TVP Historia Czwartek, 09.03.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 9 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1652 - pierwsze liberum veto podczas sejmu; 1858 - brytyjski inżynier John Holmes Jellet pierwszy raz zastosował łukową lampę elektryczną w latarni morskiej; 1945 - premiera filmu "Komedianci" (w Paryżu); 1968 - wiec na Politechnice Warszawskiej; 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.I - ODC. 6 Serial wojenny, 41 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz Zdjęcia: Marian Prokop Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka odc. 6 Jurek proponuje Marysi wspólne mieszkanie, dopóki nie uda jej się znaleźć innego bezpiecznego miejsca. Irka w trakcie wykonywania jednego z zadań konspiracyjnych zauważa, że ktoś ją śledzi. Okazuje się, że to Stefan, przyjaciel Kamila z wojska. Uciekł z obozu i szuka pomocy. To spotkanie znów daje Irce nadzieję, że jej narzeczony żyje. Zabiera Stefana do domu, by zamieszkał z jej rodziną. Ewka prosi Irkę o zastępstwo podczas prostej akcji dywersyjnej w kinie, bowiem nie chce opuszczać pierwszego dnia pracy. Irka idzie na spotkanie zamiast Ewy, ma torbę wypełnioną łatwopalną substancją. Folksdojcz nazwiskiem Zommer, do którego miała zapukać, aby sprawdzić, czy jest w domu, wciąga ją do mieszkania. Dziewczyna, broniąc się, uderza go torbą. Folksdojcz staje w płomieniach, a przerażona Irka ucieka. Marysia spotyka się z jednym z dowódców podziemia. Zdaje mu relacje ze spotkania z Dietrichem, który jest ważną figurą. Dowódca sugeruje Marysi, aby zgodziła się na propozycję Dietriecha. To jednak dla niej duży problem. Dietrich dał jej do zrozumienia, że potrzebuje nie tylko gospodyni, ale i kobiety. Stefan mówi Irce, że wraz z Kamilem uciekali przed Niemcami we wrześniu 1939 roku. Był świadkiem, jak bomba uderzyła w samochód, którym jechał. Nikt z pasażerów nie przeżył. 08:10 HISTORIA POLSKI - TAŚMY MARCA Film dokumentalny, 30 min, Polska, 2008 Reżyseria: Jacek Sawicki Scenariusz: Jerzy Eisler Film zrealizowany na podstawie materiałów archiwalnych odnalezionych w Instytucie Pamięci Narodowej. Jest on próbą rekonstrukcji najważniejszych wydarzeń, jakie się wówczas rozegrały i zostały utrwalone kamerą, relacją z miejsc, które były areną tych najbardziej znaczących zdarzeń. Na ten przekaz o marcu 1968 r. składają się zdjęcia wykonane z ukrycia przez operatorów Służby Bezpieczeństwa, ale również materiały zlecone czy też zarekwirowane innym ekipom filmowym. Miały one posłużyć do wskazania sprawców, niewątpliwie także do realizacji filmu propagandowego, z czego ostatecznie ówczesne władze zrezygnowały. 08:50 BUNT MŁODYCH’68 Film dokumentalny, 31 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Sieczkowski Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski W odbiorze społecznym często postrzega się wydarzenia z marca 1968 roku jako bunt młodzieży akademickiej, inteligenckiej, niekiedy o proweniencji komunistycznej. W tym sposobie widzenia protestów marcowych na drugim biegunie są protesty robotników w grudniu 1970 roku. Ten mit jest utrwalony m.in. poprzez film Andrzeja Wajdy "Człowiek z żelaza" i sprowadza się do stwierdzenia, że skoro w Marcu ’68 robotnicy nie poszli z nami, to w Grudniu ’70 z kolei z nimi nie poszli studenci. Badacze jednak kwestionują od dawna taką ocenę wydarzeń marcowych, zwracając uwagę, iż w Marcu ’68 oprócz studentów wielką grupę protestujących stanowili młodzi ludzie: uczniowie szkół średnich, robotnicy, a demonstracje odbywały się także w miastach takich jak Elbląg, gdzie wówczas nie było żadnych uczelni wyższych. Taką opinię historyków potwierdza uczestniczka wydarzeń i politolog Irena Lasota, która nawet twierdzi, że ten pogląd był bardzo w debacie publicznej wykluczany i przemilczany. Film stanowi refleksję nad tym, jak kształtowała się