TVP Dokument Wtorek, 07.03.2023 06:00 DZIKA POLSKA - WPŁYŃ NA WODĘ. PTASIA WISŁA Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2013 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Bohaterami odcinka są przyjaciele Wisły, ludzie, którzy zajmują się ochroną przyrody tej rzeki: dr Andrzej Kruszewicz i Przemysław Pasek - założyciel Fundacji "Ja Wisła". Jest jedną z ostatnich nie uregulowanych, prawie naturalnych dużych rzek Europy. W jej rozległej pradolinie można spotkać niemal wszystkie typy środowisk wodnych i nadwodnych, typowych dla polskich nizin. Dominują natomiast ogromne obszary rzecznych piasków i zarośli wierzbowych, poprzetykanych tu i ówdzie zachowanymi jeszcze fragmentami lasów łęgowych. Wyprawa łodzią wśród wiślanych wirów jest jeszcze ze niezwykłą, egzotyczna przygodą, podobnie, jak prowadzenie obserwacji na wiślanych wyspach i łachach. Przede wszystkim obserwacji ornitologicznych, bo Wisła jest, zwłaszcza w swoim środkowym biegu, ptasia rzeką. I to także na odcinkach miejskich, zwłaszcza na warszawskim. Wisła służy ptakom przez cały rok, ale w określonych porach coraz to innym. Jest jednak przede wszystkim szlakiem wędrówekszeregu gatunków ptaków (m.in. kaczek, łabędzi, kormorana, rybołowa, mew, rybitw oraz siewkowców). Jest ona też ważnym zimowiskiem dla wielu gatunków krajowych i północnoeuropejskich (np. kaczki, mewy, bielik). Szczególnie istotne dla części gatunków ptaków są odcinki rzeki o naturalnym charakterze, z wyspami i piaszczystymi łachami w korycie, Stąd nawet w pobliżu mostów Warszawy można spotkać unikatowe gatunki. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 2 JAK ZOSTAĆ HUSARZEM? Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Czy w ciągu zaledwie paru dni treningu ze zwykłego człowieka można zrobić husarza? Aby się o tym przekonać na własnej skórze prowadzący program, Radosław Kotarski, podróżuje do Zamku Gniew, gdzie spotyka jeźdźców kultywujących pamięć o husarii, piekielnie skutecznej formacji zbrojnej. Po zaznajomieniu się z teorią oraz po przeprowadzeniu treningu z kopią, koncerzem i szablą przystępuje do ostatecznego testu, w którym będzie musiał wykonać husarskie ewolucje. Poza tym rozprawia się z wieloma mitami na temat tej słynnej polskiej jazdy i razem z widzami odkrywa prawdę. 07:05 NOTACJE - MAREK BARBASIEWICZ. DEJMEK DAWAŁ MI WOLNA RĘKĘ Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2015 Marek Barbasiewicz (rocznik 1945), popularny aktor teatralny, filmowy i telewizyjny. Ukończył Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej w Łodzi. Występował w Teatrze Nowym w Łodzi, w Warszawie w Ateneum, Teatrze Polskim i Narodowym. Współpracował z najwybitniejszymi reżyserami Kazimierzem Dejmkiem, Bohdanem Korzeniewskim, Jerzym Grzegorzewskim, Jerzym Jarockim, Andrzejem Łapickim, Janem Englertem. 07:20 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 268 RYN Magazyn, 21 min, Polska, 2022 Reżyseria: Ewa Grodzka Scenariusz: Weronika Mliczewska Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Ponadczasowa seria podróżnicza, wpisująca się w cykl inicjatyw promujących i popularyzujących Polskę w oparciu o jej potencjał historyczny, kulturowy, przyrodniczy i rekreacyjny. Tomasz Bednarek odwiedza najpiękniejsze i najciekawsze miejsca w wielu zakątkach kraju, wędrując nie tylko szlakiem tłumnie odwiedzanym przez turystów, ale docierając również do miejsc, o których wiedzą nieliczni. Tomasz Bednarek jest w Rynie malowniczo położonym między jeziorami Ryńskim i Ołów. Centralnym punktem miasta jest pokrzyżacki zamek z XIV wieku. Dziś w odrestaurowanym zamku tętni życie kulturalne, organizowane są także wydarzenia o charakterze edukacyjnym. Ryn leży na trasie unikatowego szlaku mazurskich kanałów wodnych łączących Węgorzewo z Piszem, a tutejsza nowoczesna ekomarina zaprasza amatorów żeglarstwa. Czyste wody obu jezior zachęcają natomiast do nurkowania. 07:50 WETERYNARZE Z SERCEM - /8/ Reality show, 24 min, Polska, 2016 Reżyseria: Krzysztof Kasior, Sandra Andrzejewska, Wojciech Wołoszyn Scenariusz: Wojciech Wołoszyn W tym odcinku odwiedzimy Pomorski Ośrodek Rehabilitacji Dzikich Ptaków i Drobnych Ssaków "Ostoja" w kaszubskiej wsi Pomieczyno. Dowiemy się, co należy zrobić, kiedy znajdziemy małego jeża. Tymczasem w Katowicach suka Szila wsadziła nos w nie swoje sprawy. Zobaczymy, co z tego wynikło i w jakim znalazła się niebezpieczeństwie. A pewna miłośniczka kotów z Warszawy ma pod swoją opieką już sporą gromadkę. Jej cierpliwość i dobre serce zostaną wystawione na próbę. 