TVP Historia Sobota, 04.03.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 4 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1604 - kanonizacja królewicza Kazimierza; 1678 - urodził się Antonio Vivaldi; 1968 - Michnik i Szlajfer skreśleni z listy studentów UW; 1988 - prezydent Mitterand otworzył piramidę na dziedzińcu Luwru; 07:10 RZEKA ŻYCIA Film dokumentalny, 76 min, Polska, 2020 Zdjęcia: Ks. Roman Sikoń Każdy z nas płynie swoją rzeką życia. Film ten zanurza nas w wielkiej przestrzeni amazońskiego lasu. dwóch braci - księdza Sławomira Drapiewskiego i księdza Piotra Drapiewskiego, którzy, odwiedzając ukryte przed oczami świata wioski plemienia Yanomami, płyną rzeką Rio Negro, rzeką Maravilla aż do jej źródeł. W tym czasie zastanawiają się nad swoim życiem i nad swoim powołaniem. 08:30 WOJOWNICY CZASU - KIERUNEK BERLIN, CZYLI ODRA I NYSA 1945 Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2021 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Tematem tego odcinka programu będzie forsowanie przez 1. i 2. Armię Wojska Polskiego Odry i Nysy Łużyckiej. 16 kwietnia 1945 r. armie trzech frontów sowieckich przystąpiły do forsowania Odry i Nysy Łużyckiej, rozpoczynając jedną z ostatnich ofensyw II wojny. Dwa tygodnie później ofensywa, znana jako operacja berlińska, zakończyła się zdobyciem stolicy hitlerowskich Niemiec. Grzegorz Gajewski przybliży kulisy powstania 1. i 2. Armii WP, rekonstruktorzy opowiedzą o uzbrojeniu i ekwipunku żołnierzy z tamtego czasu. Warunki bitewne rekonstruktorzy starali się odtworzyć z największą pieczołowitością, wcielając się także w role służb pomocniczych. O tym, jak wyglądała praca sanitariuszki, opowie jedna z uczestniczek rekonstrukcji. Poznamy nie tylko tajniki polskich i radzieckich oddziałów, lecz także tworzących linię obrony wojsk niemieckich - oddziałów tworzonych z nastoletnich członków hitlerjugend. 09:05 W KOTLE HISTORII - ZAGINIONA KSIĄŻKA. KUCHNIA CZASU KONFEDERACJI WARSZAWSKIEJ Magazyn, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Wykonawcy: Łukasz Modelski(Prowadzący) W tym odcinku programu Łukasz Modelski, redaktor, historyk sztuki i kultury średniowiecza, autor książek o historii kuchni, uczestnik inicjatyw kulinarnych związanych z próbami ustalenia kanonu polskiej kuchni, odtworzy potrawy według przepisów ze "Zbioru dla kuchmistrza" - książki odnalezionej niedawno przez prof. Jarosława Dumanowskiego. Znajduje się w niej kopia "Kuchmistrzostwa" - najstarszej polskiej książki kucharskiej spisanej ok. 1540 roku. Zachowało się aż 221 przepisów. Powstała ponad ćwierć wieku przed Konfederacją Warszawską w 1757 roku. To kulinarny wymiar różnorodności i kontrastów polskich realiów XVI w. Konfederacja Warszawska w 1573 roku odniosła się do ich fundamentalnej części, różnic wyznań i ustanowiła pokój między wyznaniami na terenie Rzeczpospolitej. Została uznana za pierwszy dokument prawnie regulujący tolerancję wyznaniową. Dlatego w 2003 roku została wpisana na listę Światowego Dziedzictwa Kultury. "Kuchmistrzostwo" zaś stało się podwalinami tradycyjnej polskiej kuchni. Prostej smacznej i zaskakującej. Z tego zbioru Łukasz Modelski odtworzy przepisy na ptaki z gruszkami lub jabłkiem oraz kaszę z ryżu. Czy znanym z dzieciństwa współczesnym specjałem ryżem z cukrem i cynamonem raczyli się także uczestnicy Konfederacji Warszawskiej? 