w okresie między obchodami milenijnymi w 1966 roku, wydarzeniami marcowymi oraz strajkami robotniczymi w grudniu 1970, świadomość młodego pokolenia, które ówczesna władza określała często jako rówieśników Polski Ludowej lub pierwszym pokoleniem urodzonym i wychowanym w PRL. Byli to ludzie młodzi, którzy także przeżywali inwazję wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację w sierpniu 1968 roku, niektórzy brali w niej udział jako żołnierze służby zasadniczej. W tym okresie ukształtowało się pokolenie trzydziestolatków, którzy dziesięć lat później zaprotestowali w sierpniu 1980 roku. Organizowali strajki, a później tworzyli pierwszy niekomunistyczny związek zawodowy w bloku sowieckim. Czy Solidarność powstałaby bez tych doświadczeń? 09:40 "SENSACJE XX WIEKU" - ASTROLOG (ASTROLOG) Dokument fabularyzowany, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Pieczyński, Marek Kalita, Robert Wabich, Tomasz Schimscheiner, Mirosław Neinert, Tomasz Dedek W kolejnym odcinku "Sensacji XX wieku" dramatyczne losy niemieckiego astrologa Wilhelma Wulffa, uwolnionego z obozu koncentracyjnego, który został następnie doradcą Reichsführera SS Heinricha Himmlera. Powszechnie znane zainteresowanie hitlerowców astrologią i okultyzmem przejawiało się na różnych polach - od poszukiwań antycznych artefaktów po stawianie horoskopów. W swoich działaniach i podejmowanych decyzjach najwyżsi rangą ludzie Hitlera często mieli kierować się tym, co było pisane im w gwiazdach. Ten fakt postanowił wykorzystać Wilhelm Wulff, który wspólnie z masażystą Felixem Kerstenem, ryzykując życie, wykorzystywał słabość nazistowskich przywódców do prowadzenia własnej gry, umiejętnie kierując postępowaniem Himmlera i podejmowanymi przez niego decyzjami. Dzięki temu mógł uratować tysiące więźniów obozów koncentracyjnych. W tym odcinku wystąpili m.in.: Krzysztof Pieczyński (w roli Wulffa) i Marek Kalita (jako Himmler). 10:30 WYBRAŁA POLSKĘ Film dokumentalny, 26 min, Polska, 2021 Reżyseria: Magdalena Majewska Scenariusz: Magdalena Majewska Zdjęcia: Michał Tuliński Film dokumentalny ukazujący postać Maryli Bidermann. Maryla byłą córka łódzkiego fabrykanta Brunona Bidermanna. I chociaż jej dziadek przyjechał do Łodzi z Niemiec, ona mówiła o sobie, że jest Polką i Polska była jej ojczyzną. Za nią walczyła i cierpiała. Miasto, o którym łodzianie mówili polski Manchester, na zewnątrz było postrzegane jako niemiecki Man - chester. Potęga finansowa miasta kojarzona była z kapitałem niemieckim. Scheibler, Bidermann, Geyer, Herbst, Grohmann, Kunitzer - oni przyjechali do Łodzi w XIX wieku i w krótkim czasie zbudowali wielkie zakłady i fortuny. Budowali nie tylko fabryki, ale i domy dla robotników, szpitale, ochronki dla dzieci, przytułki dla bezdomnych, szkoły zawodowe, świątynie, teatry. Miało to oczywiście związek z żywą w Europie ideą polityki humanitarnej, ale łódzka elita finansowa nie szczędziła pieniędzy na poprawę bytu swoich pracowników. Inwestowali, bo traktowali Łódź jako swoją małą ojczyznę. W domach Scheiblerów, Grohmanów, Geyerów, Bidermannów mówiono po polsku. Kiedy odrodziła się Polska, drugie pokolenie niemieckich fabrykantów wstępowało bez wahania do Wojska Polskiego i harcerstwa. Zapłacili za to wysoką cenę - ginęli w Katyniu, byli ofiarami gestapo. Maryla Bidermann mogła jak starsza siostra wyjechać do Niemiec i tam przeżyć wojnę. Została w rodzinnym mieście, wstąpiła do ZWZ. Wybrała drogę, którą podążali Polacy, nie Niemcy. 