TVP Historia Piątek, 10.03.2023 06:45 BYŁ TAKI DZIEŃ - 10 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1876 - pierwsza wiadomość przekazana po drucie (telefon Alexandra Grahama Bella); 1940 - zmarł pisarz Michaił Bułhakow; 1945 - koniec przyjmowania deklaracji od Polaków w Wilnie na wyjazd "do Polski"; 1973 - z "Dzienników" Stefana Kisielewskiego o wpływie telewizji na codzienność; 06:55 WOJENNE DZIEWCZYNY S.I - ODC. 7 Serial wojenny, 43 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz Zdjęcia: Marian Prokop Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka, Paweł Ławrynowicz, Krzysztof Franieczek, Kamil Szeptycki odc. 7 Jurek śledzi Marysię, która wybiera się do mieszkania Dietricha, gdzie zaczyna służbę. Podejrzewa dziewczynę o kolaborację lub romans z Niemcem. Marysia przeszukuje gabinet Dietricha i znajduje sejf ukryty za obrazem. Irka spotyka się z matką Kamila, Henryką Brodzką. Mówi jej, że dowiedziała się o śmierci narzeczonego. Brodzka nie wierzy w śmierć syna. Irka i Brodzka jadą do Tomaszowa, gdzie ostatnio widziano Kamila żywego. Witold próbuje odwieść siostrę od tego, ale ostatecznie gwarantuje jej wsparcie lokalnego oddziału partyzantów stacjonujących w okolicy. Na miejscu Irka orientuje się, że dowódca partyzantów terroryzuje lokalną społeczność, zmuszając mieszkańców do oddawania części plonów oraz zwierząt. Co więcej, w nocy podsłuchuje rozmowę po niemiecku. Wynika z niej, że Knyst jest Niemcem, który podszywa się pod polskiego oficera. Następnego dnia na dworcu Irka przekazuje konduktorowi raport o działalności oddziału Knysta, który ma trafić do kwatery głównej w Warszawie. 08:25 HISTORIA POLSKI - ŻOŁNIERZ RZECZYPOSPOLITEJ Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2020 Reżyseria: Wojciech Niebelski, Marek Wrona Scenariusz: Zdzisław Bzymek Aktorzy: Wojciech Niemczyk - Narrator Film dokumentalny o Edwardzie Bzymku - Strzałkowskim. To wybitna postać podziemia niepodległościowego, intelektualista, oficer Września, szef wywiadu i kontrwywiadu AK południowych okręgów Generalnego Gubernatorstwa, szef Brygad Wywiadowczych. Jego siatka w trakcie wojny rozpracowywała niemieckie struktury i instytucje, demaskowała kolaborantów, uczestniczyła w zabezpieczeniu słynnej akcji Most III, zwieńczonej przerzutem pocisku V2 na Zachód. Przygotowywała się również do działania w warunkach przewidywanej okupacji sowieckiej, rozpracowując struktury podziemia komunistycznego. Po zakończeniu działań wojennych Brygady Wywiadowcze wchodzą w skład organizacji Wolność i Niezawisłość, zaś Edward Bzymek - Strzałkowski wchodzi w skład jej II Zarządu. Dwa dni po aresztowaniu w 1946 r. , Edward podejmuje desperacki krok i aby chronić swoich współtowarzyszy, wyskakuje z II piętra kamienicy w krakowskiej siedzibie Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego przy placu Inwalidów. Przeżywa, lecz w ciężkim stanie, nieprzytomny, zostaje przetransportowany do szpitala więziennego na Montelupich. Gdy tylko odzyskuje przytomność, rozpoczyna się bestialskie, trwające wiele miesięcy śledztwo, w wyniku którego Bzymek zostaje skazany na karę śmierci w tzw. procesie krakowskim, zamienioną ostatecznie na wieloletnie więzienie. Do końca życia jest inwigilowany. W 1992 roku zostaje zrehabilitowany, zaś władze Krakowa nazywają jego imieniem jedną z ulic miasta. W 2011 roku odznaczony zostaje pośmiertnie przez prezydenta RP Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. 