ZDĄŻYĆ PRZED CZASEM Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki W tym odcinku wizyta w poznańskim Muzeum Broni Pancernej. We współpracujących z Muzeum warsztatach prowadzi się prace renowacyjne sprzetu z okresu I i II wojny światowej. Grupa pasjonatów jest w stanie przywrócić do pancernego życia każde znalezione pancerne zwłoki. Ich praca jest fascynująca, a wyniki nieprawdopodobne. 08:50 HISTORIA POLSKI - ŚPIJ KOLEGO... Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2019 Reżyseria: Stanisław Kuźnik Scenariusz: Stanisław Kuźnik Muzyka: Arnold Dąbrowski Bohaterem filmu jest sierż. Józef Franczak, ps. Laluś, ostatni "żołnierz wyklęty". Franczak, żołnierz II Rzeczypospolitej, AK i WiN, po zakończeniu II wojny działał na Lubelszczyźnie w zgrupowaniu partyzanckim Uskoka, zajmując się głównie utrzymaniem ładu i dyscypliny wśród miejscowej ludności (był żandarmem, absolwentem szkoły podoficerskiej w Grudziądzu); m.in. wykonywał wyroki na zdrajcach, którymi byli denuncjatorzy, ubecy, partyjni aktywiści. Przez ostatnie dziesięć lat swego życia, wspierany przez miejscowych, ukrywał się samotnie na terenie kilku gmin w okolicach miejscowości Piaski. Zginął w milicyjnej obławie w podlubelskiej wsi, jesienią 1963 roku. 10:00 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICZY DR SORGE Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 1994 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna o charakterze sensacyjnym, popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Bohaterem tego odcinka jest Richard Sorge - radziecki superszpieg o pseudonimie Ramsay. Jako korespondent Frankfurter Zeitung pracował w Chinach i Japonii. Była to świetna przykrywka do jego działalności szpiegowskiej dla radzieckiego wywiadu wojskowego. W 1941 r. nadał z Tokio depeszę, w której przekazał niemal dokładną datę ataku Niemiec na ZSRR. Dlaczego Stalin ją zignorował? 10:25 SENSACJE XX WIEKU - NAJWIERNIEJSZY ŻOŁNIERZ HITLERA Kameralne i studyjne (widowisko), 22 min, Polska, 1995 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Odcinek poświęcony sprawie udziału Erwina Rommla w spisku na Adolfa Hitlera. W 1944 roku feldmarszałek Erwin Rommel uważany za najwierniejszego oficera Hitlera przyłączył się do spisku antyhitlerowskiego. Program przedstawia nieznane dotąd fakty z frontu zachodniego, gdzie Niemcy i Amerykanie podjęli próbę zawarcia pokoju. Jednym z uczestników rokowań był Erwin Rommel. 10:55 UKRAIŃSKI SŁUGA NARODU Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2020 Reżyseria: Barbara Włodarczyk Celem filmu jest odpowiedź na pytanie, na czym polega fenomen popularności Wołodymyra Zełenskiego i w jaki sposób wykorzystuje on ogromny mandat społeczny. Czy pełnia władzy, przy słabości instytucji państwa, nie stanie się pokusą do autorytarnych rządów? Będzie to swoista anatomia sukcesu Sługi Narodu i konsekwencji (także międzynarodowych) skupienia władzy w rękach człowieka, który robi najbardziej spektakularną karierę polityczną w Europie. Wszystko w atrakcyjnej formie kina akcji. Bez patosu i nadęcia. 