TVP Historia Środa, 08.03.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 8 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1901 - zmarł Aleksander Gierymski; 1968 - wiec studencki na dziedzińcu UW; 1973 - z pamiętników Kisielewskiego o Dniu Kobiet w PRL; 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.I - ODC. 5 Serial wojenny, 44 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz Zdjęcia: Marian Prokop Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka odc. 5 Trwa okupacja. Irka z Marysią mieszkają u Szczęsnych, Ewka ukrywa się w wynajętym mieszkaniu, gdzie udaje narzeczoną Witka. Jedną z działalności Irki na rzecz organizacji jest pomoc siostrom zakonnym, które dają schronienie w klasztorze żydowskim dzieciom. Kiedy Irka jest na spacerze z dziećmi, zaczepia ją kapuś, który domaga się pieniędzy. Grozi, że doniesie Niemcom o ukrywaniu Żydów przez siostry. Ewka jest świadkiem rozstrzelania byłego narzeczonego Ażura. Mordercą jest ten sam gestapowiec, który zabił jej matkę. Dietrich, któremu Marysia nosi pranie, proponuje jej, by zajęła się jego domem. Potrzebuje gospodyni, ale jego propozycja jest dwuznaczna i dziewczyna się waha. Z drugiej strony Dietrich jest cenną postacią dla organizacji. Może dostarczyć ważne informacje. Podczas ucieczki przed łapanką Marysia wpada do piwnicy zrujnowanego domu. Okazuje się, że nie jest tam sama. Ukrywają się tu także dwie żydowskie dziewczynki. Marysia zabiera je do Szczęsnych. 08:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - MACIEJOWICE 1794 - NIEDOPISANE KARTY Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Maciejowice 1794 - niedopisane karty" Dziś jest dzień wyjątkowy od czasów Przyborowskiego - szukane są groby powstańców poległych w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Zakładamy, że może to być od trzech do pięciu tysięcy osób. Podążając śladami Tadeusza Kościuszki, wspierani pamiętnikarskim zapisem Juliana Ursyna Niemcewicza, analizujemy krok po kroku przebieg bitwy pod Maciejowicami i wspólnie z regionalistami szukamy mogił poległych powstańców. 08:50 HISTORIA POLSKI - LIDIA LWOW - EBERLE. PRO MEMORIA Film dokumentalny, 37 min, Polska, 2022 Reżyseria: Dorota Kania Film opowiada tragiczną, a zarazem piękną, bo będącą hołdem najwyższym wartościom moralnym i narodowym, historię bohaterki Armii Krajowej w czasie II wojny światowej i okupacji sowieckiej w Polsce. W filmie przedstawiono losy Lidii Lwow - Eberle oraz to, jaką była osobą, widzianą oczyma córki, towarzyszy broni i przyjaciół. Osobiste relacje są wzbogacone o merytoryczną ocenę i opis działalności głównej bohaterki. Punktem wyjścia jest spotkanie kombatantów po latach w Juracie. Lidię Lwow - Eberle poznajemy dzięki rozmowom z jej córką, Justyną Eberle, oraz z Wandą Czyżewską - Bortkiewicz ps. "Basia". Jednocześnie historia dzielnej sanitariuszki pokazuje nam dramat polskiego ruchu oporu w czasie II wojny światowej, a później podziemia antykomunistycznego i jednego z największych przywódców mjr. Zygmunta Szendzielarza ps. "Łupaszko", z którym była związana. W filmie wykorzystane są sceny fabularne, ukazujące najbardziej dramatyczne momenty w życiu głównej bohaterki. Materiały archiwalne pozwolą poczuć tamten czas w fotografiach, nagraniach audio. 