09:40 "SENSACJE XX WIEKU" - WŁASOW (GEN. WŁASOW) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Aktorzy: Mirosław Baka, Adam Woronowicz, Bartosz Porczyk, Marek Kasprzyk, Anita Jańcia, Bartłomiej Krat Tego człowieka dwukrotnie skazano na śmierć: w 1946 roku, na mocy wyroku sowieckiego sądu, został powieszony na strunie fortepianowej, co miało przedłużyć jego mękę. Po raz drugi skazano go na śmierć cywilną, gdy propaganda rozpowszechniała fałszywe informacje o jego żołnierzach, którzy mieli mordować powstańców i ludność cywilną w Warszawie w 1944 roku. Było to oczywiste kłamstwo, gdyż w Warszawie nie było żołnierzy, a zbrodnie popełniali degeneraci Kamińskiego. Kim był generał Andrej Własow? Dlaczego ten bohater bitwy pod Moskwą w 1941 roku, decydującej dla dalszego biegu wojny, podjął kolaborację z Niemcami? Jak to się stało, że w 1945 roku, już po zakończonej wojnie, został schwytany przez NKWD? Dopiero teraz, na podstawie ujawnionych dokumentów, można odtworzyć dramatyczne wydarzenia. Jednakże wciąż nieznana pozostaje relacja Własowa i pułkownika (późniejszego generała) Reinharda Gehlena, szefa wywiadu wojskowego Fremde Heere Ost. Dlaczego ten oficer tak zabiegał o utworzenie armii Własowa, na co Hitler zgodził się dopiero w ostatnim okresie wojny? Jedyne źródło, w którym można szukać odpowiedzi na to pytanie - pamiętnik Gehlena - jest absolutnie niewiarygodne. A może przebiegłym szefem FHO nie kierowały pobudki patriotyczne, lecz chęć wykorzystania żołnierzy i zwolenników Własowa w siatce szpiegowskiej, którą budował na terenie ZSRR i którą bardzo sprawnie wykorzystał po wojnie. 10:30 JÓZEF WYBICKI. PO PIERWSZE DOBRO OJCZYZNY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2022 Reżyseria: Leszek Staroń Scenariusz: Leszek Staroń Zdjęcia: Jeremi Grzywa, Michał Bożek, Roman Piotrowski Wykonawcy: Krzysztof Gadacz Aktorzy: Piotr Pilitowski Film poświęcony postaci Józefa Wybickiego, wybitnego Polaka, autora hymnu narodowego. 12:15 CZTERDZIESTOLATEK - ODC. 12/21 - NOWY ZASTĘPCA, CZYLI METEOR Serial komediowy, 54, Polska 1974 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Krzysztof Teodor Toeplitz Aktorzy: Andrzej Kopiczyński, Anna Seniuk, Irena Kwiatkowska, Grażyna Szapołowska, Roman Kłosowski, Leonard Pietraszak, Władysław Kowalski, Wiesław Gołas i inni Nowym zastępcą inżyniera Karwowskiego zostaje inżynier Urszula Nowowiejska. Nowoczesna, niezależna i pewna siebie kobieta, w dodatku młoda i ładna, wprowadza spore zamieszanie w tradycyjnie męskim środowisku budowlańców. Jej sposób bycia i decyzje, które podejmuje, wywołują wiele nieporozumień. Urszula odbyła staż w Japonii, w firmie Mitsuko Suki, jest kobietą bardzo nowoczesną. W dodatku ciągle się dokształca, czytając zagraniczne czasopisma specjalistyczne, i bardzo ją razi prymitywizm oraz bałaganiarstwo panujące na polskich budowach. Maliniak poddaje się bezkrytycznie jej poglądom, natomiast inżynier Karwowski podchodzi do nich jednocześnie z rezerwą i szacunkiem. 