08:20 PENICYLINA - REWOLUCJA W MEDYCYNIE (PENICILLIN - A MEDICAL REVOLUTION / DIE PENIZILLIN STORY) Film dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: Wilfried Hauke Film dokumentalny opowiadający o penicylinie. To jedna z najważniejszych zdobyczy medycyny XX wieku. Bez niej nie byłoby możliwe wiele skomplikowanych zabiegów i operacji. Dzięki niej żyjemy dłużej i zdrowiej. Kiedyś uważana za środek ratujący życie, dziś niepokoi naukowców na całym świecie. Stosowanie antybiotyków w coraz większym stopniu oznacza śmiertelne zagrożenie. Na całym świecie rozbrzmiewają dzwonki alarmowe. W laboratoriach badawczych poszukuje się środków, które odwrócą grożącą antybiotykową apokalipsę. Zanosi się na to, że w 2050 roku patogeny odporne na antybiotyki będą należeć do najczęstszych nienaturalnych przyczyn zgonów. Częściej będą doprowadzać do śmierci niż wypadki samochodowe lub guzy złośliwe. Co wiemy o współczesnych antybiotykach? Latem 1928 r. Alexander Fleming odkrył penicylinę zupełnie przez przypadek. Ale to dzięki niej uratowano ludzi w czasie epidemii tyfusu, a także z gangreny, kiły czy gruźlicy. Niestety, obecnie około 70% zarazków jest odpornych na penicylinę. Niemal sto lat po odkryciu penicyliny przez Alexandra Fleminga znów stajemy na początku drogi. Czy dzisiejsi badacze mogą się od niego uczyć? 09:20 TAJEMNICE ZWIERZĄT - ODCINEK 2. NIEZWYKŁE ZMYSŁY (THE ANIMAL WITHIN 2. THE SENSITIVES) Cykl dokumentalny, 45 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Daniel Oron Odcinek 2 - "Niezwykłe zmysły". Poznajemy świat poprzez pięć zmysłów. Wokół istnieją jednak rzeczy, których nie możemy ujrzeć, usłyszeć, powąchać, dotknąć czy spróbować. Dzięki milionom lat ewolucji wiele zwierząt ma zmysły znacznie wrażliwsze niż my, umożliwiające np. wykrywanie pola elektrycznego ofiary. Doskonale dostosowane zwierzęta mają dostęp do bodźców zmysłowych, o jakich człowiek może tylko pomarzyć. Jedną z charakterystycznych cech słoni są uszy. Wielkie u słoni afrykańskich i mniejsze u indyjskich. Kojarzą nam się ze zmysłem słuchu. Słonie jednak słyszą nie tylko uszami. Służą im do tego również stopy. Ludzkość od lat próbuje uzyskać efekt, jaki nietoperzom daje zdolność echolokacji. Stosują wyjątkową technikę, by przechytrzyć swą zdobycz - małe, szybkie owady - i samemu nie paść ofiarą drapieżników. Wykorzystują naturalny sonar - serie pisków i ich echa. Dziobak ma do dyspozycji wyjątkowe narzędzie - złożony układ receptorów na dziobie. Około 60 tysięcy mechanoreceptorów i 40 tysięcy elektroreceptorów na powierzchni dzioba wspólnie działa na rzecz wyszukania ofiary. Czy to magnetorecepcja u żółwi morskich i lisów rudych, czy zadziwiająco wrażliwy dziób dziobaka, natura tworzy wiele rzeczy wykraczających poza nasze pojmowanie. Inspiruje nas jednak do konstruowania mechanizmów, narzędzi i technologii, które ułatwiają nam życie. 10:15 EUROPEJSKIE RZEKI GRANICZNE - ODCINEK 1. ODRA (EUROPE'S BORDER RIVERS) Cykl dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Thomas Radler Cykl filmów dokumentalnych opowiadający o europejskich rzekach granicznych. Czasem wyznaczają granicę, a czasem stanowią wspólną przestrzeń. Ta sprzeczność kształtuje życie ludzi, miast i ziem od wieków. My poznamy trzy takie rzeki. Od źródeł do ujścia. Każda ma swój charakter. Odra oddziela Niemcy od Polski. Ma szeroką deltę i jako jedna z niewielu rzek w sercu Europy płynie swoim naturalnym biegiem. Na północy kontynentu Tana oddziela Finlandię od Norwegii. Tworzy naturalny raj pokryty lodem i śniegiem przez osiem miesięcy w roku. Obejrzymy też Prut, który dziko i romantycznie przecina ukraińskie Karpaty. W dalszym biegu wyznacza granicę Unii Europejskiej liczącą 700 kilometrów. Oddziela Republikę Mołdawii od Rumunii. Odcinek 1. Rzeka Odra jest niemiecko - polską rzeką, która w dolnym biegu tworzy amazoński krajobraz. Temat Odry jest w tym roku w programie. To jedna z ważniejszych rzek w kraju morawsko - śląskim. Jest to jedna z ostatnich swobodnie płynących, naturalnych rzek w sercu Europy. Źródło Odry znajduje się we wschodnich Czechach, w Górach Odrzańskich w Sudetach. Rzeka uchodzi do Roztoki Odrzańskiej, będącej zatoką Zalewu Szczecińskiego, w północno - zachodniej części Polski, przy północnej granicy miasta Police. Największymi miastami nad Odrą są: Wrocław, Szczecin, Ostrawa, Zielona Góra oraz Opole. We Wrocławiu odbywają się turystyczne rejsy po Odrze statkami białej floty, w mieście znajduje się także marina oraz przystań kajakowo - gondolowa. Przy ujściu rzeki został utworzony obszar sieci Natura 2000 Ujście Odry i Zalew Szczeciński (rezerwat Czarnocin). 