10:10 "SENSACJE XX WIEKU" - NAJWIĘKSZY WRÓG HITLERA (NAJWIĘKSZY WRÓG HITLERA) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Tomasz Lulek, Piotr Głowacki, Przemysław Stippa Czy to możliwe, że jeden z najbardziej zaufanych ludzi Hitlera, Heinrich Himmler, mógłby odważyć się zorganizować zamach na swojego wodza? Czy powszechnie znana historia pierwszego poważnego zamachu dokonanego przez stolarza Georga Elsera w listopadzie 1939 roku mogła wyglądać zupełnie inaczej niż wersja jaką znamy? Georg Elser, sympatyk Niemieckiej Partii Komunistycznej, miał w 1939 roku przeprowadzić zamach na Hitlera. Bomba podłożona przez niego w piwiarni Bürgerbräukeller w Monachium eksplodowała jednak już po wyjściu Hitlera, zabijając osiem osób. Co najdziwniejsze, Elser nie poniósł za to kary. W komfortowych warunkach doczekał końca wojny i został stracony dopiero w kwietniu 1945 roku. Przestaje to jednak dziwić, jeżeli przyjmiemy, że był narzędziem w rękach Heinricha Himmlera, szefa SS, policji i tajnych służb. Wiele na to wskazuje, choć Himmler był zbyt inteligentny, aby pozostawić jakiekolwiek dowody. Na tę wersję wydarzeń wskazują jednak wspomnienia Waltera Schellenberga, szefa hitlerowskich tajnych służb i Heinricha Müllera, szefa gestapo. Taki wniosek potwierdzają też zeznania Sigismunda Payne Besta, brytyjskiego agenta uprowadzonego przez SS w Venlo, osadzonego w obozie w Sachsenhausen, gdzie skontaktował się z Elserem. Tę tezę jeszcze mocniej uwiarygadniają wydarzenia z 1942 roku, gdy w rozmowie z Schellenbergiem Himmler zgodził się obalić Hitlera. W postać Georga Elsera wcieli się Piotr Głowacki. 11:05 MÓJ TATA Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2019 Reżyseria: Leszek Staroń Scenariusz: Grzegorz Kasperek Prawie każdy Polak zna postać rotmistrza Witolda Pileckiego, ale większość zna jego zasługi w okresie II wojny światowej i okoliczności jego zamordowania w 1948 roku przez polskie władze komunistyczne. Losy jego rodziny po wybuchu wojny w 1939 roku, jego żony i dwójki dzieci - syna Andrzeja i córki Zofii pozostają dla ogółu Polaków nieznane. Film przedstawia losy córki Zofii i jej starania o zachowanie pamięci ojca w kolejnych pokoleniach, począwszy od chwili jego śmierci w okresie PRL, przez lata jego pełnej rehabilitacji, aż do chwili obecnej, kiedy jeszcze ciągle trwają poszukiwania zwłok bohaterskiego rotmistrza. 12:35 JAK TO Z TYM MARCEM BYŁO....? Film dokumentalny, 40 min, Polska, 2018 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Sławomir Koehler W archiwach Telewizji Polskiej dysponujemy zmontowanymi materiałami, które wciąż powielały stereotyp ich interpretacji. Warto dziś Marzec 68 ' przedstawić jako zjawisko ogólnokrajowego buntu różnych środowisk przeciwko uciskowi komunistycznej władzy, bez obowiązującej od wielu lat sztampy, celebrującej wciąż jedynie słuszną grupę marcowych kombatantów, w większości synów partyjnych kacyków, odcinających kupony przez dziesiątki lat. Mało się mówi o partyjnej rozgrywce, w której oni uczestniczyli, która w nieprzewidziany lub przewidziany sposób przekształciła się w ogólnopolski protest. Jak to było z tą piątą kolumną wspomnianą przez Gomułkę w 1967 roku, z czego się później wycofał? Istnieje też kilka tematów tabu, choćby kto skorzystał, a kto stracił w wyniku historycznych wydarzeń? Właściwie kto wyjechał z jednostronnym paszportem, a kto nie? Ilu? Kim dzisiaj są marcowi emigranci? Jest wiele pytań i wciąż niewyjaśnionych spraw. 