15:25 WYBRAŁA POLSKĘ Film dokumentalny, 26 min, Polska, 2021 Reżyseria: Magdalena Majewska Scenariusz: Magdalena Majewska Zdjęcia: Michał Tuliński Film dokumentalny ukazujący postać Maryli Bidermann. Maryla byłą córka łódzkiego fabrykanta Brunona Bidermanna. I chociaż jej dziadek przyjechał do Łodzi z Niemiec, ona mówiła o sobie, że jest Polką i Polska była jej ojczyzną. Za nią walczyła i cierpiała. Miasto, o którym łodzianie mówili polski Manchester, na zewnątrz było postrzegane jako niemiecki Man - chester. Potęga finansowa miasta kojarzona była z kapitałem niemieckim. Scheibler, Bidermann, Geyer, Herbst, Grohmann, Kunitzer - oni przyjechali do Łodzi w XIX wieku i w krótkim czasie zbudowali wielkie zakłady i fortuny. Budowali nie tylko fabryki, ale i domy dla robotników, szpitale, ochronki dla dzieci, przytułki dla bezdomnych, szkoły zawodowe, świątynie, teatry. Miało to oczywiście związek z żywą w Europie ideą polityki humanitarnej, ale łódzka elita finansowa nie szczędziła pieniędzy na poprawę bytu swoich pracowników. Inwestowali, bo traktowali Łódź jako swoją małą ojczyznę. W domach Scheiblerów, Grohmanów, Geyerów, Bidermannów mówiono po polsku. Kiedy odrodziła się Polska, drugie pokolenie niemieckich fabrykantów wstępowało bez wahania do Wojska Polskiego i harcerstwa. Zapłacili za to wysoką cenę - ginęli w Katyniu, byli ofiarami gestapo. Maryla Bidermann mogła jak starsza siostra wyjechać do Niemiec i tam przeżyć wojnę. Została w rodzinnym mieście, wstąpiła do ZWZ. Wybrała drogę, którą podążali Polacy, nie Niemcy. 16:10 WOJOWNICY CZASU - PIAST PIASTOWI WILKIEM, CZYLI SIEMOWIT W CZERSKU Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Stare porzekadło mówi, że z rodziną najlepiej wychodzi się na zdjęciu. Ciekawe, czy przypadkiem nie pochodzi ono już od Piasta i jego dynastycznych następców, którzy omal nie zaprzepaścili dzieła zjednoczenia Słowian z dorzecza Wisły i Odry, jakie dokonało się za sprawą Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Zjednoczone przez pierwszych Piastów na przełomie X i XI wieku ziemie Słowian dały początek Państwu Polskiemu. W kolejnych stuleciach okazało się jednak, że stopniowo następowało rozdrobnienie państwa polskiego na coraz mniejsze w znacznej mierze niezależne władztwa terytorialne. Proces ten był związany z rozrastaniem się dynastii Piastów, której każdy członek, zgodnie z polskim prawem zwyczajowym, miał prawo do posiadania części ojcowizny. 16:45 WOJENNE DZIEWCZYNY S.I - ODC. 8 Serial wojenny, 45 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz Zdjęcia: Marian Prokop Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka, Paweł Ławrynowicz, Krzysztof Franieczek, Kamil Szeptycki odc. 8 Witka niepokoi brak wieści od siostry. Do spółdzielni, w której od niedawna pracuje Ewka, wpadają gestapowcy. Alfons w pośpiechu przekazuje Ewce broń, którą ona ukrywa pod spódnicą. Knyst wzywa Irkę. Okazuje się, że przechwycił jej raport. Kiedy wychodzi na jaw, że kurier nie ma żadnych meldunków z Tomaszowa, Ewka i Witek jadą sprawdzić sytuację. Zawiadowca stacji wyznaje, że oddał list Knystowi. Marysia wsiada do czarnego samochodu, w którym czeka Kleim. Wypytuje on o jej kontakty z Dietrichem. Nakazuje, by zdawała mu relacje ze wszystkich spotkań Dietricha. Marysię bacznie obserwuje Jurek. W Tomaszowie Witek i Ewa spotykają się z Knystem. Porucznik informuje, że ich znajome wyjechały. Bierze Witolda na rozmowę do gabinetu. Ewa zostaje na zewnątrz z ludźmi Knysta (Grywałd i Smutny). To od nich dowiaduje się, że Irka i Brodzka