11:05 ZAGINIONE? OCALONE? HISTORIE ZAWODÓW RÓŻNYCH - ODC. 1 ŁYŻKARZ Dysk./wywiad/debata, 15 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Andrzej Kaczmarczyk Wykonawcy: Andrzej Kaczmarczyk (prowadząca) Praczka, świniopas, śledziarz, handlarz skupujący starzyznę i kurze łapki, czy wędrowny ostrzyciel noży, odeszli w zapomnienie, choć tego ostatniego widziano jeszcze na warszawskich podwórkach na początku lat 90. Podobny los może czekać wikliniarzy, bednarzy, kołodziejów czy garncarzy, choć ta ostatnia umiejętność przeżywa właśnie swój renesans. Miejmy nadzieję, że nie krótkotrwały. W niektórych przypadkach to już niestety zapewne ostatni moment, by rzemieślnicy podzielili się z nami swoimi coraz rzadszymi umiejętnościami. W tym odcinku cyklu "Zaginione? Ocalone? Historie zawodów różnych" odwiedzimy warsztat łyżkarza. 12:25 CZTERDZIESTOLATEK - ODC. 11/21 - CUDZE NIESZCZĘŚCIE, CZYLI ŚWIADEK OBRONY Serial komediowy, 45 min, Polska 1974 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Jerzy Gruza, Krzysztof Teodor Toeplitz Aktorzy: Andrzej Kopiczyński, Anna Seniuk, Irena Kwiatkowska, Roman Kłosowski, Leonard Pietraszek, Bogdan Ejmont, Barbara Bargiełowska, Seweryn Butrym, Edward Dziewoński, Jan Himilsbach i inni Kolega z budowy, inżynier Bek, zwraca się do Karwowskiego z nietypową prośbą. Podejrzewa, że żona go zdradza i chciałby, żeby kolega przez pewien czas ją śledził. Powodowany męską solidarnością Stefan spełnia prośbę kolegi, przez co naraża się na długi szereg nieprzyjemnych sytuacji. Ostateczna kompromitacja następuje w sądzie, podczas sprawy rozwodowej Beków. 16:50 WOJENNE DZIEWCZYNY S.I - ODC. 7 Serial wojenny, 43 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz Zdjęcia: Marian Prokop Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka, Paweł Ławrynowicz, Krzysztof Franieczek, Kamil Szeptycki odc. 7 Jurek śledzi Marysię, która wybiera się do mieszkania Dietricha, gdzie zaczyna służbę. Podejrzewa dziewczynę o kolaborację lub romans z Niemcem. Marysia przeszukuje gabinet Dietricha i znajduje sejf ukryty za obrazem. Irka spotyka się z matką Kamila, Henryką Brodzką. Mówi jej, że dowiedziała się o śmierci narzeczonego. Brodzka nie wierzy w śmierć syna. Irka i Brodzka jadą do Tomaszowa, gdzie ostatnio widziano Kamila żywego. Witold próbuje odwieść siostrę od tego, ale ostatecznie gwarantuje jej wsparcie lokalnego oddziału partyzantów stacjonujących w okolicy. Na miejscu Irka orientuje się, że dowódca partyzantów terroryzuje lokalną społeczność, zmuszając mieszkańców do oddawania części plonów oraz zwierząt. Co więcej, w nocy podsłuchuje rozmowę po niemiecku. Wynika z niej, że Knyst jest Niemcem, który podszywa się pod polskiego oficera. Następnego dnia na dworcu Irka przekazuje konduktorowi raport o działalności oddziału Knysta, który ma trafić do kwatery głównej w Warszawie. 19:00 HISTORIA POLSKI - ŻOŁNIERZ RZECZYPOSPOLITEJ Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2020 Reżyseria: Wojciech Niebelski, Marek Wrona Scenariusz: Zdzisław Bzymek Aktorzy: Wojciech Niemczyk - Narrator Film dokumentalny o Edwardzie Bzymku - Strzałkowskim. To wybitna postać podziemia niepodległościowego, intelektualista, oficer Września, szef wywiadu i kontrwywiadu AK południowych okręgów Generalnego Gubernatorstwa, szef Brygad Wywiadowczych. Jego siatka w trakcie wojny rozpracowywała niemieckie struktury i instytucje, demaskowała kolaborantów, uczestniczyła w zabezpieczeniu słynnej akcji Most III, zwieńczonej przerzutem pocisku V2 na Zachód. Przygotowywała się również do działania w warunkach przewidywanej okupacji sowieckiej, rozpracowując struktury podziemia komunistycznego. Po zakończeniu działań wojennych Brygady Wywiadowcze wchodzą w skład organizacji Wolność i Niezawisłość, zaś Edward Bzymek - Strzałkowski wchodzi w skład jej II Zarządu. Dwa dni po aresztowaniu w 1946 r. , Edward podejmuje desperacki krok i aby chronić swoich współtowarzyszy, wyskakuje z II piętra kamienicy w krakowskiej siedzibie Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego przy placu Inwalidów. Przeżywa, lecz w ciężkim stanie, nieprzytomny, zostaje przetransportowany do szpitala więziennego na Montelupich. Gdy tylko odzyskuje przytomność, rozpoczyna się bestialskie, trwające wiele miesięcy śledztwo, w wyniku którego Bzymek zostaje skazany na karę śmierci w tzw. procesie krakowskim, zamienioną ostatecznie na wieloletnie więzienie. Do końca życia jest inwigilowany. W 1992 roku zostaje zrehabilitowany, zaś władze Krakowa nazywają jego imieniem jedną z ulic miasta. W 2011 roku odznaczony zostaje pośmiertnie przez prezydenta RP Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. 