15:35 GIGANCI HISTORII - HISTORIA LEGIONÓW POLSKICH Teleturniej, 44 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) Polska przestała istnieć, ale wciąż istniała jej armia. Zaledwie dwa lata po trzecim rozbiorze, na hasło rzucone przez Jana Henryka Dąbrowskiego, jednego z bohaterów insurekcji kościuszkowskiej, pod broń zgłosiło się wkrótce ponad dwadzieścia pięć tysięcy ludzi. Nie tylko szlachty, ale też chłopów. Ludzie wolni są braćmi - głosiło motto Legionów Dąbrowskiego. Marzyli o przebiciu się do Polski i wyzwoleniu kraju, stało się jednak tak, że musieli walczyć w Italii, a w końcu na odległym i egzotycznym krańcu świata, gdzie spora część z nich zginęła w bezsensownej walce. Ci, którzy przeżyli, stworzyli jednak później armię Księstwa Warszawskiego, zanieśli nad Wisłę ideały oświecenia, a także doświadczenie w prowadzeniu nowoczesnej, napoleońskiej wojny. Przypomnieli też światu o Polsce. To właśnie walcząc w szeregach legionowych, Józef Wybicki napisał pieśń, która wkrótce stała się niezwykle popularna, a zaledwie trzydzieści lat później, podczas powstania listopadowego, stanie się hymnem Polski. Zaczynała się wówczas od słów: Jeszcze Polska nie umarła. A póki my żyjemy, żyje pamięć o tych wydarzeniach, dlatego "Historia Legionów Polskich jest tematem tego odcinka programu. 16:55 WOJENNE DZIEWCZYNY S.I - ODC. 6 Serial wojenny, 41 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz Zdjęcia: Marian Prokop Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka odc. 6 Jurek proponuje Marysi wspólne mieszkanie, dopóki nie uda jej się znaleźć innego bezpiecznego miejsca. Irka w trakcie wykonywania jednego z zadań konspiracyjnych zauważa, że ktoś ją śledzi. Okazuje się, że to Stefan, przyjaciel Kamila z wojska. Uciekł z obozu i szuka pomocy. To spotkanie znów daje Irce nadzieję, że jej narzeczony żyje. Zabiera Stefana do domu, by zamieszkał z jej rodziną. Ewka prosi Irkę o zastępstwo podczas prostej akcji dywersyjnej w kinie, bowiem nie chce opuszczać pierwszego dnia pracy. Irka idzie na spotkanie zamiast Ewy, ma torbę wypełnioną łatwopalną substancją. Folksdojcz nazwiskiem Zommer, do którego miała zapukać, aby sprawdzić, czy jest w domu, wciąga ją do mieszkania. Dziewczyna, broniąc się, uderza go torbą. Folksdojcz staje w płomieniach, a przerażona Irka ucieka. Marysia spotyka się z jednym z dowódców podziemia. Zdaje mu relacje ze spotkania z Dietrichem, który jest ważną figurą. Dowódca sugeruje Marysi, aby zgodziła się na propozycję Dietriecha. To jednak dla niej duży problem. Dietrich dał jej do zrozumienia, że potrzebuje nie tylko gospodyni, ale i kobiety. Stefan mówi Irce, że wraz z Kamilem uciekali przed Niemcami we wrześniu 1939 roku. Był świadkiem, jak bomba uderzyła w samochód, którym jechał. Nikt z pasażerów nie przeżył. 17:55 ARSENAŁ. MAGAZYN MILITARNO - HISTORYCZNY - SHERMAN - BITWA POD FALAISE Magazyn, 26 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jerzy Grabowski, Grzegorz Płaza, Andrzej Borowiecki Scenariusz: Grzegorz Płaza, Andrzej Borowiecki, Jerzy Grabowski Zdjęcia: Maciej Brola, Rafał Biernacki Wykonawcy: Jacek Sobieszczański, Przemysław Predygier (prowadzący) Przez dwa dni sierpnia 1944 roku Pierwsza Dywizja Pancerna pod dowództwem gen. Stanisława Maczka toczyła zażarte walki o wzgórze Mont Ormel oraz miasteczko Chambois, walnie przyczyniając się do zamknięcia w kotle pod Falaise niemieckiej 7 Armii. Podstawowym czołgiem używanym przez Czarną Dywizję był amerykański czołg lekki M4 Sherman. Dzięki kolekcjonerowi z Muzeum Zabytków Techniki Wojskowej pod Warszawą poznajemy historię, wady i zalety "konia roboczego" aliantów. 18:20 ZAGINIONE? OCALONE? HISTORIE ZAWODÓW RÓŻNYCH - ODC. 1 ŁYŻKARZ Dysk./wywiad/debata, 15 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Andrzej Kaczmarczyk Wykonawcy: Andrzej Kaczmarczyk(Prowadzący) Praczka, świniopas, śledziarz, handlarz skupujący starzyznę i kurze łapki, czy wędrowny ostrzyciel noży, odeszli w zapomnienie, choć tego ostatniego widziano jeszcze na warszawskich podwórkach na początku lat 90. Podobny los może czekać wikliniarzy, bednarzy, kołodziejów czy garncarzy, choć ta ostatnia umiejętność przeżywa właśnie swój renesans. Miejmy nadzieję, że nie krótkotrwały. W niektórych przypadkach to już niestety zapewne ostatni moment, by rzemieślnicy podzielili się z nami swoimi coraz rzadszymi umiejętnościami. W tym odcinku cyklu "Zaginione? Ocalone? Historie zawodów różnych" odwiedzimy warsztat łyżkarza. 