09:55 SIEDEM ŻYCZEŃ - ODC. 6/7 - KLĄTWA BOGINI BAST Serial przygodowy, 64 min, Polska 1984 Reżyseria: Janusz Dymek Scenariusz: Andrzej Kotkowski, Maciej Zembaty Zdjęcia: Antoni Wojtowicz Aktorzy: Daniel Kozakiewicz, Izabela Olejnik, Bronisław Pawlik, Wotold Dębicki, Renata Berger, Artur Barciś, Zbigniew Buczkowski, Jacek Romańczuk, Wanda Kwietniewska i inni Magicznym sposobem Darek przenosi się do Egiptu. Radamenes opowiada chłopcu swoją historię. Wreszcie wyjaśnia się, dlaczego dawny kapłan bogini Bast został zamieniony w kota. 13:45 BIG BANG Komedia science fiction, 89 min, Polska 1986 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Kondratiuk Zdjęcia: Włodzimierz Precht Muzyka: Eugeniusz Rudnik Aktorzy: Ludwik Benoit, Zofia Merle, Janusz Gajos, Zdzisław Kozień, Bożena Dykiel, Franciszek Pieczka, Roman Kłosowski, Iga Cembrzyńska i inni - Wujek, nalot jest! Ufo zlądowało! Na wujka polu się rządzą! - Co za jedne? - A ja wim, co one za jedne? Z nieba są. Wujek sam obaczy, obada sprawę na miejscu... Pomimo tej zachęty ani wujek, ani inni bohaterowie filmu Kondratiuka nie wykazują nadmiernej ochoty do "obadania sprawy". Fakt tak niezwykły, jak wylądowanie kosmitów na pobliskim polu przyjmują z zadziwiającym fatalizmem. Dla mazowieckich chłopów ważne jest nie tyle, jak wyglądają "obcy", ale jak ich godnie przyjąć. W chałupie zaczyna się zatem narada. Nie widać śladu strachu, czy większych emocji, związanych z bądź co bądź niezwykłą sytuacją. Dla Mietka Wrońskiego, Janka, Naukowca, Staśka Skrzypka i sklepowej Zosi przybycie kosmitów to przede wszystkim... dobra okazja do wypitki. A jak wiadomo, alkohol rozwiązuje języki. Zaczynają się długie Polaków rozmowy. Za kanwę scenariusza posłużyła Andrzejowi Kondratiukowi jego własna sztuka "Koniec ery Menelików". Podobnie jak we "Wniebowziętych", "Czy jest tu panna na wydaniu" i "Klubie profesora Tutki" reżyser ujawnił tu spory talent do portretowania polskich przywar, dziwactw, śmiesznostek i słabości. Pomimo braku realizacyjnego rozmachu (film często przypomina spektakl Teatru TV), "Big Bang" wciąż ogląda się znakomicie. Zasługa to doskonałych dialogów, ponadczasowego komizmu i rewelacyjnego aktorstwa. W obsadzie znalazły się same znakomitości, które w tym wypadku w pełni potwierdziły swą markę. Prototypami bohaterów byli autentyczni chłopi z zaprzyjaźnionej z reżyserem mazowieckiej wioski, co niewątpliwie pomogło Kondratiukowi nadać każdej postaci indywidualny, niepowtarzalny rys. "Big Bang" został ciepło przyjęty zarówno przez widownię, jak i krytykę. Realizatorzy otrzymali liczne nagrody w kraju i za granicą, m.in. Złoty Ekran (Janusz Gajos i Andrzej Kondratiuk) oraz Złotą Syrenkę. 16:30 POLSKIE DZIEDZICTWO S.I - ODC. 1 Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2021 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Maciej Kłobucki, Bartosz Kucharski, Kamil Szymański Zdjęcia: Damian Szprejda, Jacek Cichocki, Mariusz Gala Wykonawcy: Stefan Tompson (prowadzący), Jarosław Łukomski Magazyn historyczny o polskim dziedzictwie kulturowym na Kresach Wschodnich, prowadzony przez Stefana Tompsona, w którym przybliżona zostanie widzom historia ziem polskich sprzed 1921 roku. Zaprezentowane będą najciekawsze polskie posiadłości, usytuowane za naszą obecną wschodnią