TVP Historia Piątek, 03.03.2023 Zmiany z dnia 14.02.2023 w stosunku do raportu z dnia 01.02.2023 (dodano pozycję programową) 11:20 W PRLU - MIT KOSMONAUTY Dysk./wywiad/debata, 27 min, Polska, 2022 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadząca) W latach 60. świat podbijał kosmos. Trwała rywalizacja, kto będzie pierwszy. Sowieci wysłali w przestrzeń kosmiczną pierwszego człowieka, lotnika Jurija Gagarina. Później pierwszą kobietę Walentynę Tiereszkową. Amerykanie jako pierwsi zdobyli Księżyc, a pierwszym człowiekiem stawiającym tam krok był astronauta Neil Armstrong. Ta rywalizacja o kosmos musiała działać na wyobraźnię. Wydawało się, że postęp technologiczny ma nieograniczone możliwości, a człowiek niebawem będzie swobodnie poruszał się w czasie i przestrzeni. Szczególnie w latach 60. widziano przyszły świat, ten po roku 2000, jako supernowoczesną społeczność poruszającą się unoszącymi wszędzie pojazdami i korzystającą powszechnie z poczty pneumatycznej. Świat taki nie jest. Zamiast poczty pneumatycznej mamy internet, a kryzys paliwowy lat 70. i problemy z klimatem stopniowo studziły entuzjazm. Nie zmienia to faktu, że młodzież, szczególnie męska, wyrastała w duchu mitu zdobywcy, pioniera. W tym klimacie powstawały komputery i literatura science fiction, w ramach której, szczególnie w takich krajach jak Polska, można było, korzystając z zasłony dymnej, jaką dawała kosmiczna fikcja, pisać krytycznie o totalitaryzmach. (dodano pozycję programową) 14:05 NARODZINY NAZIZMU S.I - POLITYKA (RISE OF THE NAZIS) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Julian Jones Seria odpowiada na zasadnicze pytanie: jak doszło do tego, że rządy w Niemczech przejęli faszyści. Te filmy to spojrzenie od wewnątrz na drogę Hitlera do władzy. Historia zostaje opowiedziana z punktu widzenia osób z jego najbliższego otoczenia, tych, którzy utorowali mu drogę do władzy, i tych, którzy próbowali go powstrzymać. Od politycznych intryg, które zamieniły niemiecki parlament w prawdziwy "House of Cards", po demontaż demokracji, który uczynił z Hitlera wszechmocnego Fuhrera. W cyklu dokonana zostanie analiza, czy taki rozwój zdarzeń był nieunikniony, jakie pojawiły się znaki ostrzegawcze, jakie podjęto decyzje, jakich szans nie wykorzystano i jakie błędne oceny sformułowano, które mogły powstrzymać Hitlera i zmienić bieg historii. Episode 1: Politics Episode 2: The First Six Months in Power Episode 3: Night of the Long Knives (zmodyfikowano opis: Omówienie) 15:10 CENA WYZWOLENIA Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2022 Reżyseria: Paweł Domański Zdjęcia: Marcin Majerski Rosyjski atak na Ukrainę pozwolił ocenić proces rozliczania się z grzechami komunizmu za wschodnią granicą, i jak się okazuje zamiast rachunku sumienia, Kreml w tych grzechach coraz bardziej się rozsmakowuje, a najczarniejsze zbrodnie albo wypiera ze zbiorowej świadomości, albo próbuje wręcz udoskonalać, tworząc nową machinę terroru - Związek Sowiecki. Film "Cena wyzwolenia" nie będzie jednak o Ukrainie. To na wskroś polska opowieść o nożu wbitym w plecy, o kłamstwach, morderstwach i wywózkach, które rozpoczęły się 17 września 1939 roku. Naszą "Ceną wyzwolenia" jest 570 tysięcy osób zamordowanych przez Sowietów, utrata Kresów Wschodnich, 50 lat komuny, i pranie mózgu, które sprawia, że do dziś niektórzy pochylają głowy nad sowieckimi grobami "wyzwolicieli". "Cena wyzwolenia" to dowód, że komunizm wciąż czeka na swoją "Norymbergę". Autorzy filmu odwiedzają utracone na zawsze "Kresy Wschodnie", ale też areszty, w których byli przetrzymywani i mordowani ci, którzy sprzeciwiali się stalinowskiej władzy. Rosja do dziś nie przyznała się do ataku na Polskę we wrześniu 1939 roku. W oficjalnej historiografii był to jedynie "wyzwoleńczy pochód Armii Czerwonej". Ten "pochód" oznaczał śmierć polskich jeńców w Katyniu, wywózki setek tysięcy osób w najdalsze zakątki Związku Sowieckiego oraz terror. (dodano pozycję programową) 16:05 JAN POLKOWSKI. MOJE MIEJSCE NA ZIEMI. NOWA HUTA Film dokumentalny, 18 min, Polska, 2022 Reżyseria: Iwona Meus, Marek Gajczak Scenariusz: Iwona Meus Film poświęcony jest poecie Janowi Polkowskiemu. Poeta spędził dzieciństwo i (górną i chmurną) młodość w Nowej Hucie. W wierszach nowohuckich pobrzmiewają echa walk w obronie krzyża, obserwowane przez ośmioletniego Janka ukradkiem zza firanki kuchennego okna (1960) i zajść ulicznych w okresie stanu wojennego, których w 20 lat później był już aktywnym uczestnikiem. Jan Polkowski należy do kategorii poetów czynu. W wierszu "Ob. Jan Polkowski uzasadnienie istnienia" cytuje nakaz przeszukania nowohuckiego mieszkania (wydany przez Prokuraturę Wojewódzką w Krakowie) w związku z podejrzeniem o udział w zamachu na pomnik