18:45 HISTORIA POLSKI - TAŚMY MARCA Film dokumentalny, 30 min, Polska, 2008 Reżyseria: Jacek Sawicki Scenariusz: Jerzy Eisler Film zrealizowany na podstawie materiałów archiwalnych odnalezionych w Instytucie Pamięci Narodowej. Jest on próbą rekonstrukcji najważniejszych wydarzeń, jakie się wówczas rozegrały i zostały utrwalone kamerą, relacją z miejsc, które były areną tych najbardziej znaczących zdarzeń. Na ten przekaz o marcu 1968 r. składają się zdjęcia wykonane z ukrycia przez operatorów Służby Bezpieczeństwa, ale również materiały zlecone czy też zarekwirowane innym ekipom filmowym. Miały one posłużyć do wskazania sprawców, niewątpliwie także do realizacji filmu propagandowego, z czego ostatecznie ówczesne władze zrezygnowały. 19:20 BUNT MŁODYCH’68 Film dokumentalny, 31 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Sieczkowski Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski W odbiorze społecznym często postrzega się wydarzenia z marca 1968 roku jako bunt młodzieży akademickiej, inteligenckiej, niekiedy o proweniencji komunistycznej. W tym sposobie widzenia protestów marcowych na drugim biegunie są protesty robotników w grudniu 1970 roku. Ten mit jest utrwalony m.in. poprzez film Andrzeja Wajdy "Człowiek z żelaza" i sprowadza się do stwierdzenia, że skoro w Marcu ’68 robotnicy nie poszli z nami, to w Grudniu ’70 z kolei z nimi nie poszli studenci. Badacze jednak kwestionują od dawna taką ocenę wydarzeń marcowych, zwracając uwagę, iż w Marcu ’68 oprócz studentów wielką grupę protestujących stanowili młodzi ludzie: uczniowie szkół średnich, robotnicy, a demonstracje odbywały się także w miastach takich jak Elbląg, gdzie wówczas nie było żadnych uczelni wyższych. Taką opinię historyków potwierdza uczestniczka wydarzeń i politolog Irena Lasota, która nawet twierdzi, że ten pogląd był bardzo w debacie publicznej wykluczany i przemilczany. Film stanowi refleksję nad tym, jak kształtowała się w okresie między obchodami milenijnymi w 1966 roku, wydarzeniami marcowymi oraz strajkami robotniczymi w grudniu 1970, świadomość młodego pokolenia, które ówczesna władza określała często jako rówieśników Polski Ludowej lub pierwszym pokoleniem urodzonym i wychowanym w PRL. Byli to ludzie młodzi, którzy także przeżywali inwazję wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację w sierpniu 1968 roku, niektórzy brali w niej udział jako żołnierze służby zasadniczej. W tym okresie ukształtowało się pokolenie trzydziestolatków, którzy dziesięć lat później zaprotestowali w sierpniu 1980 roku. Organizowali strajki, a później tworzyli pierwszy niekomunistyczny związek zawodowy w bloku sowieckim. Czy Solidarność powstałaby bez tych doświadczeń? 22:05 GRACZE Film sensacyjny, 97 min, Polska 1995 Reżyseria: Ryszard Bugajski Scenariusz: Jan Purzycki Zdjęcia: Jerzy Sajko Muzyka: Shane Harvey Aktorzy: Janusz Józefowicz, Rene Coleman, Małgorzata Pieczyńska, Marek Probosz, Antoni Ostruch, Bogusław Pawelec, Marian Opania, Bronisław Wrocławski, Lech Łotocki, Krzysztof Zaleski, Mirosław Zbrojewicz, Daniel Olbrychski, Michał Pawlicki, Piotr Pawłowski, Jarosław Gugała, Wojciech Reszczyński i inni Akcja filmu toczy się w czasie wyborów prezydneckich. Jest rok 1990. Do Warszawy na zlecenie KGB przyjeżdża słynny terrorysta, Azar. Choć do końca nie wie, jakie