zostały uwięzione. Dochodzi do strzelaniny, w wyniku której Knyst zostaje zastrzelony przez mieszkańca okolicznej wioski. Witek wraca z dziewczynami do domu. 19:15 HISTORIA POLSKI - PRZEMYTNICZKA BOŻA Film dokumentalny, 69 min, Polska, 2021 Reżyseria: Ewa Szakalicka Scenariusz: Ewa Szakalicka Bohaterką filmu dokumentalnego jest mjr Maria Mirecka - Loryś, ur. w 1916 roku w Ulanowie na Podkarpaciu, studentka Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, w czasie wojny żołnierz NOW - AK w stopniu kapitana, w 1945 roku Komendantka Główna Narodowego Zjednoczenia Wojskowego Kobiet, więzień polityczny, emigrantka, dyrektor krajowy Kongresu Polonii Amerykańskiej, działaczka Związku Polek w Ameryce, redaktorka Głosu Polek, prezeska Koła Lwowian w Chicago, pierwsza kobieta na funkcji Wielkiego Marszałka Parady 3 Maja w Chicago, organizatorka akcji charytatywnych na rzecz Polaków w kraju i na ziemiach zabranych. Od 2004 roku przebywa w Polsce. Jeszcze jako stulatka osobiście zawoziła pomoc na Ukrainę. Z okazji 100. rocznicy urodzin 11 marca 2016 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął uchwałę w sprawie uczczenia Marii Mireckiej - Loryś, podczas II wojny członkini podziemia niepodległościowego, potem działaczki amerykańskich organizacji polonijnych. Film jest utrzymany w konwencji podroży śladami przeszłości oraz spowiedzi u kresu życia. Autorzy skupiają uwagę na wybranych zagadnieniach z biografii bohaterki, szczególnie tych związanych ze wspieraniem Polaków za wschodnią granicą. Losy bohaterki są osadzone w szerszym kontekście historycznym najnowszych dziejów Polski. Początek i koniec opowieści został umiejscowiony w rodzinnych Racławicach k/Niska. Tu się wszystko zaczęło i tu kończy. 21:55 DYNASTIA TUDORÓW III - ODC. 2/8 (THE TUDORS III, EP. 2) Serial historyczny, 46 min, USA/Kanada/Irlandia, 2008 Reżyseria: Ciaran Donnelly Aktorzy: Jonathan Rhys Meyers, Henry Cavill, Natalie Dormer, Maria Doyle Kennedy Bunt, znany jako Pielgrzymka Łaski, ogarnia York. Henryk nakazuje Brandonowi rozprawić się z uczestnikami zamieszek. Król, cały czas cierpiący od niezagojonej rany, sfrustrowany tym, że kolejna żona nie może mu dać potomka, znajduje sobie nową kochankę. Jest nią lady Ursula Misseldon... 22:50 CICHOCIEMNI Film dokumentalny, 71 min, Polska, 1989 Reżyseria: Marek Widarski Scenariusz: Marek Widarski Zdjęcia: Jacek Prosiński Opowieść o zorganizowaniu i działalności elitarnej grupy żołnierzy zwanych cichociemnymi. W filmie przedstawiono tryb rekrutacji i szkolenia oficerów, którzy byli wysyłani do okupowanego kraju w celu wzmocnienia walki podziemnej. Wspomnienia ostatnich żyjących cichociemnych zilustrowano materiałami archiwum Wytwórni Filmowej "Czołówka" i Wytwórni Filmów Dokumentalnych oraz zdjęciami ze zbiorów prywatnych. W fiilmie wypowiadaja się: Ludwik Witkowski "Kosa" - uczestnik kampanii wrześniowej, żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, cichociemny, żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego; Tomasz Kostuch "Bryła" - cichociemy; Józef Nowacki "Horyń" - cichociemny; Stefan Bałuk "Starba" - fotografik, generał brygady Wojska Polskiego, jeden z 89 cichociemnych, którzy uczestniczyli w Powstaniu Warszawskim, fotoreporter wojenny; Stefan Ignaszak "Drozd" - cichociemny; Wacław Kopisto "Kra" - major, oficer Wachlarza i 27. Wołyńskiej DP AK, uczestnik akcji pińskiej, cichociemny; Bronisław Górecki "Zwijak" - cichociemny; Stanisław Jankowski "Agaton" - cichociemny; Michał Goszczyński - pilot, cichociemny. 