granicą. Ukazane zostaną najciekawsze miejsca, zarówno te oczywiste i znane z przewodników, jak również te, o których już dawno zapomniano. Autorzy przedstawią ich historię, a także ciekawostki i legendy dotyczące pokazywanych miejsc. Zamierzają też przybliżyć historię Polaków na danym terenie i zachęcić każdego widza do odwiedzin miejsc polskiego dziedzictwa kulturowego na Kresach Wschodnich. W pierwszym odcinku programu Stefan Tompson oprowadzi nas po zamku w Olesku. Poznamy historię tego niezwykłego miejsca oraz jego mieszkańców, wśród których znalazł się jeden z najwybitniejszych polskich królów, nazywany przez Osmanów pogromcą półksiężyca. Spacer po zamku będzie opowieścią zarówno o czasach jego świetności, ale także chwilach, w których popadał w ruinę. 17:10 SPÓR O HISTORIĘ - HETMANI POLSCY Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2022 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) "Hetman wielki jest zastępcą króla na wojnie: prowadzi wojsko, wyznacza miejsca obozów, urządza szyki, daje hasło do boju lub odwrotu, czuwa nad żywnością wojska, ustanawia ceny na targowiskach obozowych, przestrzega sprawiedliwości miary i wagi, i winowajców karze. Hetman zaś polny jest jakby dodanym od króla namiestnikiem hetmana wielkiego, do niego należą czaty, szpiegi i żywność" - pisał w XVI wieku Marcin Kromer. Jakie jeszcze obowiązki spoczywały na hetmanach? Jak zmieniały się one w ciągu wieków? Goście: prof. Dariusz Kupisz, dr Zbigniew Hundert, Zamek Królewski w Warszawie i dr Tomasz Szwaciński, Biblioteka Narodowa. 17:45 KARIERA NIKODEMA DYZMY - ODC. 2/7 Serial obyczajowy, 50 min, Polska 1980 Reżyseria: Jan Rybkowski i Marek Nowicki Scenariusz: Marek Nowicki, Witold Orzechowski, Jan Rybkowski Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Roman Wilhelmi, Grażna Barszczewska, Izabella Trojanowska, Leonard Pietraszak, Mariusz Dmochowski, Bronisław Pawlik, Tadeusz Pluciński, Bogusz Bilewski, Halina Golanko, Igor Śmiałowski, Hanna Balińska, Ryszard Barycz, Arkadiusz Bazak, Barbara Brylska, Krystyna Ciechomska, Liliana Głąbczyńska, Kazimierz Iwiński, Alicja Jachiewicz, Zofia Merle, Jerzy Molga, Włodzimierz Musiał, Lech Ordon, Witold Pyrkosz, Ewa Szykulska, Ewa Ziętek, Zygmunt Zintel, Wojciech Pokora, Bohdan Łazuka, Mieczysław Czechowicz, Hanna Stankówna, Tomasz Stockinger, Janusz Bylczyński i inni Nikodem Dyzma przyjeżdża do Koborowa, majątku państwa Kunickich. Dzięki parotysięcznej zaliczce otrzymanej od pracodawcy jego wygląd zmienia się nie do poznania. Pani Nina, żona Kunickiego, i Kasia, jego córka z pierwszego małżeństwa, widzą w nowym administratorze majątku prawdziwego światowca. Dyzma zdaje sobie jednak sprawę z własnych niedostatków - braku obycia, dobrych manier i wykształcenia. Za wszelką cenę stara się je ukryć przed otoczeniem, mówi mało, a nocami uczy się, gorliwie wertując księgi gospodarcze. Przypadkiem spotyka brata Niny, ubezwłasnowolnionego przez jej męża hrabiego Żorża Ponimirskiego. Szalony Żorż wyjawia mu, w jaki sposób Kunicki wszedł w posiadanie majątku swej żony. Pomiędzy "niespełna rozumu" hrabią a administratorem majątku staje układ - Dyzma obiecuje Ponimirskiemu pomoc w zamian za potajemne dokształcanie. Tymczasem pan Kunicki prosi zarządcę swych dóbr, aby korzystając ze znajomości w sferach rządowych, uzyskał od ministra rolnictwa, Jaszuńskiego, przydział drewna dla koborowskich tartaków. Żegnany z żalem przez panią domu Nikodem Dyzma wyrusza do Warszawy. 19:00 GIGANCI HISTORII - REWOLUCJA BOLSZEWICKA I NARODZINY KOMUNIZMU Teleturniej, 44 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Maciej Kurzajewski (prowadzący) Rewolucja - miała dać kres uciskowi kapitalistycznemu i wyzyskowi klasy robotniczej. Karol Marks i Fryderyk Engels ogłosili w połowie XIX wieku braterstwo proletariuszy, które miało odsunąć od władzy burżuazję. Nowy porządek był obietnicą sprawiedliwości społecznej bez ucisku państwa i religii. Idea ta szybko znalazła zwolenników także w Rosji, gdzie wrogiem ludu był znienawidzony car. Lenin, Trocki i Stalin rozwinęli swoją odmianę komunizmu. Bolszewizm rozpętał krwawą wojnę domową. Rodzinę carską zamordowano, a nowi przywódcy stworzyli wypaczony system oparty na zorganizowanym terrorze. Proletariuszom rewolucja przyniosła biedę, nieustanny nadzór donosicieli i wszechobecną propagandę. Przypominamy czasy, kiedy rodziły się teorie komunizmu, leninizmu, trockizmu i stalinizmu, które wywarły tak wielki wpływ także na naszą historię. Rewolucja bolszewicka i narodziny komunizmu to temat tego odcinka teleturnieju. 20:00 KUBA (CUBA) Dramat, 117 min, USA 1979 Reżyseria: Richard Lester Scenariusz: Charles Wood Aktorzy: Sean Connery, Brooke Adams, Jack Weston, Hector Elizondo, Denholm Elliott, Martin Balsam, Chris Sarandon, Lonette McKee i inni Hawana, rok 1959. W przededniu przewrotu na Kubie, prowadzącego do obalenia dyktatury generała Batisty, przybywa na wyspę emerytowany major brytyjskich sił powietrznych, Robert Dapes (Sean Connery). Jako najemny doradca w sprawach bezpieczeństwa ma podjąć współpracę z generałem Bello i dopomóc ekipie Batisty utrzymać władzę. Major Dapes spotyka przypadkowo starą przyjaciółkę Aleksandrę, z którą przed 15 laty w Afryce Północnej połączył go żarliwy romans. Dziś jego dawna ukochana jest kobietą zamężną, ale nie znalazła szczęścia w małżeństwie. Nadużywający alkoholu i flirtujący mąż Juan Pulido, dziedzic największego na wyspie rumowo - tytoniowego konglomeratu, nie daje jej oparcia w życiu i poczucia bezpieczeństwa. Juan wdał się w romans z jedną ze swoich pracownic, a brat dziewczyny szuka teraz zemsty. Popierający rewolucjonistów Julio, który właśnie uciekł z więzienia, postanawia zabić go, by wreszcie pomścić siostrę. Między Robertem i Aleksandrą ożywa dawne uczucie. Gdy sytuacja na Kubie staje się coraz bardziej napięta, major próbuje nakłonić ją do opuszczenia kraju. 24:00 PSY WOJNY (THE DOGS OF WAR) Film sensacyjny, 100 min, Wielka Brytania/USA 1981 Reżyseria: John Irvin Scenariusz na podstawie powieści Fredericka Forsytha: Gary DeVore,George Malko Wykonawcy: Christopher Walken, Tom Berenger, Colin Blakely, Hugh Millais, Paul Freeman, Jean-Francois Stevenin, JoBeth Williams, Robert Urquhart, Ed O'Neill i inni "Psy wojny", trzecia - po "Dniu Szakala" i "Aktach Odessy" - głośna powieść Fredericka Forsytha, ukazała się w 1974 r. Książka opowiadała o najemniku, który organizował zwycięską akcję obalenia dyktatora w fikcyjnym afrykańskim państewku Zangaro. Publikację poprzedziła głośna kampania reklamowa niedwuznacznie sugerująca, że autor osobiście zebrał materiał dowodowy przedstawiony w książce, wykorzystując