11:15 RZECZ POLSKA - BANKNOT 50 ZŁ Film dokumentalny, 11 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Zdjęcia: Nicolas Villegas, Piotr Pawlus Muzyka: Adam Walicki, Bartosz Kruczyński Gdy w sklepie wyciągamy z portfela pieniądze, rzadko mamy okazję przyjrzeć im się dokładnie, przeanalizować ich symbolikę, zastanowić się nad użytymi środkami wyrazu. Dlatego w tym odcinku zastanowimy się nad tym polskim projektem, który jest produkowany w ogromnej skali - nad banknotem. Banknoty Narodowego Banku Polskiego weszły do obiegu w 1994 roku - w wyniku denominacji. Ich autorem jest zmarły w 2019 roku Andrzej Heidrich, grafik, autor książkowych ilustracji czy właśnie projektant banknotów i znaczków pocztowych. To z jego autorskiej serii Wielcy Polacy pochodzi banknot pięćdziesięciozłotowy. Jest na nim uwieczniony król Kazimierz Wielki (inspiracją do tego wizerunku była rycina Jana Matejki), a całość została zaprojektowana w kolorystyce granatowo - niebieskiej. Na awersie banknotu znajdziemy również ornament gotycki oraz charakterystyczne "K" będące monogramem królewskim z drzwi katedry na Wawelu. Z kolei na rewersie znajdziemy orła z pieczęci majestatycznej Kazimierza Wielkiego, insygnia królewskie (jabłko i berło) oraz panoramę Krakowa i Kazimierza. W odcinku wyjaśnimy, skąd pochodzą wymienione symbole i jakie jest znaczenie. Za pomocą specjalnych świateł zaprezentujemy zabezpieczenie, jakie posiada każdy banknot. Zastanowimy się nad fenomenem numizmatyki oraz postaramy się pokazać proces produkcyjny pieniądza. We współpracy z Centrum Pieniądza NBP prześledzimy kolejne kroki w projektowaniu pieniędzy oraz postaramy się zdefiniować, na czym polega dobry projekt banknotu. 11:30 W OBRONIE WŁASNEJ - DRUGA STRONA SIARKI Film dokumentalny, 27 min, Polska, 1985 Autor: Ryszard Kubowicz Tarnobrzeg, stolica województwa od 1975 roku, również stolica polskiej siarki za przyczyną której nastąpił ogromny rozwój miasta. W latach osiemdziesiątych trwa eksploatacja jednych z największych na świecie złóż siarki, którymi zarządza kopalnia i zakłady przetwórcze należące do przedsiębiorstwa Siarkopol. Działalność eksploatacyjna złóż siarki, poza oczywistymi aspektami ekonomicznymi, powoduje degradację i dewastację środowiska naturalnego. Zagrożone jest zdrowie mieszkańców, jak i zabytki pobliskiego Sandomierza. W programie ogólne ujęcia z lotu ptaka ogromnych obszarów złóż siarki. Przedstawiciele zarządu Siarkopolu przedstawią argumenty na rzecz podjętych działań w kierunku ochrony środowiska. Dyrektor Czesław Siwiec przedstawia inwestycje i plany zakładu służące zniwelowaniu szkodliwego działania fluoru, siarkowodoru i dwutlenku siarki na otaczające środowisko. Jan Krajewski opowiada o zastosowaniu nowych urządzeń absorpcyjnych dla szkodliwych związków siarki oraz o procesie odsiarczania spalin. Działalność Siarkopolu stanowi ogromne zagrożenie dla czystości wód gruntowych oraz rzeki Wisły. Mieczysław Powroźniak, kierownik zakładu oczyszczania, przedstawia proces związany z odsiarczaniem wody. Według przedstawicieli zarządu Siarkopolu problem rekultywacji gleb, ochrona powietrza i wód jest traktowany z ogromnym wysiłkiem i zaangażowaniem, co znajduje potwierdzenie w stanowisku przedstawicieli Zakładu Ochrony Środowiska. 12:05 NIE TYLKO GUSTLIK Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2013 Scenariusz i reżyseria: Adam Kraśnicki Zdjęcia: Sławomir Chudowski, Tomasz Smolorz, Mieczyslaw Herba Franciszek Pieczka, jeden z najwybitniejszych polskich aktorów filmowych i teatralnych. Należy do najbardziej lubianych i popularnych aktorów kształtujących trzy pokolenia współczesnych Polaków. Sceniczne emploi, role teatralne i filmowe (od debiutu w 1954r.) oddają niezwykłą skalę jego talentu. Urodził się w 1928 r. w Godowie na ziemi wodzisławskiej, wychował na Śląsku w rodzinie o tradycjach górniczych. Jest jedną z ikon współczesnej kultury śląskiej. Film składa się z sekwencji - rozdziałów: prywatność aktora (dom rodzinny koło Warszawy), młodość - pierwsze aktorskie próby i studia w Akademii Teatralnej w Warszawie, praca w Teatrze Powszechnym w Warszawie od początku istnienia tej sceny, udział w serialu "Ranczo" (rola Stanisława Japycza), praca w Teatrze Polskiego Radia, miejsca rodzinne w Godowie (szkoła, parafia). Portret aktora uzupełniają archiwalia filmowe z zasobów TVP i Filmoteki Narodowej. 