00:10 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - POKONAĆ ŻYWIOŁ Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Pokonać żywioł" W warsztacie Jerzego Gruchalskiego w Ślesinie odradza się wyjątkowy szybowiec, na którym ostrogi lotnicze zdobywali niemal wszyscy wybitni polscy piloci. Edukacja lotnicza zaczynała się bowiem od startu ze zbocza z naciągiem gumowym, a takim szkolnym pierwszym aparatem latającym była konstrukcja sprowadzająca się do belki z fotelem, którą zaopatrzono w skrzydło i stery. To właśnie Wrona. Szybowiec Wrona był pierwszą konstrukcją, jaką opracowano w nowo utworzonych warsztatach szybowcowych w Warszawie. Prototyp zbudowano na początku 1932 roku i na wiosnę na polu mokotowskim w Warszawie oblotu dokonał Szczepan Grzeszczyk. Szybowiec przeszedł testy i został skierowany do produkcji seryjnej. Ponadto konstruktor udostępnił dokumentację (za opłatą 50 złotych za dokumentację i 20 zł za licencję), która pozwalała na budowanie szybowca przez lokalne kluby szybowcowe. Warsztaty szybowcowe sprzedawały również materiały do budowy szybowca oraz gotowe elementy konstrukcyjne, które pozwalały ograniczyć pracę pasjonatów szybownictwa wyłącznie do montażu. Licencję kupiło od nas wiele krajów na świecie, teraz zaś przyszła pora, by Wrona znowu wzbiła się w powietrze. 00:40 "SENSACJE XX WIEKU" - WŁASOW (GEN. WŁASOW) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Aktorzy: Mirosław Baka, Adam Woronowicz, Bartosz Porczyk, Marek Kasprzyk, Anita Jańcia, Bartłomiej Krat Tego człowieka dwukrotnie skazano na śmierć: w 1946 roku, na mocy wyroku sowieckiego sądu, został powieszony na strunie fortepianowej, co miało przedłużyć jego mękę. Po raz drugi skazano go na śmierć cywilną, gdy propaganda rozpowszechniała fałszywe informacje o jego żołnierzach, którzy mieli mordować powstańców i ludność cywilną w Warszawie w 1944 roku. Było to oczywiste kłamstwo, gdyż w Warszawie nie było żołnierzy, a zbrodnie popełniali degeneraci Kamińskiego. Kim był generał Andrej Własow? Dlaczego ten bohater bitwy pod Moskwą w 1941 roku, decydującej dla dalszego biegu wojny, podjął kolaborację z Niemcami? Jak to się stało, że w 1945 roku, już po zakończonej wojnie, został schwytany przez NKWD? Dopiero teraz, na podstawie ujawnionych dokumentów, można odtworzyć dramatyczne wydarzenia. Jednakże wciąż nieznana pozostaje relacja Własowa i pułkownika (późniejszego generała) Reinharda Gehlena, szefa wywiadu wojskowego Fremde Heere Ost. Dlaczego ten oficer tak zabiegał o utworzenie armii Własowa, na co Hitler zgodził się dopiero w ostatnim okresie wojny? Jedyne źródło, w którym można szukać odpowiedzi na to pytanie - pamiętnik Gehlena - jest absolutnie niewiarygodne. A może przebiegłym szefem FHO nie kierowały pobudki patriotyczne, lecz chęć wykorzystania żołnierzy i zwolenników Własowa w siatce szpiegowskiej, którą budował na terenie ZSRR i którą bardzo sprawnie wykorzystał po wojnie. 01:30 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PODWODNA WOJNA CZ 3 Magazyn, 27 min, Polska, 1991 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Tematem odcinka jest przebieg Bitwy o Atlantyk.