swoje kontakty z okresu, gdy pracował w brytyjskim wywiadzie. W Polsce książka ukazała się w 1977 r. i znalazła szerokie grono czytelników, choć przyznawano, że nie dorównuje wcześniejszym dziełom tego autora. Na ekran przeniósł "Psy wojny" w 1981 r. debiutujący wówczas na dużym ekranie reżyser telewizyjny John Irvin, zmieniając zasadniczo proporcje powieściowej akcji. Podczas gdy Forsyth położył szczególny nacisk na etap przygotowawczy, dając perfekcyjny opis metod działania międzynarodowej siatki handlarzy i przemytników broni, Irvin skoncentrował się na samej operacji wojskowej w stolicy Zangaro, pokazanej z rozmachem i precyzją. Zdjęcia do filmu kręcono w Nowym Jorku, Paryżu, Londynie, plenerach Hiszpanii i Belize. Amerykański najemnik Jamie Shannon otrzymuje interesującą, choć niebezpieczną propozycję: ma się udać jako fotograf do afrykańskiego państwa Zangaro i na miejscu zbadać sytuację społeczno- polityczną i militarną. W Zangaro sprawuje dyktatorską władzę półobłąkany sadysta, pułkownik Kimba. Shannon na własnej skórze doświadcza metod stosowanych przez ludzi Kimby, ale udaje mu się ujść z życiem i wywieźć film, na którym utrwalił sytuację w stolicy Zangaro, Clarence. Z jego raportu wynika, że do obalenia dyktatora wystarczy zaatakować i zniszczyć pałac prezydencki mieszczący się w kompleksie koszar gwardii. Po powrocie do USA Shannon przekazuje raport swemu mocodawcy, Endeanowi, działającemu na polecenie pewnego multimilionera, który usiłuje zawładnąć bogatymi złożami platyny w Zangaro. Ich istnienie okryte jest jednak tajemnicą. Shannon dostaje propozycję zorganizowania wyprawy wojskowej do Clarence, zdobycia koszar i zamordowania pułkownika Kimby. Sterowany przez wielki koncern zamach stanu ma zapewnić konsorcjum pierwszeństwo w eksploatacji bogactw naturalnych państewka. Po krótkim wahaniu Shannon przyjmuje ofertę i kompletuje oddział. Angażuje do niego swych dawnych towarzyszy broni. Uczestnicy ekspedycji kupują broń oraz statek i drogą morską, omijając kontrole celne, docierają do Zangaro. 01:50 AUTOR NIEZNANY Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2021 Reżyseria: Wiesław Paluch Scenariusz: Wiesław Paluch Film opowiada historię słynnego fotoreportera Jerzego Kośnika, który w latach osiemdziesiątych dokumentował dramatyczne losy Polski. Fotografie Kośnika opowiadają o najważniejszych wydarzeniach tamtych lat, m.in. o karnawale Solidarności, stanie wojennym, brutalnie tłumionych manifestacjach. W trakcie filmu dowiadujemy się o istnieniu nieznanych zdjęć z pacyfikacji Kopalni Wujek, w której zginęło dziewięciu górników. Jerzy Kośnik po wielu latach odnajduje ich autora, Marka Janickiego, który w 1981 r. miał 18 lat. W trakcie pacyfikacji kopalni Wujek Janicki odważnie wmieszał się w walczący tłum i zrobił tam najważniejsze zdjęcia ukazujące prawdę tej tragedii. Marek Janicki, obawiając się represji, przez ponad 30 lat nie przyznawał się do autorstwa swoich fotografii z tamtych czasów. Gdyby nie przypadek, a później gdyby nie Jerzy Kośnik, tych zdjęć świat już by nigdy nie ujrzał. Ta sytuacja stanie się pretekstem dla autorów i bohaterów filmu do poruszenia kwestii niezwykłej roli fotoreporterów, ich odpowiedzialności, postaw moralnych, jako tych, którzy opowiadają prawdziwą historię i zatrzymują tę prawdę na zdjęciach.