13:05 DZIEWCZYNY Z TAMTYCH LAT Film dokumentalny, 42 min, Polska 2005 Scenariusz i reżyseria: Alina Czerniakowska Zdjęcia: Robert Jażdżyk Kiedy we wrześniu 1939 roku na polskie miasta posypały się bomby, a hitlerowskie zagony pancerne wtargnęły do kraju, one miały po kilkanaście lat. Ich rodzice byli najczęściej inteligentami - lekarzami lub nauczycielami. Wielu ojców miało wojskową przeszłość, niektórzy brali udział w walce o niepodległość Polski u boku Józefa Piłsudskiego. Rodziny dziewcząt łączyło wychowanie w duchu patriotycznym i troska o narodową świadomość. W owych czasach dla młodego pokolenia fraza "Bóg, honor, ojczyzna" nie była tylko pustymi słowami. Po klęsce wrześniowej dziewczęta włączyły się do ruchu konspiracyjnego. Tak jak ich męscy rówieśnicy narażały życie w walce z najeźdźcą. W oddziałach państwa podziemnego służyły jako sanitariuszki, łączniczki, szyfrantki czy kurierki. Nawet Erich von dem Bach, generał SS i głównodowodzący wojskami dławiącymi powstanie warszawskie, był pod wrażeniem odwagi i godności polskich kobiet. Koniec wojny był dla młodziutkich weteranek Armii Krajowej początkiem nowego koszmaru. Dla komunistycznych władz żołnierze państwa podziemnego stanowili zagrożenie. Rozpoczęły się aresztowania. Zatrzymywano także te kobiety, których bracia lub mężowie walczyli na Zachodzie. Kilkunasto - lub dwudziestoparoletnie dziewczęta trafiały do więzień UB. W trakcie przesłuchań były bite i torturowane. Strażnicy i funkcjonariusze służby bezpieczeństwa robili wszystko, aby je upokorzyć. Golono im głowy do gołej skóry, zmuszano więźniarki do noszenia bielizny zabranej przez hitlerowców Żydówkom. W zimnych, zawilgoconych celach kobiety cierpiały z powodu licznych chorób. Wiele z nich nie przeżyło pobytu w więzieniach, ciągnących się tygodniami przesłuchań, katowania i poniżania. Na niektórych z nich zbrodniczy reżim wykonał egzekucje. Po latach kobiety pokolenia Armii Krajowej opowiadają o strasznych chwilach okupacji i okresie stalinowskim. Przed kamerą wspominają upokorzenia i prześladowania, z jakimi się spotykały już po zwolnieniu z ubeckich więzień. W filmie Aliny Czerniakowskiej wykorzystano także relacje więźniarek spisane przez profesor Barbarę Otwinowską, zasoby archiwalne TVP S. A. oraz materiały ikonograficzne warszawskiego Domu Literatury i ze zbiorów prywatnych. Jest to film o kobietach, których życie, praca i postępowanie, często w cieniu "wielkich" mężczyzn, świadczą o odwadze, sile charakteru i umiejętności łączenia wielu funkcji rodzinnych i społecznych tak, "by nie stała się katastrofa, by mogło życie wokół funkcjonować" (cyt. z wypowiedzi Józefa Piłsudskiego o swojej matce). 13:50 TAJEMNICE ZWIERZĄT - ODCINEK 3. MISTRZOWIE SZYBKOŚCI (THE ANIMAL WITHIN 3. THE SPEED DEMONS) Film dokumentalny, 45 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Daniel Oron Odcinek 3 - "Mistrzowie szybkości". Szybkość - cecha przydatna w rywalizacji. Człowiek nieustannie dąży do ustanawiania kolejnych rekordów. U zwierząt szybkość przesądza o życiu i śmierci. Ich zdolności mogą nie tylko wzbudzać zachwyt, ale też inspirować do doskonalenia technologii ułatwiających nam życie. Biegnący gepard wygląda, jakby szybował w powietrzu. Mknie z prędkością 112 kilometrów na godzinę. Gepard przyspiesza od zera do stu kilometrów na godzinę w trzy sekundy. Najszybsze zwierzę naszej planety znajdziemy jednak na niebie. Każdy kto widział, jak sokół wędrowny atakuje ofiarę, wie, dlaczego ten ptak wzbudza zachwyt inżynierów. Pikując z prędkością ponad 320 kilometrów na godzinę, dokonuje niewyobrażalnych akrobacji. Bicie kolejnych rekordów szybkości stało się naszą obsesją. Zachwycamy się mistrzami szybkości wśród zwierząt: od dzięcioła po delfiny i gepardy. Obserwując te zwierzęta, mamy szanse dowiedzieć się, jak im dorównać. Ale nawet pozostając poza naszym zasięgiem, wskazują nam kierunek, w którym możemy podążać. 14:45 DANIA DZIKA I CUDOWNA - ODC. 2. MORZE I WYBRZEŻE (WILD AND WONDERFUL DENMARK EP. 2. THE SEA AND COASTLINE) Serial dokumentalny, 52 min, Dania, 2020 Reżyseria: Mark Jessen W tym serialu odkryjemy niesamowitą przyrodę i piękne ekosystemy Danii. Będziemy śledzić życie znanych i nieznanych zwierząt, które zostały uchwycone za pomocą oszałamiających fotografii. Serial przedstawia dramatyczne wydarzenia w królestwie zwierząt, opowiadając historie narodzin i śmierci, godów i głodu, polowań lub bycia ściganym. To rodzinne oglądanie w najlepszym wydaniu, ale dramat nie zawsze jest dla osób o słabym sercu. Zwierzęta grają główne role, lecz unikalna, duńska geografia i naturalne lokalizacje są również istotnymi elementami narracji. Odc. 2 Morze i wybrzeże. Dania jest otoczona bezmiarem wód. Jej wybrzeże ma prawie dziewięć tysięcy kilometrów długości, są tu piękne, piaszczyste plaże i kredowe skały. W morzu i wodach przybrzeżnych można zaznać wspaniałych przygód... i spotkać się z niebezpieczeństwem. To naprawdę niezwykły widok. Największe stado fok szarych w Danii wypoczywa na skałach w pobliżu wyspy Christians. Stado nie przebywa tu na stałe. Składa się prawie wyłącznie z dojrzałych płciowo samców. Morze wokół Danii pełne jest niewidocznych organizmów. Znajdziemy tu więcej życia, barw i wspaniałych przygód niż wydaje się to na pierwszy rzut oka. 15:50 CZYŚCICIELE NATURY (NATURE'S CLEAN UP CREW) Film dokumentalny, 53 min, Kanada, 2020 Reżyseria: Robin Bicknell Film dokumentalny o tych stworzeniach, które po nas sprzątają. Dla nas to śmieci. Dla nich to obiad. Wśród nas krzątają się zapracowani padlinożercy, sprytne stworzenia, które w naszym otoczeniu przetwarzają góry odpadów, pozostawionych przez społeczeństwo konsumpcyjne. Codziennie ludzie pozbywają się insektów w jednym największych miast świata - Nowym Jorku. Mają do czynienia z mrówkami przez 24 godziny na dobę, siedem dni w tygodniu. Na jednego mieszkańca przypada dwa tysiące mrówek. W miastach jest obfitość mrówek, które - jak się okazuje - wykonują dla nas pożyteczną robotę. Pełni pasji naukowcy zrozumieli i pokochali te stworzenia, dzięki nim odkryjemy świat padlinożerców. Obalając po drodze niektóre mity, dowiemy się, jak ewoluowali do tej brudnej roboty, jakie korzyści mogą nam przynieść. Sępy, mrówki, lisy, oposy i inne oferują nam wiele korzyści, po prostu dzieląc naszą przestrzeń. Po prostu ekipa sprzątająca to grupa żywotnych stworzeń, z których każde jest piękne na swój sposób. Bez nich tonęlibyśmy we własnych odpadkach i zmagalibyśmy się z wieloma śmiertelnymi chorobami. Wszystkim tym niedocenianym bohaterom należy się więcej szacunku. Bo choć niektóre są dziwne, odmienne lub odrażające to one czyszczą nasze miasta. Więc wyluzujmy i udostępnijmy im trochę miejsca. Pozwalając im spokojnie żyć pomagamy sobie. 16:50 RZECZ POLSKA S.I - ŻELAZKO TURYSTYCZNE Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2018 Scenariusz i reżyseria: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Muzyka: Bartosz Kruczyński 100 najlepszych polskich projektów na 100 - lecie Niepodległości! Cykl TVP Kultura to propozycja przyjrzenia się krajowej sztuce projektowania. Będzie to zarówno odpowiedź na obserwowaną od jakiegoś czasu modę na przedmioty vintage, jak i promocja najciekawszych nowych rozwiązań projektowych. Choć polski design w ostatnich latach staje się jednym z naszych eksportowych hitów, to wciąż zbyt mało się o nim mówi. Program ma opowiadać o konkretnych przedmiotach, rekonstruując historię ich powstania, pokazując ich funkcję w przestrzeni, przedstawiając twórców i projektantów. Ta opowieść o rzeczach stanie się również opowieścią o najnowszej historii Polski. Żelazko turystyczne projektu Andrzeja Jana Wróblewskiego i Andrzeja Latosa, choć nigdy nie weszło do produkcji, jest jednym z ciekawszych pomysłów w polskim AGD lat 70. To niepozorne urządzenie było odpowiedzią na prężnie rozwijającą się turystykę - rodzinne wyjazdy na wakacje, czyli jeden z symboli czasów Gierka. Zaprojektowane w 1975 roku żelazko, po złożeniu mieściło się w każdej walizce, a jego wielofunkcyjna grzałka mogła zostać użyta do zaparzenia herbaty. 17:05 EUROPEJSKIE RZEKI GRANICZNE - ODCINEK 2. PRUT (EUROPE'S BORDER RIVERS) Film dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Thomas Radler Cykl filmów dokumentalnych opowiadający o europejskich rzekach granicznych. Czasem wyznaczają granicę, a czasem stanowią wspólną przestrzeń. Ta sprzeczność kształtuje życie ludzi, miast i ziem od wieków. My poznamy trzy takie rzeki. Od źródeł do ujścia. Każda ma swój charakter. Odra oddziela Niemcy od Polski. Ma szeroką deltę i jako jedna z niewielu rzek w sercu Europy płynie swoim naturalnym biegiem. Na północy kontynentu Tana oddziela Finlandię od Norwegii. Tworzy naturalny raj pokryty lodem i śniegiem przez osiem miesięcy w roku. Obejrzymy też Prut, który dziko i romantycznie przecina ukraińskie Karpaty. W dalszym biegu wyznacza granicę Unii Europejskiej liczącą 700 kilometrów. Oddziela Republikę Mołdawii od Rumunii. Odcinek 2 - "Prut". Prut - rzeka w południowo - wschodniej Europie, lewy dopływ Dunaju, rzeka graniczna pomiędzy Rumunią a Mołdawią. Źródła Prutu znajdują się w paśmie Czarnohory, u wschodniego podnóża Howerli. Uchodzi do Dunaju na wschód od Gałacza. W drugim tomie bułgarskich kronik Imana, rzeka Prut jest określana jako Burat. Była znana Rzymianom. W XII wieku w dorzeczu Prutu znajdowały się galicyjsko - ruskie miasta. Nad Prutem leżą m.in.: Worochta, Jaremcze, Kołomyja, Czerniowce, Kaguł, Ungeny. To jedna z ostatnich, pilnie strzeżonych granic europejskich. Ma niemal tysiąc kilometrów długości i burzliwą przeszłość. Jej historia wciąż owiana jest tajemnicą. Prut wypływa z Howerli, najwyższej góry Ukrainy. Ten szczyt mający 2061 metrów wysokości jest świętą górą kraju. Prut spływa do doliny niezliczoną ilością strumieni. 20 kilometrów od źródeł Prut się rozrasta. Kilka kilometrów dalej działa przejście graniczne z Ukrainy do Mołdawii. Od tego miejsca Prut pełni rolę granicy między Rumunią, a Mołdawią na odcinku 700 kilometrów. Granica oddziela kraje, nie ludzi. Dopóki ludzie po jednej stronie czują się Rumunami, a ci po drugiej Mołdawianami, granica pozostanie. Gdy w końcu jedni i drudzy uznają, że są jednym narodem, granica przestanie istnieć. 