zadanie ma wykonać, jest przekonany, że chodzi o zabójstwo Lecha Wałęsy. Bohater filmu, Jan Gracz - filmowiec, opozycjonista, człowiek uczciwy i szlachetny, decyduje się prowadzić telewizyjną kampanię Lecha Wałęsy. Jest przekonany, że jego kandydat ma do spełnienia dziejową misję. Niepostrzeżenie Gracz wciągnięty zostaje w polityczne intrygi. Płaci za to wysoką cenę. Przez niego ginie niewinny człowiek, ale śmierć ta krzyżuje plany KGB. "Jest to film, który za pomocą znanych wszystkim faktów chce powiedzieć pewne prawdy uniwersalne. Na ekranie pojawiają się postacie, które widzowie pewnie zidentyfikują z autentycznymi, a które u nas albo się nie nazywają, albo nazywają troszeczkę inaczej niż w rzeczywistości. Natomiast główni bohaterowie kampanii prezydenckiej pojawiają się wyłącznie w materiale archiwalnym" - mówił reżyser Ryszard Bugajski. Scenariusz filmu, który początkowo nosił tytuł "Zabić Lecha", napisał Jan Purzycki, autor scenariusza "Wielkiego Szu" i "Piłkarskiego pokera", zaangażowany w roku 1990 w kampanię Lecha Wałęsy. 23:50 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - MACIEJOWICE 1794 - NIEDOPISANE KARTY Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Maciejowice 1794 - niedopisane karty" Dziś jest dzień wyjątkowy od czasów Przyborowskiego - szukane są groby powstańców poległych w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Zakładamy, że może to być od trzech do pięciu tysięcy osób. Podążając śladami Tadeusza Kościuszki, wspierani pamiętnikarskim zapisem Juliana Ursyna Niemcewicza, analizujemy krok po kroku przebieg bitwy pod Maciejowicami i wspólnie z regionalistami szukamy mogił poległych powstańców. 00:25 "SENSACJE XX WIEKU" - NAJWIĘKSZY WRÓG HITLERA (NAJWIĘKSZY WRÓG HITLERA) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Tomasz Lulek, Piotr Głowacki, Przemysław Stippa Czy to możliwe, że jeden z najbardziej zaufanych ludzi Hitlera, Heinrich Himmler, mógłby odważyć się zorganizować zamach na swojego wodza? Czy powszechnie znana historia pierwszego poważnego zamachu dokonanego przez stolarza Georga Elsera w listopadzie 1939 roku mogła wyglądać zupełnie inaczej niż wersja jaką znamy? Georg Elser, sympatyk Niemieckiej Partii Komunistycznej, miał w 1939 roku przeprowadzić zamach na Hitlera. Bomba podłożona przez niego w piwiarni Bürgerbräukeller w Monachium eksplodowała jednak już po wyjściu Hitlera, zabijając osiem osób. Co najdziwniejsze, Elser nie poniósł za to kary. W komfortowych warunkach doczekał końca wojny i został stracony dopiero w kwietniu 1945 roku. Przestaje to jednak dziwić, jeżeli przyjmiemy, że był narzędziem w rękach Heinricha Himmlera, szefa SS, policji i tajnych służb. Wiele na to wskazuje, choć Himmler był zbyt inteligentny, aby pozostawić jakiekolwiek dowody. Na tę wersję wydarzeń wskazują jednak wspomnienia Waltera Schellenberga, szefa hitlerowskich tajnych służb i Heinricha Müllera, szefa gestapo. Taki wniosek potwierdzają też zeznania Sigismunda Payne Besta, brytyjskiego agenta uprowadzonego przez SS w Venlo, osadzonego w obozie w Sachsenhausen, gdzie skontaktował się z Elserem. Tę tezę jeszcze mocniej uwiarygadniają wydarzenia z 1942 roku, gdy w rozmowie z Schellenbergiem Himmler zgodził się obalić Hitlera. W postać Georga Elsera wcieli się Piotr Głowacki. 01:15 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PODWODNA WOJNA CZ 1 Magazyn, 29 min, Polska, 1991 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Bogusław Wołoszański przedstawia przebieg działań wojennych prowadzonych przez niemieckie okrety podwodne u - booty. W programie wykorzystano archiwalne materiały filmowe.