Lenina. Za tę formę twórczości poeta zapłaci internowaniem. Opowiedziana poezją Polkowskiego historia Nowej Huty zamyka się ramami czasowymi 1949 - 1983. Wieńczy ją wstrząsający swą oskarżycielską mocą wiersz "O Nowej to Hucie piosenka", poświęcony pamięci Bogdana Włosika ofiary stanu wojennego. (dodano pozycję programową) 18:15 PLANETY - MARS. ODC. 2/5 (THE PLANETS) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Stephen Cooter W drugim odcinku Mars. Mars, nasz sąsiad, to jałowy, pustynny świat. Jego powierzchnię pokrywają rdzawe skały i piach. Lecz tuż pod powierzchnią znajdują się ślady minionego życia planety. Cztery miliardy lat temu to był całkiem inny świat. Atmosfera była wystarczająco gęsta, że mogły istnieć morza i rzeki. A są to warunki konieczne do powstania życia. Lecz dzisiaj tamtego świata już nie ma. Rzeki wyschły. Oceany wyparowały. Tymczasem Ziemia, widoczna w zimną marsjańską noc, tętni życiem. Lecz gdy te planety powstały, były identyczne. Ponad cztery i pół miliarda lat temu chmura pyłu i gazów zapada się i tworzy zalążek Słońca. Krążące w przestrzeni resztki pyłu grawitacja zbija w większe formacje. Powstaje osiem nowych światów. Wśród nich nasz sąsiad Mars i nasza planeta Ziemia. Oba bogate w takie substancje jak węgiel, żelazo i co najważniejsze wodę. Lecz mimo podobieństw w trakcie powstawania, losy tych planet będą odmienne. (dodano pozycję programową) 20:25 SŁOWO HONORU Teatr TV, 77 min, Polska Autor: Krzysztof Zaleski, Paweł Wieczorkiewicz Reżyseria: Krzysztof Zaleski Zdjęcia: Jacek Petrycki Scenografia: Marek Chowaniec Kostiumy: Małgorzata Chachaj Występują: Maria Pakulnis (Emilia Malessa), Piotr Adamczyk (Józef Rybicki), Anna Grycewicz (Izabela Tańska - Kwapińska), Monika Krzywkowska (Maria Kann), Katarzyna Herman (Wacława Zapolska), Jacek Rozenek (Józef Różański), Leon Charewicz (Jan Rzepecki), Andrzej Piszczatowski ("Nikołaszkin"), Marcin Troński ("Dawydow"), Robert Gonera ("Ponury") i inni "W obliczu Boga Wszechmogącego i Najświętszej Marii Panny Królowej Korony Polskiej kładę swe ręce na ten Święty Krzyż, znak męki i zbawienia, i przysięgam, że będę wiernie i nieugięcie stała na straży honoru Polski" - wśród kobiet składających w Warszawie 1940 roku przysięgę wierności organizacjom Polskiego Państwa Podziemnego jest i Emilia Malessa. W ciągu następnych lat wojny ta kapitan Armii Krajowej o pseudonimie "Marcysia" organizuje Komórkę Łączności Zagranicznej AK i staje na jej czele. Dzięki pracy Emilii i podległych jej łączników z okupowanej przez hitlerowców Polski trafia do aliantów wiele cennego materiału wywiadowczego. Sama "Marcysia" bierze udział w powstaniu warszawskim. Klęska nazistów, wiążąca się z wkroczeniem do kraju Sowietów i przejęciem władzy przez komunistów, oznacza dla żołnierzy AK katastrofę. Trwają aresztowania. Ci, którzy chcą uniknąć więzienia, nadal pozostają w konspiracji. W walkach z jednostkami radzieckimi oraz bratobójczych zmaganiach z oddziałami wiernymi komunistom giną liczni członkowie podziemia. W sercach innych, widzących, jak z każdym dniem krzepnie przyjazna Sowietom władza, gaśnie nadzieja na wolną Polskę. Wielu z nich postanawia się ujawnić, ryzykując więzienie. Niektórzy, tak jak pułkownik Jan Rzepecki, wierzą, że z komunistami można się dogadać. Rzepecki chce, aby członkowie AK stali się rdzeniem legalnej opozycji. Malessa kontynuuje swoją misję w antykomunistycznym zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość, choć zdaje sobie sprawę z niebezpieczeństwa grożącego wykruszającemu się gronu łączniczek i jej samej. Tymczasem funkcjonariusze bezpieki wpadają na trop "Marcysi". Kobieta trafia do więzienia przy ulicy Rakowieckiej w Warszawie. Tam Malessa staje przed obliczem kapitana Józefa Różańskiego. Wysoki funkcjonariusz Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego jest dla "Marcysi" uprzejmy. Wyraża uznanie, śledząc szlak bojowy kobiety, wyjaśnia, że dobro Polski wymaga współpracy wszystkich, którzy walczyli z faszystami. Prosi, aby Emilia skłoniła pozostających w konspiracji żołnierzy AK do ujawnienia się. Różański daje oficerskie słowo honoru, że ujawniającym się nie stanie się nic złego. Malessa waha się. W wyznawanym przez nią systemie wartości słowo honoru ma swoją wagę. Wsparta w postanowieniu przez swego zwierzchnika, pułkownika Rzepeckiego, kobieta godzi się na współpracę z Różańskim. Nie zdaje sobie sprawy, że reprezentujący resort bezpieczeństwa oficer prowadzi bezwzględną grę, w której najważniejszym celem jest fizyczne wyeliminowanie przeciwnika... Dramat w reżyserii Krzysztofa Zaleskiego opowiada o tragicznych losach "Marcysi". Współautorem scenariusza jest profesor historii Uniwersytetu Warszawskiego, wybitny sowietolog Paweł Wieczorkiewicz.