18:10 FRANZ KAFKA - PISARZ MIĘDZY ŚWIATAMI (FRANZ KAFKA WRITER BETWEEN THE WORLDS / FRANZ KAFKA. EIN KÜNSTLER ZWISCHEN DEN WELTEN) Film dokumentalny, 48 min, Austria, 2018 Reżyseria: Herbert Kafka Franza Kafkę trudno przedstawić za pomocą prostej biografii. Spisanie jego prac też nie wystarczy. To byłoby zbyt tanie i zbyt łatwe. Trzeba zdefiniować Franza Kafkę. Kim jest Franz Kafka? Jeszcze kilkadziesiąt lat temu to pytanie byłoby całkowicie zrozumiałe. Ponieważ do tej pory ta najbardziej poczytna postać literacka ze wszystkich autorów niemieckojęzycznych była w dużej mierze nieznana. Ten Kafka, który pochodził z niemieckojęzycznej, żydowskiej rodziny, dorastał w Pradze, a następnie w części Imperium Habsburgów. Cierpiał też od najwcześniejszego dzieciństwa z rąk surowego ojca, co wywarło na niego fundamentalny wpływ, gdy pisał swoje opowiadania i powieści. Swoją prośbę Kafka skierował do przyjaciela Maksa Broda: "Drogi Maksie, mam do ciebie ostatnią prośbę. Wszystko, co po mojej śmierci znajdziesz w moim domu czy biurze, w komodach czy na regałach Każdą notatkę, każdy dziennik, rękopis czy list, które wpadną w twoje ręce... Spal je wszystkie. Dotyczy to również dokumentów będących w posiadaniu innych osób. Listy, których nie zechcą ci wydać, niech spalą sami. Na zawsze twój, Franz Kafka." - Ten jednak nigdy jej nie spełnił. Ocalił tym samym ważną część światowej literatury. Franz Kafka był osobą pełną zahamowań. Nie potrafił ułożyć sobie życia. Przypominało ono wieczną, tajemniczą ucieczkę. Kafka często udawał się na wieczorny spacer po mieście. Traktował to jako swego rodzaju trening mentalny. Jego twórczość bez wątpienia uznaje się za ważną część światowej literatury. Kafka widział świat pełen ukrytych demonów. Był zbyt mądry, by żyć, i zbyt słaby, by walczyć. Ale była to słabość tych szlachetnych, pięknych dusz, które od początku są świadome swojej bezsilności. 19:10 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - RIWIERA WŁOSKA (FLAVORS) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. W tym odcinku - Riwiera Włoska. 20:10 MARIUPOL. NIESTRACONA NADZIEJA. (MARIUPOL. UNLOST HOPE) Film dokumentalny, 52 min, Ukraina, 2022 Reżyseria: Maksym Litwinow To opowieść o zbrodni widzianej oczami ofiary, której udało się przeżyć. Dziennikarka Mariupola Nadiya Sukhorukova widziała setki zgonów w niecały miesiąc. Zapisała wszystko, czego doświadczyła. Kroniki blokady przez Nadiya w mediach społecznościowych stały się okazją, aby zobaczyć i poczuć z bliska to, co widziały i czuły tysiące ludzi. To historia miasta, w którym wszystko oprócz nadziei zostało zniszczone. Co robi na mnie największe wrażenie mówi reżyser filmu Maxim Litvynov. Nadiya jest bardzo miłą i uczciwą osobą, a moim celem było pokazanie jej jako takiej przeciwko ciemności otaczającej ją w tej brutalnej wojnie. Według oficjalnych danych do 24 lutego 2022 Mariupol zamieszkiwało ponad 541 tysięcy ludzi. W pierwszych miesiącach wojny zabito 21 tysięcy a 43 tysiące deportowano do Rosji lub okupowanych terytoriów. Ponad 300 tysięcy zmuszono do ewakuacji. Pod koniec czerwca 2022 roku w mieście pozostało 150 tysięcy osób, które próbują przetrwać w mieście bez prądu, gazu i bez wody. To katastrofa humanitarna na niepotykaną skalę. 21:25 GRUPA WAGNERA W LIBII (RUSSIA’S LIBYAN FRONT) Film dokumentalny, 53 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Andrei Erastov, Nick Sturdee Film dokumentalny o rosyjskim froncie w Libii. W kwietniu 2019 roku generał Khalifa Haftar zaatakował uznawany przez ONZ rząd w stolicy Libii, Trypolisie. Wkrótce stało się jasne, że tak zwana Libijska Armia Narodowa Haftara nie działa sama. Brytyjskie, arabskie i rosyjskie serwisy wspólnie badały doniesienia o rosyjskich najemnikach w Libii. Znani są jako Grupa Wagnera. Pragniemy dowiedzieć się, co robią w Libii i kto nimi kieruje. Grupa Wagnera to mroczny rosyjski, prywatny oddział wojskowy, znany ze swojej tajności i brutalności. Najemnicy zostali oskarżeni o zbrodnie wojenne w tym pułapki i napaści na domy cywilów, mieli też dostęp do bardzo specjalistycznej broni. Rzekomo z rosyjskich dostaw wojskowych. Dwóch byłych pracowników ujawnia motywacje tych, którzy dołączają do grupy najemników. Uwaga, film zawiera drastyczne sceny. 