20:00 JÓZEF WYBICKI. PO PIERWSZE DOBRO OJCZYZNY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2022 Reżyseria: Leszek Staroń Scenariusz: Leszek Staroń Zdjęcia: Jeremi Grzywa, Michał Bożek, Roman Piotrowski Wykonawcy: Krzysztof Gadacz Aktorzy: Piotr Pilitowski Film poświęcony postaci Józefa Wybickiego, wybitnego Polaka, autora hymnu narodowego. 22:50 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - POWSTAŃCZA BITWA O SZYNY ODC. 227 Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Powstańcza bitwa o szyny" Kolej żelazna zmieniła raz na zawsze oblicze wszystkich konfliktów militarnych. Możliwość szybkiego przerzutu ogromnych mas wojska i sprzętu na znaczne odległości zwolniła sztabowych planistów od obowiązku planowania niekończących się przemarszów wraz z kwestią zapewnienia po drodze ogromnej ilości żywności i kwater dla maszerujących. Dziś jesteśmy w Łochowie. W czasie powstania styczniowego przez Łochów przebiegała świeżo wybudowana linia kolejowa. To tu 23 stycznia 1863 roku na dworzec od strony Warszawy wjechał pociąg z powstańcami, którzy z pomocą miejscowej ludności w wyniku walki wyparli stąd Rosjan. Chwila chwały trwała krótko. Pod gradem rosyjskich kul nastąpił odwrót powstańców. Być może to właśnie wydarzenie tak mocno zapadło w pamięć inżyniera kolejowego Ignacego Mystkowskiego, że w maju 1863 roku legło u podstaw jego planu ataku na tę samą linię kolejową, gdy dowodził powstańczym zgrupowaniem. "Potwór na gąsienicach" Nasza kolejna opowieść też pokaże, jak technika odmieniała oblicze pola walki. W przypadku broni, którą zamierzamy pokazać, na szczęście tylko teoretycznie. To 2S7 Pion - największa armata, jaka była na wyposażeniu Wojska Polskiego. 23:25 "SENSACJE XX WIEKU" - ASTROLOG (ASTROLOG) Dokument fabularyzowany, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Pieczyński, Marek Kalita, Robert Wabich, Tomasz Schimscheiner, Mirosław Neinert, Tomasz Dedek W kolejnym odcinku "Sensacji XX wieku" dramatyczne losy niemieckiego astrologa Wilhelma Wulffa, uwolnionego z obozu koncentracyjnego, który został następnie doradcą Reichsführera SS Heinricha Himmlera. Powszechnie znane zainteresowanie hitlerowców astrologią i okultyzmem przejawiało się na różnych polach - od poszukiwań antycznych artefaktów po stawianie horoskopów. W swoich działaniach i podejmowanych decyzjach najwyżsi rangą ludzie Hitlera często mieli kierować się tym, co było pisane im w gwiazdach. Ten fakt postanowił wykorzystać Wilhelm Wulff, który wspólnie z masażystą Felixem Kerstenem, ryzykując życie, wykorzystywał słabość nazistowskich przywódców do prowadzenia własnej gry, umiejętnie kierując postępowaniem Himmlera i podejmowanymi przez niego decyzjami. Dzięki temu mógł uratować tysiące więźniów obozów koncentracyjnych. W tym odcinku wystąpili m.in.: Krzysztof Pieczyński (w roli Wulffa) i Marek Kalita (jako Himmler). 00:10 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PODWODNA WOJNA CZ 2 Magazyn, 29 min, Polska, 1991 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Część druga audycji, w której Bogusław Wołoszański przedstawia przebieg działań wojennych prowadzonych przez niemieckie okręty podwodne u - booty. W programie wykorzystano archiwalne materiały filmowe. W tym odcinku autorzy skupiają się na początkowym okresie II wojny światowej, kiedy to obie strony konfliktu doskonaliły swój sprzęt i techniki działań.