12:30 KOŁO HISTORII - WOJENNE PRZYPADKI PUŁKOWNIKA MENTLA Reportaż, 29 min, Polska, 2014 Scenariusz: Grzegorz Gajewski Film opowiada o losach prawie dziś stuletniego Emila Mentla, podchorążego Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu, oficera 8. Pułku Ułanów i 1. Pułku Szwoleżerów. Porucznik Mentel po klęsce wrześniowej wyruszył na następną wojnę, pokonując samotnie góry na nartach, zbiegł w 1940 roku na Węgry, a stamtąd powędrował do Syrii, gdzie odtwarzały się polskie oddziały. Jako jeden z pierwszych kawalerzystów tworzonego Pułku Ułanów Karpackich trafia następnie ze swą jednostką do Afryki, gdzie walczy w obronie Tobruku. Kolejna jego wojenna podróż wiedzie na front włoski. Za walki pod Monte Cassino Mentel otrzymuje krzyż Virtuti Militari. Walczy pod Anconą, Pesaro i Bolonią. Powojenne losy mjr. Mentla komplikują się, kiedy decyduje o pozostaniu w Anglii, by następnie wyjechać do Rodezji jako farmer. W ogarniętym wojną kraju walczy i on, uzbrajając pracujących na jego farmie Murzynów. Po klęsce osiada w Sacramento w Kalifornii i podejmuje starania o powrót do kraju, kiedy demokratyczne przemiany w Polsce stają się faktem. Film w finale opowiada o ostatniej walce Emila Mentla o zwrot własności i możliwość uzyskania spokojnego kąta w ojczyźnie. 15:40 GIGANCI HISTORII - ODC. 56. MIKOŁAJ KOPERNIK. ŻYCIE I DZIEŁO. Teleturniej, 43 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Jedna z najbardziej fascynujących postaci renesansu. Wszechstronnie wykształcony. Najbardziej znany mieszkaniec Torunia. O jego wczesnych latach wiemy niewiele, ale wiele pozostawił po sobie jako dorosły człowiek. Mikołaj Kopernik, polski astronom, który zmienił bieg historii. W swoim dziele "O obrotach ciał niebieskich" rozprawił się z ptolomejskim modelem wszechświata. Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię - wszyscy to znamy. Pytanie, czy wiemy, kim był Kopernik? Gdzie zaczęła się jego naukowa droga? Czy prawdą jest, że podczas studiów przehulał znaczną część majątku? Dlaczego miejsce pochówku astronoma pozostawało nieznane przez prawie pięć stuleci? I wreszcie jak nazywa się urządzenie służące do wyznaczania paralaksy Księżyca i obliczania jego odległości od Ziemi? Z tymi pytaniami będą musieli zmierzyć się uczestnicy tego odcinka programu, tematem rozgrywki będzie życie i dzieło Mikołaja Kopernika. 16:55 WOJENNE DZIEWCZYNY S.I - ODC. 1 Serial wojenny, 43 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz Zdjęcia: Marian Prokop Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka Opowieść o trudnych latach okupacji hitlerowskiej, przedstawiona z perspektywy trzech młodych kobiet. Nie są jeszcze matkami, nie są też żonami. To bardzo młode dziewczyny, którym u progu dorosłego życia losprzyniósł wojnę. I to jedną z najstraszliwszych. Przygotowywane przez pierwsze dwadzieścia lat do życia według standardów swego środowiska, nagle stanęły bezbronne wobec potężnych sił zła i ciemności. I podjęły z nimi walkę. odc. 1 Wybucha wojna. Irka, panienka z dobrego domu przeżywa koszmar nalotu na szpital, w którym pracuje. Wciąż czeka na narzeczonego Kamila, który tuż przed ślubem został powołany do wojska. Ewka zostaje wypuszczona z więzienia, w którym odsiadywała wyrok za kradzieże. Próbuje ułożyć sobie życie w okupowanej Warszawie, wciąż dopuszczając się drobnych kradzieży. Marysia, córka bogatego żydowskiego przedsiębiorcy z Łodzi ucieka z getta i przyjeżdża do Warszawy odebrać przechowane przez jej ojca pieniądze. Niestety, zaufany bankier okrada jej rodzinę. Marysia nie ma środków do życia w Warszawie, nie ma też dokumentów. Jako Żydówka w każdej chwili może zostać aresztowana. Postanawia wrócić do getta w Łodzi. Na dworcu zostaje okradziona z resztek pieniędzy. Złodziejką jest Ewka. Marysia zostaje zatrzymana przez niemieckiego żandarma. Ewka, widząc w jakie kłopoty ją wpędziła, pomaga jej ryzykując wiele. Następnie ukrywa ją w komórce należącej do matki. Ewka zwraca się o pomoc do Szczęsnych - rodziny Irki. Zna ich jeszcze z dzieciństwa, kiedyś jej matka pracowała w dworku. To pierwsze po latach spotkanie Irki i Ewki. Wszystko idzie dobrze, następnego dnia Marysia ma zamieszkać w nowym bezpiecznym miejscu. Ewka wraca do domu, gdzie odbywa się libacja z udziałem folksdojcza Domaraszka. Ten, wyrzucony przez Ewkę zagląda do komórki, gdzie znajduje Marysię. 18:00 HISTORIA POLSKI - ŻELAZNY CHŁOPIEC Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2021 Reżyseria: Andrzej Ciecierski Scenariusz: Andrzej Ciecierski Zdjęcia: Andrzej Ciecierski Wykonawcy: Dariusz Szymaniak Podziemne organizacje niepodległościowe i jego formacje zbrojne były pierwszym przeciwnikiem po zakończeniu II wojny światowej, z którym komunistyczny aparat bezpieczeństwa podjął bezwzględną walkę. Dla nowej władzy oddziały partyzanckie, które nie złożyły broni po kapitulacji Niemców to najpoważniejsze zagrożenie, przeciwko którym kierowała ona ogromne siły wojskowe i milicyjne. Kim byli członkowie tych oddziałów, którzy swoje, często młode życie położyli na szali walki o prawdziwą niepodległość Polski? Jednym z nich był Zdzisław Badocha, urodził się 22 marca 1923 roku w Dąbrowie Górniczej. Ojciec jego służył w szeregach Korpusu Ochrony Pogranicza. Około 1938 roku rodzina Badochy przeniosła się do Święcian (woj. wileńskie), gdzie ojciec Zdzisława został przydzielony do służby. Tam też uczęszczał do gimnazjum i należał do ZHP. Ukończył tylko jedną klasę, gdyż dalszą edukację uniemożliwił mu wybuch II wojny światowej. W szkole był dobrym uczniem i świetnym sportowcem. W domu Badochów bardzo mocno pielęgnowane były tradycje patriotyczne. Po wybuchu wojny ojciec Zdzisława został internowany na terenie Litwy, a matka kilka razy aresztowana przez NKWD i nowe władze litewskie. W czerwcu 1942 roku Zdzisław Badocha wstąpił do Armii Krajowej. Na początku 1943 roku został żołnierzem 23. Ośrodka Dywersyjnego Ignalino - Nowe Święciany. Był zastępcą dowódcy 9. Patrolu, przyjmując pseudonim "Żelazny". Pracował na stacji kolejowej Nowe Święciany, a do jego głównych zadań, jako żołnierza AK, należało między innymi zdobywanie broni i amunicji, sabotaż samochodowy i kolejowy niemieckich transportów wojskowych. Podczas jednej z akcji sabotażowych został zdekonspirowany i wtedy podjął decyzją o wstąpieniu do partyzantki. Trafił do V Wileńskiej Brygady AK dowodzonej przez mjr Zygmunta Szendzielarza "Łupaszkę". Brygada ta nie wzięła udziału w operacji "Ostra Brama", a okrążona przez Sowietów na polecenie dowódcy uległa rozwiązaniu. Żołnierze musieli na własną rękę przebijać się przez okrążenie. Zdzisław Badocha z kilkoma innymi kolegami udał się na Białostocczyznę. Niestety okrążony przez NKWD został siłą wcielony do nowego Wojska Polskiego. Na początku 1944 roku zdezerterował podczas stacjonowania wojska w Dojlidach. Już w październiku powrócił do konspiracji w rejonie Bielska Podlaskiego. W kwietniu 1945 roku po odtworzeniu Wileńskiej Brygady AK Badocha został dowódcą plutonu. Za swoją postawę i męstwo awansowany na stopień kaprala, a latem 1945 osobiście przez mjr. "Łupaszkę" do stopnia podporucznika czasu wojny. 19:05 HUBAL Dramat historyczny, wojenny, 127 min, Polska 1973 Scenariusz i reżyseria: Bohdan Poręba Zdjęcia: Tadeusz Wieżan Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Ryszard Filipski, Małgorzata Potocka, Tadeusz Janczar, Emil Karewicz, Stanisław Niwiński, Kazimierz Wichniarz, Jan Stawarz, Zygmunt Malanowicz, Jerzy A. Braszka, Henryk Giżycki, Bolesław Idziak, Jerzy Korsztyn, Andrzej Kozak, Eugeniusz Kujawski "Hubal" to epicki obraz kilkumiesięcznej walki oddziału majora Henryka Dobrzańskiego. Legendarny Hubal był wnukiem powstańca z 1863 roku. W 1914 roku po zdaniu egzaminu maturalnego wstąpił do II Brygady Legionów Polskich gen. Józefa Hallera. Podczas I wojny światowej odznaczony został Krzyżem Virtuti Militari V klasy i czterokrotnie Krzyżem Walecznych. W dwudziestoleciu międzywojennym był zawodowym oficerem. Henryk Dobrzański był także słynnym jeźdźcem, członkiem polskiej ekipy na olimpiadzie w Amsterdamie w 1928 roku. Po klęsce wrześniowej nie zdjął munduru i do końca kwietnia 1940 roku dowodził stworzonym przez siebie pierwszym oddziałem partyzanckim. Zwany przez Niemców "Szalonym majorem", zginął w zasadzce 30 kwietnia 1940 roku. Dowódca 110. pułku ułanów na wieść o stracie jednego szwadronu 23 września 1939 roku rozwiązuje pułk. Jego zastępca, major Dobrzański, samorzutnie przejmuje dowództwo. Pozostaje przy nim około 180 ułanów. Major decyduje, że oddział pójdzie z odsieczą walczącej jeszcze Warszawie. Po otrzymaniu wiadomości o kapitulacji stolicy Dobrzański podejmuje decyzję o przeprawie przez Węgry do Francji, ślubuje też, że nie zdejmie munduru. Oddział przechodzi na ziemię kielecką. W Bodzentynie major ogłasza decyzję o pozostaniu w kraju. Żołnierze i dowództwo przyjmują pseudonimy, Dobrzański odtąd zwany będzie Hubalem. Dowodzony przez niego Oddział Wydzielony Wojska Polskiego podejmuje walkę partyzancką. Realizacja filmu trwała 10 miesięcy, większość scen nakręcono na szlaku walk hubalczyków. Wkroczenie oddziału Hubala do wsi Poświętne i udział żołnierzy w nabożeństwie nakręcono w tym samym barokowym kościele i z udziałem mieszkańców Poświętnego i okolic, pamiętających owe wydarzenia. W naturalnej scenerii zrealizowano także sceny pacyfikacji wsi - na potrzeby filmu spalono przeznaczone do rozbiórki autentyczne, istniejące w okresie okupacji chałupy wsi Swolszowice. Sekwencję śmierci Hubala nakręcono w tym samym miejscu, gdzie miała ona miejsce naprawdę. Jednym z konsultantów był Zygmunt Laskowski z Anielina, który w 1940 roku rozpoznał zmasakrowane przez Niemców zwłoki majora Dobrzańskiego. W filmie zagrał go jego syn, Tadeusz. W scenach batalistycznych brało udział łącznie 500 osób, 100 koni, w tym 25 specjalnie szkolonych. 21:25 FESTIWAL KULTURY NARODOWEJ "PAMIĘĆ I TOŻSAMOŚĆ" - GALA 2023 Kameralne i studyjne (widowisko), 90 min, Polska, 2023 Reżyseria: Cyprian Ziąbski Wykonawcy: Agata Konarska (prowadząca) Uroczysta Gala trzeciej edycji Festiwalu Kultury Narodowej "Pamięć i tożsamość". Na festiwal zgłoszono produkcje w kategoriach: Film i serial fabularny, Film i serial dokumentalny, Cykliczne programy o charakterze tożsamościowym, Teatr, Rekonstrukcja, Koncert i widowisko oraz Dla dzieci Polak mały. Przewidziane są dodatkowo 2 kategorie specjalne - Dziedzictwo bł. kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz Ojczyzna w nutach Chopina. Będzie też konkurs Pitching FKN - przestrzeń, w której zewnętrzni twórcy filmów dokumentalnych będą mogli zaprezentować swoje projekty w fazie developmentu. Zwycięzca konkursu będzie nagrodzony możliwością współpracy z TVP przy realizacji projektu. Będzie też Nagroda publiczności, którą zdobędzie pozycja festiwalowa o największej liczbie głosów, oddanych podczas trwania plebiscytu. 23:05 ONI SZLI SZARYMI SZEREGAMI Dokument fabularyzowany, 83 min, Polska, 2010 Reżyseria: Mariusz Malec Scenariusz: Mariusz Malec Zdjęcia: Tomasz Wójcik Aktorzy: Lesław Żurek, Maciej Zacharzewski, Aleksandra Prykowska Jest to opowieść o konspiracyjnej historii ZHP pracującego w okresie II wojny światowej pod kryptonimem "Szarych Szeregów". W fabularyzowanym filmie głos zabierają żyjący uczestnicy wydarzeń: członkowie "Zawiszy", "Bojowych Szkół" i "Grup Szturmowych" biorących bezpośredni udział w akcjach sabotażowych oraz zbrojnych polskiego podziemia. Film przypomina też legendarne postaci bohaterów "Kamieni na szaniec" - Zośki, Rudego, Alka. 00:40 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 222 ZDĄŻYĆ PRZED CZASEM Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki W tym odcinku wizyta w poznańskim Muzeum Broni Pancernej. We współpracujących z Muzeum warsztatach prowadzi się prace renowacyjne sprzetu z okresu I i II wojny światowej. Grupa pasjonatów jest w stanie przywrócić do pancernego życia każde znalezione pancerne zwłoki. Ich praca jest fascynująca, a wyniki nieprawdopodobne. 01:15 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICZY DR SORGE Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 1994 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna o charakterze sensacyjnym, popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Bohaterem tego odcinka jest Richard Sorge - radziecki superszpieg o pseudonimie Ramsay. Jako korespondent Frankfurter Zeitung pracował w Chinach i Japonii. Była to świetna przykrywka do jego działalności szpiegowskiej dla radzieckiego wywiadu wojskowego. W 1941 r. nadał z Tokio depeszę, w której przekazał niemal dokładną datę ataku Niemiec na ZSRR. Dlaczego Stalin ją zignorował? 01:40 SENSACJE XX WIEKU - NAJWIERNIEJSZY ŻOŁNIERZ HITLERA Kameralne i studyjne (widowisko), 22 min, Polska, 1995 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Odcinek poświęcony sprawie udziału Erwina Rommla w spisku na Adolfa Hitlera. W 1944 roku feldmarszałek Erwin Rommel uważany za najwierniejszego oficera Hitlera przyłączył się do spisku antyhitlerowskiego. Program przedstawia nieznane dotąd fakty z frontu zachodniego, gdzie Niemcy i Amerykanie podjęli próbę zawarcia pokoju. Jednym z uczestników rokowań był Erwin Rommel. 02:10 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - OSTATNI CIOS ODC. 1 Magazyn, 28 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę na temat II wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego zdobyciu Berlina w 1945 roku.