22:30 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA WLAŚCICIELA BIURA PODRÓŻY W UZBEKISTANIE Reportaż, 24 min, Polska, 2001 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow W tym wydaniu spotkanie z Gieorgijem - właścicielem biura podróży w Uzbekistanie, który pochodzi z Gruzji, a mieszka w Taszkiencie - stolicy Uzbekistanu. Życie w tym azjatyckim i muzułmańskim kraju nie przystaje do europejskich miar. Od rozpadu Związku Radzieckiego Uzbekistanem rządzi prezydent, który wymaga od obywateli bezwzględnego posłuszeństwa. W Uzbekistanie nie ma opozycji, a o władzach mówi się tylko dobrze lub wcale. 23:10 TAJWAN KONTRA CHINY: KRUCHA DEMOKRACJA (TAIWAN VS CHINA: A FRAGILE DEMOCRACY) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Reżyseria: Alain Lewkowicz Film dokumentalny o sytuacji politycznej na linii Chiny Tajwan. Na Morzu Południowo - Chińskim leży archipelag Formoza z portugalskiego "Piękna wyspa", lepiej znany pod chińską nazwą Tajwan. De facto Tajwan liczący 24 miliony mieszkańców, to kraj z własną flagą, hymnem narodowym, walutą, językiem i instytucjami. Wyspę dzieli 160 kilometrów morza od wybrzeży Chin, które traktują wyspę jako zbuntowaną, bacznie obserwowaną prowincję. Tajwan jest suwerennym państwem z własną konstytucją i demokratycznie wybranymi przywódcami, ale polityka Pekinu jest prosta - jeden kraj, dwa systemy. Tajwan musi się podporządkować, a w zamian otrzyma gospodarczą i polityczną autonomię. Teraz, gdy Hongkong został wcielony do Chin, Tajwan nadal jest zdeterminowany, by stać się żywą, młodą demokracją. Ale to nie będzie łatwe. Od czasu Ruchu Słonecznika w 2014 roku, kiedy to młodzi zbuntowali się, by uniemożliwić porozumienie gospodarcze z Chinami, grupy obywatelskie walczą o przejrzystość instytucji. Jak wyjaśnia Audrey Tang, Minister Cyfryzacji, chodzi o to, by zawsze, gdy to możliwe, umieścić obywatela w centrum procesu politycznego i jego decyzji. Ale to nowe pokolenie kłóci się ze starym, które doświadczyło dyktatury i dla którego demokracja niekoniecznie oznacza dobrobyt gospodarczy. Każdego dnia Tajwan odpiera miliony cyberataków, których celem jest destabilizacja jego instytucji i zaostrzenie podziałów w społeczeństwie. Realność politycznego świata to zagrożenie ze strony Chin które nieustannie obecne. Czy Tajwan zdoła się oprzeć? Jak zareaguje Pekin? Jak silny jest demokratyczny eksperyment w sercu chińskiego świata? 00:10 ZBLIŻENIA. MAGAZYN FILMOWY Magazyn filmowy, 29 min, Polska, 1984 Scenariusz: Iwonna Łękawa Zdjęcia: Adam Kaczanowski Magazyn filmowy pod redakcją Iwonny Łękawy z roku 1983. W wydaniu: 1. relacja z planu zdjęciowego filmu pod roboczym tytułem "Musisz żyć" (film ostatecznie otrzymał tytuł "Wedle wyroków twoich") w reżyserii Jerzego Hoffmana, ze zdjęciami Jerzego Gościka, rozmowa ze Zdzisławem Ćwikłą, dyrektorem Centralnej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowej w Warszawie i jednocześnie konsultantem sceny wysadzania pociągu w powietrze, przygotowania do sceny wykolejenia pociągu oraz efekty tej pracy, 2. Wytwórnia Filmów Fabularnych w Łodzi - Wydział Techniki Zdjęciowej, rozmowa z kierownikiem Wydziału - inż. Marianem Jaszczukiem, który prezentuje widzom kamery filmowe, nasadki na obiektywy i filtry, 3. Sonda wśród widzów po projekcji filmu "Ucieczka z Nowego Jorku" w reżyserii Johna Carpentiera z udziałem Kurta Russella, 4. Rozmowa z Piotrem Fronczewskim o aktorstwie i pracy przy filmach "Wolne miasto" w reżyserii Stanisława Różewicza i "Akademia Pana Kleksa" w reżyserii Krzysztofa Gradowskiego. 00:50 NOTACJE - BARBARA OSTERLOFF. TEATR JEST NAJWAŻNIEJSZY, A NIE JA Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2015 Barbara Osterloff (rocznik 1949), profesor w Akademii Teatralnej w Warszawie, historyk teatru, absolwentka polonistyki na Uniwersytecie Warszawskim i Studium Teatralno - Literackiego przy Wydziale Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. Badaczka najnowszych dziejów teatru polskiego, autorka monografii poświęconych ważnym twórcom teatru, m.in. Aleksandrowi Zelwerowiczowi, Mai Komorowskiej. Zajmuje się dziejami polskiej scenografii, wykłada w Akademii Teatralnej i na Wydziale Scenografii Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Współpracowała z pismami Teatr, Dialog, Pamiętnik Teatralny. 01:05 PRZEZ WILHELMSHAVEN I MACZKÓW Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2005 Reżyseria: Andrzej Kunert, Zofia Kunert Scenariusz: Zofia Kunert Zdjęcia: Sławomir Woźniak Sformowana wiosną 1942 r. w Szkocji I Dywizja Pancerna dowodzona przez gen. Stanisława Maczka składała się z ochotników, którzy w odpowiedzi na apel generała Władysława Sikorskiego zaczęli ściągać z różnych stron świata pod polskie sztandary. I Dywizja liczyła ponad 15 tys. żołnierzy, miała ok. 400 czołgów i 4 tys. innych pojazdów mechanicznych. Po kilkunastomiesięcznym szkoleniu stanowiła realną siłę bojową także ze względu na panującego w niej ducha walki. Swój wojenny szlak znaczony licznymi sukcesami rozpoczęła w marcu 1944 r. Lądowanie na plażach Normandii, zacięte boje pod Caen i Falaise, walki o Abbeville i St. Omer we Francji, zdobycie belgijskich miast Ypres czy Ostendy, ostateczne wyzwolenie Gandawy, holenderskiej Bredy i innych miast okryły żołnierzy generała Maczka wielką i zasłużoną sławą. Witano ich jak prawdziwych bohaterów. W początkach kwietnia 1945 r. I Dywizja Pancerna wkroczyła na teren Niemiec. Ukoronowaniem ich szlaku bojowego było zdobycie Wilhelmshaven, największego portu wojennego niemieckiej Kriegsmarine i przyjęcie kapitulacji jego obrońców. Szczególnych wzruszeń dostarczyło natomiast polskim żołnierzom uwolnienie ponad 1700 uczestniczek powstania warszawskiego ze stalagu w Oberlangen. Już po zakończeniu wojny dywizja brała udział w okupacji części terytorium na zachodzie Niemiec, w okręgu Emsland znajdującym się w strefie brytyjskiej. Mieszkańców tamtejszego miasteczka Haren w znacznej części wysiedlono, a na ich miejsce wprowadzili się polscy żołnierze, którzy zostali tam do 1948 r. Na cześć swego ukochanego dowódcy miasteczku nadali nazwę Maczków. Działał tam polski samorząd, parafia, szpital, szkoły różnych szczebli. Polacy mieli tam także swoją drużynę piłki nożnej, dawały tam występy polskie zespoły artystyczne, przyjeżdżało kino objazdowe. W tej swoistej "małej Polsce" na terenie Niemiec niedawni frontowcy znów po latach poczuli smak wolności, normalnego życia. Wielu uzupełniło tam wykształcenie, znalazło sobie mężów lub żony. Początkowo niemiecka ludność okoliczna miała zakaz wstępu do Maczkowa, później coraz częściej Niemcy pojawiali się tam w poszukiwaniu pracy czy żywności. Polaków mieszkających w Maczkowie dręczyła jednak stale tęsknota za krajem. Nie wiedzieli jednak dokładnie, jak rozwija się sytuacja polityczna, co ich czeka po ewentualnym powrocie. Niektórzy, zwłaszcza cywile, zdecydowali się jednak wrócić. Większość, bo ponad 80% żołnierzy, pozostała na emigracji. Jak się później przekonali, była to słuszna, chociaż bolesna decyzja. Dla nich władze brytyjskie utworzyły korpus przysposobienia, w którym zdemobilizowani żołnierze gen. Maczka uczyli się języka angielskiego i przygotowywali do nowego życia w cywilu. Po latach o swoim pobycie w Maczkowie opowiadają przed kamerami m.in. Józef Szajna, który znalazł się tam po ucieczce z Buchenwaldu i tam właśnie zdawał maturę, Stefan Sękowski, który poznał tam swoją przyszłą żonę, Włada Majewska, która z Lwowską Falą występowała dla żołnierzy gen. Maczka. Służbę w szeregach I Dywizji Pancernej i jej szlak bojowy wspominają natomiast: arcyksiążę Karol Stefan Habsburg z żywieckiej linii Habsburgów, który służył w tej dywizji jako zwykły żołnierz, gen. Michał Gutowski, kpt. Zbigniew Mieczkowski oraz por. Marian Słowiński. 02:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - 2S7 PION - PRZEBUDZENIE. Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2022 Autor: Adam Sikorski Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 02:35 HERBERT. FRESK W KOŚCIELE Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2005 Scenariusz i reżyseria: Piotr Załuski Zdjęcia: Piotr Gorzkowicz Film jest ilustracją i rozwinięciem poglądu Zbigniewa Herberta, że powinnością artysty jest "wymierzać widzialnemu światu sprawiedliwość i piękno". 03:45 IMIENINY Film dokumentalny, 29 min, Polska, 2003 Scenariusz i reżyseria: Marcin Koszałka Pensjonariusze Domu Pomocy Społecznej w Krakowie. Niektórzy upośledzeni umysłowo, niektórzy autystyczni, wszyscy mają za sobą tragiczną przeszłość. Większość samotna i zrezygnowana. Korytarzowe rozmowy o niczym, rutynowe czynności, powtarzający się schemat dnia. Zajęcia terapeutyczne. Opiekunka tworzy rodzaj "grupy inicjatywnej", której zadaniem jest przygotowanie programu artystycznego z okazji imienin kierowniczki placówki, które przypadają 2 lutego. Będą piękne stroje, piękna muzyka i piękne teksty, tańce nawet. Trzeba tylko okiełznać "żywioł marazmu", zachęcić, dopilnować, stworzyć odpowiednią atmosferę, a kiedy zaistnieje potrzeba - nawet pokrzyczeć i zrugać opornych. Próby nie bez przeszkód posuwają się do przodu. Są już kostiumy i scenografia, teksty zostają utrwalone. Nadchodzi Wielki Dzień. Przybywa solenizantka. Panowie w eleganckich garniturach i białych szalikach, panie w długich sukniach. Wiersze, życzenia, tańce, uroczysty moment. A potem...korytarze, rutyna i to, co najważniejsze i najciekawsze - wyglądanie przez okno. A za szybą miasto. Jak informują końcowe napisy, przedstawiona w filmie grupa regularnie wystawia takie amatorskie przedstawienia teatralne, realizowane pierwotnie w ramach